InfoHub Logo

Сайед ауылында (Курган-Тюбе маңында) орналасқан Қожа Машад кесенесі өзінің монументалды формаларымен және кірпіштен жасалған бұйымдардың шеберлігімен қиялға әсер етеді. Бұл Орта Азияда сақталған жалғыз ағаштан ойылған кесене. Кесене орналасқан аймақ ежелгі заманнан бері «Кабодянь» деп аталып, саяхатшылардың назарын бұрыннан-ақ аударып келген. Қожа Машад - ислам әлемінде танымал нақты адам; ол Кабодянға Таяу Шығыс елдерінен 9 ғасырдың аяғы - 10 ғасырдың басында келді. Ол исламды уағыздайтын ауқатты адам болған. Көбісі медресе құрылысы оның есебінен жүргізілген, ал қайтыс болғаннан кейін ол осында жерленген деп санайды. Аңыздар басқа нұсқаны ұсынады, болжам бойынша, кесене бір түнде «тұрды» және бұл Аллаһтың жерге жіберген кереметі.Мавзолей и медресе

Қожа Мешхед кесенесі мен медресесі тамаша пропорциялармен және дәстүрлі сәндік қалауымен ерекшеленеді. Айтпақшы, ғимарат Тәжікстан Республикасының ең ежелгі мұсылман ғимараттарына жатады және 9 - 12 ғасырлардағы адамдардың мәдени-эстетикалық көзқарастарын толық бейнелейді, тұтас бір дәуірдің тарихын қамтиды.

Кесене орналасқан аймақ ежелгі заманнан бері «Кабодянь» деп аталып, саяхатшылардың назарын бұрыннан-ақ аударып келген.

Қожа Машад - ислам әлемінде танымал нақты адам; ол Кабодянға Таяу Шығыс елдерінен 9 ғасырдың аяғы - 10 ғасырдың басында келген. Ол исламды уағыздайтын ауқатты адам болған. Көбісі медресе құрылысы оның есебінен жүргізілген, ал қайтыс болғаннан кейін ол осында жерленген деп санайды.Легенды преподносят другую версию, якобы, мавзолей «возник» за одну ночь и является чудом, посланным на землю Аллахом.

Ескерткіш бір-бірімен қатар тұрған, күмбезді өткелмен жалғасқан екі бөлек кесенеден тұрады. Бір қарағанда екі кесене де «егіз ғимарат» сияқты. Шындығында, олар құрылыс уақытында ерекшеленеді (шығыс ғимарат 9 - 10 ғасырларда, ал батысы - 11 - 12 ғасырларда).

Екі ғимарат күйдірілген кірпіштен салынған. Батыс ғимаратында «шырша» деп аталатын кірпіштің декоры қолданылады. Шығыста фигуралық қалау кірпіштің ауыспалы «бұрыштарынан» тұрады. Екі кесененің ішінде жерлеу құрылыстары бар.

Кесенелердің артында балшық қабырғалар мен қираған ғимараттардың қалдықтарымен қоршалған төртбұрышты үлкен аула бар. Ауланың бүкіл аумағы дерлік қабірге толы. Күмбезді залдарда жердегі едендер құлпытастардың ескірген тастарымен де өтеді.

Бұл ескерткіштердің мақсаты туралы даулар әлі де бар. Ауланың периметрі бойынша жасуша-хужра болғандықтан, мұнда кесене мен мешіттің жанында медресе де болған деп ойлау керек.

Басқа ғалымдар Қожа Машадты ханака функциялары бар күрделі мемориалдық кешен деп санайды. (Ханака - бұл қажылардың, дервиштердің, сопылардың және т.б. мекен-жайы) Хужралары бар қонақ үй, асхана, қонақ бөлмесі, намаз оқуға және жиналыс өткізуге арналған залдар, дәрет алатын дәретханалар мен монша тұратын. Қалай болғанда да, Қожа Машад сәулет кешені - қастерлі, қасиетті жерлеу орны - Тәжікстанның қызықты архитектуралық ескерткіші екені анық.

Қожа Машад - бұл Орталық Азияның түкпір-түкпірінен келген көптеген сенушілердің қажылық орны.

Биыл Тәжікстанда үлкен тәжік-парсы ақыны, философ, теолог, ғалым және қоғам қайраткері Мир Саид Али Хамадонидің (1314-1384) 700 жылдығы салтанатты түрде атап өтілуде. Оның кесенесі Куляб қаласының орталығында XIV-XVI ғасырлардың сәулет ескерткіші ретінде орналасқан және XIV ғасырдағы ақын, философ және ойшылдың жерленген орны болып табылады. Мұнда оның ұлы Мұхаммед, көптеген туыстары, сондай-ақ оның кезінде кесене мен мешіттің бұрынғы қамқоршысы, Ауғанстанның Толукана қаласынан шейх Шохи Толикони жерленген. Кесене ғимараты - XIV ғасырдың аяғынан бастау алатын дәстүрлі ортағасырлық ғимарат. Кейін оған мешіт пен қабір қосылды. Кесененің жанында геометриялық өрнектермен әрленген араб және парсы тілдерінде жазулары бар тағы бір мәрмәр құлпытас бар. Құлпытастың батыс жағында Хатлон билеушісінің ұлы Әмір Мұхаммед бен Шайх Абдулла осы жерде жерленген деп жазылған. Тік бұрышты пішінді тастың өзі салмағы шамамен тоннаны құрайды. Аңыз бойынша, ол кесенелерге, мазарларға және қасиетті жерлерге әкелінген, Тәжікстанға арналған Мир Сайид Али Хамадони кесенесіне Пілдермен Үндістаннан Кулябқа жол сілтейді.

---