زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى
«№2قاشار ورتا مەكتەبى»كمم
حيميا ءپانى ءمۇعالىم: تاباريكوۆا تاربيا يسايەۆنا
حيميا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ ءمانىن ۇعىپ، ونى قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ
ب. دامىتۋ: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، پىكىرلەرى قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ، بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
ۆ: تاربيەلىك: ءوز ەركىمەن ءبىلىم الۋعا، جۇمىس جاساۋعا، ويىن جەتكىزە بىلۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى. ءداستۇرلى
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ، توپتىق جۇمىس، تەست
ساباق كورنەكىلىگى: تەمىر، كۇكىرت، مىس ۇنتاقتارى، سپيرتشام، سىناۋىقتار، تۇرعى، زەرتحانالىق تارازى.
ساباق بايلانىسى: ماتەماتيكا. فيزيكا
كۇتىلەتىن ناتيجە: قۇرام تۇراقتىلىق زاڭى، زات ماسساسى، قوسپالار، حيميالىق قوسىلىستار، حيميالىق رەاكسيا زاتتىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن، زات ماسساسىن ەسەپتەۋ، حيميالىق قوسىلىستاردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرا ءبىلۋ.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
1. قوسپا مەن حيميالىق قوسىلىستىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
2. زاتتىڭ حيميالىق فورمۋلاسىنىڭ ماڭىزى مەن قاجەتتىگى نەدە
3. بەرىلگەن حيميالىق فورمۋلالاردى جازۋ
4. الىنۋ ادىسىنە قاراماستان حيميالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرامى تۇراقتى؛
5. حيميالىق رەاكسيا كەزىندە اتومدار ساقتالادى.
رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلەتىن ونىمدەر باستاپقى الىنعان زات قۇرامىنداعى اتومداردان قۇرالادى دەگەن قورىتىندىعا كەلۋ. وسى قورىتىندىلارعا سۇيەنە وتىرىپ، حيميانىڭ نەگىزگى زاڭدارىنىڭ ءبىرى – زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن تۇسىندىرەمىن.
جاڭا تاقىرىپ:
ساباق ماقساتىمەن تانىستىرامىن
پروبلەمالىق سۇراقتار: 1. رەاكسيا كەزىندە اتومدار ساقتالسا، رەاكسياعا تۇسكەن بارلىق اتومداردىڭ ماسساسى ساقتالا ما؟
وسى تۇستا وقۋشىلارعا بەلگىلى تەمىر ءسۋلفيدىن الۋ رەاكسياسىن كورسەتۋگە بولادى. زاتتاردىڭ قۇرام تۇراقتىلىق قاعيداسىنا ساي 7 گ تەمىر، 4 گ كۇكىرت ولشەپ الۋ كەرەك. باستاپقى زاتتاردى ولشەيمىن، رەاكسيا اياقتالعاننان كەيىن تۇزىلگەن ءونىمدى ولشەيمىن. سوندا تۇزىلگەن ءونىمنىڭ ماسساسى 11 گ، ال باستاپقى العان زاتتاردىڭ جالپى ماسساسى دا 11 گ - عا تەڭ بولادى. (كك)
تاجىريبەنى تالداۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلار حيميالىق رەاكسيادا تۇزىلگەن ونىمدەردىڭ ماسساسى باستاپقى زاتتاردىڭ جالپى ماسساسىنا تەڭ بولادى دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى.
ءىس جۇزىندە كوپشىلىك جاعدايدا بۇل وي دۇرىس ەمەس سياقتى بولىپ كورىنەدى. نەگە؟
الدىن الا ولشەنىپ الىنعان تەمىر ۇنتاعى نە مىس ۇنتاعى قىزدىرىلادى. باستاپقى زاتتىڭ ءتۇسىنىڭ وزگەرگەنىنە وقۋشىلار نازارىن اۋدارا وتىرىپ، حيميالىق رەاكسيانىڭ ءجۇرىپ جاتقانىن ايتامىن. تۇزىلگەن ءونىم ولشەنەدى. باستاپقى جانە رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلگەن ءونىمنىڭ ماسسالارى تەڭ ەمەس ەكەنىنە وقۋشىلاردىڭ كوزى جەتەدى. وقۋشىلار ءۇشىن تۋعان بۇل قاراما - قايشىلىقتى م. ۆ. لومونوسوۆتىڭ جۇرگىزگەن تاجىريبەسىن ايتىپ، تۇسىندىرەمىن. وسىدان كەيىن وقۋشىلاردى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ قازىرگى انىقتاماسىمەن تانىستىرىپ، داپتەرلەرىنە جازعىزامىن.
ەندى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ ماڭىزىنا توقتالايىق.
بىرىنشىدەن، بۇل زاڭ تابيعاتتا زاتتاردىڭ جوقتان پايدا بولمايتىنىن نەمەسە مۇلدەم جويىلمايتىندىعىن، ياعني ماتەريانىڭ ماڭگى ەكەندىگىن دالەلدەيدى. وسى ارقىلى وقۋشىلاردا ماتەرياليستىك كوزقاراس قالىپتاسادى، دۇنيە تانىمدارى كەڭەيەدى.
ەكىنشىدەن، بۇل زاڭ حيميالىق رەاكسيانىڭ ءمانىن اشادى، ياعني باستاپقى زاتتاردىڭ قۇرامىنداعى اتومدار رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلەتىن زاتتاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى. باستاپقى زاتتاردىڭ اتومدارى ءوزارا قايتا توپتاسىپ، جاڭادان بايلانىسۋىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭا زاتتار تۇزىلەدى. ۇشىنشىدەن، بۇل زاڭ حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋىن جازۋعا، سول تەڭدەۋ كومەگىمەن ەسەپتەۋ لەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك تۋعىزدى. دەمەك، باستاپقى زاتتاردىڭ بىرەۋىنىڭ ماسساسى بەلگىلى بولسا رەاكسياعا تۇسكەن باسقا زاتتاردىڭ نە تۇزىلگەن زاتتاردىڭ ماسساسىن ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى.
مىسالى: 12گ كۇكىرتتى تەمىر ۇنتاعىمەن قىزدىرۋ ناتيجەسىندە 33گ تەمىر ءسۋلفيدى ءتۇزىلدى. قانشا گرامم تەمىر رەاكسياعا قاتىستى؟
بەرىلگەنى: m(FeS) = 33گ ----- شەشۋى: 33گ – 12گ = 21گ ------------- جاۋابى: m(Fe) = 21گ
m(S) = 12گ ---------------------- ت/ك: m(Fe) =؟
1. ماسساسى 24گ مىس ءسۋلفيدى ءتۇزىلۋ ءۇشىن 16گ مىس الىنعان. ال كۇكىرتتىڭ نەشە گرامى كەرەك؟
2. ماسساسى 56گ ماگنيي ءسۋلفيدىن الۋ ءۇشىن 32گ كۇكىرت جۇمسالدى. ال ماگنييدىڭ قانشا گرامى جۇمسالادى؟
ساباق سوڭىندا وقۋشىلارعا قويىلاتىن بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن اشقان كىم؟
2. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ انىقتاماسىن ايت.
3. رەاكسيا ناتيجەسىندە زات ماسساسىنىڭ ساقتالاتىنىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: § 15. (1 - 8) جۇمىس داپتەرى.
حيميا ءپانى ءمۇعالىم: تاباريكوۆا تاربيا يسايەۆنا
حيميا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ ءمانىن ۇعىپ، ونى قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ
ب. دامىتۋ: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، پىكىرلەرى قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ، بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
ۆ: تاربيەلىك: ءوز ەركىمەن ءبىلىم الۋعا، جۇمىس جاساۋعا، ويىن جەتكىزە بىلۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى. ءداستۇرلى
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ، توپتىق جۇمىس، تەست
ساباق كورنەكىلىگى: تەمىر، كۇكىرت، مىس ۇنتاقتارى، سپيرتشام، سىناۋىقتار، تۇرعى، زەرتحانالىق تارازى.
ساباق بايلانىسى: ماتەماتيكا. فيزيكا
كۇتىلەتىن ناتيجە: قۇرام تۇراقتىلىق زاڭى، زات ماسساسى، قوسپالار، حيميالىق قوسىلىستار، حيميالىق رەاكسيا زاتتىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن، زات ماسساسىن ەسەپتەۋ، حيميالىق قوسىلىستاردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرا ءبىلۋ.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
1. قوسپا مەن حيميالىق قوسىلىستىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
2. زاتتىڭ حيميالىق فورمۋلاسىنىڭ ماڭىزى مەن قاجەتتىگى نەدە
3. بەرىلگەن حيميالىق فورمۋلالاردى جازۋ
4. الىنۋ ادىسىنە قاراماستان حيميالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرامى تۇراقتى؛
5. حيميالىق رەاكسيا كەزىندە اتومدار ساقتالادى.
رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلەتىن ونىمدەر باستاپقى الىنعان زات قۇرامىنداعى اتومداردان قۇرالادى دەگەن قورىتىندىعا كەلۋ. وسى قورىتىندىلارعا سۇيەنە وتىرىپ، حيميانىڭ نەگىزگى زاڭدارىنىڭ ءبىرى – زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن تۇسىندىرەمىن.
جاڭا تاقىرىپ:
ساباق ماقساتىمەن تانىستىرامىن
پروبلەمالىق سۇراقتار: 1. رەاكسيا كەزىندە اتومدار ساقتالسا، رەاكسياعا تۇسكەن بارلىق اتومداردىڭ ماسساسى ساقتالا ما؟
وسى تۇستا وقۋشىلارعا بەلگىلى تەمىر ءسۋلفيدىن الۋ رەاكسياسىن كورسەتۋگە بولادى. زاتتاردىڭ قۇرام تۇراقتىلىق قاعيداسىنا ساي 7 گ تەمىر، 4 گ كۇكىرت ولشەپ الۋ كەرەك. باستاپقى زاتتاردى ولشەيمىن، رەاكسيا اياقتالعاننان كەيىن تۇزىلگەن ءونىمدى ولشەيمىن. سوندا تۇزىلگەن ءونىمنىڭ ماسساسى 11 گ، ال باستاپقى العان زاتتاردىڭ جالپى ماسساسى دا 11 گ - عا تەڭ بولادى. (كك)
تاجىريبەنى تالداۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلار حيميالىق رەاكسيادا تۇزىلگەن ونىمدەردىڭ ماسساسى باستاپقى زاتتاردىڭ جالپى ماسساسىنا تەڭ بولادى دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى.
ءىس جۇزىندە كوپشىلىك جاعدايدا بۇل وي دۇرىس ەمەس سياقتى بولىپ كورىنەدى. نەگە؟
الدىن الا ولشەنىپ الىنعان تەمىر ۇنتاعى نە مىس ۇنتاعى قىزدىرىلادى. باستاپقى زاتتىڭ ءتۇسىنىڭ وزگەرگەنىنە وقۋشىلار نازارىن اۋدارا وتىرىپ، حيميالىق رەاكسيانىڭ ءجۇرىپ جاتقانىن ايتامىن. تۇزىلگەن ءونىم ولشەنەدى. باستاپقى جانە رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلگەن ءونىمنىڭ ماسسالارى تەڭ ەمەس ەكەنىنە وقۋشىلاردىڭ كوزى جەتەدى. وقۋشىلار ءۇشىن تۋعان بۇل قاراما - قايشىلىقتى م. ۆ. لومونوسوۆتىڭ جۇرگىزگەن تاجىريبەسىن ايتىپ، تۇسىندىرەمىن. وسىدان كەيىن وقۋشىلاردى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ قازىرگى انىقتاماسىمەن تانىستىرىپ، داپتەرلەرىنە جازعىزامىن.
ەندى زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ ماڭىزىنا توقتالايىق.
بىرىنشىدەن، بۇل زاڭ تابيعاتتا زاتتاردىڭ جوقتان پايدا بولمايتىنىن نەمەسە مۇلدەم جويىلمايتىندىعىن، ياعني ماتەريانىڭ ماڭگى ەكەندىگىن دالەلدەيدى. وسى ارقىلى وقۋشىلاردا ماتەرياليستىك كوزقاراس قالىپتاسادى، دۇنيە تانىمدارى كەڭەيەدى.
ەكىنشىدەن، بۇل زاڭ حيميالىق رەاكسيانىڭ ءمانىن اشادى، ياعني باستاپقى زاتتاردىڭ قۇرامىنداعى اتومدار رەاكسيا ناتيجەسىندە تۇزىلەتىن زاتتاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى. باستاپقى زاتتاردىڭ اتومدارى ءوزارا قايتا توپتاسىپ، جاڭادان بايلانىسۋىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭا زاتتار تۇزىلەدى. ۇشىنشىدەن، بۇل زاڭ حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋىن جازۋعا، سول تەڭدەۋ كومەگىمەن ەسەپتەۋ لەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك تۋعىزدى. دەمەك، باستاپقى زاتتاردىڭ بىرەۋىنىڭ ماسساسى بەلگىلى بولسا رەاكسياعا تۇسكەن باسقا زاتتاردىڭ نە تۇزىلگەن زاتتاردىڭ ماسساسىن ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى.
مىسالى: 12گ كۇكىرتتى تەمىر ۇنتاعىمەن قىزدىرۋ ناتيجەسىندە 33گ تەمىر ءسۋلفيدى ءتۇزىلدى. قانشا گرامم تەمىر رەاكسياعا قاتىستى؟
بەرىلگەنى: m(FeS) = 33گ ----- شەشۋى: 33گ – 12گ = 21گ ------------- جاۋابى: m(Fe) = 21گ
m(S) = 12گ ---------------------- ت/ك: m(Fe) =؟
1. ماسساسى 24گ مىس ءسۋلفيدى ءتۇزىلۋ ءۇشىن 16گ مىس الىنعان. ال كۇكىرتتىڭ نەشە گرامى كەرەك؟
2. ماسساسى 56گ ماگنيي ءسۋلفيدىن الۋ ءۇشىن 32گ كۇكىرت جۇمسالدى. ال ماگنييدىڭ قانشا گرامى جۇمسالادى؟
ساباق سوڭىندا وقۋشىلارعا قويىلاتىن بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن اشقان كىم؟
2. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ انىقتاماسىن ايت.
3. رەاكسيا ناتيجەسىندە زات ماسساسىنىڭ ساقتالاتىنىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: § 15. (1 - 8) جۇمىس داپتەرى.
You Might Also Like
