InfoHub Logo

باياعى زاماندا تۇرسىنحان دەگەن كىسىنىڭ ءۇش بالاسى بار ەكەن. ۇشەۋى دە ونەرپاز، شەشەندىگىمەن «تۇرسىنحاننىڭ ءۇش شەشەنى» اتانىپتى. تۇرسىنحاننىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ەكپە بايتەرەگى بار ەكەن. سول بايتەرەكتىڭ ءىشىن ويىپ، ات باسىنداي التىن تىعىپ قويادى. ونى وزىنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى.

تۇرسىنحان ولەر الدىندا بالالارىن شاقىرىپ الىپ:

— بالالارىم، ەندى مەن ولەمىن، سەندەرگە ايتاتىنىم، ەسىك الدىنداعى بايتەرەكتىڭ تۇبىنە ات باسىنداي التىن تىقتىم. سول التىندى قاشان قولدارىڭنان مال كەتكەندە، ابدەن ىشەرگە تاماق، كيەرگە كيىم، مىنەرگە ات تابا الماعاندارىڭدا، ءبىر قولدارىڭ ەكەۋ بولىپ كورىنگەندە الىپ، كۇندەرىڭدى كورىڭدەر! – دەپ، ءجۇز ءبىر جاسىندا قايتىس بولىپتى.

ءۇش بالاسى بايتەرەكتىڭ تۇبىندەگى التىندى كۇندە قاراپ، باعىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى بايتەرەكتى كەلىپ قاراسا، التىن جوق. بىرەۋ ۇرلاپ كەتىپتى. ۇشەۋى كىم العانىن بىلمەيدى. ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، ەلىندەگى حانعا جۇگىنىسكە بارادى ۇشەۋى.

ول حان سونداي تاپقىر، اقىلدى ەكەن. ەگەر ءوزى بىلمەسە، جۇرتتان اسقان سۇلۋ قىزى ءسوز تاۋىپ، تالاي ادامداردى داۋدان قۇتقارعان ەكەن. اعايىندى جىگىتتەر حانعا بارىپ وتىرادى. سول ۋاقىتتا ۇلكەنى ەكى ىنىسىنە سىبىرلاپ:

         — بۇل حان وسى جەردىڭ بۇرىنعى حانىن ءولتىرىپ، ورنىنا ءوزى حان بولعان ەكەن. جەتى اتاسىنان حان ەمەس ەكەن، – دەيدى.

         — اپىر-اي، ونى قايدان ءبىلدىڭ؟ – دەيدى ءىنىسى.

         — ءبىلدىم، جاڭا ءبىز سالەم بەرگەندە، باسىن تومەن سالىپ، تومەن قاراپ تۇرىپ الدى، اتاقتى حان بولسا، جوعارى قاراپ الار ەدى. ونىسى وزىنە جامان كورىنەدى. سوندىقتان سالەمدى تومەن قاراپ الدى، – دەيدى.

         حان ۇشەۋىنە اس كەلتىرەدى. ونى جەپ بولعان سوڭ، ءبىراز وتىرىپ اعاسى بىلاي دەيدى:

         — وسى حاننىڭ بىزگە بەرگەن پالاۋىندا ءبىر ءيىس بار، ءسىرا، ولگەن ادامنىڭ توپىراعىنا ەككەن زات پا، جوق بولماسا، ولگەن ادامنىڭ ەتى مە؟ – دەيدى.

         تاعى كىشى ءىنىسى بىلاي دەيدى:

         — حاننىڭ بىزگە بەرگەن ەتى ءيتتىڭ ەتى ەكەن، باعانا ەت جەگەندە، ءيتتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇردى، – دەيدى.

         بۇل ۇشەۋىنىڭ ءسوزىن حاننىڭ ق ۇلى ەستيدى دە:

         — ويباي، قوناقتارىڭ وسىنداي سوزدەر ايتىپ وتىر،– دەپ، حانعا ايتادى. حان ول سوزدەردى ەستي سالا شەشەسىن، كۇرىش ەگۋشىنى، قويشىنى — ۇشەۋىن شاقىرادى. شەشەسىنە بىلاي دەيدى:

         — مىنالار مەنى جەتى اتاسىنان حان ەمەس دەيدى، سول راس پا؟ شەشەسى ويلانىپ وتىرىپ:

         — ول راس ەدى. سەنىڭ اكەڭ وراز دەگەن كىسى ەدى. ول جاقسى، باتىر ادام ەدى. ءبىر جىلدارى وسى ەلدىڭ حانىنا وشتەسىپ جۇرەدى دە كوپ جولاۋشى بارا جاتقانىندا جولدا ءولتىرىپ، ورنىنا ءوزى حان بولىپ، ارتىنان ونىڭ ورنىنا سەن بولعانسىڭ، – دەيدى.

         كۇرىش ەگۋشى بىلاي دەيدى:

         — ول كۇرىشتى اناۋ تۇرعان كوپ بەيىتتى ايلاندىرا جىرتىپ ەدىك، مولاداعى ادام سۇيەگىنىڭ شاشىلىپ جاتقاندارى بار ەدى. ولاردىڭ ايتقانى راس بولسا بولار، – دەيدى. سوندا قويشى بىلاي دەيدى:

         — انا جىلدار قويلار ارامزا قوزداپ، ەنەسى ءسۇت بەرمەدى، قوزى ولەتىن بولدى، سوندا قوزىعا يت ەمىزىپ ەدىك،– دەيدى. سول جەردە حان نە ايتارىن بىلمەي ساسىپ، قىزىنا بارادى. بارىسىمەن بولعان ۋاقيعالاردىڭ ءبارىن ايتادى.

         — اكە، ساسپا، ول ادامداردى ماعان جىبەر! – دەيدى قىزى. سودان كەيىن ۇشەۋىن حان قىزىنىن سارايىنا الىپ بارادى. قىز قوناقتاردى كۇتىپ بولعان سوڭ:

         — اڭگىمە ايتىڭىزدار! – دەيدى.

         — ءسىز ايتىڭىز! – دەيدى  ۇشەۋى.

         — مەن ايتسام ايتايىن، – دەپ قىز اڭگىمەگە كىرىسەدى. «باياعىدا ءبىر حان قىزى بار ەدى، ءوزى اسقان دانىشپان ادام ەدى. ونى ءبىر كۇنى بايدىڭ بالاسى الادى. الگى قىز ءبىر كۇنى سەيىلگە شىعادى، قاسىندا نوكەرلەرى بار. سەيىلدە ءجۇرىپ، ءبىر كەزدە جەمىس ەگىسىنە كەلەدى. تانىسىپ، اعاش ارالاپ ءجۇرىپ، قىز تاڭداعان جەمىسىن العىزىپ جەپ جۇرەدى. ءبىر جەرگە كەلىپ، قىز باعبانعا:

         — انا ءبىر جەمىسىڭىزدى بەرىڭىز، – دەيدى.

         — مەنىڭ سۇراعانىمدى بەرسەڭ، اپەرەيىن،– دەيدى جەمىسشى.

         — جارايدى، ايت سۇراعانىڭدى، – دەيدى قىز.

         — اكەڭ سەنى ءبىر بايدىڭ ۇلىنا بەرگەن ەدى، سول ەندى كەلەدى. ول كەلەتىن كۇننەن ءبىر كۇن بۇرىن ماعان كەلىپ جولىعىپ كەتسەڭ بولادى،– دەيدى جەمىسشى.

         — جارايدى،– دەپ، قىز جەمىستى الىپ كەتەدى.

سول كۇنى كەشكە جاقىن كۇيەۋ قالىڭدىق ويناۋعا كەلەدى. جەڭگەلەرى قىزدى كۇيەۋگە اپارادى. قىز كۇيەۋىنىڭ جانىنا بارىپ وتىرا بەرىپ:

         — ويباي! – دەپ، جامباسىن ءبىر سالادى. وعان كۇيەۋ:

         — ونىڭ قالاي، نەمەنەگە وكىندىڭ، جامباسىڭدى ۇرعانىڭ نە؟ – دەپ سۇرايدى. قىز:

         — ءبىر جەرگە ءبىر ادام پالەن كۇنى كەل! – دەپ ەدى، مەن سوعان بارا الماي ۇمىتىپ كەتىپپىن، سول جاڭا ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعانى، سىزدەن رۇقسات بولسا، بارامىن دا كەلەمىن،– دەپتى قىز.

         — ە، ونداي بولسا، «ۋاعداعا وپا» دەگەن بارىپ كەل! – دەپ، كۇيەۋ قالىڭدىعىن جىبەرگەن ەكەن. قىز كەتىپ بارا جاتقاندا، جولدا ءۇش ۇرى ۇستاپ الادى. قىز بارلىق سىرىن ايتقان سوڭ، ۇرىلار دا ەش نارسەسىنە تيمەي قىزدى قويا بەرەدى. قىز سول بەتىمەن جەمىسشىگە بارادى. جەمىسشى كەلگەنىنە رازى بولىپ:

         — جارايدى، راقمەت سىزگە، ەش قيانات قىلمايمىن. ۇيىڭىزگە بارىڭىز. ءسىزدى كەل دەگەن سەبەبىم كۇيەۋىڭىزدى سىنايىن دەپ ەدىم، –  دەپ، قىزدى قويا بەرەدى.

         — مىنە، اڭگىمە ايت دەسەڭىزدەر، وسىلاردىڭ قايسىسى جومارت، تابىڭىزدار، – دەيدى قىز. ۇشەۋى ويلانىسىپ وتىرادى دا ۇلكەنى:

         — بۇنىڭ كۇيەۋى جومارت. ءوزى قالىڭدىعىنا كەپ وتىرىپ، مەنىڭ بىرەۋدە جۇمىسىم بار ەدى دەگەنىنە جىبەرىپ وتىرعان كۇيەۋىنەن جومارت ەشكىم جوق، – دەيدى.

         ورتانشىسى ايتادى:

         — جوق، ولاي ەمەس، جەمىس ەگۋشى جومارت. ونىڭ جەمىسى ءوزىنىڭ الدىنداعى مالى، قىزدىڭ اپەر دەگەنىن اپەرىپ، ءوزى «كەل» دەيدى. بارعان سوڭ ەشبىر قاستىق ىستەمەي، قايتا جىبەرگەن جەمىس ەگۋشى جومارت، – دەيدى.

         ەڭ كىشىسى ايتادى:

         — ولاي ەمەس، ۇرىلار جومارت. ولار ۇرلىقپەن كۇن كورىپ ءجۇرىپ، قىز جالىندى دەپ، قويا بەرىپ جۇرگەن ۇرىلار جومارت، – دەيدى.

         سوندا قىز ورنىنان تۇرىپ كەلىپ، ەڭ كىشىسىنىڭ بىلەگىنەن ۇستاپ:

         — ۇرى ۇرىنىڭ ءسوزىن قۋاتتايدى، التىندى ۇرلاعان سەن ەكەنسىڭ، تاپ! – دەپتى. كىشىسى التىندى العانىن موينىنا الىپ، قىز التىندى تاپقىزىپ، ۇشەۋىنە بىردەي قاق ءبولىپ بەرگەن ەكەن، – دەيدى.

---