InfoHub Logo

اۋە اينالىپ جەرگە تۇسكەن يۋل ايىنىن ءبىر جەكسەنبى كۇنى ەدى. كۇن تۇسكىلىكتەن اۋسا دا ءالى دە شاڭقايىپ ءتۇر. كوشەدەن اسفالتتىڭ مۇڭسىگەن ءيسى شىعادى. ول اشىق تەرەزەدەن ۇيگە جەتەدى. قارت الاتاۋ سونشالىقتى ءبىر ادام ايتىپ جەتكىزبەيتىن ەرەكشە كورىكپەن الماتى ۇستىنە ۇڭىلە تۇسەدى. قالانىڭ كوشەلەرى مي قايناتقان ىستىقتان بالبىراپ ۇزىن شىنارلاردىڭ كولەڭكەسىن تاسالايدى. بار جان-جانۋار كۇن كوزىنىڭ ىستىعىنا شىدامايتىنداي جار قاباقتاردى، ۇيلەردى، اعاش سايالارىن قۋالايدى. مەنىڭ دە ەندى عانا ءبىراز دامىلداۋعا توسەككە بەتتەگەن شاعىم ەدى. ەسىك قوڭىراۋى شىلدىر ەتە ءتۇستى. مەن ەسىكتى اشتىم.

ەسىك الدىندا ەڭگەزەردەي قارا جىگىت تۇر. كوزىمە ءا دەگەننەن تۇسكەنى بەتىندەگى تىرتىعى. بەتتەن تىرتىق كورسەم-اق كەشە بۇزىقتارى ەسىمە تۇسەدى. بۇرىنىراقتا قاسكەلەڭدەگى بالالار ۇيىندە بەتى تىرتىق تايلاقباي دەگەن بۇزىق بولىپ ەدى. بالالاردى ءبىر شىبىقپەن ايدايتىن. تايلاقباي وسى جەردە دە ويىما ورالا كەتتى. بۇل جىگىتتىڭ كيىمى جۇپىنىلاۋ. كونەتوز بوز كوستيۋم ءبىر كەزدە ءتاۋىر بولعانعا ۇقسايدى. ءقازىر جاعاسىنىڭ قوس قىرتىسى بۇكتەلىپ، اجىمدى بەتتەي مىج-مىج بولىپ قالعان. شالباردىڭ قىرى جوق. ول شاماسى فابريكادان شىققاننان كەيىن سىنۋ دەگەندى بىلمەسە كەرەك. تىزەگە كەپتەلگەن جەرى قالتالانىپ شىعىپ كەتىپتى. ءبىراق تىم بىلعانىش تا ەمەس. سەگىز شابۋلى بوز كەپكاسىن وڭ قولىنا قىسىپ ۇستاپ الىپتى. ەكىنشى قولىندا كەنەپپەن تىستالعان كىشكەنە قول چەمودانى بار.

— ءسىزدىڭ ۇيگە كىرۋگە بولا ما؟— دەدى ول ماعان تۋرا قاراماي.— تۋرا ءبىر جىل ىزدەدىم ءسىزدى.

وتىرىكشىلەردىڭ ءسوزى وسىلاي كەلەدى دەپ تۇرمىن ىشىمنەن. رەسپۋبليكانىڭ بارلىق بۇرىشىنان ماعان بۋما-بۋما حات كەلىپ جاتادى. ءتىپتى ولاردىڭ شالا ساۋاتتىلارى تولىپ جاتىر. ءبىراق سول كۇپشەگى بۇزىلعان ەسكى اربانىڭ ىزىندەي جازۋلار دا تاۋىپ كەلەدى. كەيدە جولداستار مەنى سۇراعان بىرەۋلەردى تۋىسقانىم بولماسا دا شاتاسىپ ۇيگە جىبەرىپ قويادى. سولاردىڭ ءبارى تاباتىن ادرەستى بۇل تەپسە تەمىر ۇزەتىن جانە وسى زامانعى كوزى اشىق جىگىت قالاي تابا الماسىن.

— ۇزاق ىزدەگەن ەكەنسىز،— دەدىم كۇلىپ.

— ەگەر كەلەكە ەتسەڭىز ىزىمشە قايتامىن. ءبىراق مىنا چەموداندى وسىندا تاستايمىن. وندا كەيىن ءسىز مەنى ىزدەيتىن بولاسىز جانە ءسىز مەنى ءومىر-باقي تابا المايسىز.

وسى اڭگىمەنىڭ شەت-جاعاسىنا ءۇي-ىشى، بالا-شاعا تەگىس ءۇڭىلىسىپ قالدى. ەسىكتەن بىرەۋ قاراسا-اق بالالاردىڭ قوسا جۇگىرەتىن ادەتى. ويتكەنى ۇلكەن قالاداعى ءبىرىن-بىرى بىلمەيتىن كورشىلەردى بالالار بىلەدى، ءۇيىن، قاي ەسىك، قاي پاتەر ەكەنىن قاتەسىز ايتىپ بەرەدى. سوندىقتان دا اداسقان بىرەۋ بولسا ادرەس ايتۋ ءۇشىن انتالايدى. ال بۇل كەلىپ تۇرعان اداسقان بىرەۋ ەمەس، ءبىزدىڭ ءۇيدى توتە تاۋىپ كەلگەن ادام.

كوزىم ونىڭ قاتۋلى قاباعىنا ءتۇستى. بەت-جۇزىن شولدىم. شىنىمەن اڭگىمەلەسە الماي، وسى ۇيگە كىرە الماي كەتەر مە ەكەنمىن دەگەن وي ونى تىنىشسىزداندىرىپ، بەت« اۋزى قۇبىلىپ، تىقىرشىپ كەتكەنىن اڭعاردىم. ول قالتاسىنان كىر-كىر، تەرمەن ابدەن يلەكتەنىپ قالعان ورامالىن الىپ ماڭدايىن ءسۇرتتى.

— مەن ءسىزدىڭ قاتال ادام ەكەنىڭىزدى دە بىلەم، سوندا دا ۇيىڭىزگە كەلىپ تۇرمىن،— دەدى ول ورامالىن قالتاسىنا سالىپ.

مەن ويلانىپ قالدىم. مۇمكىن شىنىمەن جۇمىسى وڭاشا عانا ايتۋدى كەرەك ەتەتىن ادام شىعار. ومىردە ادام بالاسى بىلمەگەن، ءبىلىپ بولماعان سىر كوپ قوي.

— كىرىڭىز!

ول ءبىر اتتاپ ۇيگە كىردى دە، اياعىنداعى كونەرىپ، اق جۇلىقتانعان، ۇلكەندەۋ بولعاندىقتان باسى سۋدان شىققان قايىقتاي قايقايعان بوتينكاسىن تاستادى. ءبىر قىزىعى اياعىنداعى شۇلىعى ەڭ سوڭعى ورنەكپەن جاسالعان، ينە-جىپتەن جاڭا. جىگىت تورگى بولمەگە وتۋگە ازىراق قورسىنعانداي تۇردى دا، باياۋ باسىپ كەلىپ شەتتەگى ورىندىققا وتىردى. قالتاسىنان ورامالىن الىپ، تاعى ماڭدايىن ءسۇرتتى. سونان سوڭ:

— مەنىڭ اڭگىمەمدى مۇمكىن بولسا بولمەڭىز. وزىڭىزدەن باسقا كىسى ەستىمەسىن،— دەدى ول ماعان ءا دەگەننەن كەسىمدى شارت قويىپ.

— جارايدى. قۇپ.— ول تۇنەرىپ، قاباعىن تارس ءتۇيىپ جەرگە قاراپ كەتتى.

— مەن ۇرىمىن،— دەپ باستادى ول ءسوزىن، قايتا باسىن كوتەرىپ، ماعان تۋرا قاراپ، قاسىن قاقپاستان.— مەنىڭ اتىم ازىرگە ءسىز ءۇشىن ايتىرتىق بولادى. مىنا سول بەتىمدەگى تىرتىقتى كورىپ وتىرسىز. بۇل تابيعاتتىڭ مەنىڭ بەتىمە ادەيى باسقان بەلگىسى. مەن قارعىس اتقان اداممىن.

بۇل سوزدەردى ەستىگەندە زارە-قۇتىم قالمادى. ايتسە دە ءوزى تاپا-تال تۇستە كەلسە، مەنى ازدى-كوپتى ءبىر جىل ىزدەگەن بولسا، ودان نەسىنە قورقامىن. ەش نارسە بىلدىرمەگەن بولىپ وتىرا بەردىم. ول تاماعىن كەنەپ، قايتا سويلەدى. تاماعىن ءسال كەنەپ، قوڭىر داۋسىمەن ءسوزدى باستاپ كەتتى.

— مەن قارعىس اتقان اداممىن،—دەپ قايتالادى ول. قاباعىن شىتىپ، بار باس تەرىسىن تاس ءتۇيىن ەتىپ ماڭدايىنا جيناپ الدى.— سىزگە ءومىرىمنىڭ ءبارىن ايتپايمىن. ۋاقىتىمدى كوپ الادى ەكەن دەپ قورىقپاڭىز. جەتى كلاسس بىتىرگەن سوڭ كەزدەيسوق جۇرگەندەرگە ەلىگىپ، ىلەسىپ كەتتىم. اكە-شەشەم ەرتە ءولىپتى. ءقازىر جيىرما بەسكە كەلدىم. سوڭعى ون جىلدا ىستەگەنىمنىڭ ءبارىن ايتسام ءتۇڭىلىپ كەتەسىز، سوندىقتان ونى دا ايتپايمىن. ءبىراق وتكەن جىلدان بەرى مەنىڭ جولىم بولمادى،—دەپ ول قاتتى كۇرسىنىپ قويدى. مۇنىڭ نەسىن ماعان ايتادى ەكەن دەپ ءبىراز تاڭدانسام دا، مايىن تامىزىپ، ادەمى سويلەگەنىنە، اڭگىمە ايتا الاتىنىنا ءمان بەرىپ، ەندى بولمەۋگە، تەگىس تىڭداۋعا بەل بايلادىم.

— ناق وسى ءسىز تۋىپ-وسكەن قالاعا وتكەن جىلدىڭ اپرەل ايىندا جەل اۋدارعان قانباقتاي ءبىر سوققانىم بار. سوقا باسىنان باسقا ەشتەمەسى جوق، بىرەۋدىڭ قولىنا قاراعان ادام نە وڭۋشى ەدى. كاسىبىم ۇرلىق بولاتىن. سونداي ءبىر، كىمنەن نەنى جۇلا قاشسام ەكەن دەپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. ءسىز جالپى ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن، ونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ مىنەزىن جاقسى بىلەتىن ادامسىز. ءبىز دە ءوز تاراپىمىزدان ولاردىڭ حال-جايىن، جاي-كۇيىن زەرتتەپ بىلەتىنىمىز بار. ادامسىز ادامنىڭ كۇنى جوق دەگەن حالقىمىزدىڭ قاعيداسىن بىلەسىز عوي. ورتادان بولەك جۇرسەك تە، ءبىز ۇرىلار دا ادامسىز كۇنىمىز جوق. ولارسىز تاماق ىشە المايمىز، ولارسىز كيىم كيە المايمىز. ءسىز، ارينە، ىشتەي مەنى جەپ قويا جازداپ، جەك كورىپ وتىرسىز. ونى سەزىپ وتىرمىن. سولاي بولۋى كەرەك تە. ۇيىڭىزگە كەلگەن سوڭ قازاق پەيىلىمەن ۇندەمەيسىز. ونى دا جاقسى ءبىلىپ وتىرمىن. دەگەنمەن دە مەنى سابىرمەن تىڭداڭىز.

سودان تاماق تابا الماي تاڭەرتەڭنەن اش بۇرالىپ كەلە جاتقانمىن. كوشەنىڭ ارعى بەتىنەن اۋىلدان كەلگەن ءبىر ەركەك پەن ءبىر ايەلدى بايقاي قالدىم. ولار ادەتتە قالانىڭ تىك باقايلارىنداي ەمەس، مولداۋ، ەرەنسىزدەۋ عوي. فيلوسوفياسىن قارا مىنانىڭ دەپ كىجىنىپ وتىرسىز عوي، ولاردىڭ مول ەكەنىن، ونداي-پۇندايدى ەسىنە الا بەرمەيتىنىن، قىسقاسى ولاردىڭ جانىنىن كەڭدىگىن ءسىز دە جاقسى بىلەسىز. كەيدە ۇرىلار ولاردىڭ بىردەڭەسىن ۇرلاپ الىپ زار قاقساتادى. سوندا ولارعا جانى اشىمايدى دەپ ويلايسىز با، ءتىپتى دە ولاي ەمەس. مەنىڭ ءوز باسىم ولارعا قاتتى كۇيىنەمىن. ءبارىن اۋىلىنداعىداي اشىپ سالادى دا جۇرەدى. سونان سوڭ كەيدە قارنىڭ اش، كيىمىڭ جىرتىق كەزدە وڭاي ولجانى الا قوياسىڭ. ايتپەسە ءبىز دە تاماقتى قينالىپ تاپقاندى ۇناتامىز. ونداي قيىنشىلىقپەن العانىمىز ءسىڭىمدى بولادى دەپ ەسەپتەيمىز. ۇرى دا ارامدىقپەن ىستەگەنىمەن، ارام دا بولسا ەڭبەك ەتەدى دەپ گوركييدىڭ ايتقانىن بىلەتىن شىعارسىز. شىنىندا ول دا ءوز قادارىنشا ەنبەك. ۇرلىق ىستەمەي جان ساقتاۋ، ۇرلىق قىلماي ءومىر ءسۇرۋ دەگەن مەنىڭ ميىما كىرمەيتىن نارسە ەدى. ويتكەنى ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ءبىر نارسەگە ماشىقتانعان ادامدى قيسىق-قىڭىر بولسا دا، ول جولدان تايدىرۋ قيىن عوي. مىسالى شوپانعا شوپان بولۋ، قوي باعۋدان وڭاي ءىس جوق، ال كومباينشىعا ەگىن ورۋدان وڭاي جۇمىس بار ما؟ ماسەلەن عۇلاما دارىگەر عالىمعا، ءسىز جازاتىن كىشكەنتاي عانا فەلەتوننان، ءبىر كۇن ىشىندە ون كىسىنىڭ سوقىر ىشەگىن كەسۋ الدەقايدا وڭاي كورىنەدى. وسىمدى وتىرىك دەي المايسىز عوي.

ارينە مەنىڭ ايتقانىمنىڭ ءبارى دۇرىس ەمەس شىعار. ءبىراق ولاردىڭ ىشىندە شىندىعى دا بار. مىنە سونىمەن ماعان ۇرلىق ىستەۋدەن، قالتا تىلۋدەن وڭاي نارسە جوق سياقتى. ءتىپتى قارنىم توق، كيىمىم ءبۇتىن بولسا دا مەن ونى قويا الماسپىن دەيمىن. ءسىز ماعان تەمەكى تارتۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى،— دەدى ول مەنىڭ بەتىمە تۋرا قاراپ. قالتاسىنان ەڭ ارزان شىلىم —«ارقار» شىقتى. ونىڭ ءبىرىن الىپ تۇتاتىپ، ءتۇتىندى ۇستىن-ۇستىنە سورىپ-سورىپ جىبەردى دە، قۇمارى قانعانداي، ىشكە تارتقان ءتۇتىندى ىشىندەگى قاپاستان شىعارىپ جاتقانداي قايتا بۋداقتاتتى.

— سودان جاڭاعى ەكەۋىنىڭ جانىنا جاقىنداسام، الدىندا تاعى ءبىر ايەل كەتىپ بارادى. ول قالاشا كيىنگەن. ءبىراق تىم مادەنيەتتى ەمەس، ول دا قالاعا جانا كەلىپ تۇرعان ادامعا ۇقسايدى. جاناسىڭقىراپ كەلىپ اڭگىمەلەرىنىڭ ءتۇرىن بايقادىم. اۋىلدان كەلگەن ايەل پىسكەن باۋىرساقتاي قىپ-قىزىل، ەكى ۇرتى سالبىراڭقى، بەتى قالىڭداۋ ادام ەكەن. ونىڭ كۇيەۋى سىپ-سىپا، قارنى شىقپاعان، ورتا جاسقا كەلە قويماعان، جاۋىرىنى قاقپاقتاي ادام. ال ولاردىڭ قاپشىعى الدىنعى قالا ايەلىنىڭ قولىندا سياقتى. كەيدە قالاداعى تۋىسقاندارى اۋىلدان كەلگەندەرىنە پىسىقسيتىن، ولاردىڭ كوشەنى بىلمەگەنىن كەلەكەلەيتىن جامان ادەتتەرى بولادى. ولارعا مەنىڭ ءوزىمنىڭ ءتىپتى جامان جىنىم كەلەدى. سوندا بار ونەرىمدى سوعان سالۋعا تىرىسامىن. ونەرىن ۇرلىق بولسا، كەرەمەت ەكەنسىڭ دەپ وتىرسىز عوي. ەگەر ماعان تاعدىر ونەردى ۇرلىق ەتىپ جازسا، وندا مەن وعان كىنالىمىن بە؟

سونىمەن الگى ۇشەۋىنىڭ ءبىراز ءسوزىن تىڭداپ بارا جاتتىم. اۋىلدان كەلگەندەردىڭ ەكى ۇلى بار ەكەن. وزدەرى بۇگىن قالاعا قونىپتى. بالالارىنا كيىم-كەشەك الماق. بايقاۋىمشا قالاداعى ايەل اناۋ ايەلگە ماتىبيلەۋ سياقتى. وكتەم-وكتەم سويلەيدى. دەمەك ولاي بولسا، اقشا قالا ايەلىندە بولادى دەپ ءتۇيدىم دە، جاندارىن سيپاي ادىمداپ، الدارىن كەسىپ ءوتتىم.

— اتاننىڭ باسىن الارسىڭ،— دەدى الدىڭعى ايەل مەنى تانىعانداي. جالت قاراپ ەدىم، ول تۋرا ماعان قاراعان سياقتاندى. ولارعا ءوزىمدى ۇمىتتىرىڭقىراپ جىبەرىپ، كوك بازاردىڭ قايناعان ىشىنە كىرگەندە، سىرتىنان باقىلاپ ءجۇرىپ تاۋىپ الدىم. كوكبازاردا وڭكەي كىشكەنتاي كوك دۇكەندەر ءتىزىلىپ تۇرادى. اۋىلدان كەلگەندەر كوبىنە وسى جەردە بولاتىندىقتان بارلىق دۇكەن مۇندا ءوز وكىلدەرىن ۇستايدى. ەكى ايەل كەلىپ رەزينا توۆارلارىن ساتاتىن كىشكەنتاي دۇكەنگە كەزەككە كيلىكتى. ولار الدىنا تامان جاقىنداعاندا مەن دە اركىممەن جاعالاسا سۇيكەنە-سۇيەنە جەتتىم-اۋ. قالا ايەلى الگى قولىنداعى قارا قاپشىقتىڭ باۋىن يىعىنا اسىپ العان. قاپشىقتىڭ اقشا تۇراتىن نەگىزگى ءبۇيىرىن تۋرا ايەلدىڭ قولىنىڭ - قارى باسىپ تۇر. نە دە بولسا ناق سول جەردە جاتىرسىڭ عوي دەپ نوبايلايمىن. قات-قات جاتقان كوك الا قاعازدار كوز الدىمنان ەلەستەپ-ەلەستەپ كەتەدى. شىركىن، قولعا ءبىر تيسە عوي.

كەزەكتىڭ الدىنا كەلدىم. جاناعى ەكى ايەل قاتار تۇر. ارتىنان كيمەلەي مەن دە تۇردىم. ناق وسى ءبىر ساتتە ماعان ۇقساس بىرەۋ كەزەككە كيمەلەي كەتتى. ەكەۋمىز كوزبەن ۇعىستىق. «ىزدەپ ءجۇرسىن بە» دەدى ول. «يا، ءوزىمىز» دەدىم مەن. قىسقا قايىرىستىق. الدىڭعى ايەل الدىنا الىسىراقتا قويعان بالالار بوتيگىن الۋعا ۇمتىلىپ، قومپاڭ ەتىپ قولىن سوزا بەردى. مىنە، قاعىپ كەتەتىن ءسات وسى. قولىمداعى ۇستارانىڭ قىلپىپ تۇرعان مايىسقاق جۇزىمەن تارتىپ جىبەرىپ، كىرپىك قاققانشا ىشىندەگى اقشانىڭ ءبارىن قاعىپ اكەتتىم. وڭ قولىمنىڭ سۇق ساۋساعى ۋداي اشىپ بارادى. شارۋانى بىتىرگەن سوڭ «ال سەندەر-اق الىڭدارشى» دەپ كەزەكتەن شىعىپ، اشۋلانعان بولىپ، ەڭكەلەكتەپ ءجۇرىپ كەتتىم. دۇكەندى اينالا بەرىپ، زىتىپ بەرەيىن. ءبۇيتىپ كورگەن كۇنىڭ قۇرىسىن دەپ وتىرسىز عوي. ونىڭىز راس. ءبۇيتىپ كورگەن كۇنى قۇرىسىن. ونداي كەزدە جانىڭ تىرناعىڭنىڭ ۇشىندا تۇرادى. الگى كەزەك الدىندا ساپ ەتە تۇسكەن باۋىرىم بىرگە زىتىپ كەلەدى. ۇلكەن ولجاعا ورتاقتاسپاق. «قانشا ەكەن؟» دەيدى. مەن ولارعا سەنبەيمىن. ويتكەنى وندايلاردان اۋزىمنىڭ كۇيگەنى بار. سوندىقتان ءبارىن جالعىز ىستەيمىن. كەيدە، ونداي قوسامجارلاپ جۇرگەندەر ادەيى جۇرگەن ميليسيا قىزمەتكەرى بولادى. سوندىقتان «انە قۋىپ كەلەدى» دەپ بىلاي شىعا جۇگىرىپ جونەلدىم.

ەكى-ۇش كوشە اينالىپ، الگى وزىمدەي سۇڭعىتقا قارامدى كورسەتپەي ۇزاپ كەتتىم. قالا ايەلىنە ەرەگىسەمىن دەپ، اۋىل ايەلىن قۇرتىپ كەتتىم-اۋ دەپ ىشتەي ەلجىرەپ تە كەلەمىن. ءسىز مەنى سوكپەڭىز، ۇرىنىڭ دا جۇرەگى بار. ول دا ادام بالاسىنىڭ باسىنا كەزدەسكەن تاعدىرعا ورتاقتاسادى، ءبىراق ولارعا تاعدىردى قولدان جاساعانى ەسىنەن شىعىن كەتەدى. سونىسى بولماسا ولاردا كادىمگىدەي ادامشا اياۋشىلىق بىلدىرەدى. «ۇرىعا قۇداي جوق» دەگەن قازاق ماتەلىن مەن ءوزىم ۇناتپايمىن.

ءسويتىپ سول جۇگىرگەننەن تۋرا ۆوكزالعا دەيىن جۇگىردىم.. ارتىمنان قۋعان ەشكىم بولماسا دا، اتتانداعان ەشكىمدى كورمەسەم دە قارامدى ءۇزدىرىپ كەتىپ، كوپ اقشاعا جالعىز كەنەلمەك بولدىم. ۆوكزالدىڭ ارعى جاعىنا ءوتىپ، قاپتاعان قالىڭ ۆاگونداردىڭ اراسىنا كىرىپ كەتتىم. ەندى بايقايمىن، وڭاشارعان سياقتىمىن. قويىنعا تىققان اقشانى سۋىرىپ قولىما الدىم. نەگە ەكەنىن قايدام جۇرەگىم اتتاي تۋلاپ قويا بەردى. ايتەۋىر جاقسىلىق بولسا جارار ەدى. كىم بىلەدى، كەنەلدىم بە دەپ كەكىرەيىپ وتىرعاندا بىرەۋ كەڭىردەگىمدى سۋىرىپ الامىن دەپ باس سالا ما قايدام. ايتەۋىر جۇرەگىمنىڭ جامان حاباردى وسىلاي بەرەتىن ادەتى ەدى. جان-جاعىما قارادىم. تۇسكى الەتتە مەن سياقتى قاڭعىباس سورلىدان باسقا كىم بولۋشى ەدى. قىبىر ەتكەن جان جوق. تەك اندا-ساندا كوشەلەردەن وتكەن ترامۆايدىڭ قوڭىراۋ داۋسى عانا كەلىپ تۇر. تەمىر جول باسى تىپ-تىنىش. اۋەلى تىزىلداعان ساۋساعىما قارادىم. سويتسەم ۇستارا ءوز قولىمدى دا كەسكەن ەكەن. ءسىز بىلمەيتىن شىعارسىز، قالتا تىلەتىندەردىڭ ون قولى داكەمەن وراۋلى بولادى. ونىڭ سەبەبى اڭقاۋلار قولى اۋرۋ دەپ ءا دەگەندە جابىسا المايدى. ەكىنشىدەن قىلپىپ تۇرعان ۇستارانى جالاڭاش قولمەن ۇستاعاننان داكەمەن ۇستاعان ءتاۋىر. داكە سىرعىپ كەتىپ، ۇستارا ساۋساعىمدى ءتىلىپ ءتۇسىپتى. قولىمدى تاندىم.

قولىمداعى وراۋلى اقشانىڭ سىرتقى گازەتىن جازا باستادىم. گازەتتە ءبىر كوسموناۆتىڭ سۋرەتى بار ەكەن. كوزى تەسىرەيىپ ماعان ورشەلەنە قاراپ قالىپتى. «مەن اسپان الەمىن شارلاپ ءجۇرمىن. ال سەن ارامتاماق بىرەۋدىڭ تابان ەت، ماڭداي تەرىمەن، ادال ەڭبەگىمەن تاپقان اقشاسىن ۇرلايسىڭ. ۇياتىڭ قايدا، قىپ-قىزىل جىگىتسىن» دەپ تۇرعانداي. ءتورت بۇكتەلگەن گازەتتى تەۋىپ جىبەرىپ، الىسقا ءتۇسىردىم. ءبىراق كوسموناۆتىڭ وتكىر كوزى ونبەنىمنەن ءوتىپ بارادى. ورنىمنان اتىپ تۇرىپ، جۇگىرىپ بارىپ گازەتتى توڭكەرىپ تاستادىم. كوڭىلىم جاي تاپقان سياقتاندى. اقشانىڭ سىرتىن وراعان گازەتتى اقىرىن الدىم. جۇرەگىم سۋ ەتە ءتۇستى. تاعى تۋلاپ ءجۇرىپ بەردى. ويتكەنى ىشىنەن كورىنگەنى اقشا ەمەس، تاعى گازەت. ەندىگى گازەتتى تەز اشتىم. لاقتىرىپ جىبەردىم. ىشىنەن تاعى گازەت كورىندى. ەرىنىمدى قاتتى تىستەپ تاستاعانىمدى كەيىن ءبىلدىم. اشا بەردىم. اشقان سايىن گازەت شىعادى. مەن جۇيكەمدى جەپ، كولىم-قولىما تيمەي اشۋلانىپ تەز-تەز اشتىم. ءالى گازەت، ءالى گازەت. اقىرى سوڭىنداعى گازەتتىڭ ىشىنەن ۇمىتكەر ەدىم. ول دا زايا كەتتى. تارتىلىپ بىتكەن ءبىر شىلىمنىڭ ءتۇبى عانا شىقتى. ىرىم ەتىپ اۋزىما اپارىپ ەدىم؛ ەرنىمە ىلىنبەدى. تارتارىڭ تاۋسىلىپ ءبىتتى دەپ تۇرعانداي. گازەتتى جەرگە بىلش دەگىزىپ ءبىر قويدىم. قايدان گازەت مەن وش الاتىنداي بىلش ەتە ءتۇسۋشى ەدى، جەپ-جەڭىل. شامادان تىس زور پاراشيۋتپەن تۇسكەن ۇشقىشتاي وپ-وڭاي جەرگە قونا قالدى دا مەنىڭ جۇلىنعالى تۇرعان جۇيكەمدە جۇمىسى نە، كوپ ماكۋلاتۋرانىڭ بىرىنە اينالىپ، اپرەلدىڭ ىزعىن جەلىنە ءبىر شەتى كوتەرىلە ءتۇسىپ، جەلپىلدەپ جاتتى.

قالشىلداپ اپرەلدىڭ جىلى كۇنىندە توڭعانداي بولدىم. «ءتۇپۋ، ءيتتىڭ بالاسى!» دەپ داۋىسىمدى شىعارا جەرگە ءبىر تۇكىرگەنىمدى ءوزىم دە ارتىنان سەزدىم. قازاقتا ىشىنەن ويلاعان نارسەسىن سىرتىنا ەستىرتە ايتۋ ادەتى بولا بەرمەيدى. وندايلاردى قازەكەم جىندى دەپ ەسەپتەيتىنىن ءسىز دە بىلەسىز. ال كوشەدە اشۋلانىپ سويلەپ بارا جاتقانداردى كورىپ كوپ كۇلگەنىم بار. سوندا مۇنداي ويىن بۇرقىراتىپ سىرتقا شىعارماۋى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ قاسيەتىنىڭ ءبىرى دەپ قاتتى قادىرلەيتىنمىن. ەندى مىنە، مەنىڭ دە ناق سول ءبىر سويلەپ بارا جاتقانىن بىلمەيتىندەر سياقتى داۋسىم شىعىپ كەتتى. ماسقارا ەمەس پە، بۇل. ال سونشا ەڭبەكتەنگەن نارسەنىڭ ىشىندە اقشا بولماي بوس بولۋى، اقشا بار دەپ ەكى-ۇش كيلومەتر جەردى ارام تەر بولىپ بوسقا جۇگىرۋ—بۇل جىنداندىرماي قويار ما، ءسىرا؟ ناق وسى جەردە قارنىم دا اشىپ ءجۇرىپ بەردى. ىشەكتەرىم دە ءبىز بوس قالدىق دەگەندەي شۇرىلداپ بارادى. جىلاپ جىبەرە جازدادىم. نە ىستەرىمدى بىلمەي قاتتى ساستىم.

ءسىز بىلەسىز بە، وسىنداي ساتتە ميدىڭ ەرەكشە تەز ىستەيتىن قاسيەتى بار. ميىمنىڭ ءبىر تالشىعى ايان بەردى بىلەم، بۇل جەر ءقاۋىپتى عوي دەگەن كۇدىك ويىما ساپ ەتە قالدى. شىنىندا مىنا قاپتاعان ۆاگون اراسىندا نە قىلىپ ءجۇر دەمەس پە؟ تەك مىنا ۆاگونداردان بىردەمە جىمقىرا كەتكىسى كەلگەندەر عانا مەنشە ساعالاپ جۇرسە كەرەك-تى. سونان سوڭ بۇل جەردە قاراۋىل ميليسيا قىزمەتكەرلەرى قاپتاپ جۇرەدى. بىرەۋ «ازامات دوكۋمەنتىڭىزدى كورسەتىڭىز!» دەسە مۇشتاي بولمايمىن با؟ زىتىپ كەتتىم. بىلاي شىعا بەرە ويىما الدەنە تۇسە قالدى. باعاناعى قالا ايەلى «اتاڭنىڭ باسىن الارسىڭ» دەپ ماعان ايتقان ەكەن عوي دەگەن وي باسىما ورناپ السىن. شىنىمەن-اق مەنى الماتىلىقتار تانىپ قالعانى ما؟ مۇمكىن. سول ساتتە 1-الماتىعا جونەلدىم. «ءبىر اينالدىرعاندى شىر اينالدىرادى» دەگەندەي قىرسىق ءبىر اينالدىرسا بىرىنە ءبىرى قاباتتاسا بەرەدى. جورتقانعا جورگەم ىلىنبەي جۇرگەندە تاعى ءبىر توسىن پالە كيىپ كەتپەي تۇرىپ بۇل جەردەن جوعالماق بولدىم. قىزىل يت قىڭىرت كەتكەندە تۇراق وزگەرتۋ كەي ەلدىڭ سالتىندا بار. قىرسىقتى اداستىرماق بولدىم. كەلە-اق اشتىعىما قاراماي، ءبىر توۆارلى پوەزدىڭ تورموزىنا جارماسىپ كەتتىم.

ۇرلىقتىڭ اقشاسىن، تابىسىن ۇستاعاندا جاقسى-اۋ. تابىس دەگەنگە كۇلمەي-اق قويىڭىز. ول ءبىز ءۇشىن شىنىندا تابىس قوي. ءبىراق ماڭگى ارتىڭنان بىرەۋ قاراپ تۇرعان سياقتى. مىنە بۇل جولى دا مەنى بۇكىل الماتى حالقى ىزدەپ جۇرگەندەي كورىنىپ، ۇرەي جايلاپ بارادى. ءبۇيتىپ كورگەن كۇن قۇرىسىن. ءبىر ادامنىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ سويلەي المايسىڭ. بالا دا، شاعا دا سەنى ۇستاپ بەرەيىن دەپ تۇرعانداي، جان-جاعىڭنىڭ ءبارى انتالاعان جاۋ سياقتى. سودان ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى جامبىل قالاسىنان ءبىر-اق شىقتىم. ءبىر ايدان اسا ۋاقىت سوندا ولمەستىڭ، بىلايشا ايتقاندا بۇرالقى ءيتتىڭ كۇنىن كورىپ ءجۇردىم.— ناق وسى ءبىر كەزدە ەسىكتەن ايەلىم باسىن سۇعىپ، «شاي اكەلەيىن بە؟» دەدى ماعان.

— مەن ءبىرجولا بىتىرەيىن، مۇرسات بەرىڭىز. شايدى ىشەرسىز.— ايتىرتىق مەنەن جاۋاپ بولعانشا ماڭدايىن وڭ قولىمەن سۇيەپ تومەن قاراپ، تەسىلىپ قالدى.

— جارايدى، ءوزىم ايتارمىن،— دەدىم ايەلىمە. ايتىرتىق جەتكەرىنىپ الىپ، ۇزىن سونارلى اڭگىمەسىنە قايتا باستى.

— سونىمەن جامبىل قالاسىندا ءجۇرىپ جاتتىم.— بۇل ماعان شوشىرلىق بولىپ ەستىلدى. جامبىل قالاسىندا دەيدى، ءا. ياپىراي! ابىرجىڭقىراپ قالدىم. ءبىراق بىلگىزبەۋگە تىرىستىم.

— ءبىلىپ وتىرسىز عوي، بۇل بىلتىرعى جىلعى ماي ايى ەدى. ودان بەرى مىنە، ءبىر جىلدان اسا ۋاقىت ءوتتى.

— 13 ماي؟!—دەدىم مەن جۇلىپ العانداي اشۋىم دا كەلىپ كەتتى. ايتىرتىق بۇل جولى مەنىڭ قوبالجىعانىما كوڭىل اۋدارعان جوق. سولعان سابىزدەي سازارىپ ءوز اڭگىمەسىن سوزا ءتۇستى. مەن ەندى ۇندەمەۋگە بەكىندىم.

— ءيا، 13 ماي كۇنى الپىس بەسىنشى جىلى تاعى قۇداي ەكەن نە بەرەدى دەپ جامبىلدىڭ ۆوكزالىنا كەلدىم. قۇداي دەگەنىمنىڭ دە ءجونى بار. ءبىز قۇدايعا دا كەيدە جالبارىنىپ الاتىنىمىز جوق ەمەس. «قاشقان دا قۇداي دەيدى، قۋعان دا قۇداي دەيدى» دەمەي مە؟! ۇرى دەگەننىڭ ءوزى قايدان نە تۇسەدى دەگەن قاسقىر سياقتى عوي. قاسقىر دا تابيعاتىندا ۇرى ماقلۇق. ول قىرعا شىعىپ الىپ ۇليدى ەكەن دەگەندى ەستىگەن بولارسىز. سوندا ول «جەتى كۇن جەردەن بەر، جەتى كۇن ەلدەن بەر» دەپ قۇدايدان تىلەۋ تىلەيدى ەكەن دەمەي مە. ءبىز دە سول دالا تاعىسى سياقتىمىز. ايىرمامىز از. ول دالا ۇرىسى، ءبىز قالا ۇرىسى. ودان ارتىقتىعىمىز ءتىلىمىز، ادامشا ويلاي الاتىندىعىمىز. ال ول قۇدايدان ەكى بىردەي جاعىنان سۇرايدى ەكەن. ول بىزدەن ارتىقتىعى. نەلىكتەن دەيسىز عوي. ويتكەنى ول «جەتى كۇن جەردەن» دەپ تىلەگەندە جەردەن قاعاتىن تىشقان، سارى شۇناق، تاعى باسقالارىن ايتسا كەرەك. ال «جەتى كۇن ەلدەن» دەگەنى جۇرتتىڭ مالىن ۇرلاۋى. سوندا قاسقىر ەكەش قاسقىردىڭ دا ىرزىق تەرەر ءورىسى بىزدەن گورى كەڭدەۋ بولدى عوي.

ۆوكزال باسىندا ءبىراز قاڭعىپ ءجۇردىم. ءبىر كەزدەرى الماتى — موسكۆا جۇردەك پوەزى كەلدى. ودان كوپ ادام ءتۇستى. مەن پوەزد ۆاگوندارىنا كىرمەك ەدىم، ونىڭ ىڭعايى كەلمەدى. سونان ۆوكزال سىرتىنا شىقتىم. تاڭەرتەڭگىلىك ابىر-سابىر كەز. جاڭبىر جاۋىپ ءوتىپ اۋانى تازارتىپ كەتكەن. تازا اۋانى سىزدەر تىلەيسىزدەر. ال ۇرىعا كۇننىڭ جارىعىنان ءتۇننىڭ قاراڭعىسى جاقسى، كۇننىڭ اشىعىنان بوراندى، تۇماندىسى جاقسى. ءبىز دە ادەمى كۇندى، تازا اۋانى قالايمىز. ءبىراق ول ءبىزدىڭ كاسىبىمىزگە جارامسىز. سوندىقتان كۇننىڭ اشىلىپ كەتكەنى كوڭىلىمە ۇناماي تۇر ەدى.

ناق وسى كەزدە ءبىرسىپىرا ادام پوەزدان ءتۇسىپ ۆوكزالدىڭ سىرتىنا شىقتى. ەسىك الدىنداعى اسفالتتا تۇرعان بەس-التى عانا جەڭىل تاكسي بولاتىن. شىنىن ايتقاندا ءبىز ول تاكسيلەرمەن ءوشپىز. ويتكەنى ولار جولاۋشىلاردى ءبىزدىڭ قولىمىزعا تۇسىرمەي الىپ جونەلەدى. ءبىراق ايتەۋىر ول ءازىر كوپ ەمەس. سونىمەن ول تاكسيلەرگە قانشا ادام سىيسىن، ءبىرازى كەتتى دە، ەكى ادام قالىپ قويدى. ونىڭ ءبىرى قولىندا تورى، وندا ەكى باتونى بار، كيىمى جۇپىنى، ءوزى بويى الاسا ادام. كوزگە قوراشتاۋ. جانىنداعى ادام بەت-جۇزى وقىعان، زيالى ادامعا ۇقسايدى. قۇبالاۋ جىگىت. ءبىراق ونىڭ دا كيىمى تىم ادەمى ەمەس. ۇستىندە سارى ءسۇر جۇقا سۋلىعى بار، ونىڭ كۇلپاراسى ارقاسىندا جاتىر. قىزىل ءجىپ اتقان، مىجىلمايتىن، سارى-قوڭىر بولگارلىق كوستيۋمى بار. باسىندا بولگار ماتاسىنان تىگىلگەن سارى-قوڭىر بۇجىر كەپكا. ال.قولىنداعى كىشكەنە بىلعارى چەمودان ءىشى تولى بولۋى كەرەك، وڭ قولى زورعا كوتەpiپ تۇر. ناق وسى چەمودان مەنىڭ كوكەيىمدى تەسىپ بارادى. ساناممەن سارتشا بايىپ ىشىندەگى قالاعا بارعان سوڭ كيەتىن اسىل كيىمدەردى ولجالاسام ءبىر جىل كيىم ىزدەمەس ەدىم دەپ قويامىن. ونىڭ ىشىندە جاتقان مويىلداي قارا كوستيۋم، قاتىرما جاعالى اق كويلەك، تۇلكى تۇمسىق قارا بوتينكا مەنىڭ ۇستىمدە تۇرعانداي سەزىندىم.

ول جىگىت ماعان قوي كوزدەرىمەن اتا ءبىر قارادى. مەنىڭ سوڭعى سانمەن تىگىلگەن ادەمى كوستيۋمىم ونىڭ كوزىن الداي المادى. ول مەنىڭ نە ۇرى، نە تەنتەك ەكەنىمدى سەزە قويدى. جانىنداعى ادام ەكەۋى تانىس پا ەكەن دەپ سوزدەرىن بايقاپ ەدىم، وندايى سەزىلمەدى. ەندەشە قۇداي بەردى. ءبىراق سەزىپ قالعانى قيىن بولدى. قازاقتا «اڭدۋشىنى الۋشى جەڭىپتى» دەگەن ماتەل بار، ونى بىلەتىن شىعارسىز. اقىرى ول مەنىڭ ۇرى ەكەنىمدى سەزگەنىمەن مەن ونى جەڭدىم.

تاكسيگە ىلىنە الماعان ەكەۋ اۆتوبۋسقا كەلدى، اۆتوبۋستا ادام ونشا كوپ ەمەس ەدى. الگى كىسى ەكى كىسىلىك ورىندىققا جالعىز وتىردى. مەن ونىڭ ارتىنداعى ورىندىققا جايعاستىم. بىلعارى چەموداندى وزىمەن قاتار تۇكپىر جاعىنا قويدى. ءبىراق ول وتىرعان ورىندىقتىڭ ارتقى كوپشىگى جوق ەدى، ول وعان ءمان بەرمەدى. مەن ونى ادەيى ناق سول جەرگە وتىرعىزۋ ءۇشىن كيمەلەي بارىپ، سونىڭ ارتىنداعى ورىندىقتى باسىپ العانمىن. ەكى ايالداما ءوتىپ، قالا ورتاسىنا جاقىنداعاندا اۆتوبۋسقا ادام لىق تولدى. جاڭاعى كىسىنىڭ جانىنا ءبىر جۋان سارى ايەل وتىرۋعا ىڭعايلاندى. جىگىت وعان ىعىسىپ ورىن بەرمەك بولدى. بۇل كەزدە مەن باسقالارعا بىلدىرمەس ءۇشىن ەڭكەيە بەرىپ ورىندىقتىڭ ارتىنان بىلعارى چەموداندى سۋىرىپ الىپ تا قويدىم. «ويباي ءوتىپ كەتىپپىن» دەپ اۆتوبۋستان ءتۇسىپ جونەلدىم. قولىمدا كەتىپ بارا جاتقان چەموداننىڭ كىشكەنتاي بولعانىمەن اۋىرلىعىنا قۋاندىم.

ءسىز ەندى اڭگىمەنىڭ قايدا جىلىستاپ سوعارىن ءبىلىپ وتىرسىز دەپ شامالايمىن. ءبىراق شىداپ ارعى جاعىن تىڭداڭىز.

سول كۇنى مەن جامبىل قالاسىنان شىعىپ بايقادام سەلوسىنا قاراي جول تارتتىم. وعان بارماي جولدا اسا وزەنىنە ءتۇسىپ قالدىم. مايدىڭ تامىلجىعان كۇنى قىزدىرىپ بارادى. بۇل تاقىر وزەننىڭ جاعاسىنان بويلاپ جۇرە-جۇرە جالعىز وسكەن ءبىر وڭاشا سەلدىر ەشكىتالدى زورعا تاپتىم. سونىڭ كولەڭكەسىنە كەلىپ وتىردىم. ەكى قالتامداعى جارتى-جارتىدان ءبولىنىپ سالىنعان باتوننىڭ ءبىر جارتىسىن قۇر سۋعا ماتىرىپ، قارپىپ-قارپىپ جەدىم. سونان سوڭ ايدالادا ايتىرتىق باتىر ولجاسىنا قارىق بولىپ باتپاق ەدى. چەموداننىڭ اۋزى كىلتسىز ەكەن. وعان ءىشىمدى ءبىر جيىپ قالدىم. اشساڭ اش، ساعان جارار مۇندا ەشتەمە جوق دەگەندەي ونىڭ اۋزى بوس تۇر. اشىپ جىبەردىم. وڭكەي قاعاز، كىتاپ. اۋىرلاتىپ تۇرعان سولار بولىپ شىقتى. «جونى قاشقان يتكە دايراق تابىلماس» دەگەندى بىلەتىن بولارسىز. مەن بۇل جولى شىن جىلاپ جىبەردىم. بۇل مەنىڭ ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت جىلاۋىم ەدى. قانشا تاياق جەپ، قانشا توبەلەسىپ، قانشا قيىنشىلىق كورىپ جۇرگەندە ءبىر تامشى جاس شىقپايتىن كوزدەن جاس پارلادى-اي كەلىپ. نەگە دەيسىز عوي. قايتا-قايتا ۇرلانعان ىدىستىڭ بوس بولۋى ۇرىلاردا جامان ىرىم. الماتىدا بولعانى اناۋ — قۇر قاعاز ۇرلادىم. قولعا تۇسسەم سول ءۇشىن-اق مەنى سوتتاپ جىبەرەر ەدى. ەندى مىنە تاعى دا تۇك جوق. دەمەك بۇل ۇرى قولىن يت جالاعانى — ەبى كەتكەنى، ەندەشە بۇدان بىلاي نە ىستەيتىنىمدى ويلاۋىم كەرەك، چەموداندى لاقتىرىپ جىبەردىم. ە، ونىڭ ماعان نە كەرەگى بار؟ يتكە تەمىر نە كەرەك دەگەندەي جان ساقتاي الماي جۇرگەن مەنىڭ قالىڭ-قالىڭ كىتاپتار نە تەڭىم. كوپكە دەيىن اسانىڭ ءالسىز اعىسىنا كەڭكيىپ قۇر قاراپ وتىردىم.

الدەن ۋاقىتتا چەموداننىڭ جانىنا قايتا كەلدىم. وسى چەمودان ماعان ىستىق كورىندى. مەن وعان از دا بولسا (ارام بولسا دا) ەڭبەك ءسىڭىردىم عوي. چەموداندى قولىما الىپ قاراي بەرەيىن دەسەم اراسىندا قولجازبا داپتەرلەر كورىنەدى. كىتاپتار وزىنە باسقا. داپتەردىڭ بىر-ەكى بەتىن اشىپ وقىپ ەدىم، انشەيىن بالالىق شالالىقتى جازعان كۇندەلىك ەكەن. كۇندەلىك بولعان سوڭ بۇل كىمدىكى ەكەنىن بىلگىم كەلەدى. اتى جوق. ونى باسىنان ءتۇسىپ الىپ تۇرىپ وقىدىم. بىرەۋدىڭ كەۋدەسىندەگى سىرىن بىلگەننەن قىزىق بار ما؟ باس المادىم. ەكى داپتەرىن بىتىرگەنىمدە كۇن باتتى. ءارتۇرلى ادامداردىڭ اتتارى بار. ءبىراق داپتەردىڭ ءبىر جەرىندە ءات-جون، پالەندىكى دەگەن ءسوز كەزدەسپەيدى. نە ىستەرىمدى بىلمەدىم. ىمىرت جابىلىپ قاس قارايعانشا تاعى ءبىر داپتەرىن وقىدىم. وندا ءبىر قىزىق جاي كەزدەستىردىم. مەن سىقىلدى ءبىر ۇرىنىڭ قالتاعا قالاي تۇسەتىنى، قالاي ۇرلايتىنى، تەك جۇرگەن ادامدارعا قالاي تيىسەتىنى تۋرالى جازىلعان ەكەن. سونشالىقتى قىزىعا وقىدىم. ءبىراق ۇرى جايىنان ءالى كەيبىر نارسەلەردى بىلمەيتىنىن دە اڭعاردىم. ەندى وسى جازىلعاننىڭ ءبارىن نە دە بولسا وقىماي قالاعا قايتپاۋعا بەكىندىم.

ءبىراق اشپىن. جالعىز باتوندى جەپ بىتىرگەنمىن. سوندىقتان چەموداندى وسى جەرگە قالدىرىپ ۇلكەن قارا جولدىڭ بويىنا شىقتىم. ماشينالار اندا-ساندا بولسا دا ءوتىپ جاتىر. ويىم بىرەر كۇندىك نان سۇراپ الۋ. ەكى «ۆولگا» توقتاماي زۋىلداپ ءوتتى. وسىنداي اپاق-ساپاقتا كىم باسىنا پالە تىلەسىن. ۇرى-قارى دەپ ويلاۋى دا ىقتيمال. الدەن ۋاقىتتا ۇلكەن جۇك ماشيناسى ىڭىرانىپ كەلىپ توقتادى. شوفەرى زور ورىس جىگىتى ەكەن.

— قايدا بارماق، ەدىڭ؟— دەدى ول گۇرىلدەي سويلەپ.

— ەشقايدا دا. نان سۇرايىن دەپ ەدىم.

شوفەر ودىرايا تاڭدانىپ قارادى. جاقىن ارادا ەل جوق. مالدى اۋىل دا كورىنبەيدى. سوندا بۇل قاشىپ جۇرگەن ادام شىعار دەگەندەي باسىمنان اياعىما دەيىن قاراپ ەتتى. اقىرى كابيناسىنا قايتا باسىن سۇعىپ، ۇلكەن ءبىر بۋلكا قارا نان بەردى.

— راحمەت!—دەدىم مەن. ول «ساۋلىعىڭا جە» دەپ ءجۇرىپ كەتتى.

مەن ول كۇنى دالاعا ۇيىقتادىم. اي دالادا ءوزىم سىقىلدى ۇرىنىڭ — دالا ۇرىسىنىڭ ۇلىعانىن ەستىدىم. مۇمكىن ونى بىلمەي ۇيىقتاپ-اق قالار ەدىم، جاۋراپ جيدە قاعىپ شىقتىم. ەرتە شىعاتىن ماي كۇنى كوتەرىلە بەرە، اسا وزەنىنىڭ باتىس جاق جارلاۋىت قاباعىنا وتىرىپ، كۇندەلىكتى وقي باستادىم. بۇدان كەيىن بىرنەشە قول جازبا اڭگىمەلەر بار ەكەن. ولاردى دا وقىدىم. «ىنجىق» دەگەن انگىمەنىڭ اياعى جوق بولىپ شىقتى. بىردە بىرىندە فاميليا، ات جوق. ەندى مەن ادام بالاسىنا ۇلكەن قيانات جاساعانىمدى ەسىمە الدىم. مەن ومىرىمدە ءوز اتىمنان ەكى جول جازۋ جازعان ادام ەمەسپىن. سوعان قاراعاندا جازۋ ونەرىنىن قيىن ەكەنىن نوبايلايمىن. مەنىڭ ويىمدا قالعانى —«وقۋ ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەگەن ءسوز. قيىن بولماسا بۇل نەگە ايتىلسىن دەيمىن.

ءسىز بىلەسىز بە، مەنىڭ سول كۇنگى ءوزىمدى ءوزىمنىڭ جەپ قويا جازداعانىمدى ەشقاشان ايتىپ جەتكىزە الماس ەدىم. ادام بولىپ دۇنيەگە كەلگەن جاننىڭ حايۋانعا اينالۋى قانداي ايانىشتى. سول جەردە، ەلسىزدە ءوزىمدى ءوزىم ولتىرگىم دە كەلدى. شىنىن ايتقاندا ول كەزدە ءوز جانىمدى قيا المادىم. ال، مىسالى، بۇگىن ماعان ءومىر ونشا قىمبات ەمەس سياقتى. وسىلاي مەنشە كوز تۇرتكى بولىپ، يت كوزى ءتۇتىن تانىماس ءومىر سۇرگەنشە، ادامدىق ءومىردى حايۋاندىقپەن وتكىزگەنشە ولگەن جاقسى ەمەس پە؟ ارينە ءولىم دەگەن ءسوزىمدى ءسىزدىڭ جاكتىرمايتىنىڭىزدى بىلەمىن. سوندا دا شىنىمدى ايتىپ وتىرمىن.

يا، ايتقانداي چەموداننىڭ ىشىندەگى نارسەلەردى تەگىس ايتپاپپىن. بەلينسكييدىڭ (ءۇش تومدىق) جۋان-جۋان ءۇش تومى؛ كۇندەلىك داپتەردىڭ 1938 جىلعى 15 اپرەلىنەن 1948 جىلدىڭ يۋن ايىنا دەيىنگى بولەگى. «جاۋدىڭ سارقىتى» دەگەن پوۆەستىڭ نوبايى تۇسىرىلگەن بلوكنوت. ۇساق-ۇساق قولجازبا اڭگىمەلەر ولار بىرنەشەۋ. ەكى-ۇش فەلەتون بار. ءبىر مايكا، ءبىر ىشكيىم. Tic تازارتاتىن ششەتكا، ءيىس سابىن، ءاتىر. بار بولعانى وسى. اڭگىمەنىڭ، فەلەتونىم سول ەلسىزدە ءبارىن وقىدىم. بۇل باسقا بىرەۋگە كۇلكى بولىپ تا كورىنەر. ءبىراق ەلسىزدە جالعىز وقىعان اڭگىمەلەر، سىقاقتار ماعان قاتتى اسەر ەتتى. ەندى مەنى دۇنيە، ۇرلىق قىزىقتىرۋدى قويدى. تەك وسى چەموداننىڭ يەسىن تاپقىم كەلدى. نە ىستەۋ كەرەك؟

مەن مەيلى سەنىڭىز، مەيلى سەنبەڭىز سول كۇننەن بەرى ۇرلىق ىستەگەنىم جوق. بولار-بولماس اقشاسى بار دەپ ءبىر چەموداندى ۇرلاپ، ىشىندە ماعان ءبىر تيىنعا كەرەكسىز، ءبىراق تۇبىندە حالىق مۇلكىنە اينالاتىن نارسەنى يەسىنىڭ قولىنان جىرىپ اكەتكەنىمە قاتتى وكىندىم. وكىنگەندە امال نەشىك. ول مەن سياقتى شالا ساۋات ادامنىڭ قولىندا ءبىر توپ قاعاز عانا. دەگەنمەن ەندى يەسىن بەلسەنىپ ىزدەمەك بولدىم.

ءبىر مەكەمەگە، نە كاسىپورىنعا، شارۋاشىلىققا كىرىپ جۇمىس ىستەۋگە ءبىر جاپىراق قاعازىم جوق. مەن سياقتىلاردىڭ جەكسۇرىن — ارامتاماق ات العانىن دا بىلەمىن.

وندايلاردى باقاناسقا جىبەرەدى دەگەندى دە ەستىگەنمىن. ول باقاناستا مەن ءۇشىن ونشا ءقاۋىپتى جەر ەمەس ەكەن. ونى دا ءبىر كەزەك شولىپ ءسۇزىپ ءوتتىم.

اقىرى سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە قايدا بولدىڭ دەيسىز عوي. تالاس وزەنىنىڭ اياعى ءبولىنىپ-بولىنىپ اعىسىن باياۋلاتادى. كارى تالاس الاتاۋدان تاسقىنداپ كەلىپ، وسى ءبىر دالاڭقى توڭىرەكتە توقتاۋ سۋ سياقتانىپ ويدىم-ويدىم بولىپ قالادى. سول جەردە اتاقتى تالاس قاراكول قوي سوۆحوزى بار. مەن سول توڭىرەكتەگى ەتەك-جەڭى مول قازاقتاردىڭ اراسىندا ءجۇردىم. ءبىر جىلدىڭ جارتىسىن اركىمنىڭ قىزمەتىن ىستەپ، بىرەۋدىڭ قويىن قايىرىپ، بىرەۋدىڭ وتىنىن جارىپ، بىرەۋدىڭ سۋىن اكەلىپ دەگەندەي ءتۇرلى ءىس اتقاردىم. ادال ىستەدىم. سول كەزدە قاي كۇنى قايدا جۇرسەم دە بىلعارى چەمودان قولىمدا. ونى كەيبىرەۋلەر مەن قۇساپ ءىشى تولعان اقشا شىعار دەپ تە جورامالدادى. ءبىراق كەزى كەلگەن جەردە جوقتان وزگەنى سىلتاۋراتىپ مەن ونىڭ ءىشى تولعان ەشكىمگە كەرەكسىز قاعاز ەكەنىن كورسەتىپ قالىپ وتىردىم. ايتپەسە ءبىر ايتىرتىق قولتىعىنا قىسىپ كەتسە، ەندىگى ومىرىمە ارقاۋ ەتكەن چەموداننان ايرىلىپ قالمايمىن با؟!

ءبىر كۇنى قونىس وزگەرتىپ، تالاس موينىنداعى سوۆحوزدىڭ تاعى ءبىرىنىڭ الىستاعى بولىمشەسىنە كەلدىم. ونىڭ قاي سوۆحوز ەكەنىن سىزگە ايتۋىمنىڭ كەرەگى بولمايدى. تەنتەك قاشاندا تەنتەكتىڭ ءتىلىن بىلەدى. فەرما باسقارۋشىسىنىڭ بالاسى ماعان ءۇيىر بولدى. ەكەۋمىز بىرنەشە كۇن بىرگە جۇردىك. بۇل كەزدە فيەۆرال بولىپ، قار كەتە باستادى. قار استىنان كوك كورىنىپ، جەر بۋسانىپ، ءجىپسىپ جاتتى. ولمەگەن، تىرشىلىگى بار ادامعا تاعى جاز شەتى كورىنىپ كەلەدى. تەك جىبىمەيتىن، مەيىرلەنبەيتىن مەن عانا ەكەنىمدى، قۋانبايتىن مەن عانا ەكەنىمدى وسى جەردە ەسكە الدىم. كۇيىنىپ كەتتىم. كۇيگەندە، ورتەنگەندە نە ىستەمەكپىن. باسىندا ءبىر بۇزىلعان ءومىردى تۇزەتۋ وڭاي بولمايدى ەكەن. سىزگە مۇنىڭ ءبىرازىن ادەيى ايتىپ وتىرمىن. ويتكەنى باسىڭىزدان جارىم-جارتىلاي بولسا دا جەتىمدىكتى كەشىرگەن ادامسىز. ولاردى ءسىز ءتۇسىنۋىڭىز كەرەك.

فەرما باسقارۋشىسىنىڭ تەنتەگى كەز-كەلگەن شوفەردىڭ ماشيناسىنا وتىرىپ جۇرگىزە بەرەدى. ونى شوفەرلار ەركەلەتەدى. ءبىر كۇنى كەش الدىندا ول ءبىر ماشينانىڭ رۋلىندە وتىر ەكەن. «سەنى باسايىن با؟» دەمەسى بار ما الگى ەسىرىكتىڭ. مەن قاي وڭىپ تۇرعان ادام، «باسىپ كور» دەدىم. ول ماشينانى جۇرگىزىپ كەلىپ جىبەردى. مەن بۇلت ەتە ءتۇستىم. ايتكەنمەن ماشينا مەنى قاعىپ كەتتى. ەتپەتىمنەن قۇلادىم. جۇرت جينالىپ قالدى. كوزىمدى اشىپ چەمودانىمدى ىزدەدىم. ونى بىرەۋ الىپ بەردى. قايتا قۇلاپ ءتۇستىم. ءتىل-اۋىزدى قويدىم. سۇلىق جاتىرمىن.

ماشينا تەز دايار بولدى. مەنى اۋدان ورتالىعىنا اكەتىپ بارادى. كوزىمدى اشىپ «جامبىلعا، تانىسىم، دوكتورىم بار» دەپ ءبولىپ-بولىپ ايتىپ، قايتا قۇلاپ ءتۇستىم. ءتورت ساعات بويى ىڭىرانىپ جۇك ماشيناسىنىڭ قورابىندا جاتىرمىن. باسىمدا تەنتەكتىڭ ءوزى وتىر. اياعىمدا تاعى بىرەۋ.

جامبىل قالاسىنداعى ۇلكەن اۋرۋحانانىڭ بىرىنە اكەلدى. شەكەمدەگى بولار بولماس شىققان قاندى انالاردىڭ كوزىن الا بەرىپ بەت-اۋزىمنىڭ بارىنە جاقتىم. ونىم ايتەۋىر اۋرۋحانا السىن دەگەنىم. مەنى تەز قابىلدادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كەرەمەت جاقسىلىعىنىڭ ءبىرى ەمنىڭ تەگىندىگى عوي دەپ ويلايمىن. اكەلگەندەر مەنىڭ ولارعا تانىسقانداعى فاميليامدى ايتىپ جازدىرتتى. چەمودانىمدى دا وتكىزگەنىن ءبىلىپ جاتىرمىن. ءۇش كۇننەن سوڭ ەسىمدى جيعان بولدىم. مىنە، ناق وسى اۋرۋحانادا جاتىپ چەموداننىڭ يەسىن ىزدەدىم.

اۋەلگى ءبىر اي ىشىندە «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ بەس جىلدىق نومەرىن تەگىس وقىپ شىقتىم. ودان «ارا» جۋرنالىن قارادىم. سونداعى ىزدەپ جاتقان اڭگىمەم «ىنجىق». ونى ىزدەۋىمنىڭ ءمانىسى مىنادا. مەندەگى اڭگىمە بىلگىشتەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ەكىنشى دانا. سوندىقتان ول گازەت-جۋرنالدىڭ بىرىندە باسىلۋى ءتيىس. اۋرۋحانادا «ەمدەلگەن» بەس اي ىشىندە (وندا ءتىل-اۋزىم جوق، مىلقاۋ بولاتىنمىن) ەكى جۇزدەي كىتاپ، قازاقستان جۋرنالدارىن قويماي ءبارىن وقىدىم. اقىرى «ىنجىقتى» تاپتىم. «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنىڭ بۇرناعى جىلعى ءبىر نومەرىندە ەكەن. «تاپتىم» دەپ بار داۋىسىممەن ايعايلاپ جىبەردىم. «تاپتىم، تاپتىم» دارىگەرلەر، سەسترالار جۇگىرىسىپ، مىنا جىگىتتىڭ ءتىلى شىقتى دەسىپ شۋلاستى. جيىرمادان جاسى جاڭا اسقان ادامنىڭ مىلقاۋ بولىپ قالعانىن كىم قالاسىن. ونى ءتىپتى ويلاپ وتىرسام، ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن دەيتىن نارسە ەكەن.

مەن تۇڭعىش رەت ادامنىڭ ادامعا دەگەن قامقورلىعىن وسى اۋرۋحانادا كوردىم. وسى اۋرۋحانادا ءبىرتالاي ءبىلىم الدىم. ءبىر جامان جەرى ءبىر ايلىق اۋرۋمەن اۋرۋحانادا بەس اي جاتتىم. مۇنىڭ دا مەملەكەتتى الداۋ، قىلمىس ەكەنىن بىلەمىن. الايدا بۇل جولى مەن جاقسى ۇمىتپەن، ارام پيعىلدان ارىلۋ ءۇشىن قىلمىس ىستەدىم. بۇل جولى ارامدىق ۋىن ەزگەن قۇرتتاي راحاتتانىپ ءىشتىم، ىشكەندە كەلەشەكتە ونىڭ تامشىسىن تاتپاۋ ءۇشىن ءىشتىم. مەن مۇنى وزىمە ايىپ كورمەيمىن. ءوزىن ءوزى جۇباتتى دەپ ويلاماڭىز. يمانداي سىرىم وسى، مۇمكىن بۇل مەنىڭ ىستەگەن سوڭعى قىلمىسىم شىعار. مەندە ءالى دە ءۇمىتتىڭ وتى بار. ول وشكەن جوق. سول مەنى وسىندا جەتەلەپ كەلدى. ادام ءومىرباقي ۇمىتپەن ءومىر سۇرەدى. مەن ۇرلىق ىستەپ، تەنتىرەپ جۇرگەندە ءۇمىتتى ەدىم. ول ءۇمىتىم ارام پيعىلدىڭ، قاتىگەزدىكتىڭ قانىپەزەرلىكتىڭ ءۇمىتى بولاتىن. ادامشىلىقتىڭ جىلت ەتەر ءۇمىتى بولسا، ول مەندە ەندى تۇتاندى، ەندى عانا شوقتاندى. ەندى ونى ءبىر ءۋالى اۋىز تامىزىق سالىپ ۇرلەپ، جاعىپ جىبەرسە، ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.— وسى جەرگە كەلگەندە ول ءسوزىنىڭ اياعىن تىعىلىپ ايتا الماي، بۋلىعىپ، جىلاپ جىبەردى. ەكى-ۇش رەت وكسىپ-وكسىپ الدى. مەن ءتىپتى ەسەڭگىرەپ قالعان سياقتىمىن. نە ىستەرىمدى بىلمەي ويلانىپ، ويلانىپ ەمەس-اۋ، ەشتەمە ەسىمە تۇسپەي مەڭىرەيىپ قالدىم. ايتىرتىق جەلكەسى وسىڭكىرەپ كەتكەن، كوزىنە تۇسكەن قاپ-قارا قايراتتى شاشىن سىلكىپ ارتىنا قايىرىپ تاستادى. كوزىنىڭ جاسىن بۇل جولى ورامالمەن ەمەس، جەڭىمەن قۇرعاتتى. ول بىرەر مينۋت ءۇنسىز تىعىلىپ قالدى. ءسوزىن قايتا جالعاستىرۋ وعان قيىن بولىپ وتىرعانىن بايقادىم. ول كوپتەن ءىشىن كەرنەپ، اششى شىندىقتى جالقاياقتاي سىرتقا اقتارىپ تاستاعانىنا جەڭىلدەنىپ، ارقاسىنداعى باتپان موينىنان ءتۇسىپ قالعانداي كەۋدەسىن كوتەرىڭكىرەپ وتىردى. مەن ۇندەي قويماعان سوڭ وسما جاعىپ ادەيى كورگەندەي ادەمى قارا قاسىن قاباعىمەن ءبىر كوتەرىپ قويىپ، قايتا سوزگە ويىستى.

— مەن ادام قامقورلىعىن،— دەپ باستادى ايتىرتىق،— اۋرۋحانادان كوردىم. ودان بۇرىن ادامنىڭ ادامعا جانى وسىنشا اشيتىن باۋىرمالدىعىن بىلمەۋشى ەدىم. اركىمنىڭ ەسىگىندە وسكەن مەنىڭ كورگەنىم بوساعا، ەستىگەنىم «ءيتتىڭ كۇشىگى». بۇدان كەيىن مەنەن قانداي ادامگەرشىلىك كۇتەسىز. چەمودان يەسىن جۋرنالدان كورگەن سوڭ-اق سول كۇنى كەتپەك ەدىم، دارىگەرلەر بەس-التى كۇن بويى جىبەرمەدى، قايتا ەندى بۇرىنعىدان جاقسى كۇتتى. اقىرى قايدا باراتىنىمدى سۇراپ، جولىما بيلەت الىپ بەردى. سول سوڭعى بەس-التى كۇن ءتىپتى جاقسى ءوتتى. ماعان بىرەۋ «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ تىگىندىسىن اكەلىپ بەردى. وندا مەن ىزدەگەن اڭگىمەنىڭ اۆتورى ءجيى باسىلىپ تۇرادى ەكەن... ەندى ماعان ونى تابۋدىڭ اۋىرمالدىعى جوعىن شامالاعان شىعارسىز. كەتەتىن كۇنى ماعان ناۋقاس ادامدار ەشكىمىم جوق ەكەنىن بىلگەن سوڭ اقشا جيناپ بەردى. سول قاراجاتپەن وسىندا جەتتىم. بىلەسىز عوي، مەيمانحانا قابىلدامايدى. ويتكەنى وعان دا دوكۋمەنت كەرەك. سوندىقتان ءۇش كۇننىڭ اقىسىن تولەپ، بىرەۋدىڭ ۇيىنە قوندىم. «جامان ءبىرىن ايتام دەپ ءبارىن ايتادى». مەنىڭ سىزگە بۇگىپ قالعان ەشتەمەم جوق. تەگىس ايتىپ كەلەمىن. سوڭعى ءۇش سومعا جانا كىسى ۇيىنە بارعاندا ۇيات بولار دەپ شۇلىق ساتىپ كيدىم...

— يا، چەمودان سول قالپىندا. قىسىلىپ قالعان كەزىمدە بەلينسكييدىڭ ءۇش تومىن ساتىپ ەكى كۇن تاماق ءىشتىم. ۇرلىقتى قويعان سوڭ كۇن كورۋىم قيىنداۋ بولدى. ەڭ كەرەگى — پوۆەستىن نوبايى جازىلعان بلوكنوت بولار، ول سول باز قالپىندا. ءبىر كەشىرىلمەس كۇنا بولدى. كۇندەلىكتىڭ 1938 جىلدان 1945 جىلدىڭ اپرەلىنە دەيىنگىسىن جىلىمعا كەتىرىپ الدىم. قىس كۇنىندە ەگەر سەنسەڭىز، ءۇش كۇن ۇيىقتاماي مۇزدى سۋعا ءتۇسىپ ىزدەدىم. تابىلمادى. وسىنداي بەلگىلى بەيباق بولسىن دەپ تابيعات ىشتەن تۋا تىرتىق تانبا باسقان عوي ماعان.— ايتىرتىق تاعى دا مۇڭايىپ قالدى. اڭگىمە تۇگەسىلىپ كەلە جاتقاندىقتان مەن دە ويىنداعىسىن ايتسىن دەپ ۇندەمەي وتىردىم. ءسال ۇزىلىستەن سوڭ ول باسىن كوتەرىپ قاتايىپ الدى دا، قايتا سويلەپ كەتتى:

— ءسىز تۋرالى ماعان ەشكىمنىڭ ماقتاۋى، جامانداۋى كەرەك ەمەس. ءسىزدى ءتىپتى ءتاۋىر بىلەتىن سياقتىمىن. «الدىنا كەلسە اتاننىڭ قۇنىن كەش» دەگەن ماقالدى مەن شىعارعان جوقپىن. مەن سىزدەن كەشىرىم تىلەيمىن. ءسىزدىڭ دە بالا-شاعاڭىز بار، مەن سياقتى يت ومىرمەن كۇن كەشپەي ءوسسىن. كورىپ وتىرسىز، مەنىڭ ءبىر كىسىدەي قايراتىم بار، دەنىم ساۋ، باسقا جاعىن باعانادان بەرگى ەكى ساعات ىشىندە سىناعان بولارسىز. ءسىزدىڭ الدىڭىزعا كەلگەن مەن عانا ەمەس ەكەنىمدى بىلەمىن. ماعان ادال ەڭبەك ەتۋگە كومەكتەسىڭىز. ادام اتىن بىلعاماۋ ءۇشىن باقىتىمدى ەندى ەڭبەگىمنەن كۇتەيىن. ەگەر سەنە الساڭىز سەنىڭىز. ۇياتقا قالدىرمايمىن. وسىندا اكەلگەن سوڭعى ءۇمىت. ەگەر ءسىز دەمەپ جىبەرمەسەڭىز، وندا ماعان دۇنيە قىمبات ەمەس... بىرەۋىنەن باسقانىڭ ءبارىن ايتتىم. بولدىم. ول قايتادان جاڭاعىسىنداي جىلاپ جىبەردى دە، ءبىر شاماعا دەيىن وكسىگىن باسا الماي وتىردى.

— مەن قاتتى ويلانىپ قالدىم. بىرەۋىنەن باسقاسى دەپ وتىرعانى — شىن ءاتى-جونى. ماسەلە شەشىلگەن سوڭ ايتپاق. ارينە مەن ون شىراي بەرسەم عانا ايتادى. ەگەر ولاي بولماسا ءمارت جىگىت كىم بىلەدى... شىنىندا وسى جىگىتتىڭ سوزىنەن كەيىن مەن شىن ادامدى كورگەندەي بولدىم. ەگەر ول ادام بولماسا، قاتەسىن موينىنا الۋعا شاماسى كەلەر مە ەدى. سول قالپىمەن كەتە بەرسە تۇتقىندالىپ ءومىرىن وتكىزەر ەدى. دەمەك بۇل ادام. ناعىز جىگىت دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم. ال ولاي بولماي شىقسا شە؟ كىم بىلەدى، ادام الاسى ىشىندە، مال الاسى سىرتىندا. جوق. ولاي بولماسقا كەرەك. ەندى ونى مىجۋدىڭ دا قاجەتى بولماس...

شاي ۇستىندە ايتىرتىق ءبىر اۋىز سويلەگەن جوق. «كىسى اسىنا سابىر» دەگەندەي تارتىنىپ شايدى از ءىشتى. داستارقان جينالىپ كەتكەن سوڭ دا ول مەنىڭ جاۋابىمدى ءۇنسىز كۇتتى.

— جاۋاپتى ەرتەڭ ال،— دەدىم مەن وعان. ول «ساۋ بولىڭىز» دەپ شىعىپ كەتتى. چەمودان بوساعادا قالدى. مەن ونى الا كەت دەدىم.

...سوۆحوز ديرەكتورى مۇقان ەرتەلەتىپ جەتتى. ناق ساعات توعىزدى سوققاندا ءبىزدىڭ ەسىكتىڭ قوڭىراۋى دا قاعىلدى. ۋادەلەسكەندەي مۇقاننىڭ ارتىندا ايتىرتىق تا تۇردى. شايدى ءۇنسىز ىشتىك. مۇقان ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي تۇلعالى، زور جاراتىلعان ادام. ەكى مەترگە جۋىق بويىنا لايىق اۋىر دەنەسىن زورعا قوزعايدى. ماعان تۋىسقان. وتىزىنشى جىلدان بەرى سوۆەتتىك شارۋاشىلىقتى باسقارىپ كەلە جاتقان ادام مۇنداي تالاي تەنتەكتى تۇزەتكەن. ول جانىندا ءۇنسىز وتىرعان ايتىرتىققا قاراپ قويىپ، ماعان جاۋاپ قاتتى.

— مىنا بالانى ماعان جاپسىرايىن دەپ وتىرسىن عوي.

— جوق، جاپسىرايىن دەپ ەمەس، تاپسىرايىن دەپ وتىرمىن. ءبىر بولمە بەرىڭىز، جۇمىس تاڭدامايدى.

— ماماندىعىڭ، دوكۋمەنتىڭ بار ما؟— دەپ مۇقان ايتىرتىققا قارادى. ول جەرگە قارادى.

— دوكۋمەنت — مەن، بارلىق قىلىعىنا مەن جاۋاپ بەرەمىن، كىمنىڭ...

— بەكبولات اسانبايەۆتىڭ...— دەپ جىبەردى ايتىرتىق. ءوزى تاپسىرىپ وتىرىپ، ءوزى اتىن بىلمەگەنى نەسى دەگەندەي مۇقان ماعان كۇجىرەيىپ ءبىر قاراپ، ىرجيىپ كۇلىپ قويدى.

— يا، بەكبولاتتىڭ. ءوزىڭىز مامان ەتىپ تاربيەلەپ الاسىز عوي. تالايدى تاربيەلەدىڭىز عوي...

مۇقان جۇرمەك بولدى. بەكبولات تا ەسىككە بەتتەدى.

— تۇرا تۇر،— دەدىم مەن،— چەمودانىڭدى اش.— بەكبولات تەرلەپ، قىزارىپ كەتتى. اشىپ ىشىنەن ءىش كيىمدەرىن الىپ، چەموداندى ورنىنا قويماق بولدى.

— ىشىندەگىسىنىڭ ءبارىن ال بەرى،— دەدىم مەن. كۇندەلىك، جازىلعان بلوكنوت، تاعى باسقالارىن الىپ بەكبولات ستولعا قويدى. سول ساتتە-اق چەمودانعا قىزىل ءجىپ اتقان بولعارلىق سارى قوڭىر كوستيۋم، سارى بۇجىر كەپكا سالىندى.

— ال ۇستىنە ءىش كيىمدەرىڭدى سال،— دەدىم بەكبولاتقا. ول ءبارىن ۇندەمەي ىستەپ، چەموداننىڭ اۋزىن جاپتى...

ازدان كەيىن ماشينا ىشىنەن سىلتەگەن بەكبولاتتىڭ قولىن كوردىك. ۇرى بىزدەن ەنشىسىن الدى.

---