InfoHub Logo

ANOTASIA

Velımjanova Zahıınýr Azatovna
Sarsenbaeva Ásem Ábdihanqyzy

Taqyryby: Ádebıettik oqý úderisinde balalar shyǵarmalarynyń qurylymdyq taldaýǵa úıretý ádistemesi.
Oqý orny: Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti.
Jumys kólemi: 3 bet.
Paıdalanylǵan ádebıetter sany: 3.

Dıplomdyq jumystyń ózektiligi: Balalarǵa arnalǵan arnaıy shyǵarmalardy balalarǵa oqytý barysynda balalar belgili bir shyǵarmany oqı otyryp, shyǵarmadaǵy árbir keıipkerdiń is-áreketine, minez-qulqyna, qasıetterine, daralyq jáne danalyq erekshelikterine, adamı qasıetterine ózindik taldaý jasaı otyryp, árbir keıipkerdiń jan-dúnıesin túsinýdi jáne oǵan óz qózqarastaryn bildirýdi úırenedi. Balalar shyǵarmalarynda kóbinese qoldanylatyn kórkem ádebıet bolyp sanalady. Balalar kórkem shyǵarmalardy oqý arqyly árbir shyǵarma mátininiń janryn, stılin, qurylymyn, taqyrybyn, baıandaý erekshelikterin, mátinniń ishindegi árbir qubylystardy, shyǵarmadaǵy bolyp jatqan árbir oqıǵanyń jaqsy jáne jaman jerlerin ajyrata biledi jáne árbir shyǵarmanyń ózindik erekshelikterin sol mátinniń ishinen tabý arqyly árbir termındi jetik meńgere alady. Balalar shyǵarmashylyǵyndaǵy kórkem ádebıet shyǵarmalary osyndaı qasıetteri arqyly balalardy qyzyqtyra alady jáne árbir balany oqýǵa yntalandyryp, shyǵarma barysyndaǵy keıipkerler balany oqýǵa tartyp turady.
Dıplomdyq jumystyń maqsaty: Balalardy shyǵarmalardyń qyr-syryn úırenip, shyǵarmalardy taldaý arqyly sóz óneriniń qyr-syrymen tanystyrý, oqýlyqtarǵa degen yntasyn oıatý, halyqtyń rýhanı baılyǵy bolyp sanalatyn balalar shyǵarmalaryn ıgertip, sol arqyly balalardy, ımandylyqqa, parasattylyqqa tárbıeleý.

Mindetteri:
1. Balalar shyǵarmashylyǵy týraly zertteý eńbektermen tanystyrý;
2. Balalar shyǵarmalaryn oqytý kezinde taldaý jumystaryn júrgizý;
3. Balalar ádebıetiniń negizgi jáne ózekti máselelerin anyq kórsete bilý.

Zertteý ádisteri: Dıplomdyq jumystyń alǵashqy teorıalyq bólimi ǵylymı eńbekterge sholý jasaý, balalar ádebıetine arnalǵan oqý quraldaryn qoldaný, merzimdi baspasóz betterinen oryn alǵan shyǵarmalarǵa taldaý jasaý, júıelik taldaý arqyly jasaldy.
Ekinshi eksperımenttik bólim mekteptegi balalardy oqytý negizgi oqý materıaldary qamtylǵan dárister men praktıkalyq sabaqtar negizinde júrgizildi. Balalarǵa júrgizilgen praktıkalyq sabaqtar barysynda oqý-jazý arqyly synı turǵydan oılaý kezeńderi qoldanylyp, suraq-jaýap, shyǵarmany baıandap berý, talqylaý, taldaý ádisteri qoldanyldy.

Zertteý kezeńderi:

İ kezeń-teorıalyq kezeń: Jalpy balalar ádebıetiniń shyǵarmalaryn taldaý barysynda oqytýdyń sapasyn jaqsartý úshin oqýshynyń saýattylyǵyn, til baılyǵyn jetildirý qajettigi týyndaıdy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne Ǵylym mınıstrliginiń tujyrymdamalary ádebıettik oqý úderisinde kórkem shyǵarmalardyń, oqýshynyń tilin damytýda, ıdeıalyq kózqarastaryn damytýda, tanym teorıasyndaǵy balalar ádebıeti týraly fılosofıalyq tujyrymdar, ádebı zańdylyqtar, kózqarastar bizdiń zertteý jumysymyzdyń ádisnamalyq negizi bolyp tabylady.

Oqýshylardyń sana-sezimin oıatýda balalar ádebıetin paıdalanýdyń rólin anyqtaýǵa pedagogıkalyq, ádebıettik, etnopedagogıkalyq eńbekterge jáne ejelden kele jatqan halyq aýyz ádebıetterine arnalǵan taldaýlar negiz boldy. Mektep oqýshylarynyń aqyl-parasattylyǵyn, oqýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý úshin sabaqta ádebı muralardy paıdalaný jaǵdaıyna jasalǵan taldaýlar, zaman talabynan týyndap otyrǵan qajettilikti óńdeý úshin búginde ádebı baǵdarlamalardy jetildirý qajettigi kórsetildi.

Ádebıettaný ǵylymy ádebı taldaýda eń basty myna máselelerge kóńil aýdartady (ǵylymı taldaýdyń negizgi prınsıpteri mynadaı):
a) Kórkem shyǵarmadaǵy avtorlyq kózqaras;
á) Kórkem shyǵarmadaǵy mazmun men formanyń birligi;
b) Sýretkerdiń kórkem tásili, dúnıetanymy, kózqarasy, olardyń arasyndaǵy baılanysty ashý.

Balalar shyǵarmasyn taldaý kezinde osy prınsıpterdi basshylyqqa alý oqytylyp jatqan kórkem shyǵarma týraly, onyń avtory týraly ústirt pikirler men jalǵan baǵalardan saqtandyrady. Taldaýdyń qaı dárejede bolýy muǵalimniń taldaý ádis-tásilderin qalaı meńgergenine de baılanysty bolady. Árıne, sóz joq, muǵalimniń tereń ádebı bilimi, keń oı-órisi, kórkem shyǵarmany obektıvti túrde bar bitim-bolmysymen qabyldaı bilýi de taldaýǵa áser etedi. Taldaý kezinde kompozısıa, sújet, jazýshy stıli, kórkem shyǵarma negizinde jatqan ıdeıa, onyń kótergen máselesi erekshe nazarǵa alynady. [1, 23 b.]

Muǵalim ádebı taldaý arqyly oqýshylardyń ár túrli reńdegi emosıasyna, sezimine áser etedi, oılaryna oı, pikirlerine pikir qosyp, búkil jan dúnıesin oıatady. Osy máselelerde, ásirese, mánerlep oqý, kórkemdep oqýdyń mańyzy erekshe. Mánerlep oqý kórkem shyǵarmany qabyldaı bilý, túsine bilý, ári taldaı bilýge jeteleıtin mańyzdy bir tásil desek, artyq aıtpaımyz. Keıde, ásirese, lırıkalyq óleńderdi eki túrli mánerlep oqyp, qaısysy lırıka negizindegi ıdeıa, problemany ashýǵa jaqyn ekendigin oqýshyny qatystyra otyryp, anyqtaýǵa da bolady. Mánerlep oqý, eń aldymen, oqýshylardy kórkem shyǵarmany barlyq bitim-bolmysymen tolyq túsine bilýge alyp keledi. Al kórkem shyǵarmany tolyq túsine bilý, sóz joq, ádebı taldaýdy jeńildetedi. Kórkem shyǵarma boıyna «qan júgirtip, jan bitiretin» mánerlep oqý bolyp tabylady. Ádebı taldaý barysynda muǵalim únemi mánerlep oqýǵa kóńil bólip otyrý kerek. Ásirese, keıipkerlerge minezdeme bergende, jazýshy stıli, kórkem til aınalasynda sóz bolǵanda, qoryta aıtqanda, bir máselege erekshe kóńil bóle almaǵanda, ony mánerlep oqýsyz júzege asyrý óz dárejesinde bolmaıdy.

İİ kezeń-praktıkalyq ıaǵnı, tájirıbelik kezeń: Júrgizilgen tájirıbelik jumystar barysynda ádebıet sabaǵynda kórkem shyǵarmalardy qajettigine qaraı paıdalaný, ózindik qorytyndy jasaý shyǵarmalyq qabiletin damytýda, rólderdi sahnalaýǵa, t.b.múmkindik týǵyzady.
Júrgizilgen tájirıbe jumystarynyń nátıjesinde ádebıet sabaǵynda ótkiziletin materıaldardy balalarǵa jeńil túsinýge, kórkem shyǵarmalardy oqýǵa jáne jeńil jattaýǵa múmkindik týady.

Tájirıbe barysynda biz balalarǵa erkindik berdik. Shyǵarma keıipkerlerin sýretpen salý, shyǵarma keıipkerlerine elikteý, shyǵarmany rólderge bólý,  shyǵarmadaǵy keıipkerdi balalardyń ózine somdatý tárizdi kórinisterdi balalar ózi beıneledi.

Qorytyndy: Budan shyǵatyn qorytyndy áli de bolsa elimizde balalarǵa arnalǵan shyǵarmalardyń sany kóp dep aıta almaımyz. Balalarǵa arnalǵan shyǵarmalar qoryn tolyqtyrý úshin arnaıy jasalǵan taqyryptyq baǵdarlamalar sany kóp bolý qajet jáne ony júzege asyrý úshin pedagogtarǵa nusqaý berip otyratyn ǵylymı ádistemelik nusqaýlyqtar kóbirek ázirlenýi qajet.

Balalar ádebıetiniń shyǵarmalary týraly zertteý eńbekter bolǵanymen, naqty balalar ádebıetin taldaý arqyly paıdalaný týraly ádisteme osy kezge deıin naqty bolǵan emes. Sondyqtan da balalar shyǵarmalary dep kóbinese ejelgi kezden bastap qazirgi deıin kóbinese halyq aýyz ádebıetteri qoldanylyp kele jatyr.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi:

1. Bitibaeva Q. «Ádebıetti oqytý ádistemesi»,  -Almaty: «Raýan», 1997 j. -283 b.  ISBN 5-625-030-58-8
2. Jumaqaeva B.D. «Qazaq ádebıetin oqytý ádistemesi»: Oqýlyq, -Almaty, «Qyzdar ýnıversıteti» baspasy, 2015.  -242 b.
3. Qalshabek A. «Ádebıettaný ǵylymyna kirispe», Oqýlyq. –Astana: Folıant, 2016.  -208 b.

---