Aǵylshyn tili sabaǵynda dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi
Aǵylshyn tili sabaǵynda dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi
Jeke tulǵalyqtyń máni onyń qajettiligi men qyzyǵýshylyǵyn qanaǵattandyrýǵa, balanyń ózine ǵana tán tulǵalyq sapalaryn, ózindik damý reaksıasyn anyqtaý, muǵalim pen oqýshy, oqýshy men oqýshy arasyndaǵy ózindik qarym – qatynasty qalyptastyrý - búgingi kúnniń talaby bolyp otyr. K. Ýshınskıı «Muǵalim - óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim. Oqýdy, izdenýdi toqtatysymen onyń muǵalimdiligi joıylady»,- degen danalyǵynda. Sondyqtan árbir ustaz bilim berý barysynda úzdiksiz izdenýde bolýy shart. Muǵalimderge arnalǵan nusqaýlyqta (Strong, Ward &Grant, 2011) atap kórsetkendeı, mektep jumysy men oqýshy jetistikterin óristetýdegi negizgi tulǵa – muǵalim bolýy kerek [MAN, 9 - bet]. Ekinshi kezeń - «Mekteptegi tájirıbe» kezeńinde zertteý taqyrybymdy «Aǵylshyn tili pánindegi dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi» dep alyp, Dıalogtik oqytý ádisin qoldana otyryp, aǵylshyn tili pánindegi tıimdiligin anyqtaý maqsatyn kózdedim. Osy maqsat negizinde orta merzimdi jospar negizinde qysqa merzimdi jospar quryp, dıalogtik ádis - tásil arqyly yntymaqtastyqpen toptyq jumys jasaýǵa úıretýdi, syn turǵysynan oılaý arqyly oılaý qabiletterin arttyrýdy mindettedim. basty mindetter bolyp tabyldy.
Boljam: «Eger aǵylshyn tili sabaǵyna dıalogtik oqytýdy engizetin bolsaq, onda oqýshylardyń sózdik qory molaıyp, pánge qyzyǵýshylyqtary artady. Óıtkeni, Merser men Lıtlton zertteýinde «dıalog sabaqta oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýmen qatar, olardyń bilim deńgeıiniń ósýine úles qosady»dep tujyrym jasaǵan. Sondyqtan «Aǵylshyn tili pánindegi dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi» maqsatyndaǵy mindetterim:
- Dıalogtik oqytýdyń tıimdiligin anyqtaý maqsatynda áriptestermen is - tájirıbe almasý;
- Dıalogtik oqytý ádisiniń tıimdi joldaryn anyqtaý maqsatynda jumystar júrgizý;
- Oqýshylardyń is - áreketin zertteý. Osy maqsat - mindet negizinde kútiletin nátıje:
«Dıalogtik oqytýdyń aǵylshyn tili páninde tıimdi joldary anyqtalady.»dep kútiletin nátıjeni anyqtap aldym.
Sheteldik ǵalymdardyń zertteý nátıjesinde kúndelikti sabaqta qoldanylatyn «dıalogtik oqyty» modyliniń mańyzy zor tabystarǵa jetkizetinin dáleldegen. Mysaly, Mepcep men Lıtlton (2007) óz eńbektepinde dıalog cabaqta oqýshylardyń qyzyǵyshylyǵyn apttypymen qatap, olapdyń bilim deńgeıiniń ósýine de úles qosatyndyǵyn atap kórsetedi. Vygotskııdiń oqyty modeli oqyshy dıalog qury nátıjesinde bilim alady dep jopamaldaıdy. Sondyqtan, oqyshynyń bilim deńgeıin damytyǵa áleýmettik kómek kórsetyde muǵalimniń róli epekshe. Oqyshylardyń kóbirek biletin basqa adamdarmen, bul rólderde synyptastary men muǵalimder bolyy múmkin, dıalog júrgizy múmkindigi bolǵan jaǵdaıda, oqyty jeńil bolmaq. Taldanatyn ıdeıalar oqýshy túsiniginiń naqty bóligi bolmaǵanymen, JADA aıacynda qapactypylǵandyqtan oqyty tabycty bolmaq [MAH, 98 - bet].
Men 6 - synypta ótken sabaqta oqýshylardy 5 oqýshydan 10 oqýshyny eki topqa bólý arqyly ótkizdim. Onda shet tili bolǵandyqtan mindetti túrde til úırený úshin taqyryptyq dıalogtar beriledi. Sol dıalogty oqýshylar oqyp, óz betimen oqyp, túsinip, aýdarýǵa jáne óz oılaryn erkin jetkizýge baǵyttalǵan jattyǵýlar oryndady.
T. Aıapovanyń «Aǵylshyn tili» oqýlyǵynyń sońǵy taraýlary boıynsha «Astanaǵa barǵym keledi», «Kanıkýlda qaı jaqqa barǵyń keledi?», «Kanıkýldy qalaı ótkizgiń keledi?» taqyryptary boıynsha sabaq ótkizgende «Astana qandaı qala?», «Kim Astanada boldy?», "Kim Astanaǵa barǵysy keledi?" degen suraqpen bastadym. Oqýshylar bar múmkindiginshe jaýap berdi. Toptastyrý strategıasy boıynsha «Astana» sózi jazylǵan mentaldi karta arqyly eki topqa bólingen oqýshylarǵa «qandaı assosasıa beredi sony jazyńdar» dep jazǵyzdym. Olar mentaldi karta jasaýda «Ádemi qala, jańa qala, Elorda, Han shatyr, Baıterek, Pıramıda» degen sózderdi qamtyǵan.
Osy mentaldi karta toltyryp bolǵannan keıin osy sózderdi aǵylshyn tilinde aıtaıyq dep sóıleýge jeteledim. Oqýshylar eki topta osy sózderdi aǵylshyn tiline aýdaryp, aǵylshyn tilinde «Astana is the capital of Kazakhstan», «Astana is new city», «Astana is the modern city», «The Monument of Baiterek is new builbing» degen sóılemderdi qurady.
Jeke tulǵalyqtyń máni onyń qajettiligi men qyzyǵýshylyǵyn qanaǵattandyrýǵa, balanyń ózine ǵana tán tulǵalyq sapalaryn, ózindik damý reaksıasyn anyqtaý, muǵalim pen oqýshy, oqýshy men oqýshy arasyndaǵy ózindik qarym – qatynasty qalyptastyrý - búgingi kúnniń talaby bolyp otyr. K. Ýshınskıı «Muǵalim - óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim. Oqýdy, izdenýdi toqtatysymen onyń muǵalimdiligi joıylady»,- degen danalyǵynda. Sondyqtan árbir ustaz bilim berý barysynda úzdiksiz izdenýde bolýy shart. Muǵalimderge arnalǵan nusqaýlyqta (Strong, Ward &Grant, 2011) atap kórsetkendeı, mektep jumysy men oqýshy jetistikterin óristetýdegi negizgi tulǵa – muǵalim bolýy kerek [MAN, 9 - bet]. Ekinshi kezeń - «Mekteptegi tájirıbe» kezeńinde zertteý taqyrybymdy «Aǵylshyn tili pánindegi dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi» dep alyp, Dıalogtik oqytý ádisin qoldana otyryp, aǵylshyn tili pánindegi tıimdiligin anyqtaý maqsatyn kózdedim. Osy maqsat negizinde orta merzimdi jospar negizinde qysqa merzimdi jospar quryp, dıalogtik ádis - tásil arqyly yntymaqtastyqpen toptyq jumys jasaýǵa úıretýdi, syn turǵysynan oılaý arqyly oılaý qabiletterin arttyrýdy mindettedim. basty mindetter bolyp tabyldy.
Boljam: «Eger aǵylshyn tili sabaǵyna dıalogtik oqytýdy engizetin bolsaq, onda oqýshylardyń sózdik qory molaıyp, pánge qyzyǵýshylyqtary artady. Óıtkeni, Merser men Lıtlton zertteýinde «dıalog sabaqta oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýmen qatar, olardyń bilim deńgeıiniń ósýine úles qosady»dep tujyrym jasaǵan. Sondyqtan «Aǵylshyn tili pánindegi dıalogtik oqytýdyń tıimdiligi» maqsatyndaǵy mindetterim:
- Dıalogtik oqytýdyń tıimdiligin anyqtaý maqsatynda áriptestermen is - tájirıbe almasý;
- Dıalogtik oqytý ádisiniń tıimdi joldaryn anyqtaý maqsatynda jumystar júrgizý;
- Oqýshylardyń is - áreketin zertteý. Osy maqsat - mindet negizinde kútiletin nátıje:
«Dıalogtik oqytýdyń aǵylshyn tili páninde tıimdi joldary anyqtalady.»dep kútiletin nátıjeni anyqtap aldym.
Sheteldik ǵalymdardyń zertteý nátıjesinde kúndelikti sabaqta qoldanylatyn «dıalogtik oqyty» modyliniń mańyzy zor tabystarǵa jetkizetinin dáleldegen. Mysaly, Mepcep men Lıtlton (2007) óz eńbektepinde dıalog cabaqta oqýshylardyń qyzyǵyshylyǵyn apttypymen qatap, olapdyń bilim deńgeıiniń ósýine de úles qosatyndyǵyn atap kórsetedi. Vygotskııdiń oqyty modeli oqyshy dıalog qury nátıjesinde bilim alady dep jopamaldaıdy. Sondyqtan, oqyshynyń bilim deńgeıin damytyǵa áleýmettik kómek kórsetyde muǵalimniń róli epekshe. Oqyshylardyń kóbirek biletin basqa adamdarmen, bul rólderde synyptastary men muǵalimder bolyy múmkin, dıalog júrgizy múmkindigi bolǵan jaǵdaıda, oqyty jeńil bolmaq. Taldanatyn ıdeıalar oqýshy túsiniginiń naqty bóligi bolmaǵanymen, JADA aıacynda qapactypylǵandyqtan oqyty tabycty bolmaq [MAH, 98 - bet].
Men 6 - synypta ótken sabaqta oqýshylardy 5 oqýshydan 10 oqýshyny eki topqa bólý arqyly ótkizdim. Onda shet tili bolǵandyqtan mindetti túrde til úırený úshin taqyryptyq dıalogtar beriledi. Sol dıalogty oqýshylar oqyp, óz betimen oqyp, túsinip, aýdarýǵa jáne óz oılaryn erkin jetkizýge baǵyttalǵan jattyǵýlar oryndady.
T. Aıapovanyń «Aǵylshyn tili» oqýlyǵynyń sońǵy taraýlary boıynsha «Astanaǵa barǵym keledi», «Kanıkýlda qaı jaqqa barǵyń keledi?», «Kanıkýldy qalaı ótkizgiń keledi?» taqyryptary boıynsha sabaq ótkizgende «Astana qandaı qala?», «Kim Astanada boldy?», "Kim Astanaǵa barǵysy keledi?" degen suraqpen bastadym. Oqýshylar bar múmkindiginshe jaýap berdi. Toptastyrý strategıasy boıynsha «Astana» sózi jazylǵan mentaldi karta arqyly eki topqa bólingen oqýshylarǵa «qandaı assosasıa beredi sony jazyńdar» dep jazǵyzdym. Olar mentaldi karta jasaýda «Ádemi qala, jańa qala, Elorda, Han shatyr, Baıterek, Pıramıda» degen sózderdi qamtyǵan.
Osy mentaldi karta toltyryp bolǵannan keıin osy sózderdi aǵylshyn tilinde aıtaıyq dep sóıleýge jeteledim. Oqýshylar eki topta osy sózderdi aǵylshyn tiline aýdaryp, aǵylshyn tilinde «Astana is the capital of Kazakhstan», «Astana is new city», «Astana is the modern city», «The Monument of Baiterek is new builbing» degen sóılemderdi qurady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Shyǵarmashylyq jumys taqyryby: «Geografıa sabaǵynda jańa tehnologıa elementterin paıdalanýdyń tıimdiligi»
