InfoHub Logo

بريتان مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم بەرۋ – ەۋروپاداعى ەڭ كوپ قاتپارلى جانە بەدەلدىلەردىڭ ءبىرى. بالالارعا (جانە اتا-انالارعا) كوپتەگەن تۇرلەرى ۇسىنىلادى: جەكە مەكتەپتەر، مەملەكەتتىك مەكتەپتەر، جەكە وقىتۋ، بىرگە وقىتۋ، پاندەردى تاڭداۋ، ماماندىقتى تاڭداۋ. Primary school، Secondary school، College، University. ءتۇسىنىپ كورەيىك.

باستاۋىش مەكتەپ: بارلىعىمىز بىرەۋ ءۇشىن

باستاۋىش مەكتەپ 5 جاستان باستالادى جانە ەكى ساتىعا بولىنەدى. ەكى جىلدىق pre-preparatory school-دا بالالار ءالى وقىمايدى، دۇرىسى، كىشى سىنىپتارعا – primary school (ول preparatory school نەمەسە elementary school) دايىندالادى. كەلەسى ساتىداعى وقىتۋ – بۇل نەگىزگى پاندەر: تىلدەر، قاراپايىم ماتەماتيكا، تاريح، جاراتىلىستانۋ، دەنە شىنىقتىرۋ، مۋزىكا. تومەنگى سىنىپتاردا جوبالىق جۇمىستار وتە كەڭ تارالعان – وقۋشىلار توپقا بىرىگىپ، ورتاق تاپسىرمامەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيدى. جالپى، «بىرگە» قاعيداسى اعىلشىن مەكتەپتەرىندە وتە جاقسى دامىعان، ەگەر ۇيرەتىلەدى دەپ ايتپاعاندا. مۇعالىمدەر كوپشىلىك جاعدايدا بارلىق بالالاردىڭ اتتارىن (جانە كوپشىلىك اتا-انالاردى) بىلەدى جانە بالالاردىڭ بىر-بىرىمەن دوس بولىپ كەتۋىنە كومەكتەسەدى، ۇلكەندەردىڭ كىشىلەرگە قاتىستى ۇسىنىستارىن قولدايدى. وقۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ۇلكەن كوڭىل بولىنەدى: اگرەسسيا وتە قاتاڭ جازالانادى، ءتىپتى مەكتەپتەن شىعارۋعا دەيىن بارادى.

ورتا مەكتەپ: ءبىلىم بەرۋ، تاربيە، ادەت-عۇرىپ

11-12 جاستان باستاپ ەكىنشى ساتى باستالادى – Secondary school، ورتا مەكتەپ. ول جالپى ءبىلىم بەرەتىن، گيمنازيا، ىرىكتەمەلى مەكتەپ نەمەسە شىركەۋ مەكتەبى بولۋى مۇمكىن. شىركەۋلىك –پريحودتاردا قۇرىلعان مەكتەپتەر، ىرىكتەمەلى مەكتەپتەردە، مەكتەپكە تۇسەر الدىندا جاقسى تاپسىرعان تەستكە، ياعني نەگىزگى پاندەر بويىنشا جوعارى باعاعا كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى، گيمنازيالار ماتەماتيكاعا باسىمدىلىق بەرەدى.

بۇل ساتىدا كوپتەگەن وقۋشىلار مەملەكەتتىك مەكتەپتەردەن جەكە مەكتەپتەرگە اۋىسادى، ۇلىبريتانيادا جەكە باستاۋىش مەكتەپتەر، ارينە بار. بريتان جەكە مەكتەپتەرى – مونارحيا، تەاتر ونەرى جانە روك-مۋزىكا ءتارىزدى ەلدىڭ ۆيزيت كارتوچكاسى. بۇگىنگى كۇنى ۇلىبريتانيادا ءتورت مىڭداي جەكە مەكتەپ بار، ال ولاردىڭ العاشقىلارى بۇل جەردە موناستىرلار كەزىندە كوپتەگەن عاسىرلار بۇرىن پايدا بولعان. شىندىعىندا، ءقازىر ولاردىڭ موناستىرعا تىكەلەي قاتىناسى جوق. تاۋەلسىز مەكتەپ – مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدان جانە مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنا تاۋەلسىز ەكەندىكتەرىن ءبىلدىرىپ، ولاردى وسىلاي دا اتايدى. الايدا جۇيەلەردىڭ وقىتۋ بازاسى بىردەي.

دەگەنمەن، جەكە مەكتەپتەر وقۋشىلارعا كوبىرەك كوڭىل بولەدى جانە ءبىلىم بەرۋدىڭ بارىنشا جوعارى دەڭگەيىمەن قامتاماسىز ەتەدى دەپ سانالادى. تاۋەلسىز مەكتەپتە وقۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – تاريحتىڭ ءبىر بولىگى بولۋ جانە اعىلشىندار ءۇشىن ءارقاشاندا ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن، ءداستۇردى ساقتاپ قالۋ. كوپتەگەن اعىلشىن وتباسى ءبىر عانا مەكتەپتە وقۋدى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرىپ كەلەدى جانە دە ءداستۇردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن عانا باسقا مەكتەپ قاراستىرۋ تۋرالى مۇلدە ويلامايدى دا.

ال ۇلدار مەن قىزداردى جەكە وقىتۋ – داستۇرگە قۇرمەت كورسەتۋ عانا ەمەس، دالەلدى كەڭ تارالعان تاجىريبە. مۇنداي ءداستۇردى جاقتاۋشىلار دا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە بۇگىندە ۇلىبريتانيادا تەڭدەي دەڭگەيدە، سوندىقتان ونداي مەكتەپتەر بۇرىنعىسىنشا تانىمال. جەكە وقىتۋدى جاقتاۋشىلاردىڭ سارىنى مۇلدە ەكىجۇزدى ەمەس. كەرىسىنشە، ولار بالالاردى ءتۇرلى كورپۋستارعا (مەكتەپتەرگە) ءبولىپ تاستاۋ كەرەك دەپ سانايدى، ءبولۋ كەزىندە مىنا سەبەپتەرگە نازار اۋدارۋ كەرەك:

- قىزدار ۇلدارعا قاراعاندا زياتكەرلىك جاعىنان تەزىرەك داميدى – ءبىر سىنىپتا وزىق وقۋشىلار مەن ارتتا قالۋشىلاردى ارالاستىرۋدىڭ قاجەتى جوق

- ۇلدار مەن قىزداردا جەتىستىككە جەتۋدىڭ ولشەمدەرى ءار ءتۇرلى – ولاردى ءوزارا ءتۇيىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق

- «ەرلەر» مەن «ايەلدەردىڭ» مىندەتتەرى ءبىر سارىنعا تۇسىرىلەدى –قىزدار دا، ۇلدار دا ءوز ۇجىمىندا «قىزداردىكى ەمەس» جانە «ۇلداردىكى ەمەس» جۇمىستاردى ورىنداۋدى ۇيرەنەدى، بارىنشا ءوز بەتىنشە جانە ۇيىمداسقان بولا الادى.

وتە كوپ مەكتەپتەر، ءتىپتى مەملەكەتتىك مەكتەپتەر دە – بۇل پانسيوندار. ياعني بالالار ول جەردە ساباققا عانا قاتىسىپ قويمايدى، سول جەردە تۇرادى، سوندىقتان بارلىق پانسيونداردىڭ قورشالعان ۇلكەن اۋماعى (شىن مانىندە، كىشىگىرىم كامپۋس) بولادى، ول جەرگە وقۋ، تۇرعىن عيماراتتارى مەن مىندەتتى تۇردە سپورت ورتالىعى سالىنادى.

ايتپاقشى، سپورت تۋرالى. دەنە ءبىتىمىنىڭدامۋى، بريتاندىقتاردىڭ ويىنشا – ۇيلەسىمدى تۇلعا بولۋدىڭ ءبىر كەپىلى، سوندىقتان مۇندا، ەۋروپانىڭ بارلىق جەرىندەگىدەي، سپورتقا وتە ۇلكەن كوڭىل بولىنەدى. جەكە مەكتەپتەر ءوزىنىڭ وقۋشىلارىنا ونداعان سەكسيا تۇرلەرىن تاڭداۋعا ۇسىنادى: تەننيس پەن كريكەتتەن باستاپ سۋعا ءجۇزۋ مەن كوماندامەن ەسكەك ەسۋگە دەيىن. تۋراسىن ايتقاندا، ۇلىبريتانيادا سپورت، مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە عانا، بۇلشىق ەتتى شىنىققان دەنە ءوسىرۋ ءتاسىلى رەتىندە عانا ەمەس، جاقسى تاربيە بەرۋ مەن قوعامدا بىرىكتىرۋدىڭ ەلەمەنتى رەتىندە قابىلدانادى. جوعارىدا ايتىلعان كريكەت (نەمەسە، مىسالى، كروكەت – شەت ەلدىكتەر ۇنەمى بۇلاردىڭ ءار ءتۇرلى ويىندار ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەدى)، اتقا ءمىنۋ، گولف – تاڭداۋ كوپ جانە بۇلاردىڭ بارلىعى تەك سپورتتىق ۇيىرمەلەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بولاشاققا دايىنداما. سپورتتىق شارالاردىڭ كوپشىلىگى ءىس جۇزىندە شىنايى بولىپ كەلەدى، سوندىقتان بۇل جەردە دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان قالمايدى.

ەگەر دە باستاۋىش مەكتەپ جالپىلىققا، ورتاقتىققا كوبىرەك كوڭىل بولسە، ورتا مەكتەپ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋگە كوبىرەك دەن قويادى، جانە دە «ءبىلىم بەرۋ» تۇسىنىگىنە وقىتۋ عانا كىرمەيدى، سونىمەن قاتار ريتوريكا داعدىلارى، ماتىمەن جانە اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋ، كوپشىلىك الدىندا ونەر كورسەتۋ، جانە كلاسسيكالىق تا، زامانۋي دا ونەردى ءتۇسىنۋ كىرەدى. اعىلشىن دجەنتلمەنىن نەمەسە جاس حانشايىمىن تاربيەلەۋ – ەڭ تاڭداۋلى مەكتەپتەردىڭ قۇزىرەتى، ال قوعامدا ءوزىندى ۇستاي ءبىلۋدى مەكتەپتە جاي عانا قاداعالايدى. قىزىق، وسى قاعيدالاردىڭ بارلىعى شىندىقپەن قالاي ۇندەسەدى: اعىلشىن جاسوسپىرىمدەرى ەۋروپاداعى ەڭ ءبىر سوتقار جانە بۇزىق بولىپ سانالاتىندىعى قۇپيا ەمەس.  سول مەزەتتە ولاردىڭ بارلىعى دا جاقسى ادەتكە ۇيرەنگەن جانە قاجەتتى ساتتە ءوز بىلىمدەرىن وتە تەز «ىسكە قوسادى».

ورتا مەكتەپتەگى وقۋدىڭ ءوزى پاندەر بويىنشا تەست تاپسىرۋدان باستالادى، ول وقۋشىلارعا ودان ءارى اينالىساتىن ءىسىنىڭ ءتۇرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. تەست ناتيجەسى بويىنشا وقۋشىلار وقيتىن پاندەرىن وزدەرى تاڭدايدى. بۇل ساتى بىلىك ەمتيحانىمەن اياقتالادى، ونىڭ ەكى ءتۇرى بولادى: اكادەميالىق جانە كاسىبي. كاسىبي ەمتيحان تاپسىرعان ءبىتىرۋشى ەڭبەك جولىن باستاۋعا قۇقىلى، اكادەميالىق بىلىكتىلىك ءارى قاراي وقۋدى جالعاستىرۋدى كەرەك ەتەدى.

جوعارى مەكتەپ: جوعارى وقۋ ورنىنا دايىنداۋ

A-Level سەرتيفيكات نەمەسە ونىڭ حالىقارالىق IB (International Baccalaureate) انالوگى – بۇل ءالى ورتا مەكتەپ، ءبىراق ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە تىكەلەي دايىندىق. ول تاعى دا ەكى جىلعا سوزىلادى. وسى ساتىدا وقۋشىلار تاعى دا وزدەرىنە ءپان تاڭدايدى، ول وقۋشىلارعا جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەتىن كەزدە قاجەت بولادى.

ماريا ريابوۆا، Hurtwood house جەكە مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى:

ءار سىنىپتا سەن ءتۇرلى ادامدارمەن وقيتىنىڭ، ۇيرەنشىكتى ەمەس – ءارقايسىسى ءار ءتۇرلى ءپاندى تاڭدايدى، سوندىقتان بىزدەگى وسى «سىنىپ» دەگەن تۇسىنىك، مەكتەپ ىشىندە ارى-بەرى كوشىپ جۇرەتىن ءوزىڭنىڭ كىشىگىرىم توبىڭ انگليادا جوق. سەن وزىڭمەن ءوزىڭسىڭ، سەن جالعىز ءومىر سۇرەسىڭ، ناق وقۋعا قاتىستى سەن ءوزىڭدى ءوزىڭ قاداعالايسىڭ. سونىمەن بىرگە، رەسەيگە قاراعاندا بۇل جەردە وقىتۋشىلار مەن وقۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا بارىنشا تاتۋلىق بار، سەن ەشكىمگە ەش نارسە قارىز ەمەسسىڭ، تەك وزىڭە عانا.

مەكتەپتە مانسابىڭدى (careers department) انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن ءبولىم بار. ءاربىر وقۋشىعا جەكە تالىمگەر تاعايىندايدى، تالىمگەرمەن ءوزىڭنىڭ بولاشاعىڭ تۋرالى ءسوز ەتە الاسىڭ، ول ساعان جوعارى وقۋ ورنىن تاڭداۋعا كومەكتەسەدى.

پاندەردى ەركىن تاڭداۋ جانە مەكتەپتەردىڭ ءوز وقۋشىلارىنىڭ جەتىستىگىنە مۇددەلى بولۋى ساباقتان قالۋدى بولدىرمايدى – بۇل تىپتەن ەش كەرەگى جوق نارسە، ويتكەنى ساعان نەنى وقۋ كەرەگىن سەن ءوزىڭ شەشتىڭ. ساباقتار ۇنەمى پىكىرتالاستار، تالقىلاۋلار مەن جاۋاپ ىزدەۋ تۇرىندە وتەدى.

ماريا ريابوۆا، Hurtwood house جەكە مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى:

ادەبيەت بىزدە ءارقاشان دا poem of the day-دان باستالاتىن – مەنىڭ مۇعالىمىمدە ءتۇرلى پوەمالارى بار كىتاپ بار بولاتىن، ول بىزگە ءار كۇنى ءار ءتۇرلىسىن جاڭاسىن وقىپ بەرەتىن، سوسىن ءبىز ونى بۇكىل سىنىپ بولىپ بەس مينۋتتاي تالقىلايتىنبىز. بۇل، ارينە، ەشقانداي باعدارلامادا جازىلماعان، جاي عانا وسىنداي كىشىگىرىم كىرىستىرۋ، وقىتۋشىنىڭ ەركىندىگى. سودان كەيىن ءبىز، ءتارتىپ بويىنشا، باعدارلاماداعى نارسەلەردى تالدايتىنبىز، كەيدە داۋىستاپ رولگە ءبولىپ وقيتىنبىز، كەيدە بىرەۋىمىز عانا وقيتىنبىز. ەشقاشان ەشنارسەنى جاساۋعا ماجبۇرلەمەيتىن، الايدا جەكە سۇراقتار، ارينە، قويىلاتىن. جالپى، بۇكىل سىنىپ جاعىمدى دوستىق پىكىرتالاسقا قۇرىلاتىن، بۇل وقۋشىلاردىڭ ەرىكتى تۇردە قاتىسۋىنا جاعداي تۋعىزاتىن.

3-4 ءپان، وتە سيرەك جاعدايدا 5 ءپان تاڭداۋعا بولادى، وقۋ اياقتالاتىن كەزدە ولار بويىنشا ەمتيحان تاپسىرادى، ال ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەن كەزدە باعا ايرىقشا ولشەممەن قويىلادى. ءاربىر جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءوز تالاپتارى بار، ول تالاپتارمەن الدىن-الا تانىسىپ العان دۇرىس، ونداي كەزدە تاعى دا careers department كومەكتەسەدى.

ۇلىبريتانيادا باعالاۋ جۇيەسى 100 باللدىق:

A باعاسى — 100-70 بالل

ۆ باعاسى  — 60-69 بالل

س باعاسى  — 50-59 بالل

D باعاسى  — 40-49 بالل

E باعاسى  — 39 باللجانە ودان دا تومەن

باعالاردىڭ وتە ناقتى ولشەمدەرى بار، سوندىقتان فينالدىق باعا الۋ ءۇشىن ەمتيحاندا قانشا بالل الۋ قاجەت ەكەندىگىن الدىن-الا ساناپ الۋعا بولادى: ول بارلىق ەمتيحاندىق باللداردان قۇرالادى، سونىمەن بىرگە ءاربىر پاننەن جىلىنا ەڭ از دەگەندە ءبىر ەمتيحان تاپسىراسىڭ. وقۋ كەزىندە ەمتيحانداردى، تەك ەڭ سوڭعىسىنان باسقاسىن، ءارقاشان دا قايتا تاپسىرۋعا بولادى. بارلىق وقۋ ورىندارى دەرلىك A-level جانە IB  باعالارىن قابىلدايدى جانە اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزەدى – بۇل سەرتيفيكاتتارمەن جەكەلەگەن وقۋعا ءتۇسۋ ەمتيحاندارىن تاپسىرۋ قاجەت ەمەس.

^{دەرەككوز: mel.fm}

---