InfoHub Logo

Қазақ халқының ұлттық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары, рухани ұғымдары ислам дінімен өрілген. Дәстүрлердің көпшілігі діни негізге ие. Сондықтан ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар мәдениеттің қайнар көзі ретінде қарастырылады. Бірақ мәдениеттің шынайы өлшемі, әр ұлттың рухани негіздері-бұл ұлттың рухани-идеологиялық жолы, яғни оның діні. Сондықтан дін халықтың рухани өмірі мен дәстүрлерінің негізі болып табылады. Халық өз дінін ұмыта бастағанда, дінді еске алу дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды сақтайдыҚазақ халқы, басқа түркі мұсылман отарланған халықтары сияқты, Кеңес өкіметінің жетпіс жылдық диктатының нәтижесінде шынайы діннен алыстай бастады. Отарлаушылардың негізгі мақсаты табиғи және адами ресурстарды өз қажеттіліктері үшін пайдалануға ұмтылу екені белгілі. Осы мақсаттарға жету үшін отарланған халықты діннен, дәстүрден, өзін-өзі танудан, тілден және мәдениеттен айыру керек. Әйтпесе, халық өз тәуелсіздігі үшін күреседі. Қазақ халқы өз дінін ұстануға және ана тілін вытыстыруға тыйым салудан аман қалды. Мұның бәрі манкурттардың пайда болуына әкелді – тіпті өз діні мен тілін есте сақтамайтын, басқалардың мүдделерін қорғауға дайын адамдар. Тарихтың осы кезеңінде діннен тек "біздің ата-бабаларымыз мұсылман болған"деген сөз қалды. Кеңес өкіметі діни ұғымдар мен терминдерді қажетсіз архаизмдерге айналдыруға тырысты және оларды өткеннің қалдықтары деп атады. Атеистік идеология қазақтарды "коммунизм құрылысшысының" бірыңғай стандартына сәйкестендіруге ұмтылды. Нәтижесінде халық діннен тек дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды қалдырды. Алланы мадақтау, Алланың қалауымен біз дінімізді жандандырған тәуелсіздікке қол жеткіздік. Біз кептірілген төсек қайтадан суға толатын кездерді бастан өткеріп жатырмыз. Біз-қазақ ұлтының қайта өрлеу дәуірінің куәгерлеріміз.

Дін – адамдық ізгі қасиеттерімізді асқақтатса, салт-дәстүр – ұлт болып қалыптасуымыз үшін қажет. Әр халықтың өзіне тән, қоғамның дамуына байланысты ерекшеліктері болады. Мәселен, еліміздің ұлан-байтақ жерді алып жатуының өзі – халқымыздың батырлығы мен ерлік дәстүрін паш етеді.

Дәстүр – ұлтты рухани жандандырып, оның ішкі және сыртқы келбетін өрнектеп, көрсетіп тұратын сипаттар. Дін бар жерде дәстүр, дәстүр бар жерде дін де бар деп айтуға болады. Алла тағала құранда: «Кешірімді бол, ғұрыпқа жақсылыққа бұйыр және надандардан жырақ бол» - деп әмір етеді. Ғұрып дегеніміз бір қоғамда қалыптасқан жағымды әрі қайырлы іс. Демек, Алла тағала жоғарыдағы аяттарда қоғамда жағымды жағдайларды қалыптастырып, оларды негізге алуға әмір етіп тұр.

Дініміз Ислам әрбір халықтың, ұлттың өзіндік құндылықтары және ерекшеліктері – әдет-ғұрпына ерекше көңіл бөлген. Сондықтан ғұламалар әдет-ғұрып мәселесін талдап, оның өзін жеке бір тақырып етіп зерттеген. Біле-білсек, сан ғасырдан бері бабаларымыздың ұстанған Исламның жолы «Әбу-Ханифа» мектебі – осы салт-дәстүрімізді ардақтауға, тамырлы тарихымызды ұмытпауға, ел тыныштығының сақталуына бағытталған.

Халқымыздың: «Дәстүріңді баққаның – үмітіңді жаққаның»,-деген ұлағатты сөзінде терең мән-мағына жатыр. Дана халқымыздың әдет-ғұрыптарына келер болсақ дінмен ұштасқан, ақылға сәйкескен жерлері өте көп. Атап айтқанда қазақ халқының амандасу көрінісі: көліктегі адамның жаяу адамға, жаяу адам отырған жандарға «Ассаламу ғалейкум» деп амандық сұрасуы, үлкенге құрмет, кішіге ізет танытуы. Бұл Пайғамбарымыздың хадисінде де баяндалады: «Атты адам жаяуға, жаяу кісі отырған адамға, бір топ дүйім көпшілікке сәлем береді», - деген. Қазақ жеріне дін келгелі бері осы үрдіс қалыптасып, тіпті қылышынан қан тамған Кеңес Одағы кезінде де бұл дәстүрлі амандасу халық жадынан ұмыт болған жоқ. Дінімізді тәнімізден жұлса да дәстүрімізді жанымыздан өшіре алмады.

Ибн Аббастың аңыздарында Алланың елшісі (С.ғ.с): "әр діннің өзіндік ерекшелігі бар. Исламның табиғаты-айыптау". Осылайша, исламдағы ар-ождан мен ар-намыс біздің халқымыздың басшылығымен үндеседі. Дін мен дәстүр барлық уақытта бір-біріне сәйкес келді. Оларды ажыратуға болмайды. Бұл біртұтас, біртұтас құбылыс. Егер дін дәстүрдің ішкі мазмұны болса, онда дәстүрлер діннің пайда болуы болып табылады. Сондықтан дін туралы айтқанда, дәстүр туралы және керісінше.

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
Дінтану 3-курс студенті Қадырәлі Рахима Серікбайқызы
Жетекші: Әлтаева Нұрсұлу Сауранбекқызы

---