InfoHub Logo

Zylıhanyń attan túspeı qoı baqqanyna ekinshi táýlik. Jalǵyz ózi emes balalary da órim-órim bop, shatqal-shatqaldy jaıaý kezip júr. Kún de jaıdarylyǵynan tanyp, óńmennen óter sýyq jelimen qutyn qashyryp-aq tur. Arakidik barmaqtaı-barmaqtaı burshaǵyn aıaýsyz tópeletip alady. Ondaıda, onsyz da júrdek tusaq baıyz tappaı yǵa jóneledi. Toz-tozy shyǵyp, keıde shaq-shálekeı bólinip te ketedi. Árbiri ár saqqa bet alǵan shoǵyr-shoǵyr qoıdyń sońyna túsedi. Otar qaltarysqa tirelip toqtaǵanda, búrseńdep sol jerde kúnniń ashylýyn kútedi.

Ana júregi bárinen balalarynyń usqynyn kórgende ezilip, keńsirigine ashshy óksik kelip qalady. «Qulyndarym-aı, tońdyńdar-aý» degennen basqa sharasy joq, shybyn jany shyrqyrap óbekteıdi. Biraq ol kúızelip, sábılerine jany aýyrǵanymen, taǵdyr talany jumsarar emes.

«Qoıankózdiń» moınynda otyrǵan jalǵyz jappanyń kıizi adýyndy jelge dalp-dalp etedi. Esiginiń aldyndaǵy jer oshaqtan tútin býdaqtaıdy. Keıde kógildir tútinge ańǵardan atqyp shyqqan qoıý tuman aralasyp, qarys jerdi kórsetpeı jiberedi. Syrt kózge tym úreıli, ertegidegi aıdahardaı ıreleńdep, tirshiliktiń bárin obyp jibererdeı jalmańdaıdy.

Keshki asty ázirlep júrip Zylıha shatqal jaqqa qaraǵyshtaı berdi. Berekesi qashyp, kóziniń qıyǵyn óristen ajyratpady. Sıyr saýýǵa da ılige almaı buzaýdy arqanynda qaldyryp, enesin qazyqqa baılaǵan. Olar da áldeqandaı jamanshylyqty shaqyrǵandaı mazasyz móńirep, júıkeni juqartyp barady.

Qazanyn oshaqtan túsirdi de, úsh jasar qyzyn kótergen qalpy otardyń aldynan júgirdi. Álginde kóńiline kidi alsa da, astyndaǵy atyn Raıyna mingizgen. Kúdiktenetin de jóni bar, qulama bette atpen júrý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Júreksinbeı erge qonǵannyń ózinde jazataıym at súrinip nemese taıyp ketse — bittim deı ber. Al Súmbilesi ıtin jetelep, jaıaý jónegen.

Jappa turǵan pyshaqtyń qyryndaı moınaqtan asyp, quzǵa túse berdi. Qarsy betten qoraǵa qaraı tartqan azyn-aýlaq qoı kórindi. Arǵy jaǵyndaǵy tutasqan tasjarǵan men yrǵaıdan eshteme kózge shalynbaıdy.

Ana júregi elegizı órekpidi, aýzynan atqyp shyǵardaı atqalaqtaıdy. «Súmbi-le!» dedi daýysy qarlyqqansha aıqaılap. Tym-tyrys, gúrildegen saıdyń tabanyndaǵy doly ózennen basqa tosyn dybys bilinbeıdi.

***

Ol tirliktiń tatasyn ýyzdaı shaǵynda-aq tatqan. Sodan beri sory qaınap, baǵy bir janǵan emes. Syrt kózge dáneme bildirmegen bolǵanymen, ishi ókinishten qyj-qyj qaınaıdy. Átteń…

Bir kezde bul da baqytty edi: ynta-shyntasymen súıgen Qazı janynda. Ózi bireýdiń kenje, erke qyzy. Oń bosaǵada bulǵaqtap, áldekimderdiń anaý-mynaý shikirásin kózine de ilmeıtin. Tek, jatsa-tursa oılaıtyny — Qazıy.

Ańǵal da albyrt sezimniń jetegimen bir kúni ot basqanyn ańǵarmaı qaldy. Júregi aınyp, jıi-jıi loqsı bergen. Boıyndaǵy osy «jańalyqty» qysylsa da jigitke jetkizgen. Ol muny estip, rıasyz qýanyp edi. Senerin de, senbesin de bilmeı «shyn ba?» dep ańyra suraǵan. Sosyn, «búgin deseń, búgin otaý tigelik» dedi. Keıpinde shattanýdyń izi bar.

Budan keıin-aq qyz jany jadyrap, ıyǵynan batpan júktiń zilmaýyry túsip edi. Áıtkenmen qýanyshy uzaqqa barmaı, sap tıyldy.

Qazıdyń Zylıhany alatynyn bilgende anasy úzildi-kesildi qarsy bolypty. «Ómir-baqı qatynsyz ótseń de, ol qyzǵa úılenbeısiń!» dep tótesinen kesip aıtqan. Sodan keıin-aq jigit sheshe sózinen attaı almady.

Muny estigen Zylıha ishteı ózin-ózi mújip, jeýmen boldy. Eshtemege zaýqy soqpaı tósekte búktetilip jata berdi.

Kún jumaǵa, apta aıǵa ıek artyp, júırik ýaqyt qarasyn batyrýda. Kúnnen-kúnge saly sýǵa ketken Zylıhanyń pushaıman tirligi jutańdanyp, qorashtandy. Júzinde sekpil kóbeıip, betiniń noqtasy árkimniń-aq kózine uryp turdy. Bir kúni sheshesi aýrýhanadan bir-aq shyǵardy. Sonda jatyp qursaǵyndaǵy segiz aılyq sábıdi, qaterli bolsa da jasandy jolmen aldyrtyp tastaǵan.

Tushshy etine ashshy pyshaq tıgennen keıin, uzaq mezgil ońala almady. Ári-sári kúı keship, óz úıiniń tutqynyna aınaldy. Buryndary erkeletetin ákesi de, sheshesi de ǵadetterinen jańylyp, bir túrli yzǵarlylyq tanytady. Týǵan shańyraǵynyń jylylyǵy azaıdy ma, álde bul oń bosaǵanyń qadirin túsinbedi me, tirligin súreńsizdik jaılady. Kózge kúıik bolmaı salt atty, sabaý qamshyly bir kón etikti kezdesse sonymen dám qosýǵa nıet etip qoıǵan. «Endi adam tańdap, buldanarlyqtaı qaıbir kelisip otyrmyn» degen ishteı ózin jubatyp. Aıtqandaı-aq Ordabektiń eteginen ustap, basqa oshaqtyń tútinin tútetti.

«Atynyń syry ıesine málim» degendeıin «átteń-aıy» betine shirkeý bop, eriniń júzine týra qaraı almaı júrdi. Ol da «balalyqpen shalys basqan eken» dep, keshirim jasamaı aýzyna araq tıse boldy, attyń baýyryna alyp sabaıtyndy ádetke aınaldyrdy. Bet-aýzy kógerip, el kózinen tyǵylyp, kún keshe berdi. Eriniń salǵan qıǵylyǵyna kónýge týra keldi. Úıine jylap barýǵa — júzi qara.

Ordabek bir ishse ortalyqta aptalap ishetindi ádetke aınaldyrdy. Burynnan da oǵan úıir eken. Qaqaǵan úskirik sýyqtarda, mı aınaldyrar aptaptarda qoıdyń sońynda Zylıha júrdi. Bir kezgi shıedeı erinderi kebersı tilimdenip, ábden júdedi. Bara-bara, kúıeýin kelmeı-aq qoısa eken dep tileıtindi shyǵardy. Óıtkeni ol attan túse jazyqty bolsyn, bolmasyn bas sap sabaıdy. Tipti, kimge baryp muńyn shaǵaryn da bilmeıdi. Tek, óriste júrip eki kózine erik beretin. Soryna qaraı saýlaǵan sorasy tyrs-tyrs etip erdiń qasyna tamady. Bir dátke qýat eteri — qudaı munyń kóziniń jasyn kórip, taǵy da bala bermek. Alǵashynda, «endi qursaq kótermeıtin shyǵarmyn» dep oılaýshy edi. Kókeıdegi dúdámaldyń ornyn aqıqat basqanyna razy. Kún ótip ishi bilingen saıyn dámi kermek tirlik tushshymdy bola bastaǵandaı.

Áıtse de, eriniń qabaǵy bir ashylmaı-aq qoıdy. Kóp uzamaı ul da súıdi, sonda da Ordabektiń ıi jibimedi. Júre-júre áıel taýqymeti mol ómirine moıynsunyp ta ketti. Balasyn arqalap, borbaı eti borsha bolyp mal sońynda sabylýy da, jazyqsyzdan-jazyqsyz soqqyǵa jyǵylýy da zańdy ispetti. Ómirde dál solaı kúı keshýi kerek sıaqty. Biraq, bul da teperishtiń sheti ǵana eken.

Bir kúni qaıyn sińlisi Baıan júzi bal-bul janyp:

— Jeńeshe, sen qarsy bolmasań, — qyzara jymıdy, — kúıeý balańmen tanystyraıyn… — dedi.

— E-e, qýanyshqa nesine qarsy bolaıyn! Ákel, qyzymyzǵa qushtar nemeni biz de kórelik.

Ýaǵdalasqan saǵatqa dastarhanyn jasap, kishkentaı Shyńǵysyn emizip otyrǵan. Baıannyń sońynan ımene kirgen jigitke kózi túskende ne bolǵanyn bilmedi. Áldebir tamyry úzilip ketkendeı, júrek tusy shym etti. Óz kózine ózi senbeı, jasaýraǵan janaryn jypylyqtata berdi. Iá, bul shynynda da — Qazı, óziniń Qazıy-tuǵyn.

Kóz jasyn kórsetpes úshin, aldyndaǵy bóbegin shymshyp jylatyp, shyrqyraǵan balaǵa qarap:

— Qulynym-aı, bir jeriń aýyryp tur ma? — dedi jaqaýratyp. Sosyn sábıin syltaýratyp kelesi bólmege enip ketken.

Áıteýir, bógde janarlarǵa syr bermeýge tyrysqan. Degenmen, suǵanaq qarashyqtardyń suǵynan shet qalý múmkin emes edi. Olardyń júzderine lyp etip júgirgen bir jumbaq qubylystan, áldebir qupıanyń barlyǵyn otyrǵandar ańdap úlgergen.

Osydan soń-aq Zylıhanyń tirligi tipti mandymady. Kúıeýi soqqyǵy bir jyqsa, eldiń qańqý sózi eki jyqty. Bul sumdyqtan qalaı qutylaryn bilmeı, jylaýmen boldy. «Úsh kúnnen soń adam kórge de úırenedi» degendeıin, basyna túsken qyjalattyń bárin kóterdi, kóndi. Ordabek mas bolyp kelse balalarynyń birin arqalap, birin jetelep úıden laǵa bezdi. Áıtkenmen eshkimniń bosaǵasyna bas suqpaı, óriste júredi. Qoı qoralaǵanda da ishke kirmeı, kishkentaılarymen kúrkede túneıtin.

Zapyrany mol jyldardy jylaýmen ótkerdi. Tirmizik jany nebir súrkilge shydap baqty. Bir qýanatyny balalarynyń aldy ınstıtýtqa oqýǵa tústi. Taǵy da ýaqyt ýásýáli ýájimen aldaýsyratyp, bir kúndi bir kúnge jamaı berdi. Mine tuńǵyshy Shyńǵystan «kelin aparamyn» degen jedelhat kelip, kókiregi qars aıryla qýandy. Shala shabylyp, qarsy alýdyń qamymen júr. «Shynynda da kelin túsiretin halge jarap qalǵanym ba?» deıdi senimsiz kúıde.

Ańsap kútken qýanyshyn dúrkirete ótkizip, toı tarqaı bastaǵanda Ordabek Zylıhamen jónsiz baılanysty. «Endi qartaıǵanymyzda uıat emes pe?» degen áıeliniń sózin tyńdamaı, judyryǵyn ala júgirdi…

Uly men kelininiń kózinshe zaıybyn balaǵattap, keıde áńgir taıaq oınatyp júrdi. Bul, jat jerden jańa túsken Gúlıanyń júregine kidi týǵyzdy. Kúndelikti yryń-jyryń jalyqtyra bastady. Mundaı óreskeldikti kórmegen neme Shyńǵysqa «ketelik» dedi. Buǵan ol múlde qarsy edi. Aqyry osynyń saldary ekeýiniń arasynda kıkiljiń týdyrdy. Olarǵa bálen dep ýáj aıtarlyqtaı eshkim bolmady. Gúlıa da bireýmen ashylyp sóılesýden qaldy. Tirlikteriniń sońy suıylyp, jyldan asar-aspasta balasyn kótergen kelini Qyzylordasyna tartyp otyrdy.

Zylıha qansha shyj-byjy shyǵyp báıek bolǵanymen, budan aryǵa kóndire almady.

Júregi ezilip, tuńǵysh nemeresin qıǵysy joq. Biraq qatal taǵdyr qattylyǵyna salyp, júregin jyrmyshtap barady. Sharasyzdyǵyna kúıinip ózin de, erin de qarǵap-silep uzaq jylady. Átteń, áý basta mandymaǵan tirlik aqyryna deıin ońbaı ótetinine sonda kózi jetken. Jas kezinde talaı armandamady ma, «ulymdy — uıaǵa, qyzymdy — qıaǵa» qondyryp, solardyń jaqsylyǵyn ǵana kórsem dep. Endi oǵan táleıi jibermeı otyr emes pe? Óziniń ańǵaldyǵynan adasqany azdaı, balalarynyń shalys basýy arqasyna aıazdaı batady. «Bastapqy salǵan súrleýim durys bolmady-aý» dep bógdeniń kúnásin kótermeı, ózin ǵana jazǵyrdy. Áne, Shyńǵysy da baıyz tappaı aqyry áıeliniń sońynan attandy. Oqýynan da bir jyldaı qol úzip qalyp edi.

Qulaǵynan qıqý ketpeı mazasy qashyp júrgeninde, qyzyna úki taǵyp, qudalar saý etip kele qaldy. «Ótkendi oılap ókine bermeıin, endi myna qarǵamnyń tútini túzý ushsa eken» dep qyzynyń tileýin tilegen. Sodyr ýaqyt soraqylyǵyna basyp, taǵy sorlatty. Týǵan-týystary jınalyp, qudalarynyń ot jaqqan jerine barǵan. Baıan da kúıeýin ertip kelgen-tin. Olarǵa syı-syıapat kórsetilip, quıryq-baýyr asasyp, qonaqtar birshama qyzyp alǵan. Ordabek tipti erekshe qyzara bórtken. Tysqa shyqqanda «Qazı saǵan nege qaraı beredi?!» dep, qulaq shekeden ala jýan judyryǵymen qoıyp jiberdi. Qalpaqtaı ushqan Zylıhany bas-kóz demeı tópelete tepkiniń astyna aldy. Araǵa túskenderge des bermeı órshelenedi…

Qudalyqtan jer bop qaıtqan Zylıha, úıge kele aǵyl-tegil jylady.

Jastyqtan basyn kótere almaı jatqanynda qaıynsińlisi kep, qasyna otyryp ol da egildi.

— Kúlli ómiriń meniń kóz aldymda ótti. Qıynshylyqty joıdasyz kórdiń. Qabaǵyńnan muń, kózińnen jas ketpedi. Júzińde kireýke turdy. Taǵdyryńa ókpelisiń. Múmkin, bizdiń osy ýaqytqa deıin balasyz júrýimiz, kóz jasyńdy beı-bereket shyra etkendigimizden shyǵar. Keshir meni, jeńgetaı!..

Solqyldap jylap jiberdi. Kózderi botalap ózderine úreılene qarap otyrǵan kishkene baýyry men sińlisin basynan sıpap, keýdesine basty. Kókiregi óksikke tolyp, solyǵyn basa almady…

Baıannyń janarynan «Sender, jalǵanda teperish kórip jylamańdarshy! Bizdiń, osy — ómirdi qınalýmen ótkizip júrgenimiz jeter. Jańylmańdarshy, botalarym…» degen jazýdy anyq oqýǵa bolar edi.

Erkine kónbeı kemseńdegen ıeginen alty taram jasy tamyp bara jatty.

***

— Ra-aı!

Taǵy da qulaqqa urǵan tanadaı meńireýlik. Aıaǵyn apyl-ǵupyl basyp, eńiske quldyraı berdi. Alystan ular shýlady. Tóńirekte kóleńke uzaryp, kúńgirttik kóbeıdi. Abuıyr bolǵanda, aldynan sopań etip, bir top eshki shyǵa keldi. Arǵy jaǵynda qaptaǵan qoı jatyr eken. Qýanyp ketti. Tóbesi shoshaıyp, Súmbilesi ıtin jetelep júr. Kishkene burymy sholtań-sholtań etedi. Odan tómenirekte erdiń ústinde bolar-bolmas qana qaltıyp Raı kórinedi.

— Rıt, sháı! — dep qoıdy úrkitkendeı boldy. Sosyn «qoraǵa aıdańdar!» dep daýystady. Otardyń sońyna jetkeninde Súmbile «táte, aǵam keldi me?» dep surady. «Joq» dedi sheshesi júzi synyq qalpy. Eresektigi me, Raı dáneme dep til qatpady. El «qydyryp» ketse ákesiniń keminde úsh-tórt kúnsiz oralmaıtynyn kókeıine myqtap túıse kerek.

Otardy aıdaǵan qalpy órge tyrmysyp shyǵyp barady.

Qarańǵylyq qoıýlana tústi.

Jalǵyz jubanysh — moınaqtaǵy jupyny jappa jaqyn qalǵan-tuǵyn…

---