ۋ دىبىسىنا نەلىكتەن U تاڭباسى تاڭدالىپ الىندى – اكادەميك پىكىر ءبىلدىردى
ۋ دىبىسىنا نەلىكتەن U تاڭباسى تاڭدالىپ الىندى؟ لاتىن قارپىندەگى قازاق ءالىپبيىنىڭ سوڭعى نۇسقاسىنداعى وسى وزگەرىس تۋرالى فيلولوگيا عىلىمنىڭ دوكتورى، اكادەميك زەينەپ بازاربايەۆا پىكىر ءبىلدىردى.
«تاريحقا جۇگىنسەك، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، W تاڭباسى باستاپقىدا بىردە UU، بىردە VV تۇرىندە بەرىلىپ، ناتيجەسىندە VV ليگاتۋراسىن قولدانۋ باسىمدىققا يە بولعان ەكەن (XVI-XVIII عع.). ال XءىV عاسىردان باستاپ Ww اعىلشىن الىپبيىندە جەكە ءارىپ رەتىندە ورنىققان. فرانسۋز تىلىندە W تاڭباسى الىپبيدە بولسا دا جازۋدا پايدالانىلمايدى. ال يتاليان، رۋمىن، ليتۆا، لاتىش، سەرب، حورۆات، بوسني تىلدەرىندە Ww تاڭباسى الىپبيدە جوق، تەك كىرمە سوزدەردە پايدالانىلادى. لاتىن گرافيكاسىن قولدانىپ وتىرعان تۇرىك، ازەربايجان، وزبەك الىپبيلەرىنە دە Ww تاڭباسى الىنباعان»، - دەيدى ءتىل مامانى.
زەينەپ بازاربايەۆانىڭ ايتۋىنشا قازاق تىلىندە، الەمدىك تاجىريبە بويىنشا، Ww تاڭباسى ءالىپبي قۇرامىنا الىنباي، تەك برەند، ماركا ءتۇپنۇسقاسى ساقتالىپ جازىلاتىن سوزدەر ءۇشىن پەرنەتاقتادا عانا تۇرعاندا دۇرىس بولادى. سەبەبى بۇل تاڭبا الىنسا، ءتول سوزدەر مەن كىرمە سوزدەرگە جازۋدا ەكى ەرەجە كەرەك بولادى. دەمەك، ءتول سوزدەردەگى داۋىسسىز ۋ دىبىسىن Ww تاڭباسىمەن، ال كىرمە سوزدەردەگى داۋىستى ۋ دىبىسىن بولەك Uu تاڭباسىمەن بەرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى.
«قازىرگى تاڭدا كىرمە سوزدەردى ءتول سوزدەردەن ايىرۋ وڭاي ەمەس. ال اراب-پارسى سوزدەردى الساق، ولار قازاق تىلىنە كىرىگىپ كەتتى. بۇل تىلدەردە ۋ دىبىسى داۋىسسىز ەمەس، داۋىستى. سوندا ولار قاي ەرەجەمەن جازىلادى؟ كىرمە سوزدەر ءۇشىن بولەك تاڭبا (u)، ءتول سوزدەر ءۇشىن بولەك تاڭبا (w) الۋدىڭ ساۋات اشۋدا جانە جازىپ ۇيرەتۋدە اۋىر بولاتىنى ادىسكەرلەر، باستاۋىش مەكتەپ مۇعالىمدەرى تاراپىنان كوپ ايتىلىپ جاتىر»، - دەيدى ول.
ءتىل مامانى سونىمەن، قازاقتىڭ ۋ دىبىسىن u-مەن بەرسەك جاڭىلمايتىنىمىزدى ايتادى. سەبەبى بۇل تاڭبانى داۋىسسىزدار مەن داۋىستىلارعا دا، ءتول سوزدەر مەن كىرمە سودەرگە دە پايدالانۋعا بولادى. مىسالى، داۋىسسىز دىبىستارعا: tau، tauyq، keruen، sauattylyq، qauyn، uaqyt (تاۋ، تاۋىق، كەرۋەن، ساۋاتتىلىق، قاۋىن، ۋاقىت). داۋىستى دىبىستارعا: tu، kelu، jabu، oqu، juu، quu، unıversıtet، uchastok، prokuratura، uran، tuǵan، suǵaru (تۋ، كەلۋ، جابۋ، وقۋ، جۋۋ، قۋۋ، ۋنيۆەرسيتەت، ۋچاستوك، ۋران، تۋعان، سۋعارۋ). سوندا تۋۋ تۋرالى كۋالىك دەگەندى لاتىنشا بىلاي جازامىز: Tuu turaly kuӓlık، ال Ww تاڭباسىمەن بىلاي جازار ەدىك: تuwuw tuwraly kuwӓlık.
«كيريلنەگىزدى ۋ، ۇ، ءۇ ارىپتەردىڭ وبرازى بىر-بىرىنە ۇقساس بولعاندىقتان، لاتىن گرافيكاسىنا كوشكەندە بۇل سايكەستىلىك ساقتالسا دۇرىس بولادى دەپ ويلايمىز. سوندىقتان بۇل ارىپتەردى U (ۋ)، Ū (ۇ)، Ü (ءۇ) وسىلاي بەرگەنى وتە قولايلى. باسقا تىلدەردىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرسەك جازۋدا ءبىر ارىپتە U (ۋ) ءتۇرلى دياكريتيكالىق تاڭبالار بىرگە قولدانىلا بەرەدى. دەمەك، U (ۋ)، Ū (ۇ)، Ü (ءۇ) ارىپتەر كيريلنەگىزدى قازاق الىپبيىندەگى گرافيكاسىنا سايكەس بولعاندىقتان تەز داعدىلاندىرادى. سونىمەن، لاتىن جازۋىنا كوشكەندە ساباقتاستىلىقتى، وڭايلىقتى جانە جەڭىلدىكتى ساقتاۋ كەرەك دەپ ويلايمىز. جاڭا لاتىننەگىزدى جازۋدى تۇسىندىرگەندە عىلىمي-لينگۆيستيكالىق نەگىزدەمەلەرمەن قاتار ادىستەمەلىك جانە ەكسترالينگۆيستيكالىق، الەۋمەتتىك فاكتورلاردى دا ەسكەرۋ قاجەت»، - دەيدى ول.
You Might Also Like
-
«تاربيە باسى – تال بەسىك»، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ!» دەگەن قازاقتىڭ ماعىنالى سوزدەرىندە ۇلكەن استار بار سياقتى. الايدا، جۇمىسىمىزدا بايقاپ جۇرگەنىمىزدەي ...
