InfoHub Logo

(áńgime)

— Jazýshy bolýdyń joly qandaı?

Esek dámesiniń qushaǵynda qalǵandar óz aldyna, jazýshylyqqa jetkenderdiń ishinde de osy suraýdy bermegeni az shyǵar. Bul kúnde ózimizge berilip júrgen osy suraýdy bir kezde biz de bergenbiz. Mundaıda árkimniń pir tutqan óz jazýshysy bolady. Meniń pir tutqan jazýshym — Sáken. Jazǵandaryn jastaıymyzdan jattap, basymyzǵa jastanyp eskendikten be, oǵan teńgeretinimiz bolmaıtyn. Sondyqtan hatty soǵan jazyp, jazýshy bolýdyń jolyn sonan suraǵaly júr edim, kúnderde bir kúni Qaraǵandyǵa Jumaǵalı Sársekov marqum bara qaldy da, sonyń bir áńgimesi meniń betimdi Sákennen qaıtaryp tastady.

Bul — bir myń toǵyz júz otyz besinshi jyldyń kóktemi edi. Ol kezde men oblystyq «Lenın týy» gazetiniń Qaraǵandydaǵy menshikti tilshisimin-di. Shahtalardy aralaýmen birge ótkizgen kúnderdiń birinde Jumaǵalıdan suraǵanym jazýshylar jaıy, ásirese, Sáken jaıy boldy. Sebebi ony óte tákappar, pan dep estıtinmin de, sol pandyǵynan ımenetinmin. Jumaǵalı onyń minezine mysal etip qatty aıtys bolǵan bir jınalystaǵy sózin áńgimelep edi, men sener-senbesimdi bilmeı dal boldym. Óıtkeni Sáken ol jınalysta ózin jaqtap, jaýlaryna qarsy shapqan bir dosyn óltire soǵypty. Jumaǵalı ony «qara qyldy qaq jarǵan ádildik» dep bar jan-tánimen súısine sýretteıdi. Tipti sóziniń mán-mánerin túgel keltirý úshin Sáken bolyp oınap ta ketedi. Biraq onyń dáriptep otyrǵan osy ádildigi qaıyrymy joq qataldyq bolyp kórindi de, meselimdi qaıtaryp tastady. Ózime-ózim: «Bul qalaı?» — degen suraý beremin de oılanamyn, oılaǵan saıyn qyzyǵamyn, biraq qansha qyzyqsam da shildeniń kóz qaratpaıtyn kúnine qaraı almaǵandaı betteı almaı qınalamyn. Eseıe kele oılap qarasam, Jumaǵalı Sákendi dál tanı bilgen eken. Men Sákenniń ózimizge arman bolyp qalatyn qasıetteriniń biri osy ádildigi ekenin ol kezde bilmeppin. Kesh sezsem de esh ketpesin degen oımen onyń sol dosyna aıtqan úkimin Jumaǵalıdan estilgen, keıin basqalardan anyqtalǵan qalpynda «Sálem, Sáken aǵa» atty pesanyń órnegi etip salǵan edim, búgingi jastarǵa Sákenniń tabıǵatyn tanyta túsý úshin pesanyń sol kórinisin keltire ketýdi jón kórdim.

Múrdem: Shýlańdar! Shýlańdar! «Jany aıaýly jaqsyǵa qosamyn dep, árkim bir ıt saqtap júr yryldatyp» — dep, keshe Abaı atamyz aıtsa, búgin men aıtamyn. It bolyp yryldap, jylan bolyp ysqyryńdar. Taımasovtyń tabaǵy men tabamyn kezek jalaıtyn asyrandy ala mysyqtar — ádebıettiń buralqylary, Sáken aǵa kerýen, sender sol...

Sáken: (Májilis basqarýshynyń qolyndaǵy qońyraýdy julyp alyp, qattyraq qaǵyp Múrdemniń sózin bóledi) Mundaı sózdi endi qaıtalar bolsań ózińdi aıaǵandyqtan mimbeden qýamyn.

— Daýystar: Zaldan da qýyńyz!

Múrdem: Keshirińiz, Sáken aǵa, jaýdy aıaǵan jaraly, jasyq sózder jaýǵa jara sala almaıdy.

Sáken: Mundaı sóz ózińdi ǵana jaralaıdy. (Qońyraýdy qattyraq qaǵa túregeldi). Aıtystyń dúmpýi qatańdaý bolǵandyqtan májilisti basqarýshymyz máńgirip qaldy. Sondyqtan qońyraýdy qolyma alýǵa májbúr boldym, ol úshin ǵapý etińizder.

I daýys: Endigi sózdi maǵan berińizshi.

II daýys. Sóz kezegi meniki.

Sáken: Ekeýiń eki jaqtyń aıtaǵysyńdar, sondyqtan sózdi aldymen ózim alamyn... Osy Alataý aımaǵyndaǵy aǵaıyndardyń ne deıtinin bilmeımin, bizdiń Arqa qazaqtary kóktem jaqyndap, qar sylqyldap jatqan shaqtaǵy joldyń ústine irkilgen qar sýyn sary laısań deıdi. Eger joldyń ústimen shaba qalsań irkilip jatqan sol sary laısań attyń tórt aıaǵynan birdeı shashyrap, ústi-basyńdy betińe deıin áıteýir ekpini jetken jerdiń bárin lastaıdy. Meni jaqtap, maqtaǵan jańaǵy Múrdemniń sózi dál sol sary laısańǵa uqsaıdy. Men de pendemin, sózimdi jaqtap, ózimdi maqtaǵandy men de jaqsy kóremin. Biraq dostyq úshin jandy qıýǵa bolady, ujdandy qıýǵa bolmaıdy. Sony bárińiz de eskerińizder».

Maǵan qataldyq bolyp kóringen Sákenniń osy sózi, ezin jaqtap dushpandaryna qarsy shapqan dosyna mundaı qatal úkim aıtqan ádildikti kórgen emespin, kóretin de emespin. Sondyqtan men ony adam attarynan basqasyn ózgertpesten óz maǵynasynda, óz mánerinde keltirdim. Óıtkeni bul Sákende ǵana bolatyn, Sákenge ǵana jarasatyn minez. Sondyqtan da onyń sol minezin osy kúni, ásirese, jazýshylardyń jınalysy bolǵan saıyn qatty saǵynasyń. Eger Sákenniń osy uly qasıetin ónege etip, qanymyzǵa sińirgen bolsaq, jalǵan maqtaýlardy janazasyz kómip otyrsaq, ádebıetimiz munan da bıikter edi-aý dep armandaısyń. Amal ne, sol arman arman kúıinde qalyp keledi. Jınalys saıyn kútetiniń — Sáken, kóretiniń — áredik-áredik kezdesip qalatyn Múrdemder.

Arman qýyp kete bermeı saparymyzǵa qaıta oralaıyq. Syrttaı ǵashyq Sákenge degen yntyǵym osylaı tyndy. Óz kórgenderim: Beıimbet pen Sábıt. Munyń ekeýi de Qaraǵandyǵa barǵan-dy. Bıaǵań kıno lentasyna beıimdep jazǵan «Altyn sandyq» atty povesin qalalyq komsomol komıtetiniń sekretar! Jaqan Súleımenov joldastyń kabınetinde on shaqty adamǵa oqyp bergen-di. Onyń aldynda barǵan Sáken de «5000» deıtin uzaq óleńin redaksıadaǵy joldastarǵa oqyp bergende, kezdeısoq kezdesip ishinde bolǵanmyn. Qysqasy, bul ekeýimen az da bolsa tús tanystyǵym bar. Biraq nege ekeni belgisiz, qalamym ol ekeýiniń eshqaısysyna tartpady. Oı kezdirip izdegende, endigi tańdaǵanym Ǵabıt boldy. Ǵabeńniń «Shuǵylasy» sol kezde shyqqan edi, ózim kórgen ómirdi dál kórsetkendiginen be, sol shyǵarmasymen ol meni ózine tartyp aldy. Ǵabeń ol kezde «Sosıalıs Qazaqstan» gazetiniń jaýapty redaktory bolatyn. Sákenge jazbaq bolǵan hatymdy endi soǵan jazyp, jazýshy bolýdyń jolyn endi sonan suradym.

Kúnderde bir kúni Jantasov deıtin beıtanys joldastan hat aldym. Sóz álpetine qaraǵanda ózi «Sosıalısik Qazaqstan» gazetinde isteıtin sekildi. Ol hatty Ǵabeńniń tapsyrýymen jazyp otyrǵanyn aıtypty da, maǵan aıt degen sózin tyrnaqshanyń ishine alyp bylaı depti: «Ózińniń eń jaqsy biletin ómirińdi — sol Qaraǵandyńdy jaz. Jazǵanyńdy maǵan jiber, keńesimdi soǵan qaraı otyryp bereıin», — depti.

Jantasov joldastyń bar jazǵany osy. Bul kezde men qart jumysshylardyń ómirinen «Zaval» deıtin poves jazyp júr edim, ony aıaqtamastan Qaraǵandy qalalyq komsomol komıtetiniń joldamasy boıynsha jýrnalıser ınstıtýtyna kelip qaldym. Búkil Almatyda tanıtyn adamym ekeý-aq, onyń biri — byltyr ǵana tómennen joǵarylatý jolymen kóterilip kelip, et kombınatynda partorg bolyp isteıtin Shamshýalı Mýsın degen qart jumysshy. Ol ekeýmiz 9-shahtada birneshe jyl birge istep, birneshe jyl kórshi turǵanbyz. Ekinshisi — «Lenınshil jas» gazeti redaktorynyń orynbasary Baıdabek Álımanov. Ol Qaraǵandy oblysynyń ortalyǵy Qyzyljar bolyp turǵan kezde oblystyq komsomol komıtetiniń komandırovkasymen Qaraǵandyǵa barǵanda tanysqanbyz. Bir ǵajaby, ol kezdegi jaı tanystyqtyń ózi osy kúngilerdiń keıbireýleriniń dostyǵynan qymbat bolatyn.

Shámshýálı marqum keń peıildi adam edi, men sonyń úıine kelip tústim. Biraq peıili qansha ken bolsa da, eki bólmeli úı eki semáǵa tarlyq etti. Úıi joq adamnyń kúıi joq, kúıi joq semály adamnyń oqýy múmkin emes eken. Soǵan kózim jetti de, Baıdabekti taýyp alyp, sonyń demeýimen «Lenınshil jas» gazetiniń Musa Dinishev basqaratyn mektep bóliminiń ádebı qyzmetkeri bolyp ornalastym.

Ondaǵy joldastardyń bári de izgi jandar eken, redaktory Zárep Tómirbekov, onyń orynbasary Baıdabek qana emes, búkil kollektıv meni baýyryna tez tartyp aldy. Kollektıvtiń súıispenshiligine bólenýdiń qandaı baqyt ekenin men tuńǵysh ret sonda sezdim. Ol kezde tipti bir eki jylsyz múmkin emes bolyp kórinetin úı máselesi de sol kóptiń dúmpýimen tez sheshildi. Zárep pen Baıdabek býhgalterdi jelkesinen, aqsha zańyn belinen basyp otyryp redaksıanyń bir myń somyn shyǵardy da, Dzerjınskıı kóshesindegi bir uıǵyrdyń tóbesi tesik, esigi jyrtyq bir bólme úıin satyp áperdi. Tóbesi tesik, esigi jyrtyq bolsa da bul úıdi men ómir boıy umytar emespin. Óıtkeni ol úı -meniń tuńǵyshym Almajanym týǵan, «Zavalym» men «Armansyzdarym» dúnıege kelgen qutty mekenim. Jańaǵy jaqsy jandar meni eki aıǵa jeter jetpesten bólim bastyǵy etti. Solardyń qamqorynyń aıasynda bolyp «Zavaldy» da tez aıaqtadym. Sonyń kólemi bir baspa tabaqtaı bir taraýyn alyp Ǵabeńdi izdedim.

Ol kezde «Sosıalısik Qazaqstan» gazetiniń redaksıasy Gogol kóshesi, 41-úıde turatyn. Barsam Ǵabeńniń kabınet! jóndelip jatyr eken. Óziniń osy redaksıada ekenin bilsem de, qaı esikti qaǵyp, qaıdan tabarymdy bilmeı týr edim. Bárı Mázıtov kezdese ketti. «Qaraǵandy proletarıaty» gazetiniń redaktory bolyp turǵan kezinde meni tilshilikke baýlyǵan osy tatar bolatyn. Bul — «Aranyń» júgin arqasynan keshe ǵana túsirip, aramyzda «Báke» atalyp ardaqtalyp júrgen Bárı. Ol «Sosıalıstik Qazaqstan» gazetiniń baspasóz bólimin basqarady eken. Jónimdi bilgennen keıin meni ertip ala jóneldi.

— Júr, izdegen Ǵabıtińdi men taýyp bereıin.

Bárı bir esikti ashty da ruqsat suramastan kirip bar-dy, oǵan ilese men de kirdim. Ústinde qısyq jaǵaly sýdyraǵan aqsary jibek kóılegi bar, shashyn sol kóılektiń jaǵasy qısaıǵan jaǵyna qaraı qaıyrǵan, jas bolsa da mańqıǵan bir marqasqa otyr. Qasqa bolmasa da mundaı mańdaıly adamdy bizdiń jaq marqasqa deıdi. Ózim izdep kelgen Ǵabıt osy marqasqa eken. Bárı onyń jumys istep otyrǵanyna qaramastan meni tanystyryp, óziniń Jantasov arqyly hat jazǵanyn aıtyp edi, «A, sol sep be ediń», — degendeı betime qarady da: «Ákelgen eshteńeń bar ma?»- — dedi. Meniń ornyma jaýapty Bárı berdi: «Óziń qalaǵan Qaraǵandy jaıynan bir uzaq áńgime jazǵan eken, sonyń bir taraýyn saǵan alyp kelipti».

— Qane, — dep, Ǵabeń áńgimeni qolyna aldy. Aıaq alysymdy baıqaǵysy kelgen bolý kerek, jarty betteıin ishinen oqyp shyqty da aldyna tastaı saldy, — kelesi beısenbi kúni osy mezgilde kel. Oǵan deıin oqyp shyǵýǵa tyrysarmyn, — dedi.

Ol basqa sóz aıtpastan, jónimdi de suramastan, osymen sóz bitti degendeı aldynda jatqan «Zavaldy» alaqanymen bir sıpady da qala berdi, kirgen bette bergen sálemnen basqa týk aıtpastan men kettim. Biraq jańaǵy bir jumsaq alaqan «jaraısyń, baýyrym» dep, óz arqamnan qaǵylyp turǵandaı belgisiz bir shattyq bılep aldy. Men esikke bettegen kezde Bárı: «Meni tosa tur», — dep edi, men ózimdi-ózim tejeı almaı syrtqy esiktiń basqyshyna kelip bir-aq toqtadym. Kózim Alataýda, sol Alataýdyń bar aýasyn túgel jutqym kelgendeı shattyq kernegen keýdemdi onan saıyn kerip tur edim, Bárı keldi de:

— Júr, hatshyǵa baraıyq, — dedi.

Sebebin aıtpastan meni qaıtadan erte jóneldi. Onyń hatshy degeni keıki tumsyq qara kisi eken. Bárı oǵan meniń kim ekenimdi aıtyp tanystyrǵan bolyp edi, ony tyńdaǵan, meni kisi dep elegen hatshy joq.

— Men jańa Ǵabıtpen kelistim, myna jigitti men óz qaraýyma ádebı qyzmetker etip alatyn boldym, buıryǵyńdy búginnen bastap dep bergeısiń.

— Búgin dep te, erteń dep te berer buıryǵym joq, — dep, hatshy joldas keıki tumsyǵyn múldem kekıtip jiberdi.

— Nege?

— Bar qyzmetkerlerdiń ózine oryndyq taýyp bere almaı jatqanda muny qaıda otyrǵyzbaqpyn, tóbeme me?

— Esiń durys pa, sonda gazet qyzmetkerlerinen oryndyq qymbat bolǵany ma? — dep, Bárı daýsyn kótere bastap edi, anaý múldem aıǵaılap ketti.

— Aldymen Almatyda neniń arzan, neniń qymbat ekenin bilip alý kerek, joldas Mázıtov, — dep, ol stoldy bir urdy da, — bitti, — dedi myńq etip.

Kelesi bir kezdeskende meniń ol keıki tumsyqpen qalaı qaǵysqanymdy 40-shy jyly men týraly jazǵan bir ocherkinde Seıtjan keńirek kersheýlegen edi, sondyqtan onyń kim ekenin de aıtpaı-aq qoıaıyn. Ekeýi qatty ketip bara jatqan soń men Bárıge jaqyndap baryp aqyryn jeńinen tarttym da aýyzǵa alyp shyqtym.

Men úshin eshkimmen tús shaıyspaı-aq qoıyńyz, meniń qyzmetim bar. Osy kórsetken qamqorlyǵyńyzǵa myń da bir alǵys, — dep edim, ol qoshtasqaly qolyn usyndy da:

Báribir, dál myna Qarabaıǵa eregiskende seni osynda aldyrmaı qoımaımyn, — dep ol qala berdi, meniń ishteı qarsylyǵym bolsa da, raqmetten basqasyn aıtpastan kete berdim.

Aıtylǵan beısenbi kúni, aıtylǵan saǵatynda barsam, Ǵabeń de, Bárı de joq eken. Múmkin gazetine basatyn bolyp hatshysyna tapsyrǵan shyǵar degen dámemen keıki tumsyq hatshyǵa baryp edim, ol: «Tilshi hattaryn tirkeıtin qyzdan baryp sura», — dep, tumsyǵyn bir-aq kóterdi. Men «tilshi haty emes, kórkem zatty qaı qyzyńyzdan suraıyn», — dep edim, meniń bul sózime ol shamdanyp qaldy. Sol eki arada tý syrtymnan Bárıdiń tanys daýsy shyqty.

— Amansyń ba? Seniń ol áńgimeńdi Ǵabıt burnaǵy kúni Ǵalıge berip jatqan-dy, sirá «Ádebıet maıdany» jýrnalyna jiberdi-aý deımin. Anyq-qanyǵyn Ǵalıden bil.

Ol kezde Ǵalı de maǵan aspandaǵy juldyzdaı beıtanys edi.

— Ony qaıdan tabar ekenmin?

— Júr, izdep kóreıik.

Bárı sony aıtyp burylǵansha bolǵan joq, uzyn korıdordyń sonaý arǵy basynan bireý dedektep kele jatty.

— Áne Ǵalı.

Bárı sony aıtty da óz kabınetine kirip ketti, men qatty ekpinmen kele jatqan Ǵalıge qarsy júrdim. Ústinde ashyq jaǵaly kóılegi bar, eki jeńin shyntaǵynan asyra túrip tastaǵan, ózim turǵylas jigit eken. Jele jortqan júrisinen asyǵys ekenin sezsem de qarsy aldynan kóldeneńdep tura qaldym.

— Sálemetsiz be?

— Saǵan ne kerek? — dep, ol dúńk etti.

Onyń sálemimdi qabyl alǵan túri osy, sonysyna saı meniń jaýabym da sál shálkesteý shyqty.

— Siz kereksiz, — dep, alyp jumysymnyń l

— Onda qolyńdy ákel. Ǵabıttiń tapsyrýy boıynsha men ony «Ádebıet maıdany» jýrnalyna burnaǵy kúni óz qolymmen aparyp berdim. Onyń redaktory Sáken, árıne ol kisige sen jolyǵa almassyń. Qalmaqan deıtin orynbasary bar, soǵan baryp jolyq, Ǵabıttiń ne degenin de sol aıtar, men asyǵyspyn, saý bol.

— Ol redaksıany qalaı tabamyn?

— Myna buryshty aınalsań, tórtinshi qaqpanyń mańdaıshasyna qarasań bárin de tabasyń. Krasına kóshesi, 41-úı, — degen sózdi júre aıtyp, Ǵalı kete bardy. Ol kezde «Sosıalısik Qazaqstan» men «Jazýshylar odaǵy» turǵan úıdiń aýlasy irgeles derlikteı jaqyn eken. Óz gazetine basa salmaı ózgege syrǵyta salǵany úshin Ǵabeńe ishteı qynshyla-qynshyla sol Ǵalı aıtqan qaqpaǵa jettim. Jazýshylardyń úıi jer betine terezeleri ǵana kórinetin astyńǵy qabatynda basshylardyń jabyq magazıni bar jalǵyz qabat bolsa da eńsesi bıik, kók tóbeli, ádemi úı eken. Sol úıdiń terezesiniń aldynan óte bergenimde qulaǵyma baqsynyń saryny sap etti. Men aqyryp tura qaldym. Bizdiń aýylda Bólekbaı degen baqsy bolǵan edi, myna daýys sonyń sarnaǵan kezdegi zarynan bir aınymaıdy. Men ań-tańmyn. Qaıda keldim osy? Adasyp ketip, baqsylardyń oınaq salatyn úıine kelgen joqpyn ba degen oımen úıdiń mańdaıshasyndaǵy jazýlarǵa qarap edim, joq, adaspaǵan sekildimin. «Jazýshylar odaǵy», «Ádebıet maıdany» jýrnaly, «Qazaq ádebıeti» gazeti, «Qazaqstan kórkem ádebıet baspasy», «Lıtfonda», «Arhıv basqarmasy» degen altyn jazýlar jarqyrap tur. Biraq jańaǵy baqsynyń saryny osy úıdiń ishinde. Men qulaǵymdy sol sarynnan almastan aýlaǵa kirdim, ońnan solǵa qaraı aınalyp kelip basqyshty órledim. Áli bir jan kezdesken joq. Men basqyshty órlegen saıyn janaǵy sarynǵa jaqyndap kelemin. Kishkene korıdorǵa kelip kirdim. On. jaqta bir shaǵyn esik, qaq mańdaıda bir úlken esik tur. Jańaǵy saryn sol úlken esiktiń ar jaǵynda. Nede bolsa, sol baqsyny kóreıin degen oımen qarsy esikti ashtym. Ol jan-jaǵyna ketetin birneshe esigi bar úlken zal eken. Zaldyń ár jerinde birimen-biri ıin tiresken, birimen-biri túıisken on shaqty stol tur, túski asqa ketken bolý kerek, bir stoldan basqasynyń bári bos. Tek qara tórdegi kishkentaı stolda betin terezege berip ala taqıaly bireý óleń oqyp otyr. Jańaǵy saryn sonyń sarnaýy eken. Ol jelke jaǵynan meniń jaqyndap kele jatqanymdy sezse de sarnaýyn toqtatqan joq, sol qylyǵyna eregiskendeı men de ony kútpesten: «Ádebıet maıdany» jýrnalynyń redaksıasy qaıda eken aıtyńyzshy», — dedim. Ol óleń oqýyn toqtatpaı biraq, moınyn burǵan joq, qolyndaǵy qalamyn ıyǵynan asyra keri serpidi de:

— Anaý esikten shyq ta, sol jaqtaǵy esikten kir, — dedi.

Keıin bildim, bul ózinin «Pılot syry» deıtin jańa poemasyn oqyp otyrǵan Jumaǵalı Saın eken. Men onyń betine qaramastan siltegen esiginen shyǵyp, sol jaqtaǵy ashtym. Ol aıadaı ǵana shaǵyn bólme eken. Eki jaǵynda eki, tórinde bir stol tur. Stoldary bólmesine saı tórt buryshtylaý, shaǵyn, «Ádebıet maıdany» jýrnaly men «Qazaq ádebıeti» gazetiniń redaksıasy degenimiz osy eken. Sol jaqtaǵy stolda basy qaýǵadaı bireý otyr, basqa jan joq. Bul qaýǵa bas «Qazaq ádebıeti» gazetiniń jaýapty sekretary Ǵazız Ospanov eken. Amandasyp jón surasqannan keıin, men Qalmaqandy surap edim, ol yshqyrynan saǵatyn alyp qarady da: «Keletin ýaqyty jaqyn, keshikpeı kelip qalar», — dedi. Saǵat on ekiniń kezi edi, sondyqtan"onyń «keletin ýaqyty jaqyn» degen sózine túsine almaı otyr edim, eki qoltyǵynda eki úlken papkasy bar, kózi jyltıǵan, murty pushtıǵan, terisi kúnge qaqtalǵandaı bet súıegine jabysyp qalǵan bireý kirip keldi. Onyń sońynda Bıaǵań keledi. Esigin Bıaǵań ashqyzyp, soǵan japqyzyp kele jatqan myna sirińke qaranyń kim ekenin bile almaı tandana qarap men otyrmyn. İzdegen Qalmaqanym osy ekenin tórdegi stoldyń ar jaǵyna baryp, qoltyǵyndaǵy papkalardy sol stoldyń ústine sylq etkizgen ekpininen sezdim de, ańyryp qaldym. Bólmede kelgenderge arnalǵan eki ǵana oryndyq bar, onyń biri Ǵazız otyrǵan jaqta, Qalmaqannyń stolyna jaqyndaý turǵan-dy. Men sonda otyrǵanmyn. Shamamnyń bar kelgeni otyrǵan qalpymda sheginip Qalmaqannan alystap kettim. Bıaǵań alystan bas ızep amandasty da, Qalmaqannyń ar jaǵynda turǵan oryndyqqa otyra ketti. Sirá, ekeýiniń jol-jónekeı bastalǵan bir áńgimesi aıaqtalmaǵan sekildi. Qalmaqan bir papkanyń betin ashyp jiberip edi, meniń «Zavalym» eń ústinde jatyr eken.

— Myna ekeýi tolǵan jastardyń shatpaqtary... Jýrnalǵa baspaısyń dep meni olar, jaman jazasyńdar dep men olardy jetpis jeti atadan bermen qaraı sybasamyz, sonda qaısymyzdiki kógi? — dep, Bıaǵańa tóreletedi. Ol kisi tilge baı bolǵanymen sózge sarań edi, mańdaı shashyn uralap kúle qarap otyrǵan qalpyn buzbastan: «Árıne seniki kón», — dep myrs etti de, onan ári barǵan joq.

Sóziniń qısynyna qaraǵanda Qalmaqan myna qoljazbalardyń shek qarnyn túgel aktaryp, baqaıshaǵyn túgel shaǵyp shyqqan sekildi, keltirip otyrǵan mysaldary tym qısyndy. Qalmaqan solardy birinen soń birin mysqyldap myrs-myrs kúledi. Ol kúlgen saıyn meniń qanym muzdaı túsedi. Ony ol sezer emes. Tipti, bizdi eleıtin túri joq. «Qap, mynanyń yzasyn-aı, á», — dep, ishteı kijinýden ári bara almaı men otyrmyn. Jaıyma júre bermeı jazýshylyqta nem bar edi? «Áı, endi qaıtyp senderdi kóretin bolsam kózim shyqsyn», — dep, ózime-ózim ishteı ant ettim de, Qalmaqan jetpis jeti ataǵa qaıta bir oralǵan kezde aqyryn túregeldim. Sonda ǵana nazar aýdardy.

— Joldas, senin mende jumysyń bar ma edi?

Men jumysymnyń bar-joǵyn aıtpastan birden qıasqa keshtim:

— Birnesheýi jabyla qalsa ergejeıler de birdeńe isteı alar. Osydan ári barmastan qosh aıtysaıyq, dúnıemdi ózime qaıtaryńyz.

Ekeýimizdiń qaǵysymyzdy kórgisi kelmegen bolý kerek Bıaǵań: «Meniń İlıasqa jolyǵatyn asyǵys jumysym bar edi», — dep, shyǵa jóneldi. Endi aıamaı saıysýǵa bolady. Osyndaı oımen Qalmaqanǵa jaqyndaı tústim. Meniń yzamen aıtylyp ketken jańaǵy bir sózime shamdanǵan bolýy kerek, onyń tar tanaýy múldem qýsyrylyp, kózi múldem tikireıip ketti.

— Seniń bizde qandaı dúnıeń bar edi? — dep, ol surlana tústi.

— Sizden alar sybaǵasyn basqalardan buryn alyp jatqan meniń ata-babam bolar, óıtkeni «shatpaǵym» basqalardyń ústinde jatyr eken, — dep edim, ol:

— Mynaý ma? — dep, «Zavaldy» kóterip aldy.

— Iá.

O, ǵajap, jańa ǵana jylansha jıyrylyp, qas-qabaǵynyń árbir túgi júregime tikendeı qadalyp turǵan Qalmaqanym kenet jadyrap sala berdi.

— Oıbaı, aınalaıyn, keshir, ol toptyń ishinde sen joqsyń, — dep umtylyp baryp, ózim jańaǵy ornyma qaldyryp ketken oryndyqty stolynyń qasyna jaqyndatyp, meni soǵan otyrǵyzbaq bolyp edi, jańaǵy bir sózderi qanymdy qatyryp tastaǵan eken, men ózimdi-ózim ıe almadym. Ol óziniń meni qýantatynyna senimdi bolý kerek, beıtanys bolsam da eski dosyńdaı erkin qımyldap ıyǵymnan basyp qalyp oryndyqqa sylq etkizdi.

Mine, seniń ata-babańa saılaǵan sybaǵamyz mynandaı, tyńdaı ber, — dep, áńgimeni qolyna aldy da, onyń birinshi betiniń joǵarǵy aq jerine jazylǵan bir jazýlardy oqı jóneldi.

«Ádebıet maıdany» jýrnalynyń alqasyna! Men jas talant Áljappar Ábishev joldastyń mynaý uzaq áńgimesin qyzyǵa oqyp shyqtym. Tyrnaqaldy shyǵarmanyń mundaı pisip kelgen túrin ózimniń birinshi kórýim. Bir-eki sózin ózgertkenim bolmasa, qalam tıgizgenim joq. Kólemi úlken bolǵandyqtan gazetke basa almaı sizderge jiberip otyrmyn. Jýrnaldyń aldaǵy sanynan qaldyrmaı, osy qalpynda ózgertpeı basýlaryńyzdy suraımyn. Jýrnaldyń alqa múshesi — Ǵ. Músrepov».

— Ǵabıt aǵań olaı dese, Sáken aǵań bylaı deıdi, — dedi Qalmaqan shabyttana túsip, — Seniń bul áńgimeńdi Ǵabıtten kelgen kúni ózim oqyp shyǵyp, keshe Sákenge berip edim, ol da oqyp shyǵypty. Men osy kelgende sol Sákennen keldim, — dedi de, áńgimeniń eń aqyrynda ashyq turǵan jarty betke óz qolymen jazylǵan bir jazýlardy oqı bastady.

— Endi jýrnaldyń alqasynyń atynan jazǵan bizdiń tilegimizdi tyńda! Jazý meniki, sózi Sákendiki. Ol mynandaı: «Osy áńgimeniń avtory Áljappar Ábishev sekildi jas talantty taýyp bergeni úshin Ǵabıt joldasqa jýrnaldyń alqasy atynan alǵys aıtamyn. Áljappar joldas áńgimesiniń jalǵasy men óziniń adresin jýrnalǵa tez jiberetin bolsyn. Sáken».

Men ishteı qatty qýanyp otyrmyn, biraq raqymet aıtýǵa aýzym barar emes. Tipti, sóılesýge de jóndi zaýqym bolmaı, adresimdi suraǵanda «Lenınshil jas» deı saldym.

— Onda kim bolyn isteısiń?

— Buryn ádebı qyzmetker edim, bir jetiden beri bólim bastyǵymyn.

— Onda barǵanyńa qansha boldy?

— Eki aıdaı bolyp qaldy.

— Oho!

Osymen suraýlar da, maǵan berilgen jaýap ta bitti. «Oho» deýmen ǵana tynyp Qalmaqan qaldy, osynyń bári bir alǵysqa tatıtyn edi, ony aıta almastan men kettim.

Kelesi kúni «Zavaldyń» jalǵasyn aparyp Qalmaqannyń óz qolyna tapsyrdym, alǵys aıtýdyń yqylasy bul saparda da kele qoıǵan joq.

Arada bir jeti ótken edi, bir kúni Qalmaqan telefon soǵyn, erteń saǵat ekiniń kezinde jýrnal redaksıasyna kelip ketýimdi surady.

Meniń ne úshin ekenin suraýym kúdiktileý ekenin sezgen ol:

— Qoryqpa, «Zavalyń» baspahanada terilip, terilgen jaǵy basylmastan talapaıǵa túsip jatyr, — dedi kúle sóılep. Sáti endi ǵapa kelgendeı «raqmet» degen sóz aýzymnan sonda ǵana shyqty.

Erteńinde aıtylǵan saǵatynda baryp edim, Qalmaqan áneýkúngi shatpaqshylardyń bir-ekeýimen áńgimelesip otyr eken. Obaly qanekı, olarǵa aqyl-keńesin qatty bolsa da jaqsy aıtyn otyr. Olar ketisimen meni ózine jaqynyraq otyrǵyzyp alyp, qazir osynda Sákenniń keletinin, onyń meni jýrnaldyń qyzmetine alǵysy keletindigin, ol úshin áńgimelespek oıy baryn aıta bastap edi, bireýdiń telefon syldyry bólip jiberdi. Qalmaqan ol adamnyń suraýlaryna dúmbilezdeý jaýap berip otyr edi, bir kezde daýsy zildirek shyqty.

— Nemene, qudaı jalǵyz men ǵana ǵoı deımisiń? Menen de úlken Sáken deıtin qudaı bar. Qudaı aıtsa, paıǵambar qyńq demeıdi. Sen úshin ómirińde jan balasyna qyńq degizbegen Sákenge men myńq ta deı almaımyn. Iá, solaı, baýyrym. Solaı bolatyn túri bar. Munan basqa da kún bar ǵoı, bir jóni bolar... Ol úshin kúıinbe!.. Ay, munan basqa da kún bar degen sózge túsinseńshi. Ashyq aıtsam bylaı: Sáken aǵaı Sovnarkomnan bir shtat surap júr, eger tıe qalsa sol oryn seniki... E, men qoshqar bolsam bolaıyn, sen ashtan ólgen qasqyrdyń kebin kımeı, saý bola tur.

Sońynan bildim, Qalmaqanmen telefonda bulaı qajasqan marqum Álıhan Súleımenov eken. Sózderinen baıqalǵandaı Qalmaqan jýrnalǵa sony almaqshy eken, Sáken qabyldamapty.

Telefon ornyna qoıylǵansha bolǵan joq, esikti taıaǵymen túrtip ashyp, aıaǵyn sándene basyp Sáken kirip keldi. Sýreti bolmasa ózin kergenim osy. Osy bolsa da tanı kettim. Ústinde aqsur kostúmy, soǵan tústes aqsur qalpaǵy, qolynda syrly ádemi taıaǵy bar. Bári de bir ózine ǵana arnap jasalǵandaı, bári de basqaǵa jaraspaıtyndaı kórinedi. Ol kirip kelgen kezde tórdegi Qalmaqannan bastap bári de ushyp túregeldi. Olarǵa ilese men de turdym, biraq sálem berip qol usynýǵa batylym jetpedi. Qaısybireýler sálem de bere almaı birdeńe dep mińgirleıdi, mende ol da joq. Eki kózim Sákende. Sol sátte ol meniń kózime jaryq juldyzdan jaralǵandaı kóringen edi, bir ǵajaby sol sezim kókeıde máńgi qalyp qoıdy. Aıta ketetin bir shyndyq, ol sýrettegisinen sulý eken. Sonan beri salynǵan talaı sýretin kórdim, sulýlyǵyn, ásirese nur tógilip turǵandaı seziletin bet ajaryn jetkize alǵan birde-bir sýret kórgen emespin.

Sen kóz qıyǵyn jaǵalaı mańǵazdana tastap, basyn sál ızedi de, syrly taıaǵyn serpeı ustap Qalmaqanǵa jaqyndady. Onyń kirpigi aýyr qımyldaıtyn kózimen etken ısharatyna túsingender otyra bastady da túsinbegen men sıaqty bógdeler sol turǵan jerimizde turyp qaldyq. Sákenniń ózi de otyrǵan joq, taıaǵyn jambasyna tireı turyp Qalmaqanǵa ár túrli tapsyrmalar bere bastady. Ekeýiniń áńgimesi tez bitti, Sáken aıtaryn aıtyp, berer buıryǵyn berip bolǵannan keıin ketýge yńǵaı bergen kezde Qalmaqan ıegimen meni nusqap:

— «Zavaldyń» avtory myna bala, siz tanysamyn degen soń shaqyrǵan edim, — dedi.

Sáken bas-aıaǵyma kózin bir júgirtip etti de:

— Erteń saǵat ekiniń kezinde maǵan kel, — dedi. Men onyń betine qaraı qaldym. Ol qarasymda «Qaıda baraıyn?» degen suraý turǵanyn sezgendeı:

— Úıdiń adresin Qalmaqan aıtar, — dedi de, shyǵyp ketti. Ol ketisimen Qalmaqan jarty japyraq qaǵazǵa «Karl Marks kóshesi, 97-úı» degen jazýdy jazyp qolyma berdi. Osy eki sózdi Sákenniń ózi aıta salmaı, Qalmaqanǵa aıtqyzǵany ersilik sıaqty. Biraq sol ersilik Sákenniń boıyna erkelikteı jarasady eken. Jurttyń kózine pańdyq bolyp kórinetin osy minez ekenin tunǵysh ret osy arada sezdim.

Sákenniń úıinin adresi jazylǵan jarty japyraq qaǵazdy baqyt kiltindeı kórip kóshege syımaı kelemin. Keıde ózimdi aıalap otyrǵan «Lenınshil jastaǵy» joldastar elestep, qıalymdy basqa jaqqa alyp ketedi.

Ol kúni túndi dóńbekshýmen ótkizdim. Kóz aldymda Sákenniń manaty keskini, qulaǵymda Jumaǵalı Sársekovtyń áńgimesi tur. Burynǵy estigenderim men búgingi kórgendegi sezgenderimdi oı tarazysyna salyp qarasam: ol ómirde bardyń bárin ózindeı sulý bolǵanyn tileıtin adam sekildi. Sondyqtan onyń talǵamaıtyny joq. Ol dostyq pen joldastyqty da, inilik pen izgilikti de talǵaıdy, talǵamyna tatymaıtyndardy taptap júre beredi. Múmkin onyń talǵamyna «Zavalym» tatyǵanymen ózim tatymaspyn. Tipti, tatyǵan kúnde «Lenınshil jastaǵy» joldastardy qaıttim? Olardyń ystyq qushaǵyn qalaı tastap ketpekpin? Osyndaı suraýlary kóp, birde-biriniń jaýaby joq oılarmen jatyp uıyqtamastan tańdy atqyzdym da, orazamdy ashar-ashpastan jumysqa bardym. Baıqaımyn, kúndegideı emespin, áldebir qylmys jasap qoıǵandaı joldastardyń eshqaısysynyń betine jóndi qaramaımyn. Bul óz basym buryn kórmegen «azan». Oılap qarasam ol azaptan qutylýdyń bir ǵana joly bar eken, ol — osy orynnan ketpeý. Sol oıǵa bekinip alyp, aıtylǵan saǵatynda Sákenniń úıine bardym. Esik aldynda zaıyby Gúlbahram júr eken. Ol Sákenniń qaı kezde kimdi qabyldaıtynyn biletin bolý kerek, amandyq surasyp kim ekenimdi bilgennen keıin úıge qaraı bastaı jóneldi. Gúlbahramǵa erip ishke kirsem. Sáken ortadaǵy úlken bólmeniń tór jaǵyndaǵy dıvanda «Saryjaılaýdy» tartyp otyr eken. Keshegideı emes boıym úırenip qalypty, daýsym erkindeý shyqty.

— Assalaýmaǵaleıkúm.

— Ýaǵalaıkúmis sálem.

Júzbe-júz birinshi kezdeskende estigen sony sezim osy kúmis sálem boldy. Ol ıegimen nusqap ortadaǵy uzyn stoldyń bas jaǵynda turǵan oryndyqty usyndy, men ımene basyp kelip sol oryndyqqa otyrdym. Ol qalpyn ózgertken joq, ne oılap otyrǵanyn kim bilsin, eki kózin maǵan qadap alyp dombyrasyn aqyryn shertip otyr.

Qaharly mollanyń aldynda qaımyǵyp otyrǵan shákirt balaǵa uqsap men otyrmyn. Bir kezde baryp ol ún qatty:

— «Zavalyń» zavodtardy aǵylshyndar bılep turǵan dáýirdi kórsetedi eken. Onyń materıalyn qaıdan, qalaı alǵanyńdy aıtshy?

Ótkendegi tarıhymnan, búgingi jaǵdaıymnan bir aýyz suramastan áńgimeni birden bulaı bastaýy unaǵan joq, unamasa da amal joq. Men onyń materıaldaryn «Spassk», «Qaraǵandy», «Qyzylóspe», «Berikqara», «Samembet» zavodtarynda istegen qart jumysshylardan qalaı alǵanymdy, olardyń buryn kim bolyp istegenin, qazir qaıda ne bolyp isteıtinderin túgel aıtyp shyqtym. Ol ózine beımálim «Berikqara» men «Samembettiń» qaı jerde ekenin surap aldy da:

— Julyn qurttar jerimizdiń ókpesin táýir-aq teskilegen eken aý, — dedi.

Ol óz suraýyn ózi solaı túıip tastady da, jazýshy degenniń nendeı sıqyrshy ekenin aıta bastady. «Jazýshy» degen — sóz qalaýshysy, sóz kesteshisi, sóz sheberi, sóz zergeri, sóz zergeri bolǵanda jaı ǵana zerger emes — sóz arqyly adamnyń jan júıesin, sana-sezimin tárbıeleıtin zerger. Sondyqtan da ol «adam janynyń ınjener!».

Arada bir jyl ótkennen keıin ol kisi meniń «Zaval» atty tyrnaqaldy jınaǵyma redaktor bolyp betashar jazǵan edi, ádebıettiń tiline meılinshe mán beretin bolý kerek, óz úıinde aıtylǵan osy sózderdi sol betasharda qaıtalapty. Joǵaryda keltirilgen sóz sol betashardan ádeıi alynyp otyr.

Ol jazýshylyqtyń qasıetin osylaı dáriptep bolǵannan keıin, endigi sózin salmaqtap alǵysy kelgendeı sál kidirdi de:

— Al, jan ınjeneri joldas, jandy terbeı alatyn bir myqty sózdi tapshy, «Jandy terbeı alatyn» degenge kóp terleme. Estigen qulaqty eleń etkizetin, júrekti ózine tez tartyp alatyn sóz bolsa qanaǵat. Tek, álgi, kúnde aıǵaılanatyn «Ýra! Jasasyn!» sıaqty jańa sez emes, meniń surap otyrǵanym qazaqtyń tól sózi.

Ol sony aıtty da meniń jaýabymdy kútkendeı únsiz otyryp qaldy. Gúlbahram qymyz ákelip berip edi, ony kóp kidirtken joq. Sol qymyzdyń bir kesesi meniń de aldymda tur. Qansha sheldesem de erkin juta almaı anda-sanda bir urttap otyrmyn.

Mundaı suraýdy kútpegendikten be, ómirinde emtıhan berip kórmegen men úshin bul eń aýyr syn boldy. Ár qıaldy bir qýyp, ár sózdiń izine bir túsemin. Birde-biri Sáken túgil óz talǵamyma da tatıtyn emes. Árýaq shaqyrý esime túsip edi, tym eski kórindi de oǵan toqyraı almadym. Bir kezde esime eldiń jaý tıgende salatyn attany sap etti.

— Attan! — dedim julyp alǵandaı.

Sol sózdi tapqanyma qýanyp betine qaraı qalyp edim, ol óńinen túk baıqatpastan:

— Osyǵan bir mysal aıtshy?! — dedi.

Men naızanyń ne ekenin bala kezimde aýyldasym Isataı degenniń úıinen kórgenmin. Isataıdyń ákesi batyr bolǵan desedi, bizder kórgen ózi de er jigit edi. Sol esil er bir jyly murnynan qan ketetin bir belgisiz aýrýǵa shaldyqty. Bir aqqanda jarty legen qan aǵady, qan azaıǵan kezde shalqasynan jatqyzyp qoıady. Azdan soń qan qaıta aǵady. Osynyń ne syrqat ekenin, nendeı emi baryn biletin búkil elde bir jan joq. Onyń qart sheshesi, jas áıeli bar edi. Bir kúni ińirde ákemniń jumsaýymen halin bilgeli barsam, Isataı ot basyna salynǵan jer tósektiń ústinde shalqasynan sýlap jatyr eken. Ózi qyzyl shyraıly, sulý jigit bolatyn. Sol qyzyl shyraıly óninde jalǵyz tamshy qan qalmaı qý shúberekke uqsap ketipti. Sheshesi mańdaıynan, áıeli aıaǵynan sıpap otyr. Men onyń betine jóndi qaraı almastan ottyń esik jaǵynda otyrmyn. Bir kezde aýlaqtaǵy jylqyshynyń attap salǵan aıǵaıy estildi. Omy estı sala búkil aýyl ere túregeldi. Sol kezde janaǵy qansyrap jatqan Isataı «Naızam... Naızam qaıda?» dep, bosaǵa jaqta súıeýli turǵan naızasyna qaraı tura umtyldy. Ustaı alǵan sheshesi men áıeline boı bermesten ottyń ústinen attap ótti de, naızasyna jete bere qulap tústi.

Men osy hıkaıany aıta kelip:

— Ol kezde bizdiń el Toqa deıtin elmen barymtalas bola beretin, jylqyǵa tıgen solar eken, — dep edim, Sáken murtynan kúle qarap:

— E, sen Qarakesek ekensiń ǵoı, — dedi.

Jer sharyn túgel sharlasa da, aınalyp kelip eski «Qos obanyń» túbine úımelesip jaıalyqtaryn jalasatyn sumpaıylyq ol kezde bolmaıtyn. Ol kezdiń Sákeni toz-toz bolǵan taıpalardyń uly bolǵanynan búkil halyqtyń quly bolǵandy artyq kóretin. Sondyqtan Sákeńniń Toqa ekenin biletinder az. Qazaqstannyń qaı eli bolsa da ony óziniń Sákeni kóretin. Men onyń Toqa ekenin bilmeıtinimdi aıtyp edim, ol óziniń daǵdysyna aınalǵan «Sonyń ózi jaqsy» degen mátelin aıtyp saldy da ekinshi suraýyna kóship ketti.

— Minezi qandaı adamdy unatasyń?

— Jaqsy minezdiniń bárin de.

— Jaqsy minez degen qandaı bolady?

Bul suraýlarda nendeı syr baryn, atap aıtqanda, meniń boıymda jazýshylyqtyń qanshalyqty jalyny baryn kórgisi kelip otyrǵanyn sezdim de, jaıdaqtalǵan sózderden basqaraq aıtqym kelip:

— Zalymdyǵy joq, adaldyǵy mol, — dep edim.

— Ondaı adam bola ma? — dep ol dombyrasyn shertpeı tyna qaldy.

Onyń bul suraýynda nendeı mán baryn sezgenim joq, sondyqtan irkilgenim joq,

— Nege bolmasyn?

Onyń bir ǵajaby ishki syryn óńinen baıqatpaıdy eken, endigi suraýy da kútkenimnen basqasha shyqty:

— Qazaq «malym — janymnyń sadaǵasy, janym — arymnyń sadaǵasy» deıdi, sonysy ras pa?

— Ras shyǵar.

— Óziń ondaı ary úshin janyn qıǵan qazaqty kórdiń be?

— Ózim kórgenim joq.

— Kórmeseń, ras ekenin qaıdan bilesiń?

— Ózińiz «halyq qate aıtpaıdy.» degen edińiz.

Meniń mezep otyrǵanym óziniń «Aıshasyndaǵy» bir sózi edi, sony sezdi me, joq álde basqa bir oı kelip kılikti me, áıteýir, «men qashan aıtqan edim?» degen joq, tartyp otyrǵan áýenin qaıta jalǵady da:

— Ákeń bar ma? — dedi.

— Bar.

— Shesheń she?

— Bar.

— Naǵashyń she?

— Naǵashym qaıtys bolǵan-dy.

— Qashan?

— Osydan tórt jyl buryn.

— Ózgege uqsamaıtyn, ózińe qatty unaıtyn minez osy úsheýiniń qaısysynda bar? Oılanyp kórshi.

Bul da meniń kútpegen suraýym, biraq naǵashymnyń bir oqshaý minezi esime tez tústi de kóp kidirgenim joq.

— Naǵashymnyń bir minezi, — dedi.

— Ol qandaı minez?

— Ol ózdiginen tıispeıdi, tıiskendi aıamaıtyn.

— Aıamaǵanda ne isteýshi edi?

Men naǵashymnyń qasqa mańdaıynan bastap shoıynnan quıǵandaı kórinetin tulǵasyn kóz aldyma túgel keltirip aldym da, búkil ómirine oı jiberdim. Bizdiń elde jer úshin qyrǵyn tóbeles erterekte tym jıi bolatyn. Sondyqtan onyń jaǵy jeńbeı qoımaıdy eken. Sondaı bir tóbelestiń ústinde naǵashymnyń soıyly qarsy jaqtyń bir qartyna tıip ketipti, jasy úlkendi syılaý onyń jastaıynan ádeti eken, eger jastardyń biri úlkenderge tıise qalsa, izdep baryp soǵan dúre salady eken. Ózi sondaı ınabatty bolǵandyqtan ba, jańaǵy qartqa qoly tıgeni úshin ózine-ózi qarǵys aıtyp, ant etipti de sol kúnnen bastap tóbeleske barmaıtyn bolypty. Eger eki el tóbelese qalsa, arashashy ǵana bolyp qur qol barady eken. Sol ádetin ólgenshe tastaǵan joq. Biraq qarsy jaqtyń soıyly qateden tıse de ony keshirmeıtin, sol ózine tıgen soıyldy qalaı da tartyp alyp ıesin sulatpaı tynbaıtyn. Men óz kózimmen kórgen eki tóbeleste onyń kimderdi qalaı uryp sulatqanyn aıtyp edim. Ol:

— Naǵashyńa tartsań... — dedi de mundaı minezdiń jaqsy-jamanyn aıyrýdy ózime tastaǵysy kelgendeı, ári barǵan joq. Suraýlary osymen bitkenin sezdirgisi kelgendeı dombyrasyn bir qaqty da:

— Seni jýrnaldyń jaýapty hatshylyǵyna alǵymyz keledi, buǵan ne deısiń? — dedi.

Men muny dál qazir kútken joq edim. Óıtkeni anketasy toltyrylmaı, ómirbaıany men aryzy jazylmaı alynǵan qyzmetkerdi kórgen emespin. Bir búıirimde dert bolyp baılanyp «Lenınshil jas» jatyr. Ony qalaı aıtarymdy bilmeı otyryp qalyp edim, Sáken ony basqasha túsinipti.

— Qarsy bolmasań, onda erteńnen bastap jumysqa kiris, ne isteıtinińdi Qalmaqan aıtar. Meniń aıtarym: jaman shyǵarmalar jýrnal betine shyqpaıtyn bolsyn. Ol úshin jazýshylardyń ózimen kóńildes bolsań da jaman shyǵarmasyna kóńilshek bolma. Bul sózdi munan keıin men aıtpaıtyn bolaıyn, uqtyń ba?

— Uqtym, biraq meniń qınalatyn bir jaǵdaıym bolyp tur, — dep, «Lenınshil jastan» ketkenime ne úshin qınalatynymdy aıtyp shyqtym. Meniń olardy qımaı qınalǵanyńdy qyzyqqandaı kózin tóńkere bir tastady da ornynan turyp ketti. Telefonǵa baryp bireýdi izdeı bastady. İzdegeni. bizdiń redaktor Zárep eken, ony taba almaı, ólkelik komsomol komıtetiniń birinshi sekretary Qaısar Tóshtıtovty taýyp aldy,

— Qaısar, men ǵoı, Álıksálem men Zárepti taba almaı otyrmyn, onyń Áljappar Ábishev deıtin qyzmetkerin jýrnalǵa almaqshy edim, sen Zárepti taýyp alyp aıtshy, sol joldasty erteńnen qaldyrmaı bizge bosatsyn. Bilemin... Ony da bilemin. Sol úshin ózi de qınalýda. Jýrnaldyń eń jaqyn dosy jastar ekenin árqashan da este saqtańdar. Ol úshin sender de qınalyńdar. Raqmet.

Ol telefonǵa bet alǵan kezde men ornymnan turyp, bir qolymdy stolǵa súıep tur edim, onyń qamqor sózderi janymdy terbetip jibergen eken, ol beri betteı bere:

— Maǵan aıtaryń bar ma? — dedi.

— Alǵystan basqa aıtarym joq, — degen sózim sál dirildeńkirep shyqty.

— Qadamyń qutty, qalamyń qanatty bolsyn degennen basqa meniń de aıtarym joq, — dep, ol qolyn usyndy, meniń qolym onyń qolyna túńǵysh ret osy arada jetti.

Júregim ol kezde solaı aspandap soqsa, bul kúnde: Qaıran asyl aǵalar, arman bolyp qalasyńdar-aý, dep, ańsaı soǵady.

---