InfoHub Logo

اباي شىعارماشىلىعىنداعى رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار

ابايدىڭ ادەبيەتتەگى وسيەتى – شىندىق، شەبەرلىك، ادام بالاسىنا ورتاق گۋمانيزم، ەلىڭدى، وتانىڭدى ءسۇيۋ، نە ارتقا تارتىپ جاتسا، سونىمەن ايانباي الىسۋ، قۇرتقانشا الىسۋ.

ع. مۇسىرەپوۆ

پايدا ويلاما، ار ويلا، تالاپ قىل، ارتىق بىلۋگە، - دەپ، تاريح قويناۋىنان ءۇن قاتقان دانا ابايدىڭ اسىل سوزدەرى – دانالىقتىڭ قاينار كوزى. ويتكەنى، ادامگەرشىلىك قاسيەت جەكە ادامنىڭ عانا ەمەس، جالپى قوعامنىڭ باستى بايلىعى. سوندىقتان ادامگەرشىلىك قاسيەتتەن جۇرداي بولعان كەي ادامدار تەك وزىنە ەمەس، قوعامعا دا زيانىن تيگىزەرى انىق. ودان ارىلۋدا اباي پوەزياسىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى نەدە؟  بىرىنشىدەن، «اباي –داريا، مەن سول داريادان شومىشپەن قالقىپ قانا الدىم»، -دەپ ءسوز زەرگەرى مۇحتار اۋەزوۆ تەككە ايتپاسا كەرەك. سەبەبى ابايدىڭ تاعىلىمدى ويلارى – دانالىقتىڭ كاۋسار ارناسى. اقىن ادامنىڭ ەڭ قىمبات كەزى – جاستىق شاقتى وقۋعا، عىلىمعا جۇمساۋدى ايتا كەلىپ:

«دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى،

عىلىمعا كوڭىل بولسەڭىز»، - دەپ قورىتادى.

«تەگىندە، ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزباق. ونان باسقا نارسەمەنەن وزدىم عوي دەمەستىڭ ءبارى دە – اقىماقتىق». اباي ءبىلىمدى بايلىق، اتاق-قۇرمەت، بەدەل اتاۋلىدان دا جوعارى قويادى. «ادامنىڭ ءبىلىمى، ونەرى – ادامشىلدىقتىڭ تارازىسى» - دەي وتىرىپ، جاستاردىڭ ءبىلىمدى بولىپ، عىلىمدى يگەرۋى ارقىلى قوعامعا، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋدى نۇسقادى. ەكىنشىدەن، «قالىڭ ەلىم – قازاعىم،قايران جۇرتىم،

ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى مۇرتىڭ.

جاقسى مەنەن جاماندى ايىرمادىڭ،

ءبىرى قان، ءبىرى ماي بوپ ەندى ەكى ۇرتىڭ» 

جاقسى مەن جاماندى ايىرماعان جەردە كەرتارتپا كەردەڭ مىنەز قالىپتاسادى. مۇنداي جاعىمسىز قۇبىلىستار ۇلتتىڭ رۋحىن كەرى تارتىپ، ءومىردىڭ ورگە دامۋىنا توسقاۋىل بولادى. «كۇش سىناسقان كۇندەستىك بۇزدى-اۋ شىرقىن» دەگەن كەستەلى ءسوز مارجاندارىن وقىعاندا ەل اراسىنداعى كۇنشىل مىنەز اقىن جانىن جەگىدەي جەپ، ارقاسىنا ايازداي باتقانى سەزىلەدى. سونداي-اق، وتىز ەكىنشى قارا سوزىندە: “…عىلىمدى، اقىلدى ساقتايتۇعىن مىنەز دەگەن ساۋىتى بولادى. سول مىنەز بۇزىلماسىن! كورسەقىزارلىقپەن، جەڭىلتەكتىكپەن، بىرەۋدىڭ ورىنسىز سوزىنە، كەز كەلگەن قىزىققا شايقالىپ قالا بەرسەڭ، مىنەزدىڭ بەرىكتىگى بۇزىلادى». عۇلاما ويشىل وسىنداي كەرتارتپا مىنەزدەن اۋلاق بلۋدىڭ جولىنا: «وسەك،وتىرىك،ماقتانشاق،

ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق-

بەس دۇشپانىڭ بىلسەڭىز.

تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي

قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي-

بەس اسىل ءىس، كونسەڭىز» - دەپ ىزگىلىكتىڭ شۋاعىن شاشتى.

ۇشىنشىدەن، حالقىنىڭ كەلەشەگىن ويلاپ تەبىرەنگەن اباي: «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ،- دەي كەلە جاستاردى باۋىرمال، مەيىرىمدى بولۋعا، قياناتسىز، ادال دوستىققا شاقىردى.

«ءبىر جەردە بىرگە جۇرسەڭ، باسىڭ قوسىپ،

ءبىرىڭنىڭ ءبىرىڭ سويلە ءسوزىڭ تاسىپ.

ءبىرىڭدى ءبىرىڭ ءعيززات، قۇرمەت ەتىس،

تۇرعانداي بەينە قورقىپ، جانىڭ شوشىپ»

بۇل شۋماقتاردان جالعان تاتۋلىق پەن ەكىجۇزدى مىنەزدەن ساقتاندىرىپ ادامدىقتىڭ سارا جولىن نۇسقاعان كەمەڭگەردىڭ ءور داۋىسى ەستىلگەندەي بولاتىنى انىق. قورىتا ايتقاندا: اقىل،قايرات،جۇرەكتى بىردەي ۇستا، سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك، دەگەن حاكىمنىڭ تەلەگەي تەڭىز ويلارى پاراسات پەن عىلىمنىڭ اسقارلى شىڭىنا جەتەلەي تۇسەر عاسىر باعدارشامى بولارى حاق.

مەملەكەت باسشىسى ق.ك..توقايەۆ: «ابايدى تانۋ – ادامنىڭ ءوزىن-وزى تانۋى جانە ۇنەمى دامىپ وتىرۋى، عىلىمعا، بىلىمگە باسىمدىق بەرۋى – كەمەلدىكتىڭ كورىنىسى. ينتەللەكتۋالدى ۇلت دەگەنىمىز دە وسى. وسىعان وراي، اباي ءسوزى ۇرپاقتىڭ باعىت الاتىن تەمىرقازىعىنا اينالۋى قاجەت»، - دەيدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسىنداي ساليقالى سوزدەرى بۇگىنگى ۇرپاقتى ۇلى ويشىلدىڭ ساف التىنداي جارقىراعان قاينار بۇلاعىنان سۋسىنداۋعا قۇلشىندىرا تۇسەتىنى داۋسىز. ابايدىڭ مۇراسىن يگەرۋ – سانالى جاستاردىڭ ۇلت الدىنداعى پارىزى بولارى ءسوزسىز.

«اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ،

ابايدى وقى، ەرىنبە.

ادامدىقتى كوزدەسەڭ،

جاتتاپ توقى كوڭىلگە»، - دەپ اقىن س.تورايعىروۆ ايتقانداي، كەلەشەك جاستارعا ءبىلىمنىڭ كىلتى ابايدىڭ ءتۇپسىز تەرەڭ جاۋھار ويلارىندا ەكەنىن بىلگەنى ءجون.          

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت دجولدىبايەۆا ۋ.م،

1 كۋرس ستۋدەنتى بوراشيەۆا ل. ر.

---