InfoHub Logo

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى
ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسى
مادەنيەتتانۋ 2 كۋرس ستۋدەنتى ارىپبەك ديانا
جەتەكشى اعا وقىتۋشى كۋدەرينا ا.ن

ساۋلەت ونەرى ءار حالىقتىڭ مادەني مۇراسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. تاريحى مەن مادەني داستۇرلەرى مول قازاقستاندا ساۋلەت  ونەرى اتا-بابا مۇراسىن ساقتاۋ مەن ونى كەلەشەك ۇرپاققا بەرۋدە ەرەكشە ءرول اتقارادى. سوڭعى جىلدارى ەلدىڭ جانە ونىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىمەن بىرگە ءداستۇرلى ەلەمەنتتەردى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن ۇيلەستىرەتىن ساۋلەت ونەرىنىڭ دامۋىنداعى ءبىرقاتار قىزىقتى تەندەنسيالاردى بايقاۋعا بولادى.

قازىرگى قازاق ساۋلەت ونەرىندەگى نەگىزگى ۇردىستەردىڭ ءبىرى ءداستۇرلى ساۋلەت ونەرىندەگى ستيلدەر مەن ەلەمەنتتەردى قالپىنا كەلتىرۋ جانە ساقتاۋ بولىپ تابىلادى. قازاقستان ءداستۇرلى كيىز ۇيلەردە، مەشىتتەردە، بەكىنىستەردە جانە باسقا دا قۇرىلىستاردا كورىنەتىن دالا مادەنيەتىنىڭ باي مۇراسىنا يە. كوپتەگەن ساۋلەتشىلەر مەن ديزاينەرلەر وسى داستۇرلەردى زاماناۋي عيماراتتار مەن قۇرىلىستار ارقىلى ساقتاۋعا جانە جەتكىزۋگە تىرىسادى. بۇل ءداستۇرلى پىشىندەر مەن ويۋ-ورنەكتەردى قولدانۋدا، سونداي-اق اعاش پەن تاس سياقتى ءداستۇرلى ماتەريالداردى بىرىكتىرۋدە كورىنۋى مۇمكىن.

سونداي-اق، قازاق مادەنيەتى ەلدىڭ ساۋلەتتىك ستيلىنە اسەر ەتەتىن حالىق ونەرىنە باي بولىپ كەلەدى. حالىقتىق ورنەكتەر، ءداستۇرلى كىلەمدەر، كەستە تىگۋ، ۇلتتىق كوستيۋمدەر جانە باسقا دا حالىقتىق ونەر ەلەمەنتتەرى عيمارات ديزاينىنا بىرىكتىرىلگەن. بۇل ءتاسىل قازاق مادەنيەتىنىڭ بىرەگەيلىگىن ساقتاۋعا جانە ساۋلەت ونەرىندە تانىمال ستيل جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ەسىمدەرى الەمگە تانىمال ساۋلەتشىلەر قازاقستاننىڭ استاناسىنا كەلىپ، زاماناۋي كەلبەتكە ساي ۇلتتىق ناقىشتاردى ساۋلەت وندىرىسىنە ەنگىزىپ، عالامدىق جاڭالىقتارعا قول جەتكىزدى.

ماسەلەن، ەلوردادا حان-شاتىر كەشەنىن سالعان نورمان فوستەر قۇرىلىس باستاماس بۇرىن كوشپەندىلەردىڭ تاريحىن زەرتتەپ، تاريح جىلنامالارىندا حان وردالارىندا شاتىرلاردىڭ ءسان-سالتانات قۇرىپ، اسقاقتاپ تۇراتىنىن ءدال تاپقان. سودان كيىز ءۇي بەينەسىن كەشەننىڭ بەينەلىك شەشىمى رەتىندە الدى.

ەلوردادا عيماراتتار عانا ەمەس، كوشە مەن قالانىڭ قۇرىلىس سالۋ جوباسى دا ۇلتتىق مادەنيەت بەلگىلەرىمەن بايلانىستىرىلىپ قۇرالدى. ماسەلەن، پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعى تۇركى مادەنيەتىندە جۇزدەگەن جىلدار بويى كەلە جاتقان "ءتورتقۇلاق" پرينسيپىمەن جوبالانعان.

تاعى دا، مىسال كەلتىرەتىن بولساق، قازىرگى كەزدە بايقاعانىمىزداي كوپتەگەن ءدامحانا، رەستوران جانە ت.ب. جەرلەر وزدەرىنىڭ ينتەرەرلەرىن قازاقي ستيلگە باعىتتاپ ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاعامدارىمىزبەن، ۇلتتىق كيىمدەرىمىز، ۇلتتىق ويىندارىمىزدى حالىققا ناقىشتاۋدا. جانە دە وسىنداي رەستوراندار شەت مەملەكەتتەرگە تاراۋدا، مەنىڭ ويىمشا بۇل وتە قۋانتارلىق جاعداي.

كەلەسى ءۇردىس قازىرگى زامانعى قالالىق ورتالىقتار مەن ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋىمەن بايلانىستى. قازاقستان ءوز قالالارىن جاڭعىرتۋعا جانە ءوز تۇرعىندارى ءۇشىن جايلى جانە زاماناۋي كەڭىستىك قۇرۋعا ۇمتىلادى. بۇل كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ، زاماناۋي ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ، ىسكەرلىك كەشەندەردىڭ جانە باسقا دا نىسانداردىڭ قۇرىلىسىندا كورىنەدى. الايدا، قالالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ كەزىندە قازاق مادەنيەتىنىڭ بىرەگەي كەلبەتى مەن رۋحىن ساقتاۋ ءۇشىن زاماناۋي جانە ءداستۇرلى ەلەمەنتتەر اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك ساقتالاتىنىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى.

سونىمەن قاتار، قازاقستان تۇراقتى قۇرىلىس سالاسىندا كوشباسشى بولۋعا ۇمتىلادى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدىڭ ساۋلەت ونەرىندە ەكولوگيالىق تازا ماتەريالداردى پايدالانۋعا، ەنەرگيا تيىمدىلىگىنە جانە عيماراتتاردىڭ ەنەرگەتيكالىق تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا كوبىرەك كوڭىل بولىنۋدە. سوڭعى جىلدارى كوپتەگەن ساۋلەتشىلەر مەن ديزاينەرلەر قورشاعان ورتاعا از اسەر ەتەتىن عيماراتتار مەن قۇرىلىستار جاساۋعا ۇمتىلۋدا. بۇعان جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى پايدالانۋ، ەنەرگيانى ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالار، تابيعي جارىق پەن جەلدەتۋدى پايدالانۋ جانە تۇراقتى ماتەريالداردى قولدانۋ كىرۋى مۇمكىن.

كەلەسى تەندەنسيا قازاقستان تۇرعىنداردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جانە زاماناۋي جاعداي جاساۋعا ۇمتىلا وتىرىپ، ءوز قالالارىن بەلسەندى دامىتۋمەن بايلانىستى. قالالىق اۋدانداردىڭ ساۋلەت ونەرى جاياۋ جۇرگىنشىلەر ايماقتارىن، قوعامدىق ساياباقتاردى، ساۋلەتتىك كوگالداندىرۋدى كوبىرەك پايدالانادى، الەۋمەتتىك جانە مادەني وقيعالارعا ارنالعان كەڭىستىكتەر قۇرىلۋدا. وسىلايشا، بارلىق ازاماتتار ءۇشىن قولايلى جانە ىڭعايلى قالالىق ورتا قالىپتاسادى.

قازاق ساۋلەت ونەرىندەگى ەڭ ەلەۋلى ۇردىستەردىڭ ءبىرى حالىقارالىق ساۋلەت ونەرى فيرمالارىمەن جانە ديزاينەرلەرمەن ىنتىماقتاستىق بولىپ تابىلادى. بۇل دەگەنىمىز مەملەكەت ەكونوميكالىق، ساياسي،الەۋمەتتىك جانە ارينە رۋحاني دامۋ مۇمكىندىگىنە يە بولا الادى.

قورىتا كەلە ايتقاندا، قازاق مادەنيەتىندەگى ساۋلەت ونەرىنىڭ دامۋ ۇردىستەرى ءداستۇرلى جانە زاماناۋي ەلەمەنتتەردى بىرىكتىرەدى، حالىق ونەرىن ەسكەرەدى جانە ورنىقتى دامۋ قاعيداتتارىنا نەگىزدەلەدى.

سوناۋ ورتاعاسىرلاردان باستاپ، قازاق حالقى ءوزىنىڭ ساۋلەت ونەرىمەن تاڭقالدىرىپ كەلەدى. قوجا احمەت ياسساۋي، ايشا ءبيبى، قاراحان كەسەنە-كۇمبەزدەرى،ت.ب. سونىڭ دالەلى. سەبەبى ول كەزەڭدەردە بۇنداي ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن سالۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، ءبىر تاڭقالارلىعى ولار ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالۋدا.

قازاقستان ءوزىنىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاۋعا جانە زاماناۋي جانە فۋنكسيونالدىق ينفراقۇرىلىم قۇرۋعا ۇمتىلۋدا. قازىرگى كەزدە قازاقستاننىڭ ساۋلەتتىك سيمۆولىنا اينالعان "استانا - بايتەرەك" مونۋمەنتى، اق وردا - پرەزيدەنت رەزيدەنسياسى، “حان شاتىر” ساۋدا ويىن - ساۋىق ورتالىعى، «نۇر - استانا» ورتالىق مەشىتى، “بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى”، “كونگرەسس حولل”، دۋمان ويىن - ساۋىق كەشەنى، ك. بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترى، «قازاقستان» ءقوناقۇيى، رەسپۋبليكا سارايى سياقتى كوپتەگەن عيماراتتار  ءبىزدىڭ ساۋلەت ونەرىمىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگى دەپ تە ايتا الامىز.

---