InfoHub Logo

Ýshbaeva Gaýhar Baıbýlatovna
«Mektepke deıingi jáne bastaýyshqa daıyndaý» kafedrasynyń stýdenti
Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti
Almaty qalasy, Qazaqstan Respýblıkasy
ǵylymı jetekshisi: p.ǵ.m., aǵa oqytýshy Seıdýalıeva A.N.

BASTAÝYSH SYNYP OQÝSHYLARYNYŃ ÓZİNDİK JUMYSYN UIYMDASTYRÝDYŃ  MAŃYZY
ZNACHENIE ORGANIZASII SAMOSTOIaTELNOI RABOTY MLADSHIH SHKOLNIKOV
THE IMPORTANCE OF ORGANIZING INDEPENDENT WORK OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS

Anotasıa: Maqalada bastaýysh synyp oqýshylarynyń ózindik jumysyn uıymdastyrýdyń  mańyzy týraly aıtylady. Avtor, ózindik jumystar arqyly óz betimen damı alatyn, qıyndyqtarǵa tóze biletin, belsendi, bilimdi, tanymdyq quzirettilikteri qalyptasqan básekege qabiletti jeke tulǵa tárbıelenedi dep qorytyndy jasaǵan.

Tirek sózder: bastaýysh synyp, oqýshy, ata-ana, ózindik jumys, oqytý úderisi.

Anotasıa: V state raskryta vajnostorganızasıı samostoıatelnoı raboty mladshıh shkolnıkov. Avtorom sdelan vyvod, o tom, chto cherez samostoıatelnýıý rabotý vospıtyvaetsá konkýrentosposobnaıa lıchnost sposobnaıa samostoıatelno razvıvatsá, perenosıt trýdnostı, aktıvnaıa, obrazovannaıa, sformırovany poznavatelnye kompetensıı.

Klúchevye slova: nachalnyı klass, ýchenık, rodıtel, samostoıatelnaıa rabota, proses obýchenıa.

Abstract: The article reveals the importance of organizing the independent work of younger schoolchildren. The author concludes that through independent work, a competitive personality is brought up, able to develop independently, endure difficulties, active, educated, cognitive competencies are formed.

Keywords: primary class, student, parent, independent work, learning process.

Ózgeriske, jańalyqqa toly búgingi zaman: muǵalimge XXI ǵasyr básekesine saı, jan-jaqty bilimdi, daryndy, álemdik bilim keńistigine umtylatyn jeke tulǵany daıyndaýdy mindetteıdi. Memlekettiń kúsheıip gúldenýi jeke tulǵaǵa, ıaǵnı bolashaq daryndylarǵa táýeldi ekeni sózsiz.

Osy oraıda egemendi elimizdiń bilim berý júıesinde álemdik deńgeıge jetý úshin jasalynyp jatqan talpynystar oqytýdyń ár túrli ádis-tásilderin qoldana otyryp, tereń bilimdi, izdenimpaz, barlyq is-áreketterinde shyǵarmashylyq baǵyt ustanatyn, sol tulǵada óz bolmysyn tanyta alatyn jeke tulǵa tárbıeleý isine erekshe mán berilýde. Olaı bolsa, oqýshynyń bilim alý úderisindegi ózindik pikiri men oı-júıesiniń negizi bastaýysh satyda qalanatyny belgili. Sondyqtan bastaýysh synyp oqýshylarynyń ózindik bilimin keńeıtýge degen alǵashqy qadamy óz is-áreketine basshylyq jasaı bilýinen baıqalady. Oǵan mektep tabaldyryǵyn attaǵan sátten bastap, oqýshy retinde ózindik is-áreketin uıymdastyrýǵa jaǵdaı jasaý arqyly qol jetkizýge bolady.

Ózindik jumys degenimiz – sabaq ústinde alǵan bilimdi muǵalimniń kómegimen jáne baqylaýymen, biraq onyń qatysynsyz oryndaıtyn josparly jumys.

Qazaqtyń kóptegen pedagog – ǵalymdary A.Baıtursynov, Y.Altynsarın, M.Jumabaev, J.Aımaýytov, S.Kóbeev oqýshylardy ózdiginen damytý týraly qundy pikirler aıtty.

M.Jumabaev oqytý úderisinde qarapaıymnan kúrdelige kóshe otyryp, ózbetinshe bilim alýǵa úıretý qajettigin kórsetedi. Ol: bala zattardy, kórinisterdi uqsasa syndary boıynsha tap-tapqa bólip úırensin. Jeńilden aýyrǵa kóshidi esten shyǵarmaýǵa, kerek kórinisterdi, oılardyń aralaryndaǵy baılamdy hám olardyń qaısysyna sebep ekenin taýyp úırensin. Bul balaǵa mysaldardan ereje – zań shyǵarqyzyp úıretý syqyldy istermen bolady, -dep jazdy. [1]

Profesor T.S.Sabyrov ózindik jumysty uıymdastyrýdyń negizgi joldary men sharttaryn anyqtaı otyryp bylaı dep kórsetken: «Oqýshylardyń ózdiginen bilim alýǵa degen qajetteri men daǵdylary ózinen-ózi paıda bolmaıdy: mundaı qasıetter mektepte muǵalim men oqýshylardyń sabaq pen sabaqtan tys jumystarda birlese otyryp,oqý-tanym áreketin uıymdastyrý úrdisinde qalyptasady». [2]
Oqýshylardyń ár túrli deńgeıdegi ózindik jumystardy oryndaýy olardyń ózindik tanymdyq qabiletterin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi: tanyp bilý qabiletteriniń damýyna, ózindik oılaýǵa talpynýǵa, jańa jaǵdaıda durys baǵyt-baǵdar jasaı alýǵa, óz oıyn erkin, dáleldi jetkizýge, aqparatty synı baǵalaýǵa, jańa derek kózderin dáıektilikpen taldaýǵa, tanymdyq quzirettilikterde basshylyqqa ala bilýin qamtamasyz etýge, óz Otanynyń sanaly azamaty bolyp ósýine kómektesedi. Oqýshynyń ózindik tanymdyq quzirettiligi kóbinese oqýshynyń jasyna, shamasyna, bilimdi qabyldaı alý deńgeıine, daıyndyǵyna, yntasyna, qyzyǵýshylyǵyna, túrli deńgeıdegi tapsyrmalarǵa, muǵalim men oqýshy arasyndaǵy durys túsinýshilikke, qarym-qatynasqa, muǵalimniń basshylyǵyna baılanysty. Mundaǵy eń bastysy oqýshy oryndap otyrǵan ózindik jumysynyń mazmuny men sıpaty onda tanymdyq quzirettilikterin qalyptastyrýǵa, tapsyrmalardy oryndaýǵa degen talpynysty týdyrý bolyp tabylady.

Júıeli túrde tıanaqty tapsyrmalar berý arqyly oqýshy zeıinin shoǵyrlandyryp, nazaryn naqtyly taqyrypqa aýdarý olardy ǵylymı negizde oılaýǵa, ómirdi tanyp-bilýge, ózin-ózi damytýǵa úıretedi. Muǵalim tarapynan berilgen mazmundy tapsyrmalardy oryndap, tıanaqty  bilim alýǵa umtylady.

Oqýshylardyń ózindik jumysyna muǵalimniń tapsyrmasy boıynsha, ózderi jospar jasap, istiń tásilin anyqtap, onyń nátıjesin baǵalap oryndaıtyn jumystarmen qatar, olardyń óz erkimen jańa amal – tásilder qoldanyp jasaıtyn shyǵarmashylyq jattyǵýlary jatady.
Úıge beriletin ózindik jumys oqýshylardyń óz betimen bilimdi ıgerýine jáne ata – ana men muǵalimge oqýshynyń jetistigin bilip otyrýyna, sondaı – aq balanyń bos ýaqytyn tıimdi paıdalanýyna kómektesedi. Oqýshylardyń pánge degen yntasyn arttyrý maqsatynda sabaq barysynda ár túrli dıdaktıkalyq oıyndar men qyzyqty shyǵarmashylyq  jattyǵýlar engizilip oqytý barysyndaǵy tapsyrma ádettegiden ózgeshe berilse, oqýshylar zor yntamen oryndap otyrady.

Bastaýysh synyp oqýshylary eki túrli qabiletpen árekettenip damyp otyrady. Atap aıtsaq, birinshisi  berilgen oqý áreketi arqyly damyp, bilik, bilim jáne daǵdyny qabyldaıdy. Al  ekinshisi – shyǵarmashylyq, bul jaǵdaıda oqýshy tapsyrmalardy oryndaý, máseleni sheshý barysynda óz betimen áreket jasaıdy. Sabaqtar neǵurlym qyzyqty, tartymdy bolsa, soǵurlym oqýshynyń pánge degen qyzyǵýshylyǵy men yntasy zor bolyp, oqý belsendiligi arta beredi. Oqytýdyń mańyzdy ádisteriniń biri – ózindik jumys túrlerin jasaý.

Bastaýysh synyptarda ózindik jumystardy uıymdastyrýdyń mańyzy  zor. Sebebi, ózindik jumystardy uıymdastyrý nátıjesinde oqýshylardyń is-áreketteriniń derbestigi artyp, tanymdyq qyzyǵýshylyqtary qalyptasa túsedi.Ózindik jumystaryn uıymdastyrýdyń negizgi sharttary mynalar:

– muǵalimniń naqty tapsyrmalar berýi;
– jumysty óz erkimen jasaýy;

Ózindik jumystardyń mańyzyn túsiný úshin ózindik jumystardyń negizgi mindetterin ataýǵa bolady:
– jeke tulǵanyń derbestik qasıetin meılinshe arttyrý;
– oqýshylardyń tanym, aqyl-oı qabiletin damytý;
– jeke tulǵanyń derbestik qasıetin meılinshe arttyrý; [3]

Ózindik jumystar ártúrli ádister arqyly iske asyrylady, mysaly, jattyǵý, kitappen jumys isteý, baqylaý, esep shyǵarý, áksperıment júrgizý. Ózindik jumystardy synypta oryndalatyn ózindik jumystar jáne otbasynda oryndalatyn ózindik jumystar dep qarastyrýǵa bolady. Synypta oryndalatyn ózindik jumystardyń negizgi qyzmetin baqylaý, tekserý bolsa, úıge beriletin ózindik jumystar qyzmeti bekitý, jalpylaı qorytý, naqtylap dáleldeý bolyp tabylady. Durys uıymdastyrylǵan ózindik jumystar jeke tulǵanyń erkin damýyn, oılaý qabiletterin jetildirýmen qatar tanymdyq quzirettilikterin qalyptastyrady, minez-qulqyndaǵy ózindik menin qarastyrady. [4]

Ózdiginen isteıtin jumystarda jeke tulǵanyń iskerlik qabileti, bilim kólemi, bilim moldylyǵynan týatyn tolyq derbestigi aıqyn kórinedi. Ózdik jumystar oqýshynyń dúnıetanymyna, izdenimdik qabiletiniń damýyna, tulǵa retinde qalyptasýyna yqpal etedi. Sonymen qatar, ózdiginen oı qorytyp, sheshim shyǵarýǵa, durys sóılep, saýatty jazýǵa, til baılyǵyn arttyrýǵa járdemdesedi.

Olaı bolsa, qyzyqty sabaqtar – muǵalimniń ashqan jańalyǵy, ózindik qoltańbasy, ádistemelik izdenisi, maqsat – muraty jáne kóterilgen belesi. Pándi oqytý barysynda tıimdi ádis – tásilderdi qoldaný arqyly tómendegideı nátıjelerge qol jetkizýge bolady:
– oqýshylardyń jańa materıaldy oqyp-úırenýge jáne ony ıgerýge degen  qyzyǵýshylyǵyn týdyrý;
– oqýshylardyń oqý-tanymdyq qyzmetin (josparlaý, jospar boıynsha ár túrli is-áreketter jasaý, onyń ishinde oılaý qyzmetin (taldaý, zertteý, jalpylaý, modeldeý jáne t.b.), ózin-ózi baqylaý jáne baǵalaýdy júrgizý biliktigin qalyptastyrý;
– oqýǵa degen yntasyn, pángedegen oń kózqarasy men tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, ózdiginen jumys atqarý daǵdysyn jetildirý;
– oqýshy ózin jeńimpaz retinde sezine alatyndaı tapsyrmalardy ártúrli kúrdeli dárejede oryndatý arqyly oqýshylardyń bilimin saralaýdy uıymdastyrý;
– bilimdi daıyn kúıinde bermeı, oqýshynyń ózi  oı eńbegin qajet etetin tapsyrmalardy oryndaýy arqyly jetýin uıymdastyrý;
– oqýshylardyń shyǵarmashylyq  qabiletterin jan-jaqty damytatyn ár túrli belsendi oqytý ádis-tásilderdi keńinen qoldaný;
– oqýshylardyń bilim alý nátıjelerin taldap, baǵalap, qorytyndylaý.

Oqytý úderisinde osyndaı túrli is-áreketterdiń arqasynda shyǵarmashylyq qabileti joǵary, óz oıyn ashyq aıta alatyn, qoǵamǵa, óndiriske belsene aralasatyn, jańalyqqa jany qumar azamat qalyptasady.

Nátıjesinde, ár oqýshy ózdiginen jumys isteýge tyrysyp, oqýshynyń jeke qabilettiligi aıqyndalady; ishteı bir-birinen qalmaýǵa umtylady, ár bala shamasyna qaraı baǵalanady da, kez  kelgen qıynshylyqqa tózýge, jeńýge ıkemdenedi.

Qoryta aıtsaq, júıeli júrgizilgen ózindik jumystar arqyly óz betimen damı alatyn, qıyndyqtarǵa tóze biletin, belsendi, bilimdi, tanymdyq quzirettilikteri qalyptasqan básekege qabiletti jeke tulǵa tárbıelenedi.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:
1. M.Jumabaev Pedagogıka Almaty, 1992 j., 93b.
2. T.Sabyrov  Oqýshylardyń oqý belsendiligin arttyrý joldary Almaty, 1988j., 105b.
3. Ahmetova A. Bastaýysh synyptardaǵy ózindik jumystardyń mańyzy // Bastaýysh mektep, 2008, №3, 4b.
4. G.Sádýaqasqyzy. Ózindik jumystarǵa arnalǵan tapsyrmalar.// Hımıa mektepte ǵylymı pedagogıkalyq jýrnaly №3, 2019 jyl 13 b.

---