InfoHub Logo

Tórt perdeli, bes sýretti pesa

QATYNASÝSHYLAR:

Aıqyn Dáýrenov — tehnıka ǵylymynyń doktory.
3eınet — onyń qyzy, ınjener-gıdrogeolog.
Botabek — onyń uly, aýdandyq aýylsharýashylyq bóliminiń bastyǵy.
Lúba Galkına — Botabektiń áıeli, kolhoz predsedateli.
Esqazy— qoıshy.
Jazıra — onyń áıeli.
Eljas— Esqazynyń asyrandy balasy, kolhozdyń agronomy.
Shaltaqbaı Qańǵybaev — qoı fermasynyń bastyǵy.
Meıiz — úkimet keshirimi boıynsha qaıtqan áıel.

BİRİNSHİ PERDE

Birinshi sýret

Órkesh-órkesh qum adyrlardyń etegimen jaǵalasyp jatqan keń dala. Mezgil fevral aıynyń orta kezi bolsa da, jerdiń qary joq. Kúzgi kúngi surǵylt qalpynda. Alysta qarly belester, oń jaqtaǵy qum jyrasynan bir kıiz úıdiń syrty kórinedi. Syrttan Esqazynyń «shaıt... shaıt!» degen daýsy estiledi. Azdan soq eki qolyńda eki shelek muzy bar Esqazy kele jatady. Onyń qolyndaǵy shelekke umtylyp júrgen birneshe qoılardyń jony kórinedi.

Esqazy. Aýlaq, aýlaq! Qý qulqyńnyń máńgi quly Shaltaqbaıdyń maly úshin jıǵan muzym joq, aýlaq ári! (qoılardy qýyp jiberip, úıine qaraı betteı bere toqtap alysqa qaraıdy.) Jákesi! Aý, Jákesi! Kele qoıshy, janym.

Jazıra (úıden sóıleı shyǵady). Beý, baıǵus-aı, sen-aq saǵynasyń da júresiń-aý, ne bolyp qaldy?

Esqazy. Ýh! Shaltaqbaıdyń qutyrǵan qoılarynyń qorshaýynan azar shyqtym. Beri taman kel, Jákesi, qoılardan kóz jazdyrmaı tura keńesip, kelisip alaıyq.

Jazıra. Keńesetin túk te joq, bir túıirin tastaı sal.

Esqazy. Aqyl aıtýdy qoıa turyp, qarashy! Bizge qaraı bireý aǵyzyp keledi. Eger ol kóshpediń dep shataq shyǵaratyn taǵy da Shaltaqbaı bolsa, bul sapar men de qarap qalmaımyn, senin, joq jerde aqylgóıimsip qalatynyń bar, aınalaıyn Jákesi, osy sapar jaıyńa tur, maqul ma?

Jazıra. Sonda janjaldaspaqpysyń?

Esqazy. Janjaldaspaspyn, biraq jalyna da qoımaspyn,

Jazıra. Emeýriniń jaqsy emes eken, oılan, kókesi.

Esqazy. Neni?

Jazıra. Úıip alǵan muzyń taýsylsa, jaýady degen qaryńdy qudaı jibermeı qoısa qaıtesiń?

Esqazy. Qudaı jibermeı qoısa?! Onda sen bylaı et. Qudaıdan úmit et te, ǵalymdarǵa sene ber.

Jazıra. Jutaıtyn maly joq ǵalymdarǵa qysy ne, jazy ne?

Esqazy. Aınalaıyn Jákesi! Basqadan buryn senimen shataqtasyp qalarmyn, tezinen úıge bara ǵoı, bara ǵoı, janym, bara ǵoı.

Jazıra. Á, meıliń endeshe. (Kete bere bireýdi kórgendeı kenet toqtaı qalady.) Kókesi-aý, bul qumda bizden basqa kim bar edi?

Esqazy. Ekspedısıa she? Sen olardy da kóship ketti ǵoı dep pe ediń?! Áne, solardyń «pobedasy». Beri oıysty, sirá maǵan kele jatqan bireý bolar.

Jazıra. Saǵan emes, maǵan kele jatqan Zeınet.

Esqazy. Ol bolsa saǵan emes, maǵan. Altyn qyz-aý, átteń... (Iyǵymen qaǵady.)

Jazıra (odan góri de qattyraq qaǵyp). Saǵan emes, maǵan. Óziniń temir qazyqtaıyn qara. (Taǵy da qattyraq qaǵady. Esqazy sonda da miz baqpaıdy.) Ol seni ata dese, meni apa deıdi. (Bar kúshimen qaǵady.)

Esqazy (sonda da miz baqpaı). Boldyń ba?

Jazıra. Toqta! Munyń eleń-alańda júrgeni qalaı?

Esqazy. Men bilsem, osy qyzym sýǵa jetken, sony aıtyp bizdi qýantqaly keledi. Qoılardy sen qaıyryp kele qoıshy.

Jazıra. Áı, kári aldampazym-aı, nege munsha uzaq súıdim eken seni. (Iyǵymen taǵy bir qaǵady da ketedi.)

Esqazy. Súıispenshilik qysqa bolǵansha, ómirdiń qysqa bolǵany jaqsy ǵoı, Jákesi! (Shelekterin kóterip úıge ketedi. Azdan soń Zeınet kele jatady. Esqazy qaıta shyǵyp.) Qalaı, kógershinim, atańdy qýantqaly keldiń be?

Zeınet. Ázirge qýanta almaı turmyn-aý, ata! (Qol alysyp). Sálemetsiz be?

Esqazy. Balapanym-aı, onda men qudaıdyń tabasyna, eldiń Kúlkisine qalatyn boldym-ay.

Zeınet. Hege?

Esqazy. Senderge senip kóshpeı qaldym ǵoı. Eger sý shyǵara almaı qalsańdar qudaıshyldar ǵylymshyl Esqazyǵa kúlmeı me?

Zeınet. Qoryqpańyz, qudaıshyldarǵa siz kúletin bolasyz! Tek, bizdiń ákeı jeldi tezirek tizgindep berse boldy. (Alysqa qarap.) Myna bir samolet keledi, sol kisi bolǵaı, (Samolet gúrili jaqyndaı túsedi.)

Esqazy. Shyraǵym-aý, sý surasam jeldi aıtyp ketkeniń ne?

Zeınet. Bul dala úshin jelsiz sý da joq, jaryq ta joq. Biz zerttep júrgen sýdy tartatyn da, erteńgi salynatyn malshylar qalasyn nurlandyratyn da jeldiń kúshi.

Esqazy. Kádimgi osy jyndy jeldiń kúshi me?

Zeınet. Iá, osy jyndy jeldiń kúshi. Onyń aty jel elektr stansıasy.

Esqazy. A, ony estigenmin, estigenmin. Ol, sýsyz dalasy kóp bizder úshin asa qymbat dúnıe. Biraq bul dalanyń jeli keıde múldem tynyp qalady, sonda qaıtemiz? Taǵy da qudaıǵa jalbarynyp jel soqtyrýyn tileımiz be?

Zeınet. Joq, jalbarynbaısyz. Birinshiden Qazaqstannyń dalasy jelge de baı, eń kedeı delinetin osy dalanyń jeli de táýligine bes-aq saǵat tynady. Ekinshiden, meniń ákem jel elektr stansıasynyń jańa túrin jasady. Ol is bolyp shyqsa qudaıǵa da, tabıǵatqa da endi jalynbaısyzdar. (Saǵatyna qarap.) Ata, siz maǵan qalaǵa bararynda soǵa ket degen edińiz, qazir júrmekshi edim, amanatyńyzdy aıtsańyz.

Esqazy. Aıtar bóten amanatym joq, kókeshim. Eljasym syrqat kórinedi, jolshybaı bizdiń kolhozǵa soǵyp, sonyń kóńilin suraı kelseń boldy. (Zeınettiń óńi buzylyp ketedi.)

Zeınet. Ata! Keshire kórińiz, dál osy tilegińizdi oryndaý meniń qolymnan kelmeıdi.

Esqazy. Nege, janym-aý? Onyń ne qıyndyǵy bar? Álde sen ol jaıynda bir jaısyz habar estidiń be?

Zeınet. Joq. Men Eljastyń aldynda úlken kinály adammyn, oǵan kórine almaımyn.

Esqazy. Balapanym-aý, ne dep tursyń? Nendeı kináń bolsa da men ony aldyńa ıip, aıaǵyńa jyǵyp bereıin, tek sebebin túsindirshi?

Zeınet. Joq, ata! Men onyń eshýaqytta, eshkimge bas ımeýin tileıtin adammyn,

Esqazy (qolynan ustaı alyp). Qaraǵym-aı, sen Eljasymnyń menen de jaqyny ekensiń ǵoı. Meni týǵan ákeń Aıqyndaı kór de, jasyrmaı apta bershi.

Zeınet. Jalynamyn, eshkimge ázir aıta kórmeńiz. Men onyń qoljazbasyn joǵaltyp alǵanmyn.

Esqazy. Joǵaltyp aldym?!

Zeınet. Iá!

Esqazy. Ol úshin kúıinbe de, áýre de bolma. Álgi bir altyn qalamyńdy bere tur, men Eljasqa hat jazaıyn.

Zeınet. Ne dep?

Esqazy. «Zeınettegi qoljazbańdy men alyp qaldym, óziń kelgenshe oqyp qoıamyn» deımin de, ol kelgen kezde joǵaltyp alǵan bolamyn.

Zeınet. Joq ata, ony aldaý ekeýmizge de uıat. Eger Eljastyń halin bilýge asyqsańyz, maǵan shesheıdi qosyp jiberińiz.

Esqazy. Shyraǵym-aý, men qalaı jalǵyz qalamyn?

3eınet. Jalǵyz emessiz, bizdiń ekspedısıanyń qasyna kóship barsańyz ondaǵy jigitter kómektese turady.

Esqazy. Bul sózińniń jany bar eken. Jaqsy oılap taptyń, balam. (Daýystap.) Aý, Jákesi! Jákesi! Beri taman kelshi!

Jazıra kele jatady.

Zeınet (qarsy baryp qol alysady). Saýmysyz, apa!

Jazıra. Bar bol, balam.

Esqazy. Jákesi, myna balanyń mashınasymen baryp,. ári Eljastyń kóńilin surap, ári jalǵyz úı qalǵan sebebimizdi Lúbaǵa aıtyp qaıtýǵa qalaısyń?

Jazıra. Qanatsyz ushar edim-aý, seni jalǵyz qalaı qaldyramyn.

Esqazy. Ol jaǵyna alań bolma, Jákesi! Myna balanyń ekspedısıasyndaǵy jigitter kómektesedi.

Zeınet. Men qazir kelemin, ázirlene berińiz.

Jazıra. Raqmet, qalqam.

Zeınet. Bizdiń joldastar kelip kóshirip áketedi, siz de ázir bolyńyz.

Esqazy. Jolyń bolsyn, qaraǵym.

Zeınet. Qosh bolyńyz! (Ketedi.)

Jazıra. Al, shalym, Zeınet kimge kelgen boldy?

Esqazy. Sen menimen eregisemin dep, masqara qylǵanda maqtanshaq bolyp ketersiń, bar, sózdi qoı da júrýge ázirlen!

Jazıra. Seni qımaı turmyn.

Esqazy. Bar, kóńilimdi bosatpaı.

Jazıra. Qısyn deseń ondaı sózdi aıtpasańshy. (Úıge ketedi).

Esqazy (Zeınet ketken jańa qarap). Jaqsy bala. Átteń, átteń... (Oılanyp.) Eger men ákesiniń teńi bolsam, Eljasym munyń teńi bolar edi-aý! (Kenet qolyn siltep). Áı, sháıt! Sháıt, janýar! Senderdi urlaıtyn ury joq. Endiginiń urysy qaǵaz urlaıtyn bolypty, qoryqpańdar, sháıt!

Qoılardy qaıyra kórinbeı ketedi. Azdan soń moınyna asyp alǵan qosaýyzy bar, tistene sóılep Shaltaqbaı shyǵady.

Shaltaqbaı. Eı, áýlıe, moınyńdy beri bur!.. (Ózine). Domalaq aryzdyń aıtqany kelip, bandanyń týysy ekeniń ras bolsa, kórgen tús desem de kónersin endi. (Kenet oılanyp.) Toqtaı qal, Shaltaqbaı, toqtaı qal! Domalaq aryz baryn sezdirmeı turyp, ońashada óziń bir yqtatyp al dep edi ǵoı Botabek. Botabektiń jeńisi — meniki, meniń jeńisim — Botabektiki. Sen sony umytpa! (Daýystańqyrap.) Eı, kel deımin beri! Dál bir arlan qasqyrsha odyraıa qarap, jynymdy keltirýin-aı ananyń!

Jazıra (úıden sóıleı shyǵady). Shalteke-aý, qasqyrdaı kórip turǵanyń kim?

Shaltaqbaı (sasqalaqtap). A, a! Shalyńnyń yzasy jynymdy keltirip tur edi, bolmas, bolmas. (Qol alysady.)

Jazıra. Shaldyń da yzasy mol, qudaı úshin kórise kórmeńder.

Shaltaqbaı. Kerispesin deseń jyq úıińdi, kósh tezinen. Odan beride kelisim joq.

Esqazy (kele jatady.) E. Shalteke, amansyz ba? Nemene, qalyńmalyn bólip tóleskendeı kempirime aqyryp jatqanyńyz?

Shaltaqbaı. «Siz» deýińniń ar jaǵynda nendeı zil jatqany belgili, toqtat ári.

Esqazy (tańdana qarap). Jákesi, bul kim? Anyq ózimizdiń Shaltaqbaı ma?

Jazıra. Sony men de bile almaı turmyn.

Shaltaqbaı. Óziń kimsiń, aldymen sony aıtshy?

Esqazy. Men «Gúlstan» kolhozynyń múshesi, onyń ishinde Shaltaqbaı Qańǵybaev basqaratyn birinshi fermanyń qoıshysy Esqazy Kábenov bolamyn.

Shaltaqbaı. Ar jaǵyn aıtqyń kelmeıdi, á? Jaraıdy, aıtpasań aıtpa. Eger meniń qaraýymdaǵy qoıshy bolsań Botabektiń buıryǵyn nege oryndamaısyń? Basqalar kóshkende kóshpeı jynymdy nege keltiresiń?

Esqazy. Seniń qosh degen jerińniń syry maǵan málim. Ondaı qary qalyń jerge baryp qoıdy qyrar jaıym joq. Sondyqtan áli kóshpeımin. Tipti sý tez shyǵa qalsa múldem kóshpeýim de múmkin. Ekinshiden, meniń otarym bul jerge jaı qystap qaıtý úshin emes, tabıǵattyń sen kórmegen qatal synyna túsý úshin jiberilgen, ol esińde bolsyn.

Shaltaqbaı (yzalana sóılep júrip ketedi). Tájirıbe, tájirıbe! Bizdi qurtatyn balań ekeýińniń osy tájirıbeleriń, bildiń be?

Esqazy. Senińshe qalaı: malǵa jer jetpeı jatqanda ıesiz jatqan dalany ıemdený — qurtý ma!

Shaltaqbaı. Ol senderdiń jumystaryn, emes, «qumyrsqa izińdi bil!»

Esqazy. E, endi túsindim. Sen endi menen shól dalany da qyzǵanaıyn dediń be?

Shaltaqbaı. Bul ne sandyraq?

Esqazy. Tez shamdanýyńa qaraǵanda sandyraq emes pe deımin. Qoryqpaı-aq qoı, men bul dalany keýdeme taqpaımyn.

Jazıra. Apyr-aý, qatty sózge barmasańdarshy.

Esqazy. Jákesi, men saǵan kılikpe dedim ǵoı.

Jazıra. Eski aýyldyń esirik shalyna uqsap týrsyńdar, qalaı kılikpeıin, Shalteke, ótinemin, qudaı úshin keristi qoıyp kelisińdershi.

Shaltaqbaı (yzalanyp basyn ıe sóıleıdi). Aldıar, taqsyr, quldyq, taqsyr, elmen birge Kókadyrǵa kóshesiz be, joq pa?

Esqazy. Erteńgi jaýatyn qar ketsin, sonan soq oılanyp kórermin.

Shaltaqbaı. Sen qar jaýady dep sandyraqtaǵaly jarty aıdan asty, qaıda sol qaryń?

Esqazy. Ony sonaý oqshaý turǵan aı múıizdi aq qoshqardan surasań da bolar. Áne kórdiń be, ol kele jatqan aıazdan múıizi syrqyraǵan soń basyn shaıqap tur.

Shaltaqbaı. Qoımen sóılesetin qoı emespin, jynymdy keltire bermeı, aqtyq sózińdi aıt, baǵynasyń ba, joq pa?

Esqazy. Joq... Joq... (Kete beredi.)

Shaltaqbaı. Endeshe men qoılardy aıdap áketemin de, qýarǵan qý basyńdy Qumǵa qaldyramyn, bandanyń qaldyǵy. (Tura jóneledi.)

Esqazy. «Qý bas». Eı, laǵnat, ne dediń? Munan da qaraqshy bolyp qanjar salsań edi, laǵnat! (Jalmajan myltyǵyn moınynan ala bergen kózbe Jazıra júgirip baryp ustaı alady.)

Jazıra. Kókesi-aı, Eljasyn, tiri turǵanda sen qý bas emessiń ǵoı, sabyr etshi!

Esqazy. Qoıa ber, ondaı malǵunǵa myltyqtyń daýsy oǵynan kem tımeıdi, qoıa ber! (Myltyqty julyp alyp aspanǵa atyp jiberedi.)

Shaltaqbaı (syrttan). Oıbaı óldim! Óltirdi! Attan, attan! (Onyń shaba jónelgen dúbiri estiledi.)

Jazıra. Eı, aıýan! Taptadyń ǵoı qoılardy!

(Júgire jóneledi.)

Esqazy (júgirip bara jatyp). Qap Búıterińdi bilgende múrdem jiberetin edim! (Ketedi.)

Sahna az ýaqyt bos. Azdan soń Aıqyn men Zeınet kele jatady.

Aýyr oıda teńsele basyp Jazıra kele jatady.

Aıqyn. Oılan, balam, oılan da kózińdi alysqa jiber.

Zeınet (kóńilsiz). Kózde alysqa jibergendikten de qalaǵa baryp qaıtýym kerek bolyp tur.

Aıqyn (qolyn Zeınettiń ıyǵyna salyp). Joq balam! Kózińdi Almatyǵa emes, Qazaqstannyń ken dalasyna jiber. Sonda japan túzde jalǵyz turǵan myna sıaqty úılerdi ár saıdan bir kóresiń. Sonda sezesiń ótelmegen boryshynyń qanshalyqty zor ekenin.

Zeınet. Sol boryshynyń biri ózińsiz.

Aıqyn. Men ǵana emes, kolhoz basqarmasynan bastap, respýblıka basshylaryna deıin túgel boryshty. Eger de biz batyl qımyldap jer men sýdyń, jel men kúnniń qýatyn tolyq paıdalanbasaq ol boryshty eshýaqytta óteı almaımyz. Sondyqtan asyǵýymyz kerek, balam, asyǵýymyz kerek. (Syrtqa tiksine sharap.) Zeken! Myna bir áıel qulaǵaly keledi, júrshi.

Zeınet. Sheshe, nege munsha kúıindińiz, sheshetaı?

Jazıra (jasqa býlyǵyp sóıleı almaı úıine qaraı kele beredi.) Men sheshe emespin, qý baspyn, qoıa ber!

3eınet. Ol ne sóz? (Jazıra jaýap bere almaı úıine kirip ketedi. Zeınet ań-tań. Bir qolynda taıaǵy, ekinshi qolymda myltyǵy súıretilgen Esqazy azar júrip keledi. Zeınet jetip baryp.) Atataı-aý, ekeýińiz birdeı kúıingendeı ne boldy? Eljas tiri me?

Esqazy. Eljas tiri bolmasa, meni de tiri kórmes ediń ǵoı. (Zeınettiń mańdaıynan súıedi.)

Zeınet. Onda shesheıdiń jańaǵy sózi ne?

Esqazy. Ózinin bes balasy bolsa da qý bas ekenin sezbeıtin Shaltaqbaı ony tirideı kómgen. Obalym Botabekke bolsyn, sony qutyrtyp qoıǵan. (Zeınet Jazıranyń jylaǵan daýsyn estip úıge júgiredi.)

Aıqyn. Sálem, qarıa!

Esqazy. A, Aıqynjan, sálem! (Qol alysady.)

Aıqyn. Bul Shaltaqbaı degen kim?

Esqazy. Ol seniń ataýyńa da turmaıtyn qý súıek, kim ekenin bilmeı-aq qoı.

Aıqyn. Qý súıek bolsa da sizderdi jaralaı aldy ǵoı, bilgim keledi, aıtyńyz.

Esqazy (kúrsine sóılep). Iá, ol maǵan jazylmastaı jara saldy. Biraq, men kisini syrtynan jamandaıtyn mystan emespin.

Aıqyn. Siz jańa obalym Botabekke bolsyn dedińiz ǵoı. Ol ne sóz, tym bolmasa sony aıtyńyzshy.

Esqazy (aıtqysy kelmeı qalbalaqtap). Aıqynjan-aý, óziń nemene, meni tekserýge kelip pe ediń? Altyn ýaqytyńdy ondaı usaq áńgimege jibergenshe myna jyndy jeldi bizge qashan baılap beretinińdi aıtsańshy.

Aıqyn. Meni qınaıtyn dalanyń jyndy jeli emes, ózimniń balam bolyp tur-aý, qarıa.

Esqazy. Qoı, Aıqynjan. Botabek onsha aqmaq emes. (Qoltyǵynan ustap.) Júr, úıge baryp boı jylytaıyq.

Aıqyn. Júrekte muz turǵanda boı qaıdan jylynsyn.

Shymyldyq.

Ekinshi sýret

«Gúlstan» kolhozynyń laboratorıasy. Qabyrǵalarda — kolhoz sharýashylyǵynyń túrlerin, ósý kezeńderin kórsetip dıagramlar men plakattar, býda-býdasymen qystyrýly turǵan túrli ósimdikter. «Juldyz» bıdaıynan basqasy sýdańa, jońyshqa, mıa, erkek sıaqty jem-shópter. Ortadaǵy uzyn stoldyń ústinde — ártúrli shyny ydystar men shyny tarelkaly tarazy sekildi túrli aspaptar.

Lúba, Botabek, Shaltaqbaılar keledi.

Botabek (sóıleı kiredi). Sen meni ǵana tanymaı qalsań, men sen basqaryp otyrǵan «Gúlstan» kolhozynyń bar adamyn túgel tanymaı keldim.

Lúba (Kúlimsirep). Meni de me?

Botabek. Iá, seni de. (Shaltaqbaıdyń tymaǵyn alyp kórsetedi.) Mynaǵan sen ne deısiń?

Lúba. Túsinbeımin.

Botabek. Mynaý oq tesken jerine qara!

Lúba. Sen ne sóılep týrsyń? Oǵyń ne?.. Shalteke, bul ne?

Shaltaqbaı. Kelin shyraǵym, bizder osyndaı bir masqaraǵa tap bolyp turmyz. Qorqytaıyn dedi me, joq álde danqyna mastanyp jyndandy ma, ne ekenin ózim de bilmeımin, áıteýir bul Esqazynyń meni atqan oǵy ekeni anyq.

Lúba. Esqazy! Kádimgi ózimizdiń Esekeń be?

Botabek. Eseke, Eseke! Óziniń kim ekeni belgisiz, sondaı adamdy Eńbek Eri etip esiriktendirip jibergen bizder aqmaq, bizder, ásirese, ashyqaýyz — sen ekeýmiz.

Shaltaqbaı. Apyr-aý, Botajan-aý, qateni moıyndaý jaqsy degenge ere bermeý kerek qoı, shyndyǵynda Esqazyny Eńbek Eri etken kelin de, sen de emes, Eljas qoı.

Lúba. Joldas Qańǵybaev, sizben sóılesip otyrǵan kelinińiz emes, kolhoz predsedateli Sony eskerińiz de, bolǵan jaıdy durys baıandańyz.

Shaltaqbaı. Másele bylaı, kelinjan! Ári Botajannyn ámiri boıynsha, ári maldyń bári shólden qyrylatyn bolǵan soń Qumtaýyndaǵy maldy qary bar jerge qaraı kóshirip edik, álgi qıas shaldyń qyrsyqtanyp ishpeı, japa-jalǵyz qumda qalǵany. Burnaǵy kúni eki kisi, keshe úsh kisi jiberip kóndire almaǵan soń Botajannyń radıo arqyly bergen sońǵy buıryǵy boıynsha, úlken basymdy kishireıtip aldyna barǵanymdy qaıteıin, esirik nemeniń men eńkeıgen saıyn shalqaıa túskeni!

Lúba. Ne dep?

Shaltaqbaı. Men senderge baǵynbaımyn, qaıda kóshem, qaıda qonam — erik ózimde, jumystaryń bolmasyn dep aqyrady tipten.

Lúba. Sonan soń?

Shaltaqbaı. Aǵataı dep te jalyndym, aldıar dep te jalyndym, tipti qulaǵyna sóz kirer emes. Sonan soń men: seniń omyraýyńdaǵy bir juldyzǵa bola kolhozdyń bes júz qoıyn qurban ete almaımyn dep qoılardy aıdaı jónelip edim, tóbemnen jaı túskendeı etip kók jelkemnen gúrs etkizgeni.

Lúba (alaqanymen stolby ura atyp turady). Jala, provokasıa.

Shaltaqbaı. Botajan-aý, myna kelinjan ne deıdi? Jalasy ne? Prakaty ne?

Botabek (kergı sóılep). Baqytym meniń. Sen meniń jańaǵy sózime túsinbepsiń ǵoı.

Lúba. Múmkin. Biraq, Esqazynyń adal adam ekenin jaqsy bilemin.

Botabek. Áı, aqkóńil ańqyldaǵym-aı, jurttyń bárin ózińdeı kóresiń-aý, ańqyldaǵym.

Lúba. Esqazynyń adaldyǵyna sen qalaı kúdiktene qaldyń?

Botabek (bir qolymen Lúbanyń ıyǵynan qushaqtap). Múmkin, sen onyń týysy kim ekenin estimegen bop kóringiń keler. (Qulaǵyna áldeneni sybyrlap.) Jasyrarsyń?

Lúba (Botabektiń qolyn aqyryn keri serpe, oılana tura keledi). Iá! Meniń tipti mundaı ósekti estigim de kelmeıdi. Qazirgi kúnde mundaı ósekti aıtatyndar da, oǵan senetinder de ómirden artta qalǵan azǵyndar... Joq, joq men buǵan eshýaqytta senbeımin.

Shaltaqbaı. Esil altyn juldyz-aı, armanda ketken.

Lúba. Jarańyz áli jazylmaǵan eken, á?

Shaltaqbaı. Jara? Ol ne sóz?

Lúba. Esqazynyń keýdesindegi sol juldyz bir kezde sizdiń júregińizge oq bop qadalǵan sıaqty edi.

Shaltaqbaı. Bot naǵyz jala! Bot naǵyz, qalaı edi... ıá... bot prokat...

Eljas (kirip kelip). Lúba! Alda birneshe kúndeı surapyl soǵatyny anyq boldy. Maldy tezinen Saǵym dalasynyń qumyna qaıtaryńdar deıdi aýdan. A, dosym, sálem, (Botabekpen qol alysa amandasady.) Al, Shalteke!

Botabek. Bul qalaı?.. Saǵym dalasyna qyryq jyldan beri jaýmaǵan qardyń shynymen-aq jaýǵany ma?

Eljas (Kúlimsirep). Qyryq jyldan beri? Mundaı málimetti siz qaıdan aldyńyz?

Botabek. Qarttardyń aıtýy solaı. Budan qyryq jyl buryn dońyz jyly ǵana qar jaýypty. Sodan beri ol dalanyń shildesi fevraldan bastalatyn kórinedi.

Lúba. Báse! Shaltaqbaıǵa bergen buıryǵyńda osyndaı bir shıkilik bar sıaqty edi-aý.

Botabek. Lúba! Sen ne aıtyp otyrǵanyńdy sezemisiń?

Lúba. Bolshaq ǵalymnyń ǵylymǵa senbeı, shala saýatty kempirlerdiń túsine senýi uıat. Eljas, sen radıo arqyly eldi habarla. Biri qalmastan Mádenıet saraıynyń úlken zalyna jınalsyn.

Eljas. Bári de me?

Lúba. Iá! Myna surapyl maldyń azyǵy azaıyp, súıegi juqarǵan, ishi ósken kezine dep keldi, qarsy attanyp qaırat kórsetpesek qaýsatyp ketýi múmkin.

Eljas. Ol úshin?

Lúba. Ol úshin otar saıyn bir adamnan kómekshi jiberýimiz kerek.

Eljas. Sonda seksen otarǵa seksen kisi jiberemiz be?

Lúba. Ekeýimizben seksen eki.

Eljas. Saǵym dalasyndaı mol jerimiz bola tura maldy jyl saıyn qyramyz, netken beısharalyq bul? (Ketýge yńǵaılanady.)

Lúba. Toqtaı tur. Sen mynadaı masqarany kórip pe ediń, tipti kútip pe ediń? Bizdiń Esekeń ferma bastyǵy Shaltaqbaı Qańǵybaev joldasqa oq jumsapty, mine onyń aıǵaǵy. (Tymaqty beredi.)

Eljas. Ne deıdi, masqara! (Tymaqtyń oq tesken jerine qarap Shaltaqbaıǵa.) Aryzyńyz qane?

Shaltaqbaı. Tabıǵat saqtasyn, ol ne degeniń, Eljas-aý. Ózińe aıttym boldy. Qartaıǵanda aryz shań atanyp, elge «Gúlstannyń» qurmetti eki shaly sottasyp jatyr degizip kolhozymnyń atyna kir keltirer jaıym joq. Bastan qulaq sadaǵa degendeı, tymaǵym sadaǵa: «jabýly qazan jabýly kúıinde qalsyn», úndemeńder.

Eljas (tańdana qarap). Denińiz saý ma? Ne aıtyp tursyz?

Shaltaqbaı. Ómirimde aýyryp kórgen emespin.

Eljas. Denińiz cay bolsa, mundaı qylmysty keshýdiń ózi qylmys ekenin qalaı bilmeısiz?

Shaltaqbaı. A, solaı ma? Onda kiná mende. (Qalamdy ala salyp qaǵaz izdegen bolady.) Onda, onda men aýdandyq partıa komıteti men aýdandyq atqarý komıtetinen bastap prokýror men sotqa deıin bárine de jazaıyn, bárine!

Eljas. Mini qaǵaz.

Shaltaqbaı. Jazsam jazamyn, qorqady ǵoı deısiń be?

Botabek. Shalteke, jaý jaǵadan alǵanda, etekten tartar bóri bolmaı toqtatyńyz. (Qalam men qaǵazdy julyp alady.)

Eljas. Toqtatpańyz, jaza bersin.

Botabek. Eljas! Bizge kezdesip turǵan kesel munsyz da az emes, órshitpe!

Eljas. Siz osyny ras aıtyp otyrsyz ba?

Botabek. Bulaı etý, árıne, partıa jolyna jatpaıdy, jatpasa da amalym bolmaı otyr.

Eljas. Qandaı aýyr kún týsa da partıa jolynan taımaýdan artyq amaldyń da, aqyldyń da keregi joq. Sondyqtan mundaı dostyǵyńyzdy qabyldaı almaımyn, keshirińiz.

Lúba. Durys, ete durys aıttyń, Eljas. Joldas Qańǵybaev! Jazyńyz!

Shaltaqbaı. Qolqalaryń sol bolsa, bárin de jazamyn. Botajan! Endi Maǵan ókpeleme.

Botabek. Siz kishkene bara týryńyz. (Shaltaqbaı tymaǵyn alǵysy keledi. Eljas tymaqty usyna bere Shaltaqbaıdyń basyna qarap kenet oılanyp qalady.)

Eljas. Joq bul qylmystyń aıǵaǵy, aıǵaqty zat qashan da ispen birge júredi, bara berińiz.

Shaltaqbaı. Botajan Mynaý ne dep tur?

Botabek. Eljas, tymaq sende tursa taǵy da sózge qalasyń, bizde bolsyn, ne Lúbaǵa, ne maǵan ber! Beri ákel!

Eljas. Joq, bul tymaq sottan basqaǵa berilmeıdi. (Stoldyń tartpasyna salady.)

Botabek. Sen shynymen-aq bizge senbeısiń be?

Lúba. Botash!.. «Biziń» ne? Men osyńnyń bárin uıat kórip otyrmyn ǵoı.

Botabek. Shalteke, keliniń aıtsa, inińiz qyńq ete almaıdy, bara berińiz,

Shaltaqbaı. Botajan, qumyrsqa da izin taba biletin, men jolymdy tabamyn. Kelin qansha myqty bolsa da raıkomnan myqty emes, jolyńdy taba almaı adasyp ketpe, basqa aıtarym joq. (Shyǵyp ketedi.)

Botabek (tistenip). Zymıan, baryp turǵan zymıan?! Endi meniń beretin ústimnen aryzyn saılap ketkenin kórdińder me?

Lúba. Sen búgin nemene, kóleńkeden de qorqatyn bolyp ketkensiń. Ánsheıinde qurdaı jorǵalaıtyn Shaltaqbaı da búgin óktem sóıleıtin bolypty, bul qalaı?

Botabek. Búgingi Kún: dısertasıanyń sońǵy taraýyn jazyp bitirgen eń qýanyshty kúnim edi, aqyrynda, Shaltaqbaılar shattanatyn, eń sátsiz, eń baqytsyz kúnge aınalyp ketti.

Eljas. Dısertasıany anyq bitirdińiz be?

Botabek. Bitirdim.

Eljas. Endi eshqandaı kúdigińiz joq qoı.

Botabek. Joq sıaqty.

Eljas. Onda júz gram araqqa da shattanatyn Shaltaqbaılar úshin kúıinýdiń ózi uıat. Sony eskerińiz de, quttyqtaýǵa ruqsat etińiz. (Qol usynady.)

Botabek. Raqmet, dostym, biraq meniń búgin qatty shoshynǵanym sonsha, raıkom sekretarynyń suraýlarynyń birde-birine jaýap bere almadym.

Lúba. Sonshama, ol nendeı suraý?

Botabek. Eske túsirýdiń ózi qorqynyshty. (Eljasqa.) Sen Jańqash deıtin bandany bilesiń be?

Eljas. Bilemin.

Botabek. Ol kim?

Eljas. Eldiń aıtysyna qaraǵanda, otyz birinshi jyly shetelge qashyp ketken bir baı.

Botabek. Sol bandanyń kesiri bizge de tıgeli tur, dostar! Másele mynadaı Qorqaq Qoıanbaev deıtin zymıan bireý osy otyrǵan úsheýmiz, Esekeń tórteýimizdiń ústimizden Moskvaǵa otyz eki bet aryz jazypty. Moskva ony tekserý úshin munda jiberipti. Ol aryzǵa qaraǵanda, Eljas Esqazynyń týǵan balasy emes, sol bandanyń balasy. Esqazy Aqat deıtin inisimen ekeýi týysy Jańqashtyń bandasynda bolyp, shekaradaǵy soǵysta ar jaqqa óte almaı qalypty da, óz eline bara almaı osy elge qashyp kelipti. Sol soǵys bolǵan jerde qalyp qoıǵan Jańqashtyń eki jasar Eljasyn Esqazy bala etip alypty.

Lúba (myrs etip). Bul qandaı ertegi?

Botabek. Bul ǵana emes. Ol arsyzdyń dálelderine qaraǵanda: bular partıa men úkimetti ómir boıy aldaýmen kele jatqandar, al sen ekeýmiz bulardyń mansabyna jol ashyp otyratyn jemtiktes dosy, dosy ǵana emes, tipti qudasy da kórinemiz.

Eljas. Quda?

Botabek. Iá. Ol sumyraı bizdiń Zeınettiń de taza janyn kirlepti. Onyń sózine qaraǵanda, sen bizge kúıeý kórinesin, ol úshin biz birneshe jyldan beri senen qalyńmal da alyp kelippiz.

Lúba. Qaıda týyp, qaıda ósken arsyz edi bul?

Eljas. Sonyń da balam deıtin ata-anasy, ákem deıtin balasy, janym deıtin jary bar ma eken? Áı, joq shyǵar.

Lúba. Bar bolsa, tirligine ókinetin bolar... Taǵy ne depti?

Botabek. Tolyp jatyr. Eń aqyrynda Eljas ekeýmizge óshige tıisip, bizdiń ǵylymı eńbekterimizge ásirese, mynaý «juldyzymyzǵa» qatty shabýyl jasapty.

Lúba. Ony da aldaý deı me?

Botabek. Eń qas jaýymyz aıtar las sózderdi aıamapty: Ekeýi de mansapqor, nadan. Sol nadan bastarymen ekeýi ǵylymı ataq almaq bolyp dısertasıa jazyp júr. Al, ol bıdaıǵa sińgen eńbek ekeýiniki emes, Almaty ǵalymdarynyki depti.

Eljas. Bir jaqsysy, bizdiń bul jaýymyz onsha aqyldy emes eken.

Botabek. Ony qaıdan bildiń

Eljas. Aqyldy bolsa shabýyldy bizdiń bıdaıymyzǵa emes,. Saǵym dalasyna ósirgen jem-shópterimizge jasar edi.

Botabek. Onda ol aqmaq bolmady, Óıtkeni ol: «bul eki dostyń túısiksizdigi sonsha, eki mıllıon mal esirýge bolatyn Saǵym dalasyn ózderi jaratqandaı bolyp júr, sondaǵysy bir-eki jyl ekken on shaqty túrli shop qana» depti.

Eljas. Kúnshilerge kórinetin kún de, jetkizetin maqsat ta lúk ekenin jazbap pa?

Botabek. Joq ony jazbapty.

Lúba. Ǵajap! Zamandastarymyzdyń qaısybirine qarasań aldaǵy ǵasyrdy kóresiń. Al endi bireýlerine qarasań etken ǵasyr elesteıdi, nelikten osy?

Eljas. Amal ne, adamnyń sanasy shel dala emes, sý jiberseń jaınap sala beretin, Sanadaǵy eski capsyń qandaǵy dert sekildi, uzaq emdep, kóp kúresýdi kerek etedi.

Botabek. Jalaqorlyq pen mansapqorlyq ta — eskiliktiń qaldyǵy-aý osy.

Eljas. Al, bizder sony bile tura, mansapqorlardyń jaqsylyqty kóretin kózi joq bolsa da, qyraǵy dep kótermeleımiz. Qazirgi úlken qaýiptiń biri osy. (Oılanyp.) Ǵajap! Iá, ǵajap bul.

Lúba. Nesi ǵajap?

Eljas. Ǵajaby sol — jalaqorlar shpıondarǵa uqsaıdy.

Botabek. Mysaly nesi?

Eljas. Timiskilegishtigi. Mysaly, meniń ne jazǵanymdy eń jaqyn dostarym sizder bilmeısizder, al Qoıanbaevtar bilip alǵan?

Botabek. Sen ne jazyp ediń?

Eljas. Jaı bir ocherk sıaqty birdeńe,

Botabek. Ne jaıynda?

Eljas. Saǵym dalasyn mal bazasyna aınaldyrýdyń joly jaıynda.

Botabek. Solaı ma edi?.. Ony menen ne úshin jasyryp keldiń? Álde dostyqtan ketisip menimen talasqa túspek boldyń ba, bul qalaı?

Eljas. Talasqa emes, siz bir dısertasıany alty jyl boıy bitire almaı shabandap ketken soń, namysyńyzdy qozdyraıyn dep jarysqa qatystym..

Botabek. Solaı ma? Onda seni men nege quttyqtamaımyn? (Qol alysyp.) Kolhoz agronomdarynyń bári de ǵalym bolatyn kún endi alys emes, solardyń qarlyǵashy sen bol, dostym, tilektespin.

Eljas. Raqmet.

Botabek. Raqmetin, sol bolsyn, meni bir tilekterimdi orynda.

Eljas. Aıtyp kórdińiz.

Botabek. Sen ekeýmiz ǵoı eki anadan týsaq ta, bir anadan kókireginde óskendeı, bir emshekti bolyp emesiz deımisiz. Sol ana sútindeı adal dostyqpen aıtar birinshi tilegim: nendeı kún týsa da bizdiń adal dostyǵymyzǵa eshbir qaıaý túspesin.

Lúba. Óte jaqsy tilek tilediń-aý, Botash!

Eljas. Qaıaý túsetin dostyq mundaı bolmaıdy.

Botabek. Ekinshi tilegim; sen úlken talantysyń biraq talantyńdy bulaı bosqa jiberme. Qoıanbaevtardyń bylshylyna qoldy bir-aq silte de, sol ocherkide úlken ǵylymı eńbek etip jaz,

Eljas. Taǵy ne tileısiz?

Botabek. Eń sońǵy tilegim: meniń dısertasıamdy oqyp shyq ta dostyq synyńdy aıt.

Eljas. Maqul. Meniń ocherkimdi siz de oqyńyz. Tipti kerekke jar ary bolsa dısertasıańyzǵa da paıdalanyńyz.

Botabek (tiksinip). Ne deısiń? Sen meniń namysym qorlanar sózdi qalaı aıtyp otyrsyń?

Eljas. Qalaı?

Botabek. Qalaı! Sen meni dármensiz kóretin eń qas jaýlarym aıtar sózdi aıtyp tursyń ǵoı!

Eljas (qolynan ustaı alyp). Keshirińiz, mende ondaı oı bolmaqshy emes.

Botabek. Seniń kúnáńdi árqashan da keshiremin-aý. Biraq, keshilmeıtin bir kúnáń, ete ańǵalsyń dostym.

Eljas. Múmkin.

Botabek. Sol ádetti tasta da oılanshy. Erteń taǵy da esekke qalmaımyz ba?

Eljas. Teńdeı ósek?

Botabek. Ocherkińdi meniń oqyǵanymdy bilse, onyń bir jeri meniń dısertasıama uqsas bolyp shyqsa, meni jazyp beripti deý múmkin ǵoı?

Eljas. «Shegirtkeden qoryqqan egin ekpeıdi». Bizder eginimizdi ege de, qorǵaı da bilemiz.

Botabek. Onyń ras. Biraq, qazirgi kez qandy aýyz jalaqorlardyń óz arasynda betke ustap alyp, qara qalamdary men uly tilderin qabat jalaqtatyp turǵan kezi, saqtanbasqa bolmaıdy.

Eljas. Qoryqsańyz oqymaı-aq qoıyńyz.

Botabek. Qorqa qoımaımyn-aý. Biraq durysy sol bolar.

Zeınet kirip keledi de, esik kózinde turyp qalady. Lúba ony kóre sala atyp turady.

Lúba. Zoıa! Zoıany qarańdar! (Júgirip baryp qushaqtap alady.) Osynsha saǵyndyryp qaıda júrsin?

Botabek. Janym-aý, óńiń synyq qoı, syrqattan saýsyń ba? (Qol alysady.)

Zeınet. Saýmyn.

Botabek. Ekspedısıadan kelesiń be?

Zeınet. Iá! (Tós qaltasynan hat alyp Botabekke beredi.)

Botabek. Bul kimnen?

Zeınet. Papamnan! (Lúba Botabektiń qasyna jetip barady. Botabek syrǵyp hatty júre oqıdy, túsi birte-birte buzyla bastaıdy.)

Eljas. Zeınet! (Qolyn, usyna jaqyndaıdy.) Sen meni tanymaı qaldyń-aý!

Zeınet (kózin zorǵa kóterip, qolyn zorǵa usynady). Tanımyn, Eljas, jaqsy tanımyn... Áke-shesheńiz sóılem aıtty, syrqatynan táýir bolsa kelip ketsin dedi.

Eljas. Munyńa da kóp raqmet. (Paýza.) Basqa aıtaryń joq pa?

Zeınet (qolyn da, kózin de tómen túsirip). Ázir joq. (Eljastyń óńi buzylyp ketedi.)

Botabek. Zeken! Qurmetti ákemizge sálem aıt!.. Men kimniń kim ekenin bilmeıtin balalyq kezden ketkenmin... dep aıtty de. Qosh! (Shyǵyp ketedi.)

Lúba. Zoıa! Bul ne? Papam ne jazyp edi!

Zeınet. Keıin estirsiń. (Eljasqa.) Áke-shesheńizge aıtaryńyz joq pa?

Eljas (uzaq qadalyp baryp basyn shaıqaıdy). Ázirshe joq.

Zeınet. Onda qosh bola turyńyz. (Kete bere kenet toqtaıdy, áldene aıtqysy keledi. Biraq, Eljastyń qadalǵan kózinen qaımyqqandaı tura qaraı da almaı únsiz turyp qalady.)

Lúba. Eljas, men pravlenıada bolamyn. Zoıa! Sen maǵan soqpaı ketpe.

Zeınet. Múmkin soǵarmyn.

Lúba. Kútemin. (Ketedi.)

Eljas. Zeınet! Sen maǵan bir qaraly jandaı kórinip tursyń. Qupıa bolmasa bilýge bolar ma eken?

Zeınet. Iá! Ol qupıa... (Eljasqa qaraı aqyryn júrip keledi. Biraq kináli jandaı ımene qarap áldeneni aıtýǵa oqtaılanady da, aıta almaı irkile beredi. Al, Eljas alǵashqysyndaı túnerińki emes, keıde mahabbat jalyny júzinen de, kózinen de laýlap turǵandaı bolyp kórinedi.)

Zeınet (ózine qarsy kele jatqan Eljasqa jete toqtap). Meni bógegen ákemniń amanaty. Ol sizge sóılem aıtty.

Eljas(basyn ıip). Buǵan da raqmet.

Zeınet. Saǵynyp júrmin, kelip ketsin dedi.

Eljas (onyń ıeginen kóterip). Basyńdy kóter de, bir ǵana suraýǵa jaýap bershi! Áke saǵynǵanda qyzy qaıtedi?

Zeınet (oılana qadalyp). Men sizge bárin de aıtýym kerek. (Qaıtadan seskengendeı). Joq joq men qazir túk te aıta alatyn emespin. Keshirińiz, keshirińiz! (Keıin sheginedi.)

Eljas. Janym-aý, saǵan ne boldy, ne bolsa da aıtshy.

Zeınet. Joq, meniń mundaı dármensizdigimdi keshirińiz de, az Kún sabyr etińiz. Bárin de keıin aıtamyn. Qosh bolyńyz. (Shyǵa jóneledi.)

Eljas (aýyr oıda turyp qalady). Bul ne! Men biletin Zeınettiń jaýlar men kúnshilerdiń ósegine senýi múmkin be? Joq, meniń aıaýlym! Qalamynan qan tamǵan arsyz jalaqorlar men jádigóı kúnshilder jaba bersin jalasyn, jaǵa bersin kúıesin. Dúnıege kim ákelse ol ákelsin, men Kompartıanyń ózi ósirgen ulymyn. Endeshe jetem degen maqsatyma jetemin, kórem degen baqytymdy keremin. Ony sen de keshikpeı kóresiń.

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Birinshi sýrettegi qumnyń ekspedısıasy ornalasqan jıegi. Biraq ol kezdegideı jeri qara, kúni jyly emes, kóz jeter jerdiń bárin qar basyp, úskirik soǵyp tur.

Sahnada Esqazynyń kıiz úıi ysyn arǵy túkpirde turǵan burǵynyń munarasy. Úı ishi dúnıe jıhazdaryna onsha baı emes. Kereýet, stol, oryndyqtar — bári de kóshpelikke beıim jasalǵan jımaly. Úıdi aınaldyra qurylyp, jerge tóselgen kilemder, ashada turǵan kúzen ishikter úı ıesiniń baı ekenin kórsetkendeı. Perde ashylǵanda Jazıra esikti arqasymen basyp Esqazyny shyǵarmaı tur.

Jazıra. Sen barmaısyń, men baramyn dedim be? Dedim. (Keýdesinen keri ıterip). Otyr, óńkımeı.

Esqazy. Jákesi! Janym! Kókeshim! Óziń oılashy! O zamanda, bul zaman, osyndaı boranda áıelin taýdan otyn ákelýge jibergen erkekti kórdiń be?

Jazıra. O zamanda, bu zaman osyndaı boranda jasy úıde otyryp, qarty otynǵa barǵanyn sen qashan kórip ediń?

Esqazy. Beıbaq-aý, qartyń kim aıtyp turǵan? Men be?

Jazıra. Endi kim?

Esqazy. Eki jas úlken bolsam da, neshe jas kishi ekenimdi kórseteıin men saǵan. (Eki qolyn Jazıranyń moınyna aıqastyryp jiberip turyp tartady, Jazıra jóndi ıile qoımaıdy.)

Jazıra (kúlip). Qoı, shalym! Urshyǵym bolyp ketersiń, soqtyqpa.

Esqazy (jabysa túsip). Urshyǵyń bolsam da jerge túspespin.

Jazıra. Qoı deımin, balalardyń biri kelip qalsa uıat bolar.

Esqazy. Kele bersin, kóre bersin, ónegeni ala bersin.

Jazıra. Kempir-shaldyń jarbańdasqanyn úlgi etse jetisken eken.

Esqazy. Kimde-kim tatý-tátti ómir súrse, kárilik ony jeńe almaıdy. Jastar bizden sony kóredi. (Bilegin sybanyp.) Sózdi qoı da shyq bylaı. Ekeýmiz kúresemiz de ,qaı jyǵylǵanymyz baramyz.

Jazıra. Áı áni! Alyspastan aýnaı ketpeksiń ǵoı.

Esqazy. Tapqan ekensiń aýnaı ketetin beısharany. Qane, jas bolsań kele ǵoı.

Jazıra (ol da kúreske ázirlenip). Kelisip alaıyq. Qaı jyqqanymyz baramyz.

Esqazy. O zamanda, bu zaman, jeńýshini jeńilýshiniń jumsaǵanyn kórdiń be?

Jazıra. kúreste báıge kimge berilýshi edi? Jyqqanǵa ma, jyǵylǵanǵa ma?

Esqazy. Jaraıdy, oǵan da kóndim. (Ekeýi balýandaryna birin-biri ańdyp, eki ret aınalysady.)

Jazıra. Aıtpadyq deme, men seniń batyr ataǵyńa qaramaımyn, aıaǵyńdy aspannan keltirip turyp tóbeńnen shanshamyn.

Esqazy (qashýǵa yńǵaılanyp, esik jaqty ala beredi). Qoı, eı! Seniń qyz kezińde meni solaı bir soqqanyń bar-dy.

Jazıra (kúlip.) Baıǵusym-aı, qyryq jyl boıy umytpaǵan ekensiń.

Esqazy. Osy aldanǵanyńdy sen de umytpa. (Shyǵa jóneledi.)

Jazıra. O, kári túlki. (Qýa shyǵady. Syrttan Jazıranyń daýsy estiledi.) Eı, báribir qutylmaısyń. (Sahna edáýir ýaqyt bos. Azdan soń Botabek sálem bere kirip keledi.)

Botabek. Assalaýmaǵaleı... (Ańyryp turyp qalady). Mynanyń úıi ıesiz qalǵan ba? (Ortadaǵy janyp turǵan peshke kelip qolyn shaqtaıdy. Bireý esik qaǵady Botabek daýystap.) Kele berińiz! (Zeınet kirip keledi de ańyryp qalady. Botabek oǵan tańdana qarap.) Janym-aý, sen munda neǵyp júrsiń?

Zeınet (ımene sóılep). Jáı, bir jumyspen.

Botabek. Qaı jumyspen bolsa da bul úıge endi kóp úıir bolma.

Zeınet. Nege?

Botabek. Pálesine qalarsyń.

Zeınet. Pále degen ne?

Botabek. Óziń bul úıdiń tóbesine qandaı bulttyń úıirilip turǵanyn estip ne ediń?..

Zeınet. (egeskendeı). Estidim. Estidim de Eljasqa meni sotqa ber degeli keldim.

Botabek. Ne deıdi?! Sotqa beretindeı ne istep ediń?

Zeınet. Ol qoljazbasynyń joǵalǵanyn áli bilgen joq!

Botabek. Áli bilgen joq!.. Onda joqtaýǵa da turmaıtyn birdeńe bolǵany da. Ol úshin sen nesine qınalasyń.

Zeınet. Birdeńe emes, ǵylymı eńbek ekenin aıtqan edim ǵoı.

Botabek. Áı, baýyrym-aı, ógiz buzaýlap jatyr dese de sene beretin ańqaýsyń-aý.

Zeınet. Kózim kórse qalaı senbeıin?

Botabek. Ne kórip ediń?

Zeınet. Men onyń sol eńbeginen . bolashaq úlken ǵylymdy kórgenmin.

Botabek (myrs etip). Sen ne meni bosqa yzalandyrmaqsyń; ne óziń ǵylymı enbek pen shaldyr-shatpaqty aıyra bilmeısiń, janym.

3eınet. Shaldyr-shatpaq ekenin siz qaıdan bilesiz? Álde oqyp kórgen be edińiz?

Botabek. Kórgenim joq, kórmesem de bilemin. Eljas jaqsy agronom, biraq, gazettik ocherki bolmasa, ǵylymı eńbek jazý oǵan áli alys.

Zeınet. Eńbegin kórmesten ózin bilýińiz múmkin emes, onan da qaıdan alyp, qashan oqyǵanyńyzdy aıtyńyz.

Botabek. Sen múmkin maǵan onyń bandy bop ketken ákesi Jańqashtyń qaıda ekenin de aıt dersiń.

Zeınet. Ákesiniń keregi joq, dápterin aıtyńyz.

Botabek. Senińshe men ony taýyp alǵan bolarmyn, solaı ma?

Zeınet. Jańaǵy bir sózińizden úmittenip qalǵanym ras.

Zeınet. Al, ózińiz ne bitirip qaıttyńyz? Dısertasıańyz qabyldandy ma?

Botabek (shuǵyl túnerip). Joq men qulap qaıttym.

Zeınet (shoshynǵandaı). Taǵy da ma?

Botabek (zorǵa sóıleıdi). Iá! Taǵy da biraz jóndeıtin boldym.

Zeınet (uzaq qadalyp). Qaıta-qaıta jazasyz, qaıta-qaıta qulaısyz, qunyn, shegi bar ma bul, joq pa?

Botabek. Ózderi jaza almaı, jazǵandy kóre almaıtyndar meni qulatyp otyrǵan. Solar qaı kúni qurıdy, sol kúni men jaryq kóremin.

Zeınet. Siz áli de úmittiksiz?

Botabek (jalt qarap). Senińshe qalaı? Alty jylǵy eńbegimdi aıaqsyz tastap elge ómir boıy kúlki bolýym kerek pe?

Zeınet. Qoldan kelmeıtin isti tastaý kúlki emes, tastamaý ǵoı kúlki.

Botabek (yrshyp). Joǵal ári! Aýǵanbaıdyń keıki tumsyq qara qyzy ǵurly jaza almasam ólermin men.

Zeınet. Mansap degen ázázil, sol shirkin azǵyryp júrmesin.

Botabek (tútigip). Ne deısiń, Zeınet?! Osyny aıtyp turǵan meniń jan degendegi jalǵyz qaryndasym ba, joq álde qas jaýym ba?

Zeınet. Keshirińiz, siz keıde ózgeniń sózin ıemdenetin kórinesiz, meni kúdiktendiretin sol ádetińiz.

Botabek. Men kimniń sózin ıemdenippin?

Zeınet. Siz anaý kúni respýblıkalyq májiliste ǵoı óte ádemi sóıledińiz. Jurttyń bári sizge qurmet kórsetip jıi-jıi qol soqty, al men betimdi basyp tura qashtym.

Botabek. Nege?

Zeınet. Siz úshin men uıaldym, óıtkeni ol sóz ózińizdiki emesti.

Botabek. Endi kimdiki?

Zeınet. Kópshiligi sonyń aldynda ǵana ózderińiz aýdanda ótkizgen májilistegi sóıleýshilerdiń sózi ǵoı.

Botabek. Tipti, solaı bolǵan kúnniń ózinde onyń qandaı aıyby bar? Aýdandaǵy men túgili astanadaǵy keıbir jaýapty qyzmettegi joldastar da sóıleıtin sózin, jasaıtyn baıandamasyn, tipti qalamaqy alatyn maqalasyn da qaraýyndaǵy qyzmetkerlerine jazdyrmaı ma?

Zeınet. Árbir adam ózinshe ómir súredi ǵoı. Bireýler adal eńbekpen, endi bireýler urlyqpen.

Botabek (qatty tútigip). Ne deısiń? Urlyqpen ómir súretin men be? Munan da qaryndastyqty qara jerge kómseń edi. (Kete beredi.)

Zeınet (ustaı alyp). Aǵataı-aı, myna sózińiz batyp ketti-aý, keshirińizshi.

Botabek (keıin serpip). Joq, meniń saǵan degen aǵalyq sezimim endi kómildi. Aýlaq ári. (Ketedi.)

Zeınet. Aǵataı, toqtańyzshy. (Ol da ketedi.)

Azdan soń. Eljas keledi. Ol peshke otyn sala otyryp ándetedi.

Eljas.

«Jarq etpes qara kóńilim ne qylsa da,

Aspanda aı menen kún shaǵylsa da.

Dúnıede senen artyq maǵan jar joq,

Saǵan jar menen artyq tabylsa da».

Zeınet (jaıdarlana kiredi). Sol qyzdyń kim ekenin biler me edim.

Eljas. Zeınet! (Atyp turyp umtyla bere toqtaı qalady.) O, tamasha! Keshe ondaı, búgin mundaı! Bul qalaı?

Zeınet. Men sizge sondaılyq belgisiz, jumbaq adammyn ba?

Eljas. Buryn belgili bolsań da, qazir jumbaqsyń. Buryn saǵat saıyn ystyq tartyp, kúnnen kúnge jaqyndaı túsýshi ediń, sońǵy kezde salqyn tartyp, birte-birte alystap barasyń. Hat jazýdy múldem qoıdyń. Osyndaı kóriskende júrekti terbeıtin tátti sózderiń de kinály jannyń kúbirińdeı sap-salqyn birdeńe.

Zeınet (salqyn qandanyp). Iá, men endi sizge jumbaq adammyn. Ázir aıtpaqshy emes edim, sizdiń basyńyzǵa qaýip tóngenin estigen soń shydaı almaı, ózimdi-ózim aıamasqa bekinip keldim. Keshirim etpeńiz de, aıamańyz eń qatal úkimińizdi aıta berińiz. Men sizdiń... qoljazbańyzdy... (Qatty qaırattansa da aıta almaı tómen qaraıdy.)

Eljas (uzaq qadalyp). Iá, ony ne istediń? Unamaǵan soq otqa jaqtyń ba?

Zeınet. Unamasa bulaı qınalmaq túgili, otqa jaǵyp ta áýre bolmas edim ǵoı.

Eljas. Endi qaıtyp?

Zeınet (tómen qaraǵan kúıi). Joǵaltyp aldym.

Eljas (Kúlimsireı qadalyp). Syryń qupıa, óziń jumbaq ediń, sonyń barlyq sebebi osy bolǵaı.

Zeınet (úmitti kózben jalt qaraıdy), Eger, osy bolsa,,,

Eljas. Onda men kemi eki kisilik toı jasar edim.

Zeınet (tańdana qarap). Siz shyn qýanyp tursyz ǵoı.

Eljas. Joǵalttym dep júrgenim — Zeınetim emes, az túngi beınetimniń kóshirmesi bolyp shyqsa men nege qýanbaımyn.

Zeınet (tańdana túsip). Kóshirmesi?!

Eljas. Durysynda saǵan bergenim kóshirmesi emes, qazaqshasy bolatyn. (Eki qolynan úıire jóneledi.) Ol joǵalsa joǵala bersin, qalǵany bolsa taǵy joǵalsyn. Óziń joǵalmasań men úshin dúnıe túgel.

Zeınet (qýanǵanynan ne isterin bilmeı, basyn Eljastyń keýdesine súıep kózin jýmady.) Ah, oı azabynan qutylý netken raqat edi... Júregińiz nege qatty soǵyp tur?

Eljas. Dál qazir óz júreginiń soǵysy da jaı bolmas. (Qulaǵyn salyp tyńdap.) Tipti «ashshy! ashshy!» dep bebeý qaǵady.

Zeınet (Kúlip). Ashysy ne?

Eljas. Toıdy tezdetińder degeni ǵoı.

Zeınet. Tentek shirkin sonsha nege asyǵady eken?

Eljas. Kútip turǵan qyzyǵy kóp bolǵany da.

Zeınet. Qansha kóp bolsa da úlgirermiz. Aldymen myna Qoıanbaevty tabaıyqshy.

Eljas. Ony qalaı tabamyz?..

Zeınet. Ol, sizdiń qoljazbańyzdy oqyǵan bireý,

Eljas. Olaı deýge dáleliń ne?

Zeınet. Dálelim, ony bilmegen adamnyń sizge munsha óshigýi múmkin emes.

Eljas. Bilgender nege óshigedi?

Zeınet. Bári emes, kúnshilderi ǵana. Mundaı baǵaly enbekke kúnshilder esh keledi.

Eljas. Múmkin solardyń biri sen joǵaltqan dápterdi taýyp alǵan bolar.

3eınet. Joq, ol qumnyń astynda qaldy.

Eljas. Qalaı?

Zeınet. Biz ony qum beldiń jonynda joǵaltqan edik. Kelesi kúni baryp qaraǵanymyzda qum borany túndegi izimizdi de basyp qalypty. Sondyqtan siz Qoıanbaevty ózińizdegi orysshasyn oqyǵandardan izdeńiz.

Eljas (bir qolymen qushaqtap). «It úredi, kerýen kóshedi». Qoıanbaevtar úre bersin, biz ilgeri kete beremiz, kete beremiz, olar árkimnen bir soqqy jep qańq etedi de qala beredi, qorqatyn túk te joq.

Zeınet. Qapysyn tapsa qaba da beredi, ony da eskerińiz.

Eljas. Joq! Zeken! Dál Qoıanbaevtar endi meni qaba almaıdy. Óıtkeni olardyń las tumsyǵy qarylǵaly tur.

3eınet. Qalaı?

Eljas. Olar men týraly tipti akademık Denısenkoǵa da jazǵan eken, ol kisi meniń qoljazbamdy suratyp aldy da mynandaı baǵa berdi. (Qaltasynan hat alyp beredi.) Ádeıi saǵan kórsetkeli ákeldim. Qashan eńbegim jaryqqa shyqqansha eshkimge aıta kórme, aıta kórme!

Zeınet (hatty oqyp shyǵady da, Eljasqa umtyla bere keıin sheginedi). Ne derimdi bilmeı qaldym-aý. Qolyńyzdy ákelińizshi. (Eljas qolyn beredi.) Báribir, sonda da sóz taba alatyn emespin.

Eljas. Júrektiń bir lúp etkeni sózdiń myńynan qymbat, uqtym júregińdi, raqmet.

Zeınet. Uǵa bilgen sizge raqmet. Al, Qoıanbaevtyń ol kisige de jazǵanyn qaıdan bildińiz?

Eljas (hattyń bas jaǵyn nusqap). Akademıktiń myna sózinen kórinip turǵan joq pa?

3eınet. Joq bul sapar kóre almapsyz, sizdiń Qoıanbaev den turǵanyńyz menmin.

Eljas (tańdanyp). Menmin! Qalaısha?

Zeınet. Qoljazbańyz joǵalǵan kezde ol kisige hat jazǵanmyn. Ondaǵy oıym: ertedegi kúni bir daý týa qalsa, qorǵaýshyńyz ázir tursyń dedim.

Eljas. Zeınet! Zeınetim! (Kúni aqtap alyp súıedi.) Keýdemdegi júregim sen ekensiń ǵoı, janym. (Taǵy súıe bergende Esqazy kirip keledi..)

Esqazy (abyrjyp). O, jasaǵan, bere gór! (Keıin shegine beredi.)

Eljas (ony kórip qalyp). Kóke! Siz qaıda qashyp barasyz?

Esqazy. Qatysy ne? Jaı, ánsheıin, dalaǵa shyqqym keldi.

Eljas. Daladan kelgen joqsyz ba?

Zeınet (jetip baryp, Esqazynyń qolyn ustaı alady). Tońyp qalypsyz, jylyna qoıyńyz. (Ketkisi keledi, Esqazy jibermeıdi.)

Esqazy. Toqtashy, balam. (Ne derin bilmeı). A, aıtpaqshy, sýǵa áli jetken joqsyńdar ma, balam?

Zeınet. Burǵymyz búgin jaqsy belgiler kórsetip tur, keshikpeı jetemiz, ata! (Shyǵa jóneledi.)

Esqazy. Shyraǵym-aý, keýdeńde birdeńeń bar ma? Bar bolsa álgi balany shatyryna deıin nege shyǵaryp salmaısyń?

Eljas (ázil túrde). Ata-babamnyń ádetinde joqty istep qaıteıin.

Esqazy. Osyndaı boranda qyz balany jalǵyz jibergen ata-anany qashan kórip ediń?

Eljas (eki qolyn kóterip). Jeńildim, kóke, jeńildim... (Qolyn tómen túsirip.) Kóke, men Lúbalardy izdep keleıin, kolhozben siz sóılesińiz. (Saǵatyna qarap.) Radıoǵa shaqyratyn kezi jaqyndap qaldy, ótkizip almańyz. (Ketedi.)

Esqazy (belin ıilip peshke taıalyp kele bere qaltasynan bir hatty alyp oılana qaraıdy). Aqat, Aıman! Ekeýiniń birdeı qol qoıýy tegin emes-aý osy. Kárilik bizge de jetti, biz de balasyz qaldyq. Eljasymyzdy qaıtyp ber dedi me eken?.. Iá, olarǵa da qıyn... Oqyp ózim órtengenshe, oqymaı ózin órtesem be eken? Joq, joq. Meniń inim men kelinim ondaı meırimsiz emes. (Qaıta oılanyp.) Degenmen otqa jaqyn otyryp oqyıynshy. (Hatty oqı bastaıdy.) Asyl aǵa! Aıaýly jeńge! Aǵat aıtsaq aıyp etpeńizder! (Seziktenip). Mmm... bastaýy jaqsy emes (Taǵy oqıdy.) Jabylǵan jańalyq sýyq súreńi bizge de jetti. Bul bizder úshin úlken qaıǵy. Biraq bizder qaıǵyny qaıratqa aınaldyra bilemiz. Bizder tiri turǵanda Eljasty eshkim de jalanyń qurbany ete almaıdy. Sondyqtan sizderden tileıtinimiz: Eljastyń bizder týraly túsinigin ómir boıy ózgertpeńizder (Shattanyp.) Sadaǵa keteıin senderden. Báse, osylaı dese kerek edi ǵoı. (Osy kezde rasıanyń dybysy estiledi. Esqazy trýbkany alyp sóıleı bastaıdy. «Gúlstan», «Gúlstan». Elý úsh te jetpis eki, elý úsh te jetpis eki! Gúlstan! (Ashýly únmen.) «Darbaza», ne mesh-aı! «Darbaza», ne mesh-aı! Qystyń bolaryn oılamaıtyn shegirtke qusaǵan nemeler basqanyń áýe tolqynyn ustaǵansha maldaryńdy juttan qorǵasańdarshy! (Qalpyna qaıta túsip.) «Gúlstan!», «Gúlstan!» Sóılep turǵan Esqazy! Al qabyldaı ber! Jaǵdaı mynadaı: bult aıyǵa bastaǵanymen boran áli soǵyp tur! Sonda da bizdiń kolhoz qyryq myń qoıdan qyryq qylshyǵyn da syndyrǵan joq, bárin de aman alyp qaldy. Barlyq otar qumdaǵy mekenine jetip jaıǵasty. Tipti shaban qımyldaıtyn «Qyzyl otaý» da kelip jumysyna kiristi. Qysqasy óz kolhozymyz jaman emes. Al, kórshilerdiń, ásirese, «Darbazanyń» háli aýyr. Lúba bir top adamdy bastap solardyń boranda qalǵan malshylaryna kómekteskeli keshe ketip edi, qaıtqan joq. Túý, shaıtandar, taǵy da úzip ketti.

Aıqyn keledi.

Aıqyn. Sálem, kárıa! (qol alysady.)

Esqazy. Ózim izdep barǵaly otyr edim, jaqsy keldiń-aý, Aıqynjan.

Aıqyn. Komısıa bastyǵy osynda dep edi, ketip qalǵan ba?

Esqazy. Keshke keletin kórinedi. Qolyń tońazyp qalypty, otqa jaqyn otyrshy.

Aıqyn (otyra bere). Iá, meniń sizge qandaı keregim bolyp qaldy?

Esqazy. Ómirde jan balasyna aıtpaǵan, aıtpaspyn deıtin bir syrymdy saǵan ǵana aıtqaly otyrmyn, Aıqynjan

Aıqyn. Aıtyńyz.

Esqazy (azdan soń). Perzent bermeı elý jyl boıy qudaı zarlatyp edi, endi Qoıanbaı, Shaltaqbaı degenderdi kesirinen qalǵan ómirdi zarlaýmen ótkizetin túrim bar.

Aıqyn. Nege? Eljas qaıda?

Esqazy (býlyǵyp zorǵa aıtady). Ol meni týǵan balam emesti.

Aıqyn (tańdana qarap). Solaı ma edi?

Esqazy (Kúrsine sóılep). Balasyzdyqty baqytsyzdyq kórip, et jaqyn bireýdiń balasyn bala etip alatyn bizdiń qazaqta bir eski salt bar ǵoı. Artymda tuıaq qalmaı, atym ósher bolǵan soń, sol ádetti men de istep, inimniń eki jasar Eljasyń asyrap alǵanmyn. Aǵaıyn birde tátti, birde ashshy ǵoı, arazdasqan kúni balaǵa aıtyp qoıar dep týǵan jerdi de tastap ketip edim. (Jańa býlyǵyp, sóıleı almaı qalady.)

Aıqyn. Ol úshin siz nesine kúıinesiz?

Esqazy. Dáriger qanymyzdy da tekserip, Eljasty meniń balam emes ekenin tabatyn kórinedi.

Aıqyn (qatty tiksinip). Osyndaı sózdi sizge aıtýshy qandaı ońbaǵan?

Esqazy. Ol ózińniń Botabegiń.

Aıqyn. Botabek! (Aýyr oıda.) Ol áli kúnge deıin kimge ne aıtaryn da bilmeıdi, á?

Esqazy. Bala ǵoı. Meni bulaı esirkep sıpaýy eski jarany tyrnaý ekenin bilgen joq, Eljasymnyń eń jaqyn dosy bolsa da, saǵan aıtqan syrymdy sondyqtan da oǵan aıtqanym joq. Men ózińnen ǵana kútem kómekti.

Aıqyn (uzaq jazdan soń). Ózińizge de belgili, meniń bir ul, bir qyz, bir kelinim bar. Buryn eshkimge aıtylmaǵan, bir qupıa syrymdy men de sizge aıtaıyn: ózimnen týǵan anaý eki balamnan kelinimdi kem kórmeımin. Soǵan qarap men keıde: jaqsy bolsa jastardyń bári de balamyz, jaman bolsa óz balamyz da jat degen oıǵa kelemin.

Esqazy (Kúrsinip). Lúbadaı kelinim bolsa balany men de joqtamas edim-aý.

Syrttan Botabek pen Shaltaqbaı kele jatady.

Botabek. Ólmeısiz, óltirtpeımin. Óz bedelim jetpese ákemniń bedeli jetedi, tek eshqaısysyn moıyndamasańyz bolady.

Shaltaqbaı. Qolymnan basqa kelmese de moıyndamaý keler-aý, biraq, tabıǵattyń ózi saqtamasa qaryndasyń meni qatty shoshytty.

Botabek. Quryńyz. (Ekeýi ishke kiredi.)

Shaltaqbaı. Assalaýmaǵalaıkým, ardaqty aǵalar, aıaýly iniler, barshańyzǵa bir sálem!

Esqazy (jalt qarap). Shaltaqbaı! Sen osyndaı saramas pa ediń, ne betińmen kelip tursyń?

Botabek. Bul kisini aldyńyzǵa alyp kelgen menmin, Eseke.

Shaltaqbaı. «Aldyńa kelse atańnyń da qunyn kesh» degen emes pe, Eseke? Aǵat aıtylǵan sózim úshin aldyńyzǵa bas urǵaly keldim, keshirińiz!

Esqazy. Seniń shesheń de bala taptym dep qýandy-aý, á?! Joǵal, sumyraı!

Lúba men Eljas keledi.

Lúba. Dobryı den!

Esqazy (túnergen qalpynan tez jadyrap). Balam-aý, eldi shoshytyp qaıda joǵalyp kettiń? Káne, betińdi ákelshi. (Betinen súıedi.) O, aıaz sorsa da áli jalyn atyp tur eken.

Lúba (Aıqyndy endi ańǵaryp tura umtylady). Papa!

Aıqyn. Balam, toqtaı tur. Seniń osynda kelgenińe neshe kún boldy?

Lúba (oılana sóılep). Búgin toǵyzynshy kún.

Aıqyn. Sodan beri bir kórinbeı qaıda júrsiń?

Lúba. Papa! On myńdaǵan maldy mynadaı apattan qutqaryp qalý ońaı ma?

Aıqyn. Sonda men maldan qadirsiz bolǵanym ba?

Lúba (ne derin bilmeı tómen qaraıdy). Papa! El múddesin joǵary kórýdi úıretken ózińiz emes pe edińiz?

Aıqyn (onyń shashynan sıpap). Aqyldym meniń, mundaı jaǵdaıda meni umyta turýyńa bolady. (Eljasqa.) Sen nemene? Tap bir meniń kúıeý balamdaı mólıe qalǵanyń?

Eljas. Keshirińiz. Men sizdi Lúbadan basqamyzdy kermes dep tur edim. (Qol alysady.)

Aıqyn. Ony qaıdan bildiń?

Eljas. Kózińiz aıtyp berdi.

Aıqyn. Neni?

Eljas. Ákelik mahabbatty. Siz jańa Lúbany kergende balapanyn ańsap kergen kári qyranǵa uqsap kettińiz.

Aıqyn. Ol barlyq ákede bolatyn sezim ǵoı.

Botabek. Al, joldastar, jumys kep, ýaqyt joq áńgimeni qysqa bitireıik. Máseleniń túıini sizde, Eseke! Shaltaqbaı inińiz sizden keshirim suraýǵa kelip tur, buǵan ne deısiz?

Esqazy. Aldymen jıyrma tórt saýlyqty otaryma ákelip qosyp, sonan keıin oılanyp kórermin.

Botabek. Jıyrma tórt saýlyǵyńyz ne?

Esqazy. Shaltekeleriń mertiktirip ketken ishinde on tórt qozysy bar on saýlyqty aıtamyn.

Shaltaqbaı. Aǵataı-aý, siz tele deseńiz ony da tóleıin, biraq jala jappasańyzshy.

Esqazy. Jala! (Lúbaǵa.) Qudaı úshin mynany sóıletpeńder.

Lúba. Joldas Qańǵybaev, sizdiń bıylǵy qysty bir-aq atpen etkizgenińiz ras pa?

Shaltaqbaı. Nanbasańyz Esekeńniń ózinen surańyz, qara jorǵadan basqa bir jylqyny mindim be eken.

Lúba. Ol álgi Sapar taǵalaǵan jorǵa ma?

Shaltaqbaı. Ia, ıa, sonyń tap ózi.

Lúba. Qalaı, taǵasy áli de myqty ma?

Shaltaqbaı. Ózim sýyrmaı túsetin emes.

Lúba. Qaraýyńyzdaǵy qoıshylardyń birde-biriniń aty taǵalanbapty, bul qalaı?

Shaltaqbaı. Qoıshylar minetin atty taǵalaıtyn qatqan kóz áli de alda jatyr.

Lúba. Onda Esekeńniń sizden qoı daýlaýy jala emes, zańdy boldy ǵoı?

Shaltaqbaı (shoshynyp). Qalaısha?

Lúba. Qoılardy mertiktirgenińizdi moıyndap tursyz ǵoı.

Shaltaqbaı. Men be? Men óz kolhozymnyń malyn ózim mertiktiremin be?

Lúba. Óz atyńyzdyń taǵasy da solaı deıdi.

Shaltaqbaı. Botajan-aý, myna kelin ne deıdi? Attyń taǵasy qurly da senimim bolmaǵany ma meniń?

Lúba. Áli de moıyndaǵyńyz kelmeı me?

Shaltaqbaı. Myltyqtyń daýsynan shoshyp, álgi úrkek nemeniń bir qoıdy qaǵyp ketkeni ras, Esekeńe til tıgizgenim úshin aıypqa tóle deseńiz tóleıin, oǵan jetetin malym bar, biraq bir qoı úshin jıyrma tórt qoıdyń qunyn daýlaý sumdyq emes pe?

Lúba. Aıyp saldy dep endi meniń ústimnen aryz jazbaqsyz?

Shaltaqbaı. Tabıǵat saqtasyn, ol ne degeniń, kelinjan? Men ertede bir aryz jazamyn dep jazalanǵanmyn da, sonan beri «aryz» degen sózdiń ózinen shoshıtyn bolǵanmyn.

Lúba. Sol jaza janyńyzǵa baptapty ǵoı.

Shaltaqbaı. Sizshe men eshteńeni sezbeıtin eli janmyn ǵoı tegi.

Eljas. Óli jan bolmasańyz basyńyzdan ótken oqty qalaı sezbedińiz?

Shaltaqbaı. Bul ne mazaq! Botajan, osy men adammyn ba, joq álde shoıynnan quıylǵan peri men shaıtannyń birimin be!

Eljas. Kim ekenińizdi qazir aıyramyz. (Sandyqtyń ishinen áneýgi tymaqty ákelip basyna kıgizedi.) Tymaǵyńyz ǵoı osylaı tur. (Oq tesken jerin suq qolymen nusqap.) Esekeńniń oǵy myna jerden tıgen. Sonda ol oq basyńyzdan qalaı ótpegen? Sizdi aıaǵan ba, joq álde basyńyz shynynda da shoıyn ba?

Lúba (myrs etip). Aryz jazady dep oq ta qoryqqan ǵoı.

Shaltaqbaı. Oıpyrym-aı, tabıǵatym-aı, saqtaı gór! Mynalardyń birigip tapqan qýlyǵyn-aı. Sonda men óz basymdy ózim atqan bolamyn ba, eı?

Eljas. Basyńyzdy emes, tymaǵyńyzdy atypsyz.

Shaltaqbaı. Sumdyq, sumdyq! Basqa ne aıtaıyn.

Eljas. Aıtaryńyz joq bolsa, ne demekshisiz?

Lúba (Botabekke). Kimniń kim ekenine endi kóziń jetken bolar?

Botabek. Ia jetti. Qylmys tereńdep, qylmystylar kóbeıip barady.

Lúba (sóıleı túregeledi). Qylmystyń aýyrlap bara jatqany ras, biraq qylmysty seniń dosyń Shaltaqbaı ǵana.

Shaltaqbaı. Botajan, men ne estip turmyn?

Botabek (Lúbaǵa). Sen kimge ne aıtyp turǵanyńdy sezemisiń?

Lúba. Kimdi satyp, kim úshin otqa túskeli turǵanyńdy óziń sezesiń be?

Botabek. Men ózge túgili ózim úshin de otqa túspeımin.

Eljas. Ózińizdi ózińiz olaı qorlamańyz.

Botabek (shimirkenip). Nemene?

Eljas. Siz qoıanǵa tán qasıetti ıemdenip tursyz.

Esqazy. Já, ózdi óziń salǵylaspaı, toqtatyńdar!

Lúba. Joldas Qańǵybaev, siz keshke basqarma májilisine kelińiz.

Shaltaqbaı. Odan ne almaqpyn?

Lúba. Alý úshin emes, basqarmanyń qateden bergen pravosyn qaıtyp berý úshin kelińiz.

Shaltaqbaı. Atap aıtqanda?

Lúba. Atap aıtqanda, barlyq pravońyzdy alýdyń máselesin qoıamyz.

Shaltaqbaı (býlyǵyp tymaǵynyń túımesin aǵyta sóıleıdi). Botash!., Botash!., Men... men dostyq qaryzymdy ótep boldym. Men., men bul qorlyqqa endi kóne almaımyn. Men... bulardyń barlyq syryn aqtaramyn, Qosh!.. Qosh bol!..

Esqazy. Sendeı qorqaýdyń qolynan kór aqtarý ǵana keledi. Joǵal endi!

Shaltaqbaı. Kórermiz kimniń joǵalǵanyn, kórermiz. (Ketedi.)

Botabek. Lúba, meniń senimen sóılesetin sezim bar, júr kettik.

Aıqyn (manadan únsiz otyryp, endi ǵana Botabekke jaqyndaıdy). Joq balam. Aldymen sen ekeýmiz sóılesýimiz kerek.

Botabek. Papa, erteń bolmasa, búgin ýaqyt joqtaý.

Aıqyn. Meniń erteń emes búgin, tipti qazir sóıleskim kelip tur,

Eljas. Lúba, jurt bizdi kútip qalǵan bolar, júr, Qyzylotaýǵa baraıyq. (Esikke betteı bere, Esqazy aǵa.) Siz de júrińiz. (Olar kete beredi.)

Aıqyn . Lúba, sen munda qal.

Lúba. Joq, papa! Dál osy áńgimeni mensiz ótkizgenderińiz jón.

Aıqyn. Sebep?

Lúba. Ekeýińizdiń ońasha keńeskenderińizdi kópten beri kóre almaı júrmin.

Aıqyn (uzaq ýaqyt únsiz qadalyp). Uqtym, balam, júre ber! (Lúba ketedi. Aıqyn Botabekke jaqyndap kelip bir qolymen qushaqtap.) Botash! Men seniń sońǵy alty jylyńa qatty razymyn ǵoı, sen ony sezetin bolarsyń, á?

Botabek. Sezemin, papataı.

Aıqyn. Múmkin sen jas kezińde ákeńdi qalaı kúıindirgenińdi de umytqan bolarsyń.

Botabek. Papa! Eski jarany tyrnap qaıtesiz?

Aıqyn. Ol úshin aýyrsa aýyratyn óz janym ǵoı Sen búgin meniń janymdy taǵy da aýyrttyń, balam.

Botabek (shoshynyp). Qalaı?

Aıqyn. Sen: dáriger keledi, qanyńdy tekserip Eljasty kimniń balasy ekenin aıyrady degen sózdi Esqazyǵa qalaı aıttyń?

Botabek. Nemene, dostyqpen aıtqan saqtyǵymdy ol qastyq kórip pe?

Aıqyn. Dostyǵyń jandy aýyrtý bolsa, qastyǵyń qandaı bolmaq?

Botabek. Keshir, papataı! Aldyn sala saqtandyramyn dep ańdamaı aıtyp salyppyn.

Aıqyn. Sen ózin, Esqazynyń qandaı adam ekenin bilemisiń?

Botabek. Bilem, papataı, bilemin. Ol naǵyz asyl adam.

Aıqyn. Al, Shaltaqbaıyń qandaı adam?

Botabek. Ádilin aıtqanda, ol baryp turǵan sum... Ony ne úshin suradyńyz?

Aıqyn. Onda seniń jamanmen dostasyp, jaqsymen jaýlasýyń qalaı?

Botabek (Kúlimsirep), Sizshe men Shaltaqbaımen dospyn ba?

Aıqyn. Endi qalaı?

Botabek. Kerisinshe.

Aıqyn. Beker!

Botabek (yzaly). Papa! Men japan túzde jalǵyz qalǵan sorly emespin. Tipti sondaı qaıǵyly kúıge tússem de dos eterim Shaltaqbaıdan góri ajaldyń ózi. Sondyqtan namysymdy bulaı qorlamańyz.

Aıqyn. Onda seniń dosyńnyń — jaý, jaýyńnyń — dos kerýi qalaı?

Botabek. Maǵan keregi sol. Myna bir lań aıaqtalǵansha jurttyń bárine solaı kórine alsam ózime rızamyn.

Aıqyn. A, sen domalaq aryzdan qorqyp túsińdi ózgertip júrsin, be?

Botabek. Birinshiden, qazirgi jaǵdaı saqtyqty talap etedi, ekinshiden, Shaltaqbaıdyń kim ekenin bilý.

Aıqyn. Ony bilýdiń endi ǵana kerek bolýy qalaı?

Botabek. Ózim úshin emes.

Aıqyn. Endi kim úshin?

Botabek. Ony aıtqyzbaı-aq, ózińiz túsinińiz.

Aıqyn (Botabekti bir qolymen qushaqtaı otyryp). Meniń túsingim keletini Shaltaqbaı emes, ózińsiń... Shoshynǵan júrek seskene beredi.

Botabek. Papa! Men qazir bala emespin, kimniń kim ekenin bile alamyn.

Aıqyn. Bilem, bilem deı bermeı tyńda, balam! Men býdan otyz bes jyl buryn, atap aıtqanda, on segizinshi jyldyń jazynda kompartıanyń qataryna kirdim! Sol kúni tuńǵysh ret qolyma qarý alyp amerıka men aǵylshyndardyń, aq pen alashtyń Jetisýda uıymdastyrǵan bandalaryna qarsy attandym. Sol kúnnen bastap Qazaqstanda bolǵan barlyq kúresti bastan ótkizdim. Sonyń birde birinen. súrinbeı, zor dańqqa ıe bolyp kelgen ákeńdi býdan jeti jyl buryn sen súrindirip, betime daqty birinshi ret túsirgen ediń. Ol kezde de sen bala emes, ınstıtýttyń úshinshi kýrsynda oqıtyn jıyrma eki jastaǵy jigitińdi. Sonda sen ne istediń? Bir kezde ákeńe, ákeńe ǵana emes, búkil halqyńa qarsy oq atqan bandalar men baılardyń, alashordashylardyń ton jamylǵan balalarynyń shyrmaýyna tústiń. Olar seni teris jolǵa salyp batpaqqa batyrdy. Eger partıa men úkimet seniń keleshegińnen úmit etpese, sen joqqa tán ediń. Eger ony umytyp taǵy da teris jolǵa túser bolsaq, eshkim de endi keshpeıdi! Eń aldymen keshpeıtin ózińniń ákeń. Osyny esińe myqtap saqta, bar aıtarym osy.

Botabek (kózin ottan almaı melshıgen qalpy). Ras, men bir kezde adastym. Jastyqtyń áserinen adasyp teris jolǵa tústim. Biraq dál qazir sol Botabekpin be? Eger de ol bolmaı, teris joldan qaıtqanymmen qoımaı sovet ǵylymyna az da bolsa úles qossam ony nege kórmeısiz? Tym bolmasa dısertasıamdy. nege eske almaısyz. Álde ony oqyp ta kórgen joqsyz ba?

Aıqyn. Oqydym. Taǵy da oqymaqpyn. Jaqsy aıtsam tasyma da, jaman aıtsam jasyma. Men seni taǵy da qulaıtyn bolar dep qatty qorqyp júr edim, olaı emes, dısertasıańnyń bul varıanty meni qatty qýantty. Ǵylymı analızderdiń, ásirese Saǵym dalasyna qandaı ósimdikti qalaı ósirýdi kórsetken joldaryń ete qyzyqty. Biraq ǵylymı oılaryńdy qorytýǵa kelgende meılinshe shatqaıaqtaısyń.

Botabek. Túsinbedim.

Aıqyn. Oǵan men de túsinbedim. Dısertasıań eki stılde, ala-qula jazylǵan. Keıbir jerleri súısindirip Saǵym dalasynyń keleshegin kóz aldyna alyp kelse, endi bir jerleri tumandanyp ketedi.

Botabek. Tamasha, tamasha kóre bilgensiz, papa. Shynynda eki stılde ekeni ras. Onyń sebebi — men aldymen ǵylymı jaǵyn jetildirip alaıyn dep bar kúshti soǵan saldym da, basqa jaǵyna áli redaksıa da júrgizgem joq.

Aıqyn. Asbazshy da shala pisken asty usynbaıdy ǵoı. Áli pispegen nárseni sen nege usynasyń?

Botabek. Men sizden basqaǵa usynǵanym joq usynbaımyn da. (Zeınet, oǵan ilese Esqazy, Jazıra, Lúba, Eljastar — kirip keledi.)

Zeınet. Papa! Shúıinshi! Biz árbir skvajınasy júz elý tekshe metr sý beretin zor baseınge jettik!

Aıqyn (qushaǵyn jaıyp). Kelshi, qarlyǵashym! Bolashaqtan ushyp kelgen qarlyǵashtaı kórindiń ǵoı.

Esqazy. Endeshe men bolashaqtyń qarlyǵashy degen bir kúı tartaıyn. (Dombyrasyn alyp qaǵyp-qaǵyp jiberedi.) .

Shymyldyq.

ÚSHİNSHİ PERDE

Tórtinshi sýret

Botabektiń úıi. Ortalyq bólmeniń eki jaǵynda eki esik, munyń biri syrttan kiretin, ekinshisi qatardaǵy bólmege ketedi. Baqshaǵa shyǵatyn tórde taǵy bir esik bar. Sol esik arqyly jáne onyń eki jaǵyndaǵy terezelerden mıýaly baqsha kórinip tur. Perde ashylǵanda Lúba ándete júrip stol ústin ázirleıdi. Baqsha jaqtan Zeınet kelip, tórgi esiktiń kózinde buǵan qarap tur.

Lúba. Zoıa, sen kimdi oılap tursyń? Eljasty ma?

Zeınet. Eljasty da, seni de.

Lúba. Meni oılasań kel de kómektes, al, Eljasty oılasań tezinen Saǵym dalasyna jet, ol búgin sonda ketti. Ia, ómir zaýlap barady... Keshe ǵana sıaqty, bárimizdiń sol sýyq, shel dalada seniń sýǵa jetken kúnińdi semámyz bolyp toılaǵanymyz. Búgin sol jerde Eljastyń egini jaıqalyp tur.

Zeınet. Shaıyńdy tezdetshi, biz asyǵys edik.

Lúba (ydystarǵa qaraǵan jaǵyn ózgertpeı). Seniń endi tipti asyǵaryńdy sezip ózim de tezdetip jatyrmyn-aý. Aǵań ǵoı bógep jatqan. (Terezeden sharap.) Mashınasy magazın aldynda áli tur. Dáp qazir «pálen pálenovna, áne bir bótelkelerdiń bir-ekeýin maǵan raqym ótińizshi» dep syzylyp turǵan bolar.

Zeınet. Bizdiń aǵaıdyń bir jaqsysy: jurttyń báriniń aty-jónin biledi.

Lúba. Onyń kisi attary jazylǵan bloknottary keminen otyz shaqty bolar. Tanystary sondaı kóp, bir ǵajaby dostary joqqa tán.

Zeınet. Onysyn maqtaı almadyq.

Lúba. Ia, jaıqalar japyraǵy joq qý aǵashty kim maqtasyn.

Zeınet. Qý aǵashtyń bul jerde ne qatysy bar?

Lúba. Dosy joq adam sol sekildi emes pe?

Bir qolynda konák, ekinshi qolynda vınosy bar Botabek keledi.

Botabek. Mine, báıbishe, qýanyshty kúnniń túrlený! úshin buıryǵyńyz buljymastan oryndaldy. Zeınet, amansyń ba? Oı janym meniń.

Lúba. Erkem-aý, konákty qaıtesiń?

Botabek. Úndeme, búgin qartqa qalaı da ishkizemin. Eger bizdiń búgingi Qýanyshymyzǵa ishpese, ákem de bolsa kórmespin.

Zeınet. Ol neniń qýanyshy?

Botabek. Úndeme, janym, toıdan toı ulasqaly tur. Bir, eki, úsh, tórt.

Zeınet (ázil túrde). Ádeıi bolǵan soń., tórt emes jeti bolsyn da, bir jeti boıy ishetin.

Botabek. Ol da ǵajap emes. Birinshisi, bizdiń búgin jan túrshigerlik jaladan qutylǵanymyzdyń toıy. Endi biri on bes kúnnen soń men ǵylymı ataq alamyn, ekinshisi sonyń toıy. Úshinshisi, Eljas ekeýmizdiń armanymyz iske asyp, Saǵym dalasynyń jeńilgen toıy. Tórtinshisi, Eljas ekeýińniń toıyń.

Esqazy keledi.

Esqazy (sóıleı kiredi). Aýzyńnan aınalaıyn, Botajan, ásirese sońǵy aıtqan toıyń unap ketti. A, Zeınetimniń ózi de tur eken ǵoı, saýsyń ba, qaraǵym. (Zeınettiń mańdaıynan súıedi.)

Lúba. Botash, sen baıqaısyń ba? Osy qaýly shyqqannan beri bizdiń malshylardyń keýdelerine ǵajaıyp bir shattyq tasqyny quıylǵan sekildi.

Botabek. Ondaı tasqyn Eljas ekeýmizdiń keýdemizge budan úsh jyl buryn, Saǵym dalasyna aparyp jońyshqa men sulyny eń alǵash ekken kúni quıylǵandy.

Lúba. Sen taǵy da ótkendegińe máz bolyp kettiń.

Botabek. Ótkendegini emes, men aldaǵyny aıtyp turmyn. Mal qansha kóbeıse de, qysy-jazy qolda baǵýdyń úlgisin búkil el erteń bizdiń Saǵym dalasynan keretin bolady, ony kórsetetin biz bolamyz. Men dısertasıamnyń bir taraýyn bútindeı soǵan arnadym.

Zeınet. Onda Eljas ekeýińizdiń oıyńyz birdeı eken, biraq onyń bul jaıynda jazǵany bir emes, birneshe taraý.

Botabek. Zeken, bizdiń bir qupıa áńgimemiz bar edi, sen baqshaǵa baryp serýendeı turshy.

Zeınet. Bizge serýennen góri tez ketý kerek. (Shyǵyp ketedi.)

Botabek (salmaqtanyp). Lúba, Esekeń ekeýmizdiń senimen aqyldasatyn bir úlken máselemiz bolyp tur. Toqeterin aıtqanda, Esekeńniń bizben quda bolǵysy, sony búgin osy úıde papama aıtqysy keledi.

Lúba. Júr, samaýryndy kóteris. (Botabekti qoltyǵynan ustap alyp ketedi.) Ata, keshirińiz, qazir sóılesemiz.

Esqazy(jalǵyz). Bastyǵymyzdyń qabaǵy túıile qaldy ǵoı, bul qalaı? Álde bul nıetimiz oǵan unamady ma? Joq, ol múmkin emes. (Aınalaǵa kóz júgirtip.) Almatydaǵy óz úıin bilmeımin balasynyń úıi meniń úıimnen artyq emes. Endeshe men nege jasqana beremin osy?

Botabek samaýryndy kóterip keledi.

Botabek. Eseke, úıdegi kóretin kúnimiz osy, áıel jumysynyń. qaq jartysyn ózimiz atqaramyz.

Esqazy. Bizde de solaı, shyraǵym. Kempirim sý ákelse, men otyn ákelemin. Kempirim ot jaqsa, samaýrynǵa shoqty men salamyn. Etti ol pisirse, turaýyn men turamyn. Eń aqyry, konákty ol quısa, ishýin men ishemin.

Botabek. Onda sizdiń menen artyq bir jerińiz bar eken. Myna kelinińiz sharapty maǵan quıǵyzady da ózi de ishedi, maǵan da ishkizedi.

Lúba. Bar tapqanyń ótirik boldy, onan da papamdy shaqyr.

Botabek. Aıtpaqshy, ol qaıda?

Lúba. Baqshada júr.

Botabek. Seniń keıde oǵan qamqorsı qalatynyń bar sol ádetińdi búginshe tasta da, basa kúı. (Ketedi.)

Esqazy. Qyzym, qabaǵyń búgin nelikten qatyńqy?

Lúba. Qaıdaǵy bir oılar kelip, túnimen úıyqtaı almadym, sonyki bolar.

Esqazy(ázil túrde). Shaltaqbaı túsine kirgen joq pa, áıteýir.

Lúba. Túsime kirgen joq, biraq ártúrli eles bepip, uıyqtatpaǵan sol. Baıqaısyz ba, ol sotqa bergen keshegi jaýabynda óz tymaǵyn ózine atqyzǵan. Botabek degisi de keldi-aý!

Esqazy. Sýǵa ketip bara jatqan adam tolqyndy da qarmaıtyn.

Lúba. Ol maǵan birese jaraly ańdaı, birese jazyqsyz jandaı kórinedi, qaısysy ekenine kózim áli jetpeıdi.

Esqazy. Shaltaqbaı jazyqsyz jan bolyp kórinse shynynda da kózine uıqy tyǵylǵan eken.

Lúba. Tek kóńil uıqysy bolmaı, kóz uıqysy bolsa eken. (Kúrsine sóılep.) Áı, olaı emes pe dep te qorqamyn.

Aıqyn, Zeınet, Botabekter kiredi.

Aıqyn. A, qarıa, sálem berdik. (Qolyn usynady.) Hal qalaı?

Esqazy. Bútindeı bir ǵasyrdan kútkenin, budan úsh kún buryn kórip qarıanyń shalqýda, Aıqynjan.

Aıqyn. Ǵasyrdan?..

Esqazy. Ia! Men bolashaqty oılaı qalsam múldem sharyqtap, tipti sheberlerimniń shóberelerimen de syrlasatynmyn. Sonda meniń kózime Saǵym dalasy baqyt baqshasy bolyp kórinetin. Biraq qıalym qansha júırik bolsa da sol kúnge jeter joldy taba almaı, malshylardyń ómiri komýnızm kezinde de qysy-jazy kóshýmen ótedi-aý dep qınalatynmyn. Endi ol joq. Partıamyzdyń myna qaýlysy qıalym jetpegen sol ómirge ózimizdi de jetkizgeli tur.

Botabek. Ol kez áli de alys tur-aý, Eseke!

Esqazy. E, shyraǵym, bizder oıymyz jetkenge qolymyzdy da jetkizip daǵdylanǵan elmiz ǵoı, qansha alys deısiń.

Aıqyn. Durys, óte durys aıttyńyz.

Esqazy. Sezimdi qostasań — bar tilegimdi de qosta. Eń aldymen stansıańdy tez bitirip ber.

Aıqyn. Ózim de sol úshin asyǵyp kelemin.

Esqazy. Onda (rúmkeni kóterip). Esqazynyń armanyna jetip, partıamyzdyń úsh jylda degeni eki jylda oryndalýy úshin.

Aıqyn. Bárimizdiń de uranymyz osy bolsyn. (Bári de kóteredi. Aıqyn Lúbaǵa.) Balam, shaıyńdy tez quıyp jiber.

Botabek. Aıtpaqshy, papa, sizder búgin taǵy da bir úlken qýanyshtyń ústine keldińizder. Biz búgin osy" otyrǵan úsheýmiz, Eljaspen tórteýmiz ólip-tirilip dúnıege qaıta kelgendeımiz.

Aıqyn (tańdana sharap). Ólip-tirilip?!

Botabek. Ia, bıylǵy domalaq aryz túgelinen ótirik bolyp shyqty.

Aıqyn. Sen óziń ol aryzdan qatty qoryqqansyń ba, qalaı ózi?

Botabek. Jaqpaǵan kúıesi, jappaǵan jalasy joq, qoryqpasqa bola ma?

Esqazy. Ol ıttiń ǵana balasy, meni bandanyń týysy dep te soqty-aý áli.

Aıqyn. Siz de qoryqqan ba edińiz?

Esqazy. Ótiriktiń órge baspaıtynyn bilemin, nesine qorqamyn.

Aıqyn (Botabekke). Al, sen ne úshin qoryqtyń? Álde jetpistegi qoıshy shal jetken jerge jete almaǵan sonshalyqty qanatsyz ba ediń?

Lúba. Papa, bul ǵana emes, men de qoryqtym.

Aıqyn. Onda ekeýińnen týǵan bala qoıannan da qorqaq bolar.

Lúba (kúlimsirep). Sebebin aıtqyzyńyz.

Zeınet. Aıtyp jiber.

Lúba. Jaladan emes, sizdiń atyńyzǵa kir keltiremiz be dep qoryqtyq.

Aıqyn. Jalaqorlaryń kim bolyp shyqty?

Botabek. Ol áli tabylmaı tur, tapqyzatyn da túri joq.

Esqazy. Tabylady, shyraǵym, halyqtyń kózi kóregen, tappaı qoımaıdy. Qoıanbaevqa bola keleli áńgimemizdi bilmeıikshi, Aıqynjan budan keıingi betiń qaı jaq?

Aıqyn. Saǵym dalasyn tolyq ıgergenshe eshqaıda ketpespin.

Esqazy. Sonyń jón, Aıqynjan. Qartaıǵanda balalardan alystap qaıtemiz.

Aıqyn. Kómeıińizde basqa bir sóz tur ǵoı.

Botabek. Papa! Bizdiń sizden tiler úlken bir tilegimiz bar, ol kisiniń aıta almaı otyrǵany sol.

Aıqyn. Ol ne?..

Botabek. Zeken, janym! Sen bizdi svejıı qıarmen syılap jibershi.

Zeınet (kóterile bere astarlaı sóılep). Qıaryńyz shıki birdeńe bolsa, julamyn da laqtyramyn. (Ketedi.)

Lúba (onyń oıyn sezip qalyp, sózdiń betin burǵysy keledi). Bizdiń bul ataı, qashan Saǵym dalasy maldyń lagerine aınalyp bolǵansha sizdi eshqaıda jibergisi kelmeıdi (Esqazyǵa.) Solaı ma?

Botabek. Túk te olaı emes. Papa! Bul kisiniń sizben (ımenińkirep) quda bolǵysy keledi.

Esqazy. Ia, Aıqynjan! Zeınetti balam etý, meniń ómirden tiler eń sońǵy armanym.

Aıqyn (Botabekke). Qudalyq seniń, de úlken tilegiń be?

Botabek. Ia, meniń de, papa! Meniń dostyq qaryzymdy osylaı óteýge bergen ýádem de bar.

Aıqyn (túnerip). Ýáde.... qaryz... Sonda bul nendeı neke bolǵany? Sen ózińniń baıansyz dostyǵyń úshin Zeınetti berýge ýáde etkensiń, á? (Botabek úndemeıdi.) Onda men áli adasyp júr ekenmin.

Bári de únsiz. Lúba men Esqazy aqyryn birine-biri qaraıdy, Botabekte eshqandaı ózgeris joq,

Esqazy. Adasqandyq pa, asqandyq pa kim bilsin. (Kesesin syrǵytyp jiberip keıin sheginedi.)

Aıqyn. Siz túsingen joqsyz, Eseke!

Esqazy. Joq, jaqsy túsinip otyrmyn. Sen mendeı qoıshymen quda bolýdy namys kóresiń, bar adasýyń sol ǵana. Esińde bolsyn, men qoıshy bolsam da ǵalymdardan kemmin dep oılamaımyn. (Aıqyn myrs etedi.) Átteń, jas kezimde baılardyń qoıyn baqpaı oqyǵan bolsam senen kem ǵalym bolmas edim.

Aıqyn. Eseke, sizdi kem tutyp otyrǵan eshkim joq, ótinemin, ondaı oıdan aýlaq bolyńyz.

Esqazy. Ondaı sypaıygershilikti Esqazy túsine biledi. Sen bizdi mensinbeıtin bolsań, túgel mensinbe. Lúba bizdiń kolhozdyń qyzy, qaıtyp ber ózimizge.

Zeınet bir tarelka qıar ákep stol ústine qoıady.

Aıqyn. Siz de adasyp otyrsyz, Eseke! Ras, Lúba kolhozshynyń qyzy, Botabek ǵalymnyń balasy. Siz osyny ǵana bilesiz, biraq ekeýiniń aıyrmasy qandaı ekenin bilmeısiz. Meniń balam, eń aqyry óziniń áıeliniń de úlgisin ala bilmepti. Men sońǵy kezde osyny seze bastadym. Buryn jasynan jaqsy tárbıeleı almaǵanymdy sezip ókinýshi edim, endi sol ókinishim qoıýlanyp barady. Zeınet, jolǵa ázirlen! (Ekinshi bólmege ketedi.)

Botabek. Búkil elge jaqsam da, ózimniń ákeme bir jaqpaı qoıdym, netken baqytsyz edim?

Lúba. Botash, sen doldana bermeı ákeńniń jańaǵy bir sózine tereńirek túsin!

Botabek. Kerek bolsa sen-aq túsin. Ózimdi syılamaǵan adamdy men de syılamaımyn. (Basqa únmen.) Eń aqyry dısertasıamnyń qorǵalatyn kúnin de suramastan ketip barady. Sondaı da áke bola ma eken.

Lúba. Sen aldymen ózińdi syılashy. (Aıqyn keledi.) Papa, balańyzdyń dısertasıa qorǵaýyna kelesizder ǵoı?

Aıqyn. Oǵan kelmesem nesine ákesimin. Úsh kúnnen keıin úkimet komısıasy baryp Saǵym dalasyndaǵy jel elektr stansıasyn qabyldaıdy, sender de kelińder! (Botabekke.) Dısertasıańnyń kúni belgilendi me?

Botabek. Ǵylym soveti búrsigúni belgileıdi, odan arǵy kúni gazetke de jarıalanady.

Aıqyn. Eseke, siz otaryńyzǵa qaıtpaısyz ba?

Esqazy. Qaıtamyn, biraq seniń mashınańa endi mine qoımaspyn.

Aıqyn basyn bir shaıqaıdy da shyǵyp ketedi, basqalar da shyǵa bastaıdy.

Botabek (Esqazyny keıin alyp qalyp). Eseke, men tiri bolsam ol tilegińizge jetesiz, jetkizemin. Ázirshe qosh bola turyńyz. (Qol alysady.)

Esqazy. Sen bolsań joǵarylaı aýdanymyzdan ketip barasyń, Akademıaǵa barǵan soń ákeń sekildi aspanǵa qarap, aýyldaǵy bizderdi tanymaı ketesiń be, qaıdan bileıin.

Botabek. Ol mende bolmaıtyn ádet, Eseke!

Esqazy. Saqtan! Ádemi kabınettegi syrly stoldar aqyly azdardyń kózin maılandyryp jiberetin kórinedi.

Botabek. Bir táýiri men olardaı qaryn men emes, baspen oılaımyn.

Esqazy. Sonyń jaqsy, qosh! (Ketedi.)

Botabek (jalǵyz). «Ózgeni tanýdan buryn ózińdi tanyt, ol úshin neden bolsa da taıynba» degen sóz birde biriniń aýzyna túspeıdi, á? Meıli túspese, ózderiń aldaýyma túse berseńder boldy, basqany men tilemeımin. Sol úshin! Jan bilmeıtin jasyryn syrlarym úshin!

Konák quıyp bótelkege soǵystyryp ishedi. Lúbanyń kele jatqanyn sezip, dıvanǵa jata ketedi, qolynda gazet.

Lúba (onyń qasyna kelip otyrady.) Sen ákeńniń sózine shamdanbaı aqylǵa sal.

Botabek. Qoıshy, sol aljyǵannyń sózin.

Lúba (onyń keýdesine jantaıa, shashynan sıpaı otyryp sóıleıdi). Ókpeshim meniń oılan!

Botabek. Al, oılandym.

Lúba. Ákeń qansha qatty aıtsa da, basqanyń tátti sózinen qymbat ekenin bil. Onyń «adastym» degeni «adastyrdyń» degeni, sol sózine oı jiber.

Botabek. Onyń sózine rahattanǵan ekesiń, á?

Lúba. Raqattanbasam da qynjyla qoıǵanym joq. (Botabek teris aýnap túsedi. Lúba ony ıyǵynan tartyp ózine qaratyp alady.) Oılan, erkeshim: qansha týlasań da bizden jaqyndy taba almaısyń. Eger ákeńe ókpeleseń, ózińdi erke ǵyp esirgenine, boıyńnan búgingi kórgenderin tym bolmasa budan on jyl buryn kórmegenine ókpele. Maǵan ókpeleseń keıbir jat qylyqtaryńdy onyń kózinen búrkep kelgenime ókpele.

Botabek. Sen nege búrkediń jaýym ba ediń?

Lúba. Jaýyń emespin, jasyraıyn da degenim joq. Albyrt jastyq alǵashqy kezde kózimdi baılap tastapty. Ol kezde seniń maǵan ótirik kúlkiń de sulý kórinetin. Endi, oı toqtatyp qarasam...

Botabek. Iá, aıta ber. Endi qalaı kórinetin boldym?

Lúba. Sen ózińnen basqanyń eskenin kóre almaıtyn, ózińnen basqanyń bárinen eń aqyry teatrdyń aldyńǵy qataryn da qyzǵanatyn kór keýdeli kúnshilder sıaqty bolyp barasyń.

Botabek. Senińshe, men anyq solaımyn ba?

Lúba. Ol ǵana emes, sen raqatty araqtan tapqanyńdaı, bar jaqsylyqty da qulyqpen, aldaý-arbaýmen qoldan jasap alǵyń keledi.

Esik qaǵylady, Lúba esik ashýǵa ketedi.

Botabek. Kandıdat ataǵyn alyp, aqshany kep tabatyn bolaıyn, sen qatynmen sonan soń sóılesermin, ázirshe mıaýlap júre tur.

Lúba (qýana kiredi.) Botash! Saǵan bir úlken syılyq ákeldim, bıle jyldam... tez... tez!

Botabek (jatqan kúıi aıaǵyn erbeńdetedi.) Mine, bıledim, ákel!

Lúba. Ataqty akademık kitap jibergende tóbeńmen bılemeısiń be?

Botabek (atyp turady). A! Denısenkodan ba? Anyq kitap pa? (Pakettiń syrtyn ustap.) Ia, kitap. Bul qalaı? Sonda ol kisi meniń dısertasıamdy qorǵalmastan buryn bastyryp shyǵarǵan ba? (Alasuryp, kitaptyń oraýyn bastaıdy.)

Lúba. Sen dısertasıańdy ol kisige jiberip pe ediń?

Botabek. Endi qalaı? Júregi qurǵyr nege týlap ketti? (Pakettiń ishinen syrty muqabaly bir qoljazba men eki kitap shyǵady.)

Lúba. Kitap degenimiz seniń qoljazbań ǵoı? Joq, kitap ta bar eken. (Qýanyshty.) Mine, ǵajap, Eljastyń kitaby. (Birinshi betinen bastap ár betinen.) Eljas Esqazın... «Saǵym dalasynyń bolashaǵy». Ǵylymı ocherk... Sóz basy da jazylǵan. Jazǵan (bir-eki betin ashady) akademık Denısenko. Kórdiń be, Eljas qandaı baqytty, á?

Botabek(syr sezdirmeýge tyrysyp). Onyń baqytty ekenin jańa bildiń be? (Qoljazbanyń ıinen konvertke salýly bir hat alady.) Sóz basy qaı tonda jazyldy eken, oqyp shyqshy?

Lúba. Muny maqtap jazǵanyn oqymaı-aq bilip turmyn, saǵan jazǵanyn oqıyq?

Botabek (oqyǵysy kelmeı, qybyjyqtap az turady da, amalsyz oqıdy, daýysyńda diril bar). Joldas Dáýrenov! Mynandaı sebeptermen qoljazbańyzdy ózińizge qaıtaryp otyrmyn. Siz Esqazın joldastyq osy taqyrypqa jazǵan myna eńbegin oqyp kórińiz. Ne sebep ekeni maǵan qarańǵy, sizdiń bul eńbegińiz sol Esqazın joldastyń kitabyna qatty uqsaıdy... (Mińgirlep.) Mynaý ne shatady-eı?

Lúba. Oqı ber, oqy!

Botabek (jany qysylǵanyn sezdirmeýge tyrysyp, zorǵa oqıdy). «Sózim dálelsiz bolmas úshin áli tırajy basylyp úlgirmegen kitaptyń eki danasyn sizge jiberip otyrmyn. Qoljazbańyzdy osy kitappen salystyryp oqysańyz, kemshiligińizdi qanshalyqty mol ekenin kóresiz. Keıbir jerlerine belgiler qoıyp otyrdym...»

Lúba. Keı jerlerine deıdi? (Qoljazbanyń betterin ashyp.) «Esqazınnen, Esqazınnen» degen bir sózdi ár betine jaza beripti, munysy nesi?

Botabek (kitapty onyń qolyn julyp alyp, belgilengen jerin ıinen oqıdy da, tistenip turyp laqtyryp jiberedi.) Eh, azǵyn! Arsyz! Opasyz! (Sylq etip otyra ketedi.)

Lúba. Botash! Sen kimdi aıtyp týrsyń?

Botabek. Kim ekenin kórmeı tursyń ba?

Lúba. Sonda, Eljas seniń dısertasıańdy paıdalanǵan bola ma?

Botabek (qatty). Paıdalanbasa mynaý ne? (Atyp turyp ketýge ázirlenedi.) Sondaı zymıandy da dos kórip, oǵan jalǵyz qaryndasymdy da qıdym-aý, aı, ańǵal basym-aı!

Lúba. Óziń typyrlap qaıda barǵaly júrsin?

Botabek. Pochtaǵa baryp Almatyǵa zakaz beremin. Bireýdiń jeti jylǵy eńbegin ǵana emes, sezimin de urlaıtyn mundaı uryǵa qarsy bárin de attandyramyn. (Ketedi.)

Lúba (jalǵyz). Bul ne sumdyq? (Jalma-jan Botabektiń qoljazbasynyń betterin aqtaryp, oqı bastaıdy.) Esqazınnen 37 betti qara... (endi Eljastyń kitabyn ashyp ishinen oqıdy da, onan keıin Botabektiń qoljazbasyn oqyp surlana túsedi. Eki kitapty kezek aýdaryp.) Esqazınnen sol 37 betti qara. Esqazınnen 37—38 betterdi qara! (Ekeýin taǵy salystyryp oqıdy.) Bul ne masqara. Qalaıda ekeýiniń biri ury. Sonda ury kim? Kim? (Oıymen alysyp júrip ketedi.) Kim, Eljas pa? Sonyń munda eshkimge kórsetpesten kitabyn Moskvada bastyrýy qalaı osy?.. (Kenet shoshynǵandaı.) A! Men aljastym ba? Ne dep turmyn? Mundaı pasyqtyqqa kimdi qıyp otyrmyn? Eljasty ma? Masqara! Men ne bop kettim? (Qaıta oılanyp.) Sonda kim, ury derim? Botabek pe? Joq... joq... múmkin emes, múmkin emes. Toqta! Toqta! Myna bir sumdyqtyń elesi qylt etti-aý. Dısertasıasyn sońǵy ret jóndep júrgen kezde osynyń ústeliniń ústinde qazaqsha basylǵan bir materıal únemi jatýshy edi, sol ne?.. Eger ol Eljastyń joǵalǵan qoljazbasyn taýyp alǵan bolsa, kimge bastyrady? Saıraǵa ma? Joq, onyń baıymen ósh! Endi kimge, Álde Marıamǵa bastyrdy ma? Joq, onyń ózinen qorqatyn. Endi kimge? Meıiz ol kezde sottalyp ketkendi, basqa kim bar? Toqta, toqta! Onyń sottalmastan buryn basýy múmkin-aý. Ia, sol. Botabektiń onan basqa seneri joq. (Telefonǵa jetip baryp, kenet toqtaı qalady.) Onyń ózi jel aýyz áıel edi, oıdaǵym bolmaı uıatqa qalar ma ekenmin? Joq, nede bolsa kóndim. (Telefondy alyp.) Maǵan bir de on ekini berińizshi... Meıiz jeńgeı bar ma eken? A, ózińizsiz be? Keshirińiz, men ózińizdiń kórshińiz Lúba ǵoı. Jeńgeı, ýaqytyńyz bolsa maǵan kelip ketińizshi. Toıdy endi jarty aıdan keıin kórersiz, qazir úlken jumysym bolyp tur, tez kelińizshi! (Telefondy ornyna qoıady.) Osy men ne istegeli turmyn? (Oılanǵan kúıi kelip Botabektiń qoljazbasyna qaıta úńiledi. Azdan soń esik qaǵylady.) Kele berińiz! (Meıiz kelip kiredi.) A, siz kelip te qaldyńyz ba?

Meıiz (kúlimsirep). Buryn shaban-aq edim, lagerden qaıtqannan beri elgezek bolyp kettim.

Lúba. Qalaı, jaqsy demalyp júrsiz be?

Meıiz. Atama! Janym raqattan basqany sezinbeıtin bolyp ketti.

Lúba. Úkimetimizdiń senimin aqtap, adal enbek etseńiz, barlyq ómirińiz raqat ekenin de sezetin bolarsyz.

Meıiz. Bıylǵy keshirimmen bosaǵan men sıaqtylarǵa óziniń ǵana adal bolýy az, ózgeni de adal etýi kerek.

Lúba. Osy ǵoı meniń sizden kútkenim. Otyryńyzshy.

Meıiz (otyrady). Men ata-ananyń da, joldastyń da, dostyń da, jastaıynan qosylǵan qosaqtyń da meıirimin kórdim. Biraq, úkimet meıirimi sonyń bárinen de qymbat eken.

Lúba. Óte aqyldy sóz. Tek osyny umytpaǵaısyz.

Meıiz. Ákep qoı qoldy. (Qol alysady.) Esinde bolsyn meniń qazirgi en. súıerim adaldyq, adal adam úkimetimizdiń jaqsylyǵyn eshýaqytta umytpaıdy.

Lúba. Onda jasyrmaı aıtyńyzshy, siz byltyr sottalardan bir aı buryn Botabektiń qandaı qupıa materıalyn bastyqsyz?

Meıiz. Qupıa!.. Alla! (Ornynan atyp turady.) Sen meni qurttyń oıbaı, qurttyń! Surama ony, surama. (Eki qolyn erbeńdetip, keıin ıegine beredi.)

Lúba. Sizge ne boldy?

Meıiz. Túk te bolǵan joq, myna páleni suraı kórme.

Lúba. Siz jaqqa ǵana adaldyqty kóbirek aıtqan edińiz ǵoı.

Meıiz. Jo-jo-joq. Úı ishiniń ondaı usaq jumysyn úkimet jumysymen aralastyrma.

Lúba. Jeńgeı, oılanyńyzshy! Eger bireýdiń urlyǵyn jasyryp, qylmysyna ortaqtassańyz qalaı bolady.

Meıiz. Apyr-aı, janym-aı, ne deısiń? Ol qalaısha urlyq?

Lúba. Ótirik ańqaýlanbańyz.

Meıiz. Men ant buzýdan qatty qorqatyn adammyn, baýyrym. Esim shyǵyp ketti, baýyrym... Óziń bilesiń, men sonaý eki balamnyń arqasynda bosandym ǵoı. Eshkimge aıtpasqa sol ekeýin atap ant bergen edim. Qudaı-aı, óziń saqtaı gór.

Lúba. Antty kimge bergen edińiz?

Meıiz. Kimge bolsyn, Botabekke de. (Teńselip júpip ketedi.) Sorly basym... Artynda osyndaı sumdyǵy baryn qalaı bilmedim.

Lúba. Balalaryńyzdy atap ant bergendeı ne Kún týdy?

Meıiz. Qylmysy bar adamnyń ádeti emes pe, qyl-qybyrdan da qorqatyn. Qaıdan sezgenin bilmeımin, ol meniń jasyryn saýda isteıtinimdi bilip alypty. Eger myna materıaldy basqanyńdy tiri janǵa aıtar bolsań, sottatam degen soń, esim shyǵyp ketti.

Lúba (qolyn alyp). Raqmet sizge, kóp raqmet.

Meıiz. Ne úshin?

Lúba. Ámirimdi qorǵap qalǵanyńyz úshin. Endigi tilegim bul jaıdy ázir dabyra qylmaı qoıa turyńyz.

Meıiz (paýzadan soń). Joq bul tilegińdi oryndaı almaımyn. Men endi birin emes, bárin de aıtamyn. Ol maǵan dál sottalardan az-aq buryn taǵy bir qupıa materıal bastyryn alǵan-dy, ony da aıtamyn. Lager 390-den qutylyp kelgennen keıin senen jasyryp 500 som aqsha bergen-di, ony da aıtamyn. Antym bosa da buzyldy, endi aıanarym joq. Eki balany qudaı saqtar, saqtamasa ujdanymnyń sadaǵasy.

Lúba. Ekinshisi qandaı materıal?

Meıiz. Qorqaq Qoıanbaev degen bireýdiń aryzy.

Lúba. Qorqaq Qoıanbaev?

Meıiz. Ia!

Lúba. Kimder jaıynda jazylǵan?

Meıiz. Qatelespesem sonyń ishinde sen de barsyń, Botabektiń ózi de bar. Sonan soń álgi «Gúlstan» kolhozynyń agronomy Eljas pen onyń ákesi Esqazy bar.

Lúba. Sizge ony ne úshin bastyrdy?

Meıiz. Ne úshin ekenin maǵan aıta ma? Myna bireý bizdiń ústimizden túsken aryz eken, osyny qupıa túrde mashınaǵa bastyrý kerek bolyp tur, bul memleket qupıasy dep eshkimge aıtpasqa taǵy da ant aldy... Nemene bul da urlyq pa?

Lúba. Urlyqtyń da, sumdyqtyń da en úlkeni osy. (Júrip ketedi.) Siz endi kete berińiz.

Meıiz (kete bere qaıta oralyp). Qaraǵym Lúba! «Aýzy kúıgen úrip ishedi» degen. Men aýzy kúıgen adammyn, qylmysty bile tura aıtpaýym qylmys bolar. Ózin aıt, aıta almasań ózime qoıyp ber. Eki balamdy qudaı saqtar, saqtamasa ózi alar, kóndim. Men endi eshkimnen de qoryqpaımyn.

Lúba. Eki Kún shydasańyz bári de ashylady. Tek osy aıtqandaryńyzdyń anyqtyǵyna meniń kózimdi ábden jetkizińiz.

Meıiz. Qalaı?

Lúba. Men joqta kelińiz de, ózimen aqyldasqan bolyp ketińiz, arjaǵyn ózim bilemin.

Meıiz. Maqul, maqul. (Kete bere, qaıta toqtap.) Toqtaı tur, sonda ne dep aqyldaspaqpyn?

Lúba. Bizdiń sol urlyǵymyzdy el bilip qoıypty, endi qaıttik deseńiz boldy.

Meıiz. Ol da jón eken. (Kete bere taǵy toqtap.) Elin kim dese ne deımin?

Lúba. Kim ekenin bilmeımin, bireýler telefon arqyly surap, qorqytyp júr deńiz. Onyń keletin mezgili bolyp qaldy tez shyǵyp ketińiz.

Meıiz. Keteıin, keteıin. (Kete bere taǵy burylyp.) A, oǵan qashan keleıin?

Lúba. Men qazir ketip, ońasha qaldyramyn, keshikpeńiz.

Meıiz. Oı, qudaı-aı, munyń aqyry ne bolar eken. (Kete bere toqtap.) Qaraǵym Lúba, osydan taǵy bir pálege ushyraı qalsam, anaý eki balam saǵan amanat.

Lúba. Endi eshqandaı pálege ushyra almaısyz, qoryqpańyz! (Shyǵaryp salyp, qaıta keledi.) Bul áıelge sený de qıyn, ekeýiniń sózin qalaı estisem eken? Olar ǵoı osy bólmede, myna jerde otyryp sóılesedi... (Terezeniń perdesin jamylyp.) Osy jerge jasyrynsam ba eken... Joq, munan sezip qalady!

Tórgi bólmege ketedi, azdan soń. Botabek keledi, ol aýyr oıda, papıros alyp tarta bere tórgi úıden shyǵa kelgen Lúbadan shoshyp selk ete túsedi.

Botabek. A, sen ekensiń ǵoı?

Lúba. Endi kimdi kútip ediń? (Óte beredi.)

Botabek. Meniń qazir Almatyǵa júrýim múmkin, úıdi tastap qaıda kettiń?

Lúba. Úıdiń ishi ýlanyp ketkendeı keýdem órtenip barady, kel boıyna baryp qaıtpasam bolatyn emes.

Botabek. Men saǵan úıdi kimge tastaımyn dep turmyn ǵoı, estımisiń?

Lúba. Sanasy eskennen beri urlyqty qoıdy ǵoı jurt. Kim alar deısiń, tasta da júre ber. (Ketedi.)

Botabek. Mynaý ne dep ketti-eı? Áldeneni sezgendeı qalaı-qalaı qadalady ózi. (Telefon syldyraıdy, tyńdap.) Ia, ıa, Almaty ma? Bul kim? A, Sateke, sálemetsiz be? Hal jaman emes. Sizdiń tapsyrǵan sharýańyzdy da yńǵaılap qoıdym. Ákeı eki sózge kelgen joq, osy sapardan qaıtyp kelisimen oryndaımyn dedi. Oı, qyzyq ekensiz ǵoı, áke men balanyń kezdesýi de sóz be? Mysaly, ol kisi Saǵym dalasyna ketip bara jatyp, osy úıden jańa ǵana attandy. Sonda men bárin de aıttym. Raqmetti keıin aıtarsyz, ázirshe mynany aıtyńyzshy, meniń jumysymdy qaıttińiz? Jóndep boldyńyz ba? Oı, kóp raqmet... Sateke, sol jaıynda bir úlken soǵys bolǵaly tur. Esqazynyń Eljasy degen bireý meniń osy dısertasıamdy urlap alyp Moskvaǵa bastyryp jiberipti. Sumdyq bolǵanda atamańyz tipten, buǵan ne isteý kerek? (Shattanyp.) Óte durys aıtasyz, qurtý kerek. Ondaılar ómir súretin bizde oryn joq. Sony prezıdentten bastap tilińiz jetken jerdiń bárine jetkize berińiz. Men be? Men tipti búgin keshki poezben barýǵa da ázirmin. Onda barǵan soń sóılesermiz. Ázirshe qosh bola turyńyz.

Ol telefondy qoıa bergende Meıiz keledi. Botabek jalǵan kúlkisimen ornynan ándete turady.

«Júrsiń be aman-esen kóz kórgenim

Joq eken burynǵydan ózgergeniń!»—

Meıiz. Kóz kórgeniń ózgerip, kórgenderiniń bárin kútkeli keldi.

Botabek. Kóıt-kóıt. Ekeýmizdiń birimizden-birimiz jasyrar syrymyz bar ma?

Meıiz. Meniń elden jasyrar syrym joq. İster qylmysymdy istedim, tartar jazamdy tarttym, endi eshkimnen qorqa almaspyn.

Botabek (seziktene). Osy sen ne aıtqaly kelesin?

Meıiz. Osy seniń maǵan bastyrǵan byltyrǵy kýpel materıalyń kimdiki? Aryzyń kimdiki? Túneýgi bergen aqshań kimdiki? Aldymen sony aıtshy?

Botabek (úreılene qushaqtaı alyp). Jap aýzyńdy, jap tezirek! (Júgirip esikke, onan terezege barady.) Sen qatyn tez jyndyhanaǵa bar, bar, tezinen bar!

Meıiz. Kerek bolsa óziń bar.

Botabek. Sen jyndanypsyń. Jyndanbasań osyndaı sózdi aıtarmasyń? Men saǵan qaı kezde materıal bastyryp, qaı kezde aqsha berip edim?

Meıiz. Beri qarashy!

Botabek. Nemene, seniń betiń. men qaramaǵan bet pe edi? Mine, qaradym. Osyndaı jalamen qorqytyp taǵy da súıgizbeksiń ǵoı. Joq, tamyrym, taýdaı pále úıseń de men seni endi súıe almaımyn da, bul qurǵan tuzaǵyda túse almaımyn, shyq úıden, shyq tezinen!

Meıiz. Bylsh etkizip túkirer edim, átteń bir kezde ózim súıgen betti aıap turmyn. Erteńge deıin shydaı tur, mundaı bet túsirilmeı ketpes. (Shyǵa jóneledi.)

Botabek. Meıiz, Meıiz, janym, kishkene toqtashy! (Sońynan júgiredi.)

Lúba (tórgi úıden shyǵa kelip). Erteń kezdesetin boldyńdar ǵoı, nesine asyǵasyń?

Botabek. A! Lúba!.. Sen... Sen urylardaı esikten shyǵyp, tesikten kirgeniń qalaı?

Lúba. «Joldasyń soqyr bolsa bir kózińdi qysyp júr» degen emes pe? (Kúrsine sóılep.) Biraq, men kózimdi juma almadym, kóp jaıdy kórip, kóp jaıdy estip keldim:

Botabek. Kimnen? Kóldegi balyqtardan ba? Joq, álde jańaǵy sıaqty malyn da, janyn da saýdaǵa salyp júrgen saýdagerlerden be?

Lúba. Bárinen de... Qybyrlaǵan jannyń bári de meni mazaq etti. Báriniń de aıtatyny bir ǵana sensiń. Eljastyń qoljazbasyń urlaǵanymen qoımaı, onyń kózin joıyp, eńbegin erkin paıdalaný úshin istemegen qastyǵy joq. Qorqaq Qoıanbaev degen atpen ótirik aryz jazǵan da, qystygúni Shaltaqbaıdy Esqazyǵa aıtaqtap tóbelestirgen de, onyń óz tymaǵyn ózine atqyzyp aryz bergizgen de. Eljasty ákesiniń qylmysyn jasyrdy dep qaralaý úshin, ol aryzdy ótirik búrkemek bolǵan da seniń baıyń Botabek deıdi bári de. Endi onyń eshqaısysynan eshteńe shyǵara almaǵan soń, qaryndasyn betke ustap Eljasty jalǵan dostyqpen arbap júr deıdi olar.

Botabek. Óshir únińdi!.. (Ekeýi birine-biri únsiz qarasyp qalady.) Seni de jarym dep keldim-aý, á?

Lúba. Sol sózdi saǵan men aıtqaly turmyn. Janym degen sózdi sońǵy ret aıtyp jalynamyn, bárimizdi birdeı masqara eteıin demeseń, aqtyǵyna eldiń kózi jetkenshe, dısertasıańdy toqtata tur.

Botabek. Janashyrymsyń kólgirsigen jádigóı. Onan da «bar kóksegenim osy eńbegińniń jaryq kórmesten otqa jaǵylýy, eger tilimdi almasań álgi sıaqty esýas, ósekshilerdiń jalǵan aryzyn jańbyrdaı jaýǵyzamyn» degen sózdi ashyq aıt!

Lúba. Árbir sóziń qat-qabat muz bolyp júrekke qatyp jatyr. Sonda da tózip kereıin, aıta ber! Olaı deýge dáleliń qaısy?

Botabek. Dálelim sol — sen meni mahabbat dárejesimen birge kóship-qonyp júretin jelbýaz dep qorqasyń.

Lúba (yzamen myrs etip). Ashyǵyraq aıtshy, sen ǵylymı ataq alǵan soń ózimdi mensinbeı tastap ketedi dep qorqamyn ba?

Botabek. Ol ǵana emes, sen ómirdiń maǵan buıyrǵan bar raqaty men baqytyn Eljasqa buıyrmaqsyń.

Lúba. Ashyǵyraq aıtshy! Ataqty seniń emes. Eljastyń alǵanyn, ózimdi seniń emes, Eljastyń súıgenin tileımin be?

Botabek. Endi qalaı? Eljasqa meniń dısertasıamdy bergen de, Maskvaǵa jibertken de sensiń. Muny da tanymysyń?

Lúba. Tergelmeı ketpeıtinińdi sezip, berer jaýabyńdy erte ázirlegen ekensiń. Biraq, jazadan qutqara alatyn jaýapty emes, ózińdi óziń masqaralaıtyn kúlkini ázirlepsiń. (Bar yzamen, biraq salmaqty únmen.) Netken qunsyz, netken arsyz ediń?

Botabek (tistene aıqaılap.) Toqtat! Qan bolaıyn demeseń, toqtat tezinen!

Lúba (yzaly kúlkimen). Otello! Túriń Otellonyń Dezdemonany óltirgeli turǵandaǵy túrine uqsaıdy, biraq ekeýińniń aıyrmań jer men kókteı. Ol adamgershilikti qurmetteıtin asyl adam. Al sen ózińdi de qorlaıtyn urysyń. (Ketýge betteıdi.)

Botabek (aldyn kes-kestep). Toqtat, deımin men saǵan.

Lúba. Meni endi toqtata alatyn tek ólim ǵana. (Qarsy júrip.) Joǵal jolymnan!

Botabek. Esińde bolsyn, men seniń ózimdi osylaı satyp ketetinińdi erte-aq sezgemin, sezgemin de ázirlengenmin. Endi taýdaı pále úıseń de qańbaqtaı kórer men joq. Ekinshiden, meniń negizgi urym Eljas emes, onyń sybaılasy sensiń. Erteń sot skameıkasynda Eljaspen birge sen de otyrasyń. Osyny esińe myqtap saqta da (joldy bosatyp) jónel!

Lúba. Asyǵa kútem, sol sotty! (Qatty ekpinmen kete beredi.)

Shymyldyq.

TÓRTİNİSH PERDE

Besinshi sýret

Birinshi sýrette Esqazynyń úıi turǵan jerge jel stansıasy salynǵan. Oǵan jalǵas árirekte stansıanyń propeller ornatatyn munarasy, munaranyń arǵy qabatynda bir-eki shatyr tur. Soǵan jalǵasa úsh qatar bolyp tizbektelgen dvıgatelder sahna tórine qaraı sozylyp ketedi. Solarmen jarysa qazylǵan qanal kórinedi. Sahnanyń ekinshi jaq shetin ala, taqta-taqta bolyp egilgen eginniń sheti kórinedi. Bir taqtadaǵy bıdaı altyn shashaqtaı jarqyrap kóz tartady. Ekinshi taqtadaǵy semip qalǵan, úshinshisindegisi jap-jalpaq kúıinde kógerip tur. Árirekte boılap ósken sudanqanyń basy kórinedi. Perde ashylǵanda stansıanyń kóleńkesinde turǵan stol basynda Aıqyn men Jazıra otyr.

Jazıranyń qolynda torsyq. Aıqynnyń qolynda kese.

Aıqyn (kesesin syrǵytyp). Kópten-kóp raqmet, jeńeshe. Men ábden toıdym.

Jazıra (kesege taǵy quıyp jatyp). Syı aıaqtan keıin ózim de endi quımaımyn.

Aıqyn. Siz meni búgin ómirimde tatpaǵan dámmen syıladyńyz.

Jazıra. E, o da bolsa Zeınetjannyń arqasy ǵoı.

Aıqyn (Kúlimsirep). Zeınet bolmasa bul shubatty maǵan tatyrmas pa edińiz.

Jazıra. Árıne.

Aıqyn. Nege?

Jazıra (torsyqtyń aýzyn býa bastaıdy). Men ózimdi syılaǵandardy ǵana syılaımyn.

Aıqyn. Men qashan sizdi syılamadym?

Jazıra. Meni syılasań shalymdy da syılar ediń ǵoı.

Aıqyn. Ol kisige men ne jazdym?

Jazıra. Jazyǵyń sol, dalanyń jyndy jeline de qıǵan aqyldyńdy oǵan qımadyń.

Aıqyn (ańyryp). Túsinbedim, jeńeshe.

Jazıra. Keshe ol qudalyq jaıyn sóılese barǵanda ózińniń ne degenińdi esińe túsirseń bárine de túsinesiń.

Aıqyn. Sizdińshe men ne deýim kerek edi?

Jazıra. Ol úshin kóp aqyldyń keregi joq. «Bizdiń balalarymyz áke-sheshesi matastyratyn burynǵynyń jastary emes, erikti ózderine bereıik» deýiń kerek edi.

Aıqyn (Kúlimsirep). Osy aqylyńyzdy shalyńyzǵa nege aıtpadyńyz?

Jazıra. Aıtylǵan edi, aljıyn degen be, osy sapar jaza basypty. Ǵalym men qoıshynyń qudalyǵy burynǵy zamandaǵy baı men kedeıdiń qudalyǵyńdaı kádirsiz bolar, onan da Aıqynnan bir tilek tile de qaıt dep jibersem, ol ózinshe laǵypty.

Aıqyn. Siz menen ne tile degen edińiz?

Jazıra. Balalardyń arasyna kirispeýińdi tile dep edim.

Aıqyn (oılana qarap baryp kúlimsireıdi). Ol kisi sizdi syılaıtyn sekildi edi, qartaıaıyn degen be?

Jazıra. Joq, ol qudaıyn syılamasa da meni syılaıdy.

Aıqyn. Syılaıtyn bolsa tilińizdi almas pa edi?

Jazıra. Ony jeliktirip jibergen Botajan kórinedi.

Aıqyn (kenet salýyn qandanyp qymyzdy juta salady da, túregeledi). Raqmet sizge. Men endi jumysyma kiriseıin. (Munaraǵa betteı bere alystan bireýdi kórgendeı bolady.)

Jazıra (ózine). Osynyń qyzyna úı ishimizdi túgel ǵashyq qyp qoıǵan bul qudaıǵa ne aıtarsyń.

(Alysqa qarap.) Ózi bir kelmedi-aý, sońǵy ret betinen bir súıip ketetin.

Aıqyn. Es aǵań bolý kerek, malshylar jaqtan bireý kele jatyr. (Munaraǵa shyǵa bastaıdy.)

Jazıra. Ol seniń qarańdy endi qaıtyp kórmekshi emes edi, júregi shydamaǵan ǵoı baıǵustyń.

Aıqyn. Onda siz sol shydamsyz júrekti qazir bir qýantyńyz.

Jazıra (atyp turyp). Qalaı?

Aıqyn (munaranyń basyna shyǵyp áldeneni buraı bastaıdy). Ne úshin ekenin aıtpańyz da, tek «shúıinshi! Shúıinshi!» deı berińiz.

Osy kezde alystan Eljas pen Zeınettiń qosylyp salǵan áni estiledi. Sol ónge qulaǵyn tigip Aıqyn da, Jazıra da únsiz, qımylsyz turyp qalady. Jazıranyń júzinde úlken bir shattyq bar. Al Aıqynǵa shattana qarap tur. Azdan soń sahnanyń tór jaǵynan aıaǵyn mań-mań basyp, Qulaǵyn ánge tige Esqazy kele jatady.

Esqazy. Tyńdashy, Aıqynjan, tyńdashy! Qarabaıdan basqa eshkim aıyra almaıtyn júrek úni ǵoı mynaý. (Dırıjırovat etip ánge ózi de qosylady.) Qyzyǵasyń kep, qyzyǵasyń kep, amal ne, qoldan kelmeıdi.

Jazıra (daladan shyǵa kelip ony bassalady). Shúıinshi, kókesi! Shúıinshi!

Esqazy. Jákesi-aý, ne úshin?

Jazıra. Ne úshin ekenin surama da, shúıinshimdi bere ber. Ákel beri juldyzdy. (Omyraýyndaǵy Altyn Juldyzǵa jarmasady.)

Esqazy (jaqtyrmaı). Nemene, ózińde joqty ıemdenip, mynalarǵa mazaq bolaıyn dep pe ediń?

Jazıra. Olar ne dep mazaqtaıdy?

Esqazy. «Qoıshylarǵa berilgen bir juldyz bárine de jetedi» dep kúlmeı me?

Jazıra. Altyn Juldyzy bar adamdy eshkim de mazaqtamaıdy, syltaýratpaı ákel tez.

Esqazy. Adamdy omyraýyna ǵana qarap baǵalaıtyn esýastar bul kezde azaıǵan, Jákesi! (Sybyrlap.) Nemene, álde Aıqyn rızalyǵyn berdi me?

Jazıra. Nege ekenin bilmeımin, senen shúıinshi sura, qýant degen ózi. Sen qaýzaı ber, men Zeınetjannyń qymyzyn shatyryna qoıaıyn da, soıatyn mal keltireıin. (Ketedi.)

Esqazy. Aıqynjan! Sen aıtyp jibershi, janaǵynyń shúıinshisi ne?

Aıqyn (tómen túse bastaıdy). Qurmetti quda-aý, aldymen amandasaıyq ta.

Esqazy (tańdana, umtyla basyp). Quda! Kim? Mas be?

Aıqyn. Onyń tańdanatyn nesi bar?

Esqazy. Aıqynym-aı, asylym-aı, keshegi bir sózińnen túrshigip qalyp edim, tezirek tússhi, qushaqtap turyp bir súıeıin.

Aıqyn. Ia, siz keshe meni az biletinińizdi kórsettińiz. (Ekeýi qushaqtasady.)

Esqazy. Keshir, baýyrym, keshir! Eljasym da meni ońdyrǵan joq. (Aıqynnyń qulaǵyna.) Ol, tipti eskiliktiń kóleńkesinde qalǵan ekensiz ǵoı, endi qalyń maldy da tóleńiz, nekemizdi qıdyrý úshin kolhoz ortalyǵyna meshit saldyryp, moldany da shaqyrtyńyz deıdi.

Aıqyn (Kúlip). Siz ne dedińiz?

Esqazy. Ne deıin uıaldym da úndemedim.

Aıqyn. Ia! Malsha matalǵanymyzdy sezbeı qudalyqty bizder ǵana qýanysh kórdik, al búgingi jastar úshin ol qorlyq.

Esqazy. Ony men de bilemin-aý, Aıqynjan. Biraq, adamnyń úılener kezi ómirindegi eń jaýapty kezeńi ǵoı.

Aıqyn. Ony Eljas pen Zeınet bizden kem túsinbeıdi. Sondyqtan siz ekeýmizge qalǵan endigi mindet—toıǵa shaqyrylatyn dostardyń tizimin jasaý ǵana.

Esqazy. A! Qaıta aıtshy, baýyrym. (Qýanǵannan ne derin bilmeı onyń qolynan ustaı alady.) Toıdy qashan jasaımyz dediń?

Aıqyn. Ony jastardyń ózinen suraımyz.

Esqazy (qolyn silkip). Ómirden kútken eń asyl tilegime jetkizdiń, Aıqynjan, kóp jasa Baqytty bol!

Aıqyn. Sizge de sony tileımin. Endi maǵan ruqsat etińiz, jumysyma kiriseıin.

Esqazy. Aıqynjan-aı, mazańdy ala berdim-aý. taǵy da bir tilegim bolyp turǵany.

Aıqyn. Aıtyńyz.

Esqazy. Myna malshylar búgin úılerine qaıtatyn emes?

Aıqyn. Nege?

Esqazy. «Bizdiń qazir keýdemiz emes, dalamyz toly qýanysh, mundaı qýanyshty kúnderdi qarańǵy úı« de etkizýge bolatyn emes. Aıqyn joldas bir úlken jomarttyq istep jaryqty búgin berse eken» deıdi.

Aıqyn. Úkimet komısıasynan buryn ózim kórip almaq bolyp ázirlenip jatyrmyn. Lampalaryńyzdy ornata berińizder! (Qaıtadan munaraǵa órleıdi.)

Esqazy. Búgin be?

Aıqyn. Qazir.

Esqazy. Qaraǵym Aıqyn-aý, túsimde kórgen baqyt dalasyn óńimde kórsetip, aı men kúndi qabat qushaqtattyń ǵoı onda.

Aıqyn. Ýaqyt ótip barady, tez jetińiz.

Esqazy. Saǵym dalasyndaǵy sansyz kóz endi saǵan qadalady, taldyra bermeı óziń de tezdete kór! ( Ketedi.)

Sahna shetine kelip bir mashına toqtap, ishinen Eljas pen Zeınet túsedi. Zeınettiń qolynda bir býda sýdanka bar.

Zeınet. Papa! Eljastyń sýsyz esirgen sýdankasyn qarańyzshy!

Eljas. İske sát, Aı aǵa!

Aıqyn. A! «Pobedamen» jeldeı esip júrgen mınıstrlerdiń biri eken desem, sen be ediń?

Eljas (Kúlimsirep). Kútkenińiz mınıstr, kergenińiz kolhozdyń agronomy. Qaıtesiz, soǵan da razy bolasyz da? Zeınet, júr endi myna bir ýchastkeni kóreıik.

Zeınet (Kúbirlep). Óziń bara ber, men papammen bet ashysqaly turmyn.

Eljas. Baıqa, bet ashysamyn dep býrkep alma! (Ketedi.)

Aıqyn (Kúlimsireı basyn shabad.) Soǵan da razy bolarsyz deıdi, á?

Zeınet. Papa! Onyń sózin qoıyńyz da, myna sýdankasyna qarańyzshy, meniń boıymnan eki ese bıik.

Aıqyn (tómen túse bastaıdy). Ol kelesi jyly bul dalaǵa gektarynan júz emes, myń sentner túsetin shópti de egedi. Sonda sen ony ne dep maqtaryńdy bilmeı júrme.

Zeınet (uıalyp tómen qaraıdy). Papa! Men emes, ózińiz ǵoı, Saǵym dalasyn sóz ete qalsańyz, onyń qaıta jaralýyna eń alǵash sebep bolǵan Eljas dep ony esińizden tana maqtaıtyn.

Aıqyn (ázildep). A, sen Eljas jaıynda aıtylǵan táýir sózdiń bárin jattap júredi ekensiń-aý.

Zeınet (uıala sóılep). Nege ekenin bilmeımin, ózinen ózi jattalady da qýanta beredi,

Aıqyn. Sol qýanyshyńa men de ortaqpyn.

Zeınet (shattana jalt qarap). Papa! Ras aıtasyz ba?

Aıqyn (qushaqtap). Baqytty bol, balapanym, baqytty bol!

Zeınet (aımalap). Papa! Bizdiń ómir netken qyzyqty.

Aıqyn (Kúlimsirep). Ony jańa ǵana sezdiń be?

Zeınet. Oılanbadyńyz.

Aıqyn. Oılandym, balam. Nege olaı degenińe de túsindim. Ras bizdiń ómir qyzyqty. Ol nelikten?.. Ómirdiń úsh túrli ǵajaıyp sáýlesi bar. Ol — kirshiksiz taza mahabbat, ol — dostyq, ol — enbek. Kimde-kim osy úsheýine ıe bola alsa odan baqytty jan joq. Ondaı adamǵa ómir súrý óte jeńil de, qyzyqty da. (Qolyndaǵy bir tal bıdaıǵa kúlimsireı qarap kele jatqan Eljasty ıegimen nusqap aqyryn sóıleıdi.) Sonyń, biri mynaý. Sen de dál sondaısyń, sondyqtan da ekeýiń teńsiń.

Zeınet. Papa, nege siz búgin oqshaýlana sóılep otyrsyz.

Aıqyn. Endi sen oılanbadyń. Men oqshaýlanǵanym joq, senderge qarap ózimniń jasarǵanymdy kórip otyrmyn. Bar, sheshelerin qymyz ákelgen-di, shatyrǵa baryp sony ishińder.

Zeınet. Sheshe! Ol kim?

Aıqyn. Ózińniń eneń Jazıra.

Zeınet. Papa! (Betin ákesiniń ıyǵyna basady.)

Aıqyn (ekeýin eki qolymen qushaqtap). Ekeýińnen endigi bir tilegim, ákelerińe qaramaı ózderińe qarańdar! (Ekeýin eki súıip.) Baqytty bolyńdar, balapandarym! (Eljastyń qolyndaǵy bıdaıdy endi ańǵaryp.) Munyń ne?

Eljas. Kórińiz! (Bıdaıdy kórsetip.) Bizdiń bul dalany: maldyń órisine emes, astyqtan mol ónim beretin egin jaıǵa aınaldyramyz, degenimizge endi jurttyń bári de senetin boldy.

Aıqyn. Oǵan meniń eshqandaı kúdigim joq, balam. Erteńgi kúni talaı sovhozdar osy dalaǵa kep ornaıdy áli. (Alysqa qarap.) Myna bir shań ne?

Eljas. Ózi el jaqtan keledi.

Zeınet. Ekpini «Pobedaǵa» uqsaıdy.

Aıqyn. Onda kim bolǵany?

Eljas. Otarlardy aralaýǵa shyqqan oblys basshylarynyń biri bolar.

Zeınet. Men bilsem, osy kele jatqan bizdiń Lúba.

Eljas. Ol kelmekshi emes-ti... Biraq, mashınasy uqsaıdy.

Zeınet. Mashına aıdasy da uqsaıdy... Áne, aıttym ba, sonyń tap ózi.. Júr, aldynan shyǵaıyq.

Eljas pen ekeýi ketedi. Sahna syrtyna kelip toqtaǵan mashınanyń dybysy estiledi. Azdan soń qolynda Eljastyń kitaby men Botabektiń qoljazbasy bar Lúba kele jatady.

Aıqyn (qarsy júrip). Kirpigińniń ár talynan aýyr qaıǵynyń jasy tógilgendeı, nendeı qasiretti ákele jatyrsyń, balam?

Lúba (jasqa býlyǵyp, ázer sóıleıdi). Papa! Óziniń mansaby úshin basqanyń baqytyna, baqytyńa emes, tipti ómirine de qastyq etetin, dostyqty zulymdyqtan, mahabbatty saıqaldyqtan tabatyn adamdy ne deýge bolady?

Aıqyn. Adamdy emes, azǵyndy de!

Lúba. Ondaıdy joldasym deýge bola ma?

Aıqyn. Joq, bolmaıdy.

Lúba. Balam deýge bola ma?

Aıqyn. Eshýaqytta.

Lúba. Endeshe sizdiń Zeınet ekeýmizden basqa balańyz joq.

Aıqyn. Ne dep týrsyń, Lúba? Tulaboıyma ý tarap barady, azaptamaı aıt jyldam.

Lúba (kitaptyń bir danasy men Botabektiń qoljazbasyn usynady). Aıta alatyn emespin, ózińiz kórińiz.

Aıqyn (Lúbaǵa uzaq qadalyp baryp alady). Bul ne?

Lúba. Botabektiń dısertasıasy men Eljastyń kitaby. Akademık Denısenko birin úlken ǵylymı eńbek dep bastyrypty da, ekinshisin urlyq dep qaıtarypty.

Aıqyn. Urysy kim?

Lúba. Ury da, domalaq aryzdyń ıesi Qoıanbaev ta sizdiń balańyz Botabek.

Aıqyn (qatty kúıinip). Jalǵan! Aıtyp turǵanyńnyń bári jalǵan! Joq, joq talaspa, talaspa! (Júrip ketedi.) Qansha arsyz bolsa da , onyń dál mundaı qylmysqa barýy múmkin emes. Sen áldekimniń sózine aldanyp, jalǵan aıtyp tursyń. Jalǵan! Jalǵan!

Lúba. Eger Jalǵan bolsa qýanar edim, amal ne, ol tilegim bolmaı tur, papa!

Zeınet júgirip keledi, oǵan ilese Eljas ta keledi.

Zeınet (ákesin kele qushaqtap). Papa, sizge ne boldy?

Aıqyn. Ákeń ózine ózi janat aıtatyn kúıge tústi, balam. (Eljasqa.) Men eki qolymnyń birin shapqaly turmyn, adaly qalady da, aramy shabylady, sonyń biri sensiń, Eljas.

Eljas(ań-tań). Túsinbedim. Aı aǵa!

Aıqyn. Túsinesiń. (Qatal qadalyp). Sen maǵan Botabektiń dısertasıasyn qaı kezde oqyǵanyńdy, kitabyńdy bizdiń akademıa arqyly Almatyda bastyrmaı, salǵannan Moskvaǵa jiberýińniń mánisin aıt!

Eljas. Men Botabektiń dısertasıasyn eshýaqytta oqyǵan emespin. Oqymaıyn degenim joq, onyń ózi kórsetkisi kelmedi, nanbasańyz Lúbadan surańyz. Ekinshiden, meniń eńbegimdi sizdiń akademıada eshkim elegen joq, Moskvaǵa joldaǵan da ózim emes, ózderi suratyp aldy.

Aıqyn. Kim seniń eńbegińe syrttan ǵashyq bolyp júrgen?

Eljas. Akademık Denısenko. Ol kisige aıtýshy da ózim emes.

Aıqyn. Endi kim?

Eljas. Qasyńyzda tur.

Aıqyn. Zeınet pe?

Zeınet. Iá, menmin, papa!

Aıqyn. Sen osy eńbektiń ekeýin de oqyp pa ediń?

Zeınet. Iá, ekeýin de oqydym.

Aıqyn. Qalaı, birine-biri uqsaı ma?

Zeınet. Joq, uqsamaıdy, taqyryby bir bolǵanmen, jazylýy eki basqa.

Lúba. Ol sen ekeýmizdi dısertasıasynyń eski túrimen aldap kelipti, myna jańa túrin oqyǵan joqsyń.

Zeınet (ala berip). Bul qandaı túri?

Lúba (ashyp nusqaıdy). Denısenkodan mynadaı baǵa alyp qaıtqan túri.

Zeınet (shoshynǵandaı). «Esqazınnen», «Esqazınnen» deı bergen, bul qalaı? Papa, bul ne sumdyq?

Aıqyn (qoljazbany onyń qolynan qaıta julyp alyp únsiz qarap turyp qalady. Azdan soń ǵana basyn zorǵa kóterip zalǵa qaraıdy.) O, sorly Aıqyn! Bul ras bolsa kim boldyń! Qazaq dalasynyń talaı qarańǵy túkpirine bolashaqtyń sáýlesin aparyp, árbir ornatylǵan jańa lampalardy kergen saıyn uly adamnyń nuryna bólengen elińdi kórýshi ediń de, bar maqsatyna jetkendeı shalqýshy ediń. Mynaý ras bolsa endi kim boldyń? Talaı dalany gúldendirip, talaı qalany nurlandyrsań da jalǵyz ulyńnyń sanasyna sáýle bere almaı, keýdeńe qadalatyn oq jylandy ósirseń kim boldyń? (Teńsele basyp shatyryna qaraı júrip ketedi.. Qalǵandar soǵan qarap sýyń oıda turyp qalady.)

 

Eljas. Qartty beker qınadyń-aý, Lúba!

Lúba (Kúrsine sóılep). Qansha oılansam da aıtpaı jasyrýdyń jónin tappadym.

Zeınet (kóziniń jasyn súrtip). Seniń «bekeriń» ne?

Eljas. Men dostyq úshin barlyq abyroı, ataqty qurban etip, Botabekti qorǵap qalsam dep edim. (Otyra ketedi.) Biraq oǵan ujdanym jiberer emes.

Zeınet. Qalaı qorǵamaqshy ediń?

Eljas. Bar kinány óz moınyma alsam..

Zeınet (qatty tiksinip) Eljas! Osy ma endi senen kútkenim?

Eljas. Muny ózim de kútken emes edim, ákeńniń jańaǵy qınalǵany batyp ketti. Jan aýyrsa oıdyń teńseletin ádeti ǵoı.

Zeınet. Ol endi seniń de ákeń emes pe, esirkeımin dep óltirýin qalaı?

Eljas. Óltirý!

Zeınet. Tym qattyraq teńselip ketipsiń jigitim. (Lúbaǵa). Botabektiń ózi ne deıdi?

Lúba. Onyń oıynsha ury ózi emes, Eljas.

Eljas. Lúba, seniń ómirińde aıtqan tuńǵysh ótirigiń osy bolar?

Lúba (ishinen asynyp alǵan sómkesinen sheti shala janǵan qalyń dápterdi sýyryp alady). Onda mynany Meıizge kóshirtken óziń bolarsyń?

Zeınet (qarap jiberip). Ǵajap-aý, bul Eljastyń byltyr men joǵaltqan dápteri ǵoı.

Eljas (jetip baryp dápterdi qolyna alyp qaraıdy da, sýyq túspen Zeınetke qadalady. Áldene aıtqysy keledi, aıta almaı túsi birte-birte oqı bastaıdy). Joq, saǵan ashýlaný meniń qolymnan kelmeıdi eken.

Zeınet. Eljas! Sen meni kim dep tursyń?

Eljas. Kim bolsań da máńgi súıerim sen ǵanasyń ǵoı, onan da mynany aıtshy, muny otqa salǵan kim?

Zeınet. Súıemin deısiń de jazalaısyń, bul qalaı?

Eljas. Jaza?!

Zeınet. Bulaı kúdikti bolǵanymnan jazalanǵanym jaqsy,

Eljas. Keshir, sáýlem. Mynaǵan tıgen ot júregimdi sharpyp ketti de, ne degenimdi ózim de bilmeı qaldym.

Zeınet. Bul maǵan da jeńil tıip turǵan joq. (Lúbaǵa.) Sen muny qaıdan taptyń?

Lúba. Men Meıizden aldym, oǵan berýshi Botabek kórinedi.

Zeınet (qatty tiksinip). Botabek! Meniń aǵam! Onda maǵan bári túsinikti.

Eljas. Túsinikti bolsa áni, ózi de kele jatyr, mynaý sonyń mashınasy.

Lúba (seskengendeı). Ol munda ne úshin keldi? Múmkin basqa...

Eljas. Joq sol. Ol mashınasyn senen de qyzǵanýshy edi ǵoı, basqaǵa berýi múmkin emes.

Zeınet. Kelse kelsinshi! Kimniń kim ekenin kórińkirep alaıyq.

Eljas. Toqal alǵan ba, qasyndaǵy áıeli kim?

Lúba (shoshynyp). Meıiz! Bul qalaı? (Jalmajan dápterdi sómkesine sala bastaıdy.)

Zeınet. Sen odan sonsha nege shoshyndyń?

Lúba. Mynaý saýdager áıel meni ne aldady, ne satty. (Syrttan Botabektiń óktem daýsy estiledi.)

Botabek (syrtta). Kerek kezinde ózim shaqyramyn. Mashınada otyra tur. (Ekpindeı basyp jyǵa keledi de, ótirik kúle sóıleıdi.) Ha, eki opasyz! Meniń qoljazbamdy taǵy da urlap kep tyǵylǵan jerleriń osy dala ma? Káne, betterin shydasa ekeýiń menimen aıtysyńdar da, qoljazbamdy qaıtaryńdar.

Eljas (qolyn usynyp). Aıtyspastan buryn amandassaq qaıtedi?

Botabek (onyń qolyn qaǵyp jiberip). Tart aram qolyńdy! (Tistene sóılep.) Sendeı qaraqshyny da adam dep, dos kórip keldim-aý, á!

Zeınet. Aǵa! Kishilik júzben ótinemin, adammen adamsha sóılesińiz.

Botabek. Kim adam? Mynaý ma?

Eljas (yzamen myrs etip). Esek adamdy da ózindeı esek dep túsinedi deýshi edi, sol ras eken-aý, (Aıqyn kele jatady.)

Botabek. Ne dediń? Qaıta aıtshy!

Eljas. Qaıtalasam dáleldep turyp odan da qattyraq aıtarmyn, sol sebepti aıtqyzbańyz.

Esqazy (Aıqynnyń búıir tusynan shyǵa kelip). Degdarym-aý, kez talyp kóńil sarǵaıdy ǵoı, endi qashan?

Aıqyn oǵan jaýap qatpastan Botabekke qadalǵan qalpyn ózgertpesten júrip keledi, Esqazy oǵan tańdana qarap Lúbalarǵa jaqyndaıdy.

Aıqyn (aýyr salmaqpen júrip kep). Eı, janym meniń teń jalǵyzym! Men tirimin be, joq álde óz qolyńmen tunshyqtyryp óltirdiń be? Maǵan sony tezirek aıtshy!

Botabek. Papa! «Bir áıeldiń aılasy qyryq esekke júk bolypty» degen ǵoı, qyryq tursyn, seksen bolsa da aqıqatqa kózińizdi jetkizemin, qazir. Bosqa qınalmaı otyryńyz, papa, otyryńyz. (Qolynan demep otyrǵyzbaq bolady, Zeınet Eljastyń kitabyn alyp ishinen oqyp turady.)

Aıqyn. Sóıtshi, qulynym, aqtyǵyńa kózimdi tez jetkizshi, keń dúnıem taryldy ǵoı. (Otyra bere áldene esine kenet túskendeı selk etip qolyndaǵy qoljazbaǵa bir, Botabekke bir qaraıdy.) Biraq, men qatty shoshyp keldim, balam.

Botabek. Týǵan balańyz menen de jaqyn kórip kelgen adamdaryńyz azǵyn bolyp shyqsa árıne shoshynasyz.

Esqazy. Botajan-aı, aýzyń netken jaman edi, azǵyn dep turǵanyń kimder?

Botabek. Sizdiń balańyz, ózimniń jalǵan dosym Eljas pen jádigóı jarym Lúbany aıtyp turmyn.

Lúba (ózin-ózi qansha tejese de shydaı almaı). Papa! Toqtatyńyz!

Aıqyn. Joq, balam, bul óziniń kim ekenin maǵan túńǵysh ret jańa kórsete bastady, toqtatpaımyn. (Botabekke qadala túsip.) Jynyńnyń qalǵany bolsa taǵy da qusa tús!

Botabek. Eger ádilin aıtýdy jyn qusý dep túsinseńiz, jamanshylyqtyń otyna maı quıǵanyńyz emes pe, papa?

Aıqyn. Ádil degeniń ótirik bolsa she?

Botabek (qatýlana túsip). Men shyndyqty ǵana súıetin, kimde-kim shyndyqtan qoryqsa ony jer betinen orny joq óli jan deıtin adammyn. Sondyqtan árqashan da aıtarym shyndyq. Qazirgi aıtylatyn shyndyq sol: meniń dısertasıamdy Lúba arqyly urlap alyp, aldymdy oraý úshin munda eshkimge kórsetpesten Moskvaǵa jiberip bastyrǵan bul zamannyń qandy balaq urysy mine! (Eljasty qolymen nusqap.) Mine, aldyńyzda tur.

Eljas (myrs etedi de Aıqynǵa qaraıdy). Qandy balaq urynyń aldyńyzda turǵany ras, Biraq, meniń qurmetti dosym Botabek urynyń kim ekenin dál taba almaı adasyp tur, nusqap jiberýge ruqsat etińiz.

Botabek. Kim sonda ury?

Eljas. Jańa ǵana meni nusqaǵan qolyńyzdy qaıyryp aparyp keýdeńizge tireseńiz, uryny da tabasyz.

Botabek (aıǵaılap). Sonda ury sen emes, men be?

Zeınet-Lúba-Eljas (úsheýi bir daýyspen). Sen!

Botabek (qarqyldap). Ha, ha, ha! Úsheýiniń birdeı qarqyldaýyn qara, «Men, men, men» degizermin áli, asyqpańdar!

Esqazy (Aıqynǵa jetip barady). Qaraǵym, Aıqyn-aý, mynalarǵa ne bolǵan?

Aıqyn. Qasyma otyryńyz. Qazir siz ekeýmizdiń birimiz mynaý eki uldyń birine úkim aıtamyz.

Esqazy. Aıqynjan-aı, mundaı sózdi seniń aýzyńnan qalaı estidim?

Aıqyn. Ol ǵana emes, ekeýmizdiń birimizge erteń halyqtyń úkimi aıtylady.

Esqazy. Ne deıdi? Bizdiń jazyǵymyz ne?

Aıqyn. Balasyn jaman tárbıelegen áke bolashaqtyń jaýy. Óıtkeni, árbir áke ne ósirse de bolashaq úshin ósiredi.

Esqazy. Onda maǵan eshkim de úkim aıta almaıdy, ózim de aıtpaımyn.

Aıqyn. Nege?

Esqazy. Basqa jamanshylyǵym bolsa bolar, dál balamdy jaman tárbıelegenim joq.

Aıqyn. Siz aıtqan osy sózdi meniń de aıtqym-aq keledi, amal ne, oıym tumandanyp, tilim kúrmele beredi. (Botabekke.) Ákeńniń basyna tóngen qasirettiń qanshalyqty aýyr ekenin osydan sóz de, jasyrmastan shynyńdy aıt. Sen qalaı aldyrdyń, ol qalaı aldy?

Botabek. Ózińizge de, akademıanyń barlyq basshylaryna da belgili, men osy taqyrypta jeti jyl boıy jazyp kelemin. Jasyratyny joq, bir jazdym — quladym, eki jazdym — Quladym, úshinshi ret taǵy jazdym —taǵy quladym. Tórtinshi ret jazǵanym ǵalymdardyń keń talqysyna tústi de talqanym shyqty. Buryn «taqyryby tamasha, qalaı da muny óltirmeý kerek» deýshi edi, bul sapar odan da aırylyp, ólimshi bolyp úıge qaıttym. Biraq olar meni óltire soǵýmen birge úlken oılar da salyp jiberdi. Bir jaǵymda saırap sol asyl oılar, ekinshi jaǵymda Saǵym dalasynyń bolashaǵy turdy. Tipti kóretin túsim de sol bolyp aldy.

Aıqyn. Men saǵan qandaı tús kórgenińdi emes, qoljazbańdy qalaı aldyrǵanyńdy aıt dep otyrmyn.

Botabek Kesheden bergi zertteýlerge qaraǵanda, Eljas ony Lúba arqyly qolyna túsiripti de, Meıiz Saýdabaeva deıtin mashınıstkege bastyrypty. (Meıiz jasyrynyp kelip bulardyń sózin tyńdap turady.)

Lúba. Onda keltir Meıizdi.

Botabek. Keledi, keltiremin. Seniń keshe ony qorqytyp bar páleni maǵan aýdarmaq bolǵan surqıalyǵyń aýdandyq prokýrorǵa da belgili.

Lúba. Papa! Shydamym taýsylyp barady, keltirtińiz qýasyń.

Zeınet. Joq; ony ázir keltirtpeńiz. Qýanyn biri menmin, odan buryn menen surańyz.

Aıqyn. Balam, menen týǵanyń ras bolsa eń týysyń da, jaqynyń da tek ádildik qana bolsyn. Eshqaısyna burmastan týrasyn aıt.

Zeınet (Botabekke). Siz muny, óz sózińizben aıtqanda, tórtinshi ret qulap qaıtqannan keıin jazdyńyz ǵoı, á?

Botabek. Iá, sodan keıin jazdym.

Zeınet. Eger de Eljastyń bul kitaby siz muny bastamastan buryn, tipti siz qulamastan buryn jazylǵan bolsa, urlady deıtinińiz ne? Túsińiz be?

Botabek (myrs-myrs kúlip). Bozdaǵym-aý, meniń aıtyp turǵanym ǵylymı eńbek te, seniń aıtyp turǵanyn óziń joǵaltqan onyń pocherkisi ǵoı.

Zeınet. Al, eger sizdiń ǵylymı eńbegińiz Eljastyń sol joǵalǵan pocherkisi bolyp shyqsa qaıtesiz?

Botabek. Nemene? Sen ony maǵan qashan berip ediń?

Zeınet. Siz surap alýdy súımeıtin kórinesiz, Tún , ishinde, qum boranda joǵalǵan sol dápter sizdiń sýyq qolyńyzdan da ótip, otqa da túsip, aqyrynda ózimizge qaıtyp keldi. Lúba, kórset kózine!

Lúba. Onyń kezegi keıin. Meıizdi keltirtińizshi.

Aıqyn. Ol qaıda?

Botabek. Osynda. Mynalardyń betin sottan buryn sizdiń aldyńyzda ashyp bersin dep ádeıi alyp keldim.

Aıqyn. Sonda men bularǵa senbeı, qaıdaǵy bir saýdager áıelge senbekpin be?

Botabek. Ol qansha saýdager bolsa da, birge turǵan aǵasyn satqan joq-ty, ol da sovettiń teń pravoly azamaty.

Aıqyn. Kimdi kim satyp tur, oılanshy!

Botabek. Ony ózińiz de kórip otyrsyz ǵoı. Kózińizdi áli de jetkize túseıin, bir suraý berýge ruqsat etińiz. Eı, Eljas, jas janyń bar ǵoı: osydan bes aı buryn Shaltaqbaı kelip aryz aıtatyn kúndi esińe túsir de, bir ret shynyńdy aıtshy, sol kúni emes pe edi, Saǵym dalasynyń bolashaǵy jaıynda ocherk jazyp júrmin degeniń?

Eljas. Bári de esimde. Siz de dısertasıańyzdy sol kúni bitirgensiz-di.

Botabek (Aıqynǵa nasattana qarap). Kózińiz endi jetken bolar.

Eljas. Bosqa masattanasyz. Ol kezde meniń bul kitabym Moskvada, akademık Denısenkonyń qolynda bolatyn.

Botabek. Oıdóıt degen, sen endi kýáni alystan izdediń be? Ol qulyǵyń da bizge belgili, dosym.

Eljas. Dál osy úshin ondaı úlken ǵalymdy kýálikke shaqyrsam qorlaǵan bolar edim. Seniń kýáń meniń de kýám bolsyn, keltir.

Aıqyn. Balam, jastyqtyń áserinen adasqan bolsań tipti keshirýge de ýáde eteıik. Osy otyrǵan eki ákeńniń aldynda bar shynyńdy aıtshy.

Eljas. Osy tilegińizdi, ásirese «keshiremiz» degen sózdi Botabekke de aıtsańyz qaıtedi?

Aıqyn. Oǵan aıtýym jetken-di.

Eljas. Botabek, men endi seniń eki kózińniń birindeı jaqynyńmyn. Dostyqty, joldastyqty, týysqandyqty salyp ótinemin, adaspa, arandaǵaly tursyń.

Botabek. Pa, sen meni endi osylaı arbam aq boldyń ba?

Eljas (Aıqynǵa burylyp). Balam, dedińiz, áke tutyp papa deıin. Qurmetti papa! Meniń sizden, sizden ǵana emes, barlyq ákelerden, tipti barlyq sovet adamdarynan suraıtyn eki túrli suraýym bar.

Aıqyn. Suraý bermeı, jaýap ber.

Eljas. Suraýymnyń ózi jaýap retinde aıtylǵaly tur. Meniń jazǵan kitabym (kitapty nusqap) bul emes, mine, aldaryńyzda kerilip jatqan Saǵym dalasy. Ol eshbir urynyń qoınyna syımaıdy. Sondyqtan kitap jaıyn sóz etýdi basqalarǵa beremin de, mynadaı suraý qoıamyn. Oı jiberseńizder ózderińiz de kóresizder: Botabek bir jyldan beri maǵan qarsy neshe túrli qastyq áreketter jasap kelipti. Biraq, sol áreketteriniń birde-biri maǵan daryǵan joq ta, tipti sezilgen de joq. Sol sebepti meniń tarapymnan eshqandaı qarsylyq ta kórgen joq. Solaı bola tursa da ol tileginiń birde-birine jete alǵan emes: nege olaı? Nelikten onyń maǵan degen qastyqtary sondaı kedergige kezdese berdi? Nelikten onyń jan ashyr jaqyndary ony qorǵamaı, meni qorǵaıdy? Nelikten, ekeýmizdi de bilmeıtin beıtanys akademık meni emes, ony ury deıdi? Osynyn sebebin aıtyńyzshy?

Aıqyn. Jamanshylyq beıne jarǵanat. Bizdiń ómir ol sharyqtaıtyn qarańǵy emes.

Eljas. Óte durys aıtasyz. Eń sońǵy suraýym: Zeınet týǵan ata-anadan Botabek te týdy. Zeınet ósken qoǵamda Botabek te ósti. Zeınet oqyǵan sovet mektebinen Botabek te oqydy. Zeınet kórgen sovet tárbıesin Botabek te kórdi. Endeshe, bul ekeýi nelikten eki túrli, nelikten ekeýi eki dúnıeniń — biri búginginiń, endi biri — orta ǵasyrdyń adamyna uqsaıdy?

Botabek. Ótirikti shyndaı, aqsaqty tyńdaı soǵyp, kóleńkege ton piship boldyń ba?

Eljas. Seniń kóleńkeńe ólshenip tigilse, ton ekesh ton da kúnshil, jalaqor, mansapqor bolyp shyǵar edi.

Botabek (qarq-qarq kúlip). Kóktemdegi kókek te óz atyn ózi tap osylaı shaqyratyn.

Eljas (Aıqynǵa). Men sońǵy suraýymnyń jaýabyn kútip turmyn.

Aıqyn (azadan soń). Darynsyzdyq — kúnshildikke, kúnshildik — arsyzdyqqa aparady. Bul da solaı bolýy, múmkin, ázirshe aıtarym sol. (Botabekke). Keltir kýáńdi.

Lúba. Papa! Bir mınýtqa (Sómkesinen jańaǵy dápterdi alyp Botabekke meńzeıdi.) Mynany tanısyń ba?

Botabek. Tanymasam da habarym bar, maǵan jala etip japsyrý úshin Meıizdiń qolyndaǵy Eljastyń dápterin áketkenińdi estigenmin.

Lúba. Oǵan muny berýshi kim, endi aıtarsyń

Botabek (Lúbanyń ózin nusqap). Mine, berýshi! Meniń dısertasıamdy kóshirip alýshy Eljas bolsa, bastyrýshy sensiń .

Zeınet (kenet kıip ketedi). Toqtaı tur, Lúba! (Botabekke). Siz osy sońǵy sózińizde turasyz ba?

Botabek. Men kózim jetpeı aıtqan emespin de, aıtqanymnan qaıtqan emespin.

Zeınet. Meıizdiń basqany anyq osy dápter ǵoı.

Botabek (endi ǵana sestene bastaıdy, biraq syr sezdirmeýge tyrysyp). Óz aıtysyna qaraǵanda osy.

Zeınet. Papa! Kimniń kinály ekeni endi ońaı ashyldy. Eger de bul men joǵaltqan dápter bolsa kinály Botabek te, basqa bolsa kinály Eljas. (Dápterdiń betterin ashyp qaraı bastaıdy.)

Aıqyn. Ekeýi de Eljastyń qolymen jazylǵan bolsa ony qalaı aıyramyz?

Zeınet. Men oqyǵan dápterdiń ishinde salǵan belgilerim bar-dy. (Sabyrsyzdana qarap.) Óshirip tastaǵan ba? (Qýanyp.) Mine taptym! Mundaı talantty. (Oqı bastaıdy da kenet ózgerip.) Joq, papa, muny siz oqymaı-aq qoıyńyz.

Aıqyn (julyp alady). Ákel beri! (Oqıdy). Mundaı talantty «shaldy» men qalaı súımeıin? İm-m!

Esqazy (Zeınettiń mańdaıynan súıip). Sadaǵań keteıin seniń.

Eljas (Botabekke jaqyndap kep aqyryn kúbirleıdi). Ana sózdi Meıizge maqtaný úshin óshirmediń ǵoı, á?

Aıqyn. Zeınet, shaqyr álgi áıeldi.

Botabek (daýystap). Meıiz, kel beri! (Zyǵyrlanyp.) Kimniń kim ekenin kerermiz endi. (Eki kózin jerden almaı tunjyrap Meıiz kele jatady. Botabek oǵan dem bermek bolyp.) Aıt bárin de, aqta úkimetimizdiń úmitin, aqtar shyndyqty.

Aıqyn. Beri jaqyndańyz.

Zeınet. Jeńeshe, siz eshkimnen de qoryqpańyz. Bizge tek (dápterdi kórsetip) mynany otqa salýshynyń kim ekenin aıtsańyz boldy. (Meıiz úndemeıdi.)

Lúba. Siz keshe maǵan ne degenińizdi esińizge túsirińizshi.

Eljas. Meıiz! Burynǵylar «ótirik órge baspaıdy» deıtin, qazirgi ótirik ór túgil yldıǵa da basa almaıdy. Sony esker de shynyńdy aıt.

Meıiz. Oı, qudaı-aı, antym taǵy da buzylatyn boldy-aý. (Botabek úreılene bastaıdy.)

Lúba. Antty kimge berip edińiz? (Meıiz úndemeıdi.) Taǵy da Botabekke me?

Zeınet. Men sizge mynany otqa salǵan kim dep turmyn? Botabek pe, joq álde ózińiz be?

Botabek. Aıt kim ekenin, irkilmeı aıtyp jiber! (Meıiz ne derin bilmeı, árkimge bir jaltaqtaı beredi.)

Aıqyn. Siz maǵan mynany qashan basqanyńyzdy ǵana aıtqyzshy. (Meıiz onan saıyn qysyla túsedi. Aıqyn aýyr salmaqpen.) Siz saýdaǵa malyńyz ben janyńyzdy, tipti balalaryńyzdy salsańyz da, aryńyzdy sala kórmeńiz. (Meıiz taǵy da úndemeıdi.)

Zeınet (stoldy sart etkizip). Aıtasyz ba, joq pa?

Meıiz (selk etip). Aıtaıyn, janym, aıtaıyn. Botash-aý, osy turǵandardyń bári de ózińniń jaqyndaryń ǵoı, shynyńdy bularǵa aıta salsańshy.

Botabek (qatty shoshynyp). Meıiz, sen ne sandyraqtap tursyń?

Meıiz. Joq Botash. Men endi seniń qolyńnan ólýge de barmyn, ótirik aıtýǵa joqpyn.

Botabek. Sen mynalardan shoshyp esińnen adasqannan saýmysyń?

Meıiz (shamdanyp). Seniń uıatyń joǵalǵanymen, meniń esim joǵalǵan joq, qyzdyrma aýzymdy.

Aıqyn. Maǵan endi bári de túsinikti. (Az paýzadan soń Botabekke.) Sen áli de moıyndamaımysyń?

Botabek. Eshýaqytta.

Aıqyn (kózin Botabekten almaı). Zeınet, qoljazbanyń tórtinshi betindegi syzylǵan jerlerdi oqyshy!

Zeınet (Botabektiń qoljazbasyn ashyp oqı bastaıdy). «Faktilerge kóz jibereıik! Qazaqstanda on jeti mıllıon qoı bar, jerimiz árbir qoıǵa on alty gektardan keledi. Sol bir ǵana qoıǵa tıisti on alty gektar jermen eki myń qoıdy saqtaı alatyn múmkindigimiz bar bola tura nege bizder jyl saıyn, myńdaǵan maldy ashtan qyramyz? Nege bizder Saǵym dalasy sıaqty bos jatqan jerlerdi tezirek ıgerip, astyqpen birge mal azyǵyn molaıtpaımyz? degen zańdy suraýlar týady».

Aıqyn. Boldy. (Botabekke.) Muny jazǵan anyq sen be?

Botabek. Endi kim ǵoı deısiz?

Aıqyn. Bul meniń aqtyq suraýym bolady, oılan.

Eljas. Múmkin, qaıdan alǵany esine túspeı turan bolar, kómektesip jiberýge ruqsat etińiz.

Aıqyn. Joq... Óziniń mansaby úshin eshkimdi de aıamaıtyn ol úshin óziniń týǵan ákesi men qaryndasyn da, jany súıgen jary men jan qıar dosyn da, joldasyn da, aryn da, janyn da satatyn mundaı arsyzǵa eshbir kómektiń emi joq... Kim muny ósirgen? Men be? (Kózi jasaýrap ketedi.)

Zeınet. Papa! (Sóıleı almaı betin ákesiniń tizesine basyp otyra qalady.)

Lúba. Papa! Jaqsy ákeniń balasy kóp deýshi edińiz ǵoı, papa!

Aıqyn eki tizesine kelip súıengen Zeınet pen Lúbanyń shashtarynan sıpap, aýyr qaıǵyda únsiz otyryp qalady.

Eljas (Botabekke). Qaıǵymen kómip otyrǵanyń kimder? Oılanshy.

Esqazy. Mundaı balanyń barynan joǵy jaqsy eken ǵoı.

Aıqyn. Iá, durys aıtasyz, Eseke, mundaı baladan balasyz ótkenniń ózi jaqsy. (Zorǵa túregelip, zalǵa qarap sóıleıdi.) Eı, ata-analar! Bolashaq ul men qyzdyń da ata-analary! Barshańyzdan bir tilek: adam . balasy óz betimen óse beretin shóldegi sekseýil emes ekenin umytpańdar! Eger ony umytar bolsań sen adamnyń emes, myna sekildi azǵynnyń ákesi boldym deı ber!

Botabek (jylamsyrap ákesine umtylady). Papa, papataı, keshir!

Aıqyn. Sadaǵa ket, papa deýden. Sen endi meniń balam emessiń. (Lúba men Zeınetti qushaqtap Botabekke jaqyndaıdy.) Sen Zeınettiń aǵasy da, Lúbanyń súıgeni de emessiń, joǵal! Joǵal tezinen?

Botabek súmireıip keıin shegine beredi. Aıqyn jalt burylyp, teńsele basyp baryp munaraǵa shyǵady da, stansıany júrgizip jiberedi. Á degende zor tasqyn kúshtiń gúrili estiledi de, oǵan, ilese bulardyń qasynda turǵan munaranyń basyndaǵy propeller ár qanatyna ornatylǵan qyzyldy-jasyldy lampalardan alýan túrli ádemi sáýle shasha, zyryldaı jóneledi. Oǵan ilese alystaǵy munaralardyń basyndaǵy propellerdiń bári de sol túrge, sol qımylǵa kóshedi. Batar Kún men jel elektr stansıasynyń sáýlesine ár munaranyń túbinen aspanǵa atylǵan fontan sýy kúmisteı shaǵylysyp, Saǵym dalasyn ǵajaıyp sulýlyqqa bólep jiberedi. Soǵan tańdana shýlasqan malshylar jan-jaqtan qaptap ketedi.

Zeınet (alysqa bar shattyǵymen qarap). Papa! Qarańyzshy, kóz kórse de, kóńil sener emes. Papa, qarańyz!

Eljas. Netken sulý dúnıe!

Lúba. Oı jetpeıtin ǵajap qoı mynaý, papa. Qarańyzshy.

Esqazy. Qaraǵym Aıqynjan-aı, Ilıchtiń nury jarq etkende-aq, Saǵym dalasyn ǵasyrlar boıy basyp jatqan qarańǵylyq kózden de, oıdan da ǵaıyp boldy ǵoı. Kelshi! (Qushaǵyn jaıady.)

Aıqyn (alysqa qarap). Qýanyńdar! Men únin de qýanyńdar! Meniń sender úshin ósirgen adal ulym osy — elim!

Shymyldyq.

---