InfoHub Logo

ۇستىمىزدەگى جىلى حالىق باتىرى يساتاي تايمانۇلىنا 230 جىل بولماق.حالىق باتىرى ي.تايمان ۇلى 1791 جىلى قازىرگى اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، تايسويعان قۇمىنداعى "تايمان جالى" دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. باتىس قازاقستاندا بولعان حالىق كوتەرىلىسىنىڭ ساياسي كوسەمى، قايسار قولباسشىسى، حالىق باتىرى. كىشى ءجۇز باي ۇلىنىڭ بەرىش رۋىنان. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە اتاعى شىققان اعاتاي باتىردىڭ ۇرپاعى.

ەل ىسىنە ەرتە ارالاسقان يساتايدىڭ كەمەلدەنۋىنە قايىن اعاسى جاباي بەگاليننىڭ كوپ كومەگى تيەدى.كۇن ساناپ ەل اراسىندا بەدەلى اسىپ بارا جاتقانىن كورە الماعان حان توڭىرەگىندەگىلەر ونىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى جالا جاۋىپ، حانعا شاعىستىرىپ باعادى. سونىڭ سالدارىنان باس اياعى 4-5 جىلدىڭ ىشىندە بىرىندە ستارشىن وتەمىس قۇلمانيازوۆتى تونادى دەگەن، ەكىنشىسىندە كىسى ءولتىردى دەگەن جالامەن تۇرمەگە قامالادى.

بوكەيحان يساتايدىڭ باسقارۋىنا كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنداعى قاراقامىس، كۇيگىن، كولدەنەڭ، بايسارى، كەمەلى ارالدارىن بەرەدى . وسىلايشا جاسىنان الىمدى، سوزگە شەشەن، بىربەتكەي، وجەت، قارا قىلدى قاقجاراتىن ءادىل يساتاي 21 جاسىندا بەرىش رۋىنىڭ ستارشيناسى بولىپ ەل باسقارادى.

الايدا، جاس تا بولسا، باس بولعان يساتايدى كورە الماۋشىلار كوبەيە تۇسەدى. سولاردىڭ جاپقان جالاسىنان ي.تايمان ۇلى 1818 جىلى سارايشىق تۇرمەسىنە قامالادى. بەرىشتىڭ ءبيى ءجۇزباتىر 20 مىڭ سوم اقشا بەرىپ، ونى تۇرمەدەن بوساتىپ الادى. ىشكى ورداداعى قارا حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن قورعاپ، سۇلتاندار مەن بيلەردىڭ ادىلەتسىزدىگىن، زورلىق-زومبىلىعىن اشكەرەلەيمىن دەپ ءجۇرىپ، يساتاي 1824 جىلى تاعى دا تۇتقىندالىپ، ورىنبور تۇرمەسىنە جابىلادى. ءبىراق، وعان تاعىلعان كىنالار دالەلدەنبەي، ول بوساتىلادى.

ءارتۇرلى الىم-سالىقتان كۇيزەلگەن، جايىلىم جەردەن ايىرىلعان، كازاك اسكەرلەرى مەن جەرگىلىكتى فەودالداردىڭ ەكى جاقتى ەزگىسىنەن ابدەن شىدامى تاۋسىلعان بۇقارا حالىق قولدارىنا قارۋ الىپ، كوتەرىلىسكە شىعادى. بۇل - 1836-1837 جىلدارداعى بوكەي حاندىعىنداعى نەمەسە ىشكى ورداداعى باتىر يساتاي تايمان ۇلى باسقارعان حالىق-ازاتتىق كوتەرىلىس ەدى. كوتەرىلىستىڭ قوزعاۋشى كۇشى، نەگىزىنەن، قازاق شارۋالارى بولدى. ونىڭ ماقساتى - جاڭگىر حاننىڭ حالىققا جاساپ وتىرعان وزبىرلىعىنا شەك قويۋ، شارۋالار جاعدايىن جاقسارتۋ، قاراۋىلقوجانى، بالقى قۇدايبەرگەنوۆتى بيلىكتەن تايدىرۋ، جەر ماسەلەسىندە بەلگىلى ءبىر كەلىسىمگە كەلۋ بولاتىن. 

1838 جىلى اقبۇلاق وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى كەسكىلەسكەن شايقاستا يساتاي باتىر دا، ونىڭ 16 جاسار ۇلى وسپان دا قازا تابادى. وسى شايقاستىڭ باسى-قاسىندا بولعان يساتايدىڭ 14 جاسار ۇلى دوسماعانبەت استىنداعى اتىنىڭ جۇيرىكتىگى ارقاسىندا ماحامبەتپەن بىرگە جاۋ قولىنا تۇسپەي، قۇتىلىپ كەتەدى.يساتاي ابايسىزدا قانجارىن ءتۇسىرىپ الادى. ورىس-كازاك اسكەر باسى سول قانجارمەن يساتايدىڭ باسىن شاۋپ ولتىرەدى.ونى قاناعات ەتپەي وعان ەكى وق اتادى.

يساتاي باتىر 12 شىلدە كۇنى قاپىلىستا قازا تاپقاننان كەيىن، كوتەرىلىس ودان ءارى دامىماي، ساربازدار جان-جاققا بىتىراپ كەتەدى. ق.ەسىموۆ جازالاۋدان قورقىپ، حيۋاعا قاشادى.

ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال–فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى

م.ش.شالقاروۆا ءال–فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى

---