InfoHub Logo

Úsh perdeli pesa

QATYNASÝSHYLAR:

Egorına — shahtada partkom sekretar!
Erkin — jas ınjener.
Záýre — onyń sheshesi.
Gavrılov — oblystyq NKVD nachalnıgi.
Dáribek — qart Jumysshy.
Qurttymbet — shahta bastyǵy.
Sarqyt — onyń áıeli.
Gúljan — Sarqyttyń burynǵy Kúıeýinen qalǵan qyz.
Danılov — ýaqytsha bas ınjener.
Keldekbaı — shahta komıtetiniń predsedateli.
Shalabaı — Qurttymbettiń dosy, tehnıka qaýipsizdiginiń ınspektory.
Qablet — ventılásıada isteıtin Jumysshy. Semen — shofer.
Álim-Sálıma jas jumysshylar.

Jumysshylar. 1-2 áskerı adam jáne belgisiz bireý.

BİRİNSHİ PERDE

Birinshi sýret

Shahtanyń qyzyl burysh úıi. Oń jaqtaǵy qabyrǵada — shahtanyń ishki, syrtqy qurylystaryn, jer astynyń qyrtystaryn kórsetetin qartalar men óndiristiń aılyq, jyldyq ónimin kórsetetin dıagramlar. Perde ashylǵanda Erkin jalǵyz. Ol birese stol ústinde qurýly turǵan shahmatqa kelip júris jasaıdy. Birese shahtanyń qartasyna baryp, betin syzǵylaıdy, úlken oı ústinde. Gúljan keledi.

Gúljan. İz qýǵandaı ne qarap júrsiz?

Erkin. İz qýyp júrgenim ras. Osyndaı Altyn zaboıdyń qartasy bar deıdi, sony kóreıin dep edim. Qabyrǵalar toly japyrlaǵan birdeńe. Tapqyzar emes, kómektesip jibershi.

Gúljan. Ol myna jaqta. (Eń túkpirge aparady.) Mine, myna tur. Munyń keregi ne?

Erkin. Munyń keregi úlken bolǵan soń ǵoı seni kórgen saıyn aıtqym kele beretin tátti sózderdi aıta almaı qalǵanym.

Gúljan. Sonshama qajetti nesi bar munyń?

Erkin. Bul meniń basshylarǵa, ásirese Keldekbaıǵa bergeli kelgen suraýym edi. Olardan buryn saǵan bereıin, osy zalda nege tur bul? Álde Altyn zaboıdyń jabylýyn maqtan kóretinder bar ma?

Gúljan. O, siz shatqaly kóp oıda ekensiz. Mundaı suraýǵa jaýap berý qoldan kelmeıdi. (Shyǵa bere burylyp.) Biraq úmitsiz bolmassyz. (Ketedi. Erkin álgi sýretke oılanyp qarap turǵan kezde, Qurttymbet pen Keldekbaı keledi:)

Qurttymbet (sóıleı kiredi). Baıqa, qalaı mat bolǵanyńdy bilmeı qalsań, qapy kettim deme. (Ol kele shahmatty qura bastaıdy.)

Qurttymbet. Erkin! Sen endi kartınalarmen de tanysaıyn degensiń be?

Erkin. Keldeke, beri kelińizshi.

Keldekbaı (júrip kele jatyp, qolyndaǵy papkasyn asha bastaıdy). Kartınamen áýestenetin balalyq kezden ótken bolarsyń. Jas bolsaq da, ınjener degen atyń bar, ony tasta da mynaǵan qara.

Erkin. Bul ne?

Keldekbaı. Ózińniń baıandamań. Meniń bul jóninde aıtar úlken daýym bolyp tur.

Erkin. Daýyńyzdy erteń kópshiliktiń aldynda aıtarsyz. Aldymen mynaý týraly oıyńyzdy aıtyńyzshy. (Qara taqtanyń betine arıasy tórt elideı eki syzyq salady.) Mynany Altyn zaboıdyń shtregi deıik. Kómir plasy myna jerge barǵanda joǵalǵan. Al ony izdeýshi geologtar burǵyny myna jerden, myna jerden salypty. (Oqshaý jerden eki rettik syzady.) Bul qalaı? Nege myna jerden bylaı-bylaı salmaıdy? (Alǵashqy. eki syzyqtyń úsh jaǵyn bastyra taǵy eki ret tik syzady.)

Keldekbaı. Bul jerdiń kómiri alynǵan bolsa, onan ári joqtyǵyna kóz jetken bolsa, burǵy nege salynady?

Erkin. Úzilgen plasyń bylaı jatýy da múmkin emes pe? (Endi alǵashqy eki syzyqtyń tómengisiniń ushyna tıistire, sál kólbete tómen qaraı syzady.)

Keldekbaı (ne derin bilmeı ótirik myrsyldap). Sen óziń burǵynyń qaı jerlerge salynǵanyn bilesiń be?

Erkin. Bilem, búgin sony kórip keldim.

Keldekbaı. Burǵy salynǵan jer men kómir bitken jerdiń arasy qansha ekenin ólshediń be?

Erkin. Ólshedim. Eń jaqyny júz metr.

Keldekbaı. Júz metr! (Myrs-myrs Kúlip.) Ólsheýishiń tym uzyn eken, óz salmaǵymen synyp ketse, qur qol qalarsyń, qysqaraq usta.

Erkin (keketindi únmen). Sizdiń qysqa ólsheýińiz boıynsha qansha?

Keldekbaı. (Altyn zaboıdyń qabyrǵada turǵan jobasyn nusqap). Qansha ekenin kórip turǵan joqsyń ba? Mine! Oqy: «bas shtrek, uzyny bir myń tórt júz toqsan metr», kórdiń be?

Erkin. Kórgenim estigenimnen basqaraq bolyp tur.

Keldekbaı. Qaısysyna senesiń? Kózge me, qulaqqa ma?

Erkin. Ómirimde tuńǵysh ret kózden qulaqty senimdi kórip turmyn.

Keldekbaı. Mine, adam balasy buryn kórmegen úlken jańalyq. Al qulaǵyń ne deıdi, bul beker deı me?

Erkin. Iá, beker deıdi. Bas shtrektiń uzyny bir myń tórt júz toqsan emes, bir myń úsh júz jıyrma metr ıaǵnı júz jetpis metr kem deıdi.

Keldekbaı. Bul qaıda jazýly tur, aspanda ma?

Erkin. Joq, aspanda emes, sol zaboıdyń, túbine deıin tireý qoıǵan júmysshylardyń júreginde. Al sizder (sýretti nusqap) mynandaı jalǵan birdeńeni jarnama etip, eń kórnekti jerge qaqqansyzdar, bul ne? Álde Altyn zaboıdyń, jabylýyn maqtan kórip, sony jurttyń bári kórsin deısizder me?

Keldekbaı. Sen, jigitim, óziń meni kim dep tursyń?

Erkin. Mynandaı jalǵan málimetti propagandalaýshy sizdiń kim ekenińizdi bile almaı turmyn.

Keldekbaı. Qurteke-aý, mynaý ne dep tur? Meni jaý deýden de taıynatyn emes qoı mynaýyń.

Erkin. Bul úıdeginiń bári shahtkomnyń isi, buǵan jaýap beretin siz.

Keldekbaı. Shahta bastyǵy joldas! Estip otyrsyz ba? Oılaı berse, memleket qarjysyn shashýdyń joly op-ońaı-aq tabyla beredi eken-aý.

Qurttymbet. Joq, ondaı aldaýǵa ańqaýlar ǵana túsedi.

Keldekbaı. Eger ken zertteý basqarmasynyń, basynda otyrǵan topas bireý bolsa, qanshama qarjynyń shashylǵaly turǵanyn baıqaısyz ba? (Egorına men Danılov kelip esik aldyna tura alady.)

Qurttymbet (olardy baıqamaı sóıleı beredi). Joldastar, men erteńgi onnan búgingi besti qymbat keretin adammyn. Maǵan joǵalǵan kómirdi taýyp bermeı-aq, bar kómirdiń ózin tolyq alyp bershi, aldymen sonyń jolyn tapshy.

Egorına (jaıdary júzben). Onyń joly tabylǵan joq pa?

Qurttymbet. A, Zoıa Sergeevna! Siz de keldińiz be? Keldekbaıdy mat qaldyrǵaly kelip edim, kórdińiz be, mynaý ekeýiń kómirdi kese-kóldeneń tartyp appetıtimdi qaıtaryp tastaǵanyn.

Egorına. Siz jańa ǵana kómirdiń kep óndirilýin tilep otyrǵan joq pa edińiz?

Qurttymbet. Jańa ǵana emes, kúndiz-túni tileıtinim sol.

Egorına. Onda kómirdi kese-kóldeneń tartqanda appetıtińiz nege qaıtady?

Danılov (ótirik kúlip). Mine, mat bolǵannyń úlkeni,

Keldekbaı. Kútpegen jerden jaqsy keldińizder. Jol-jónekeı bolsa da bir máseleni sheship alaıyq, otyra qalyńyzdarshy. (Stolǵa jaqyndaıdy.)

Egorına. Ne másele?

Keldekbaı. Siz Serǵazın joldastyń baıandamasymen tanyssyz ba?

Egorına. Tanyspyn, siz she?

Danılov. Men de tanystym.

Egorına. Al, siz?

Qurttymbet. Men-bárińizden buryn tanysqanmyn.

Egorına. Iá, siz ne aıtpaqshy edińiz?

Keldekbaı. Eshqandaı kúmán joq, bul kóp etajdy. lava ashý degen ıdeıa — bizdiń sovet ınjenerleriniń ǵana oıynan týatyn tamasha ıdeıa. Amal ne, sonyń jeter joly tabylmaı tur. Jańa kelgen jas ınjenerimizdi erteń jurt aldynda synap, taýyn shaǵyldyrmas úshin osyndaı ońashada keńes bergenimiz jón ǵoı deımin.

Egorına. Óte jón. Otyryńyzdar. Erkin, kel beri.

Erkin. Keldekeńniń daýym erteń sol keptiń aldynda bir-aq tyńdaǵym kelip tur.

Egorına (jaqtyrmaǵan túrde). Ol qandaı pańdyq?

Erkin. Pańdyq emes, kelise almaıtynymyzdy sezip turmyn.

Egorına. Kelispeıtin túk te joq. Keldeke, aıta berińiz.

Keldekbaı. Serǵazın joldas óziniń bul ǵylymı baıandamasynda lava sıstemasyna kóshýdiń úlken quralynyń biri etip temir trýba degendi taýypty. Munysy, bizdiń aǵashqa zárý ekenimizdi, myńdaǵan kılometr jerden munsha kep aǵashty jetkizý múmkin emes ekenin eskergendegisi. Árıne, ol eskeriletin óte úlken másele. Biraq kapıtalısik elderdiń jaratpaı tastaǵan shirik dúnıesin jańalyq kórýi, en sypaıy aıtqanda, balalyq.

Erkin (endi ǵana jaqyndap). Boldyńyz ba?

Egorına (ony qabaq qaǵyspen toqtatyp). Keldeke, kapıtalıser adam balasyn da shirigen tastandy dep biledi, sizshe qalaı, biz de solaı túsinýimiz kerek pe?

Keldekbaı (qysylyp kibirtiktep qalady). Men temir trýba týraly ǵana aıtyp otyrmyn.

Egorına. Serǵazın joldastyń usynyp otyrǵan temir trýbasy olardyń temir tireýinen basqa ǵoı.

Keldekbaı. Basqa qandaı aıyrmasy baryn men kóre almadym.

Erkin. Sizshe, osy shahtanyń burynǵy ıesi Egensonnan qazirgi bastyǵy Saýmalbaev joldastyń aıyrmasy bar ma?

Qurttymbet. Aý, qurmetti joldastar-aý, álden keriske barmaı, keliske kelseńdershi, bularyńyz ne?

Egorına. Bul jóninde sizdiń oıyńyz qandaı?

Qurttymbet. Osy baıandamany oqyp shyqqaly, meniń oıym tabıǵatqa qarǵys aıtýdan basqaǵa jetpeı júr.

Egorına (kúlimsirep). Qyzyq jaýap. Tabıǵattyń jazyǵy ne?

Qurttymbet. Tabıǵat sarań bolmaı, kemir shyqqan jerden temirdi de shyǵarsa, biz bulaı otyrmas edik.

Egorına. Basqa aıtaryńyz joq pa?

Qurttymbet. Aıtarym joq, tek Serǵazın joldasqa suraýym bar. Shyraq, sen maǵan mynany aıtshy: osy seniń aıtyp júrgen temir turbań kádimgi qabat-qabat jerdi kóterip turatyn tireý me, joq álde balanyń oıynshyǵy ma?

Erkin. Qabat-qabat taý úıseńiz de kótere beretin tireý.

Qurttymbet. Taǵy bir suraý: aǵash pen temirdiń qaısysy qymbat?

Erkin. Ony sonaý bir esik aldynda eńbektep júrgen baladan surasańyz da bolady.

Qurttymbet. Er jetkeni bilmegende eńbektegeni qaıdan bilýshi edi... Joldas partkom! Mundaı bos qıalmen ýaqytty ketirmegenimiz jón bolar.

Egorına (Keldekbaıǵa). Sizdiń muny kapıtalıserdiń tastandysy deýden basqa aıtaryńyz joq pa?

Keldekbaı. Men munan sol úshin ǵana bezip otyrǵanym joq. Bizdiń shahtanyń plasy jumsaq, jumsaq plasyń ár metr jerine bes tireýden kerek. Sonda júz elý metr lavaǵa qansha tireý ketetinin esepteńiz. Jeti júz elýden eki qataryna myń bes júz. Eger tórt ýchaskemizden tórt lava ashatyn bolsaq, alty myń trýba kerek. Bastyǵymyzdyń tilegi qabyl bolyp, kómirimizdiń arasynan temir shyǵa qalmasa, munyń múmkin emes ekenin aıtpasam da túsinikti, Ekinshiden: uzyndyǵy eki metrge jetetin trýba jasaımyn deý tipti aýyz barmaıtyn ersilik, bul eshbir elde bolǵan emes.

Egorına. Ózińiz aıtqan jańaǵy tastandylardyń uzyndyǵy qansha edi?

Keldekbaı. Jetpis, eń ári salǵanda, seksen santımetr. Onyń da qaq jartysy aǵash.

Egorına. Qalǵan jartysy?

Keldekbaı. Qalǵan jartysy temir trýba.

Erkin. Olardyń sol trýbaǵa shym, tezekpen qumdy ne úshin salatynyn da aıta ketińiz. (Keldekbaı ne derin bilmeı ańyryp qalady.)

Egorına. Onyń qajeti joq. Sonymen, siz lava sıstemasyna kóshýge bolmaıdy deısiz, á!

Keldekbaı. Joq, men esh ýaqytta olaı demeımin. Men tek temir tireýge ǵana qarsymyn.

Egorına. Kózińizdi sál alysqa jiberińizshi. Biz temir trýbanyń alty myń danasyn jasatyp alsaq, aǵash tireýdiń, alty mıllıonyna tótep beredi eken. Sonda qaısysy paıdaly bolady?

Keldekbaı. Tipti solaı bolǵan kúnniń, ózinde de men mundaı apaty úlken nársege barýdy maquldaı almaımyn.

Erkin. Ol qandaı apat?

Keldekbaı. Temirmen tirelgen shahtanyń jumysshylarǵa qandaı apat ekenin biletin bolarsyz.

Erkin. Iá, bilemin. Al sizdershe aǵash tireýdiń paıdasy qandaı? Bir jyldyń ózinde shahtany áldeneshe ret qulatqan joqsyzdar ma?

Keldekbaı. Aǵash tireýdiń paıdasy sol: salmaq kúsheıgen kezde qatty sytyrlap, qaýip tóngenin júmysshylarǵa bildire alady. Al, temir tireýde bul qasıet joq. Sytyrlamaı birden qulaıdy da, jumysshylardy qaýsatyp salady.

Egorına. Menińshe, Erkinniń jańalyǵy da, tabysy da dál osy arada.

Keldekbaı. Kóre almaı turmyn.

Egorına. Shym tezegi de, qumy da, beline baılaǵan temir qursaýy da joq, tek eki basyna eki tutamdaı qatty aǵash qaǵylǵan trýbany kózińizdiń aldyna keltirseńiz, bárin de kóresiz. Salmaq kúsheıip, qaýip tóngen kezde, kerekti dybysty sol eki tutamdaı aǵashtan estısiz. Men ınjener emespin. Erkinniń bul eńbeginen túsingenim osy. Danıl Davıdovıch, sizdiń aıtaryńyz joq pa?

Keldekbaı. Nege bolmasyn, ýaqytsha bolsa da bas ınjener emes pe, sóıleńiz, Danıl Davıdovıch.

Danılov. Men eń aldymen Serǵazın joldastyń bul tabysyn quttyqtaýǵa tıistimin .

Qurttymbet. Quttyqtaý, quttyqtaý, qolymyz túgili oıymyz jetpeı jatsa da, quttyqtaı jónelemiz.

Danılov. Joq, joldas Saýmalbaev! Oıymyz bir-aq nársege ǵana jetpeı jatyr, basqasynyń bárine Serǵazın joldas jetkizdi, buǵan qýanbaǵan júrek — júrek emes. (Erkinniń qolyn qysady.) Sen kenje týsań, da tez er jetipsiń, dostym. Eseıe ber, tilektespin.

Qurttymbet. Siz oıymyz bir-aq nársege jetpeı jatyr dedińiz ǵoı, ol ne?

Danılov. Qıyndyq bireý ǵana emes, tórteý. Onyń úsheýin jeńýge bolady, al tórtinshisine kózim jetpeıdi.

Qurttymbet. Dolbarlamaı, taldap aıtyńyz.

Danılov. Taldap aıtsam, birinshiden: kamera sıstemasy kómir óndirisiniń negizgi joly bolyp, ǵasyrlar boıy jasap keledi. Boıǵa sińgen mundaı eski dertti emdeý qashanda qıyn. Qıyn bolsa da muny jeńýge bolady. Ekinshiden: shahtanyń ishki qurylysy osy sıstemaǵa sáıkes, eger lava sıstemasyna kóshiretin bolsaq, shahta qurylysyn ózgertpeı bolmaıdy, bul da ońaı emes. Kóp ýaqyt, kóp qarjy kerek. Biraq úkimettiń járdemine súıene otyryp, muny da jeńýge bolady.

Qurttymbet. Tilemsektik munyńyz. Qansha tilemdenip telmirseńiz de, úkimettiń dalada shashylyp jatqan qarjysy joq.

Danılov. Dalada shashylyp jatqan kómir de joq, ony da eskerińiz. Úshinshiden: lava degenimiz aǵashtyń juty. Ásirese, mynandaı qabat-qabat lava ashatyn bizdiń, shahta úshin altynnan qymbat. Biraq bul qıyndyqty da jeńýge bolady. Maǵan alynbaıtyn qamaldaı kórinetin sońǵy qıyndyq — kómirimizdiń jumsaqtyǵy. Ony eshbir tireý ustap tura almaı, jumysshylardy qyryp alamyz ba dep qorqamyn. (Shalabaı júgirip keledi.)

Shalabaı. Qurteke, Danıl! Sizderdi úlken bastyq tez kelsin dep jatyr, tez-tez!

Qurttymbet (ketýge yńǵaılanyp). Zoıa Sergeevna, osy máseleni aldymen ınjener-tehnıkterdiń májilisinde qarasaq deımin.

Keldekbaı. Men solaı dep jarnamany esik ataýlynyń bárine japsyrtyp ta qoıdym.

Egorına. Solaı sheshken bolsańyzdar, endi nesine aıtyp tursyzdar?

Qurttymbet. Keliseıik degenimiz ǵoı,

Egorına. Máseleni sheshkennen keıin baryp keliseıik degenińiz qyzyq eken.

Keldekbaı. Injener-tehnıkterdiń barlyǵy da profsoıýzdyń múshesi bolǵandyqtan, solaı etýdi maqul kórgen menmin.

Egorına. Beker maqul kórgensiz. Oqasy joq, bara berińizder! (Erkin ekeýinen basqasy ketedi. Egorına gazetterdi qaraı otyryp sóıledi.) Iá, Erkin! Hal qalaı?

Erkin. Haldy siz álsiretip jiberdińiz.

Egorına. Qalaısha?

Erkin. Olardyń bul máseleni shahtkom májilisine ne maqsatpen salǵaly otyrǵanyn baıqadyńyz ba?

Egorına. Sol suraýdy men saǵan bergeli otyrmyn.

Erkin. Bular meniń, baıandamama qarsy shahtkomnyń qaýlysyn salǵaly otyr. Meniń baıqaǵanym sol.

Egorına. Jalpy jınalysta ma?

Erkin. Iá, siz jańa oǵan beker dep kelistińiz.

Egorına. Onda men óte durys isteppin. Óte durys. (Túregeledi.) Jumysshylardyń talqysyna túsýden qorqatyn keıbir qorqaqtar sondaı shaǵyn toptyń ortasynda batyr bolyp kórinedi. Sondaılardy da, Keldekbaıdyń aýzyndaǵy sózdiń kimdiki ekenin de sol jıylysta baıqaı alamyz.

Erkin. Keldekbaıdyń qaı sózi?

Egorına. Onyń jańaǵy sózi óz sózi emes, bir ınjener adamnyń sózi ekenin baıqamadyń ba?

Erkin (tańdana qarap). Joq!

Egorına. Munyń jaqsy emes, joldas. Jerdiń syrynan keri adamnyń syryna kóbirek úńilgeısiń, uqtyń, ba?

Erkin. Uqtym!

Shymyldyq.

Ekinshi sýret

Erkin aýyr oıda, perde aldynda jalǵyz kele jatyr. Sońynan kúle qarap Gúljan keledi, Erkin ony baıqamaıdy.

Erkin. Bul qalaı? Álde men shyn adasyp júrmin be?

Gúljan. Alań bolmańyz, adasqan joqsyz,

Erkin. A, Gúlim! Sen anyq solaı deımisiń?

Gúljan. Basqasha syılaýym múmkin emes. (Qoltyǵynan ustap.) Júrińiz.

Erkin. Qaıda?

Gúljan. Bizdiń úı apań ekeýińdi qonaqqa shaqyrypty.

Erkin. Qonaqqa!

Gúljan. Onyń siz tań qalatyndaı nesi bar, buryn baryp kórmegen úıińiz be edi?

Erkin. Búgingi sózinen keıin Qurtekeńniń munysy mas kisiniń tóbelese júrip súıiskenine uqsap tur.

Gúljan. Sondaı beısharanyń sózin eleýdiń ózi uıat emes pe? Ótinemin, kóńilge qaıaý túsirmeı, júrińiz.

Erkin. Olaı deseń amalym bar ma. (Kete bere toqtap.) Biraq sen beısharalyqty jaqsy tanı bil! (Egorına kele jatady.)

Egorına. O, bizdiń boıjetkenimiz ben bozbalamyz saıahatta júr ǵoı tipten.

Erkin. Adasqan adamnyń saıahatta nesi bar?

Egorına. Keıbir joldastardyń: «Munyń adasý» degen sózi janyńa batqan eken, á?

Erkin. Ekeýińizden basqa birde-bireýiniń qoldamaýy betimdi qatty qaıtardy.

Gúljan. Nege, Danıl Davıdovıch qoldady ǵoı.

Erkin. Olaı qoldaǵanynan orǵa qulatqannyń ózi jaqsy edi.

Egorına. Ýaqa emes. (Ekeýin eki qoltyǵynan alyp júre sóıleıdi.) Búgin biri qoldamasa, erteń bári de qoldaıdy. Qoldatamyz! (Bular ketedi. Perde aqyryn jyljyp ashyla bastaıdy.)

Qurttymbettyń úıiniń baý-baqshaǵa qaraǵan jaq aldy. Sahna tórindes ol úıdiń úlken terezesi. Sol jaq shette besedka. Perde ashylǵanda sol terezeden stol basynda gýildesip otyrǵan bir top adam kórinedi. Terezege qarama-qarsy otyrǵan Qurttymbet.

Qurttymbet. Qurmetti, Danıl Davıdovıch! Qurmetti, Erkinjan! Ekeýińe de aıtarym: birińsiz birińniń kúniń joq. Ekeýińsiz shahtanyń kúni joq, shahtasyz meniń kúnim joq. Sondyqtan, sizderdiń sál nárseden renjisin, jańaǵydaı keriske barýlaryńyz uıat. Munan bylaı ondaı kirbeń qabaqtyq bolmasyn, sol úshin bir tamshy qaldyrmastan alyp jiberińizder!

Danılov. Mundaı adal tilekten shyqqan asyl sózge bas ıe turyp, men bul tosty Erkinniń ǵana densaýlyǵy úshin, onyń (salmaqpen) oıymyzdaǵydaı bolyp shyǵýy úshin kóteremin. (İship jatady. Azdan soń Shalabaıdyń daýsy estiledi.)

Shalabaı. Ollahı, endi men qusamyn, basymnyń saqınasy bar. Ózim qulaǵaly otyrmyn.

Qurttymbet. Qulasań, anda bar. (Úıdegi sham sónedi.)

Shalabaı (keledi). Dúnıedegi eń qorlyq qatardan qalǵan ǵoı. Eldiń bári besten, onnan tastap jatqanda seniń birden artyqqa jaramaı jaýdyrap otyrǵanyń. Bar tapqan syltaýyn, saqınam bar, qusamyn deısiń. Eldiń soǵan senetin ańqaýlyǵyna, táýba. Áıtpese, úsh-tórt rúmkany qaǵyp jiberse ǵoı, Shalabaıyń shatpaqtap, ata-babasynan berginiń bárin kóıitedi de, erteńinde pasporty bitedi. Oı, táńirim-aı, jar bola kór. Olaı barsań— ógiz óledi, bulaı barsań—arba synady. Araq ishem dep syryn sezdirip alsa, Shalabaı taǵy óledi. (Basyn kóterip alyp.) Eı, sonda tiri qalatyn kim osy?.. Qoı, jańaǵy júz gramnyń ózi de maǵan qydyr bolyp daryǵan eken, búldirermin, qoıaıyn. (Qaıta jatady, azdan soń úıden kele jatqan dybysty estip.) Bireý kele jatyr, mas bolyp aýzyna kelgenin kókıtin bireý bolǵaı da. (Jasyrynady. Azdan soń úıden Erkin shyǵady. Ol aýyr oıǵa túsip, alysqa qarap turǵan kezde, sońynan Gúljan keledi.)

Gúljan. Siz nege ketip qaldyńyz?

Erkin. Gúlim-aı, múldem bezip ketsin demeseń, toıyńdy tezdetshi.

Gúljan. Bizdiń ómirimiz kúnde toı emes pe, sonsha nege asyqtyńyz?

Erkin. Aldymda turǵan arman kóp, asyqpasyma bolatyn emes.

Shalabaı (ózine). Ehe, myna ekeýiniń qupıa toıy aldaqashan tarqapty ǵoı.

Gúljan (qolyn Erkinniń ıyǵyna salyp). Bir tilek tilesem beresiz be?

Erkin. Aldymen meniń tilegimdi ber.

Gúljan. Berdim.

Erkin. Onda men de berdim.

Gúljan. Berseńiz, kókeme jańaǵydaı sózdi eshýaqytta aıtýshy bolmańyz.

Erkin. Eger ondaı sóz kókeńniń júregindegi eń qaýipti derttiń emi bolsa she?

Gúljan. Eń qaýipti dert? Ol ne?

Erkin. Meniń baıqaýymsha, kókeń burynǵydaı emes, sezimi qasań tartyp, qartaıyp qalypty, kóp jaıdy baıqamaıdy. Qazirgi eń úlken dert sondaı beıqamdyq.

Gúljan. Ol jazylmaıtyn dert emes.

Úı jaqtan Qurttymbettiń túshkirip kele jatqan dybysyn estip, Gúljan ata jóneledi.

Shalabaı. Qap, qyzyǵyna batatyn edim, myna pysqyryq bolǵyr qaıdan kele qaldy?! (Ketedi. Qurttymbet sóıleı kiredi.)

Qurttymbet. Aý, balapanym-aý, munda naǵyp otyrsyń? Júr úıge.

Erkin. Qazir baram, júre berińiz.

Qurttymbet. Óziń Danıl Davıdovıchtiń jańaǵy bir sózin múldem aýyr alyp qalǵannan saýsyń ba?

Erkin. Ony aýyrlap qaıteıin, basqa júgim de jeńil emes.

Qurttymbet. Kiná sende de bar, balam. Sen salǵannan tym qatty kettiń. «Keıbir ekijúzdi» degen sózdi soǵan arnaǵanyńdy men de sezip qaldym.

Erkin. Uıat, uıat. (Turyp ketedi.)

Qurttymbet. Nemene uıat?

Erkin. Appaq basyńyzdy kóringenge ıe berýińiz. Uıat.

Qurttymbet. Balapanym-aý, sen túshkirseń de, men baıǵus ıarahymalda deı beremin ǵoı. Sonyń bári bas ıý me? Ol qazir mas, mas kezinde adam ne demeıdi?

Erkin. Ol mas bolsa da oıyndaǵysyn aıtty.

Qurttymbet. Al oıyndaǵysy-aq bolsyn, sonda ol qandaı sóket sóz aıtty?

Erkin. Sizshe, aıtqan joq pa?

Qurttymbet. Balapanym-aý, ol enbektiń zaıa ketýi múmkin dep, ózińmen dostyq keńesý retinde aıtty ǵoı.

Erkin. Ol eńbektiń zaıa ketetinin aıtsa, men ketpeıtinin aıttym, sizdiń meni tyńdaǵyńyz kelmeıtini qalaı?

Qurttymbet. Al, tyńdadym, ne iste deısiń?

Erkin. Ne iste deıtinimdi búgingi májiliste aıttym, oǵan nıetińizdiń joǵyn da kórdim, endigi aıtarym...

Qurttymbet (onyń sózin bólip). Meniń ǵana emes, kóptiń nıeti solaı ekenin kórgen joqsyń ba? Danılov ekeýiń tildiń maıyn qansha tamyzsańdar da, jurtshylyq lava sıstemasyna aıtar qatal úkimin aıtqan joq pa?

Erkin. Joq, sizderdiń bul jeńisterińiz búgindik qana. Ony erteńgi bolatyn partıa jıylysynan da, arǵy kúni bolatyn jumysshylardyń jınalysynan da kórersiz.

Qurttymbet. Nemene, anyq solaı ete qalsańdar meni qarsy bolady ǵoı deısiń be? Qaıta qýanamyn men. (Qolyn sermep.) Ony qoı da, jańaǵy aıtpaq bolǵanyńdy aıt.

Erkin. Sizge bar aıtarym: óz kózińizdi ózińiz shuqymańyz.

Qurttymbet. Óz kózin ózi shuqyǵany qalaı?

Erkin. Siz bir kezde osy óndiristi kózińizdiń qarashyǵyndaı qorǵasqan joq pa edińiz? Estigenim qate bolmasa solaı sıaqty edi.

Qurttymbet. Iá, qorǵastym. On jetinshi jyly Egensonnyń jaldap alǵan bandylaryn, aq pen alashtyń bandylaryna qosaqtap turyp, shekaraǵa deıin qýystym. Sol jolda oqqa da ushyp, qanymdy da tóktim. Eldiń bárine baıaǵydan belgili jaıdy sen ne úshin aıtyp otyrsyń?

Erkin. Sonyń bári esińizden shyǵyp ketipti, sondyqtan aıtyp otyrmyn.

Qurttymbet. Múmkin, múmkin. Onan beri de ondaı shaıqastyń talaıyn bastan ótkizdik, qaısybirin este saqtarsyń.

Erkin. Esińizge ótkendi emes, sol Egenson sıaqtylarmen bolatyn aldaǵy shaıqasty saqtańyz. Olar sizdi, sizdiń elińizdi quldyqqa taǵy da salǵaly jantalasyp jatqanyn eskerińiz!

Qurttymbet. Egensondar ma?!

Erkin. Bári de. Qazaq halqynyń ótken tarıhyna kóz jiberseńiz, ejelgi jaýymyz sol Egensondar ekenin kóresiz. Sol aǵylshyndar búkil dúnıe júzine qandy tyrnaǵyn júz jyldan beri sozyp keledi. Olardyń ekinshi Indıa etip alǵysy kep, júz jyl boıy kóksegen eliniń biri — Qazaqstan. Ony siz jaqsy bilýińiz kerek.

Qurttymbet. E, biz onda basty jaýymyz fashıser dep bosqa daýryǵyp júr ekenbiz ǵoı. Solaı ma?

Erkin. Fashıser men ımperıalıster bir samuryqtyń eki basy. Ekinshiden, otty basqanyń qolymen kóseıtin olardyń ejelgi ádeti. German men ıapon fashıserin bizge qarsy aıtaqtap soǵys ashqaly otyrǵan da solar.

Qurttymbet. Bul bir jańalyq eken. Tereńirek oılanbasaq, bolmas.

Erkin. Sál keshigip beıqam qalypsyz. Onyń ústine, shahta jumysymen jóndi tanys emes sıaqtysyz, sondyqtan keıbir máselelerde aldanyp júrýińiz múmkin.

Qurttymbet. Sońǵy sózińniń jany bar. Amal ne, partıa aıtqan soń tyrp ete almaısyń. Bir kúni obkom shaqyryp aldy da: «Joldas Saýmalbaev! Aǵylshyndardan óziń qutqarǵan shahtanyń qojasy endi óziń bol» dedi. «Oıbaı-aý, meniń ondaı mamandyǵym joq qoı» dep bajyldap kórip edim, «Nechego, kómektesemiz» dedi. Mine, sol nechegonyń aqyry, ózińniń balańnan da aýyr sóz estýge jetkizdi.

Erkin. Men siz renjıtindeı sóz aıtqan joqpyn ǵoı.

Qurttymbet. Renjý emes, qorqyp otyrmyn. Jer astynyń syry óziniń qyrtysy sekildi qatpar-qatpar, zalymdardyń qaı qatpardan kelip qanjar salatynyn kim bilsin. Jaýlar kóbeıgeli záre joq. Men jasarymdy jasadym, sen saq bol, balam. Jóni kelse, osy shahtasy qurǵyrdy tastap, basqa bir táýir qyzmetke aýysqanyń jón bolar edi.

Erkin. Partıa qaıda bar dese, sonda bara beremin de.

Qurttymbet. Saǵan bir táýir qyzmetti kim bermes deısiń. Qudaıǵa shúkir, bilimiń tresi basqarýǵa da jetedi.

Erkin. Bilimim Altyn zaboıdyń syryn ashýǵa jetse, partıa da rıza, ózim de rıza. (Az únsiz.) Buǵan siz ne deısiz?

Qurttymbet. Ne jóninde?

Erkin. Altyn zaboıdyń joǵalǵan plasyń taýyp qaıta ashý jóninde.

Qurttymbet. Birinen soń birin kese kóldeneń tarta berýdi qoısańshy, bala. Altyn zaboı úshin biz de az sabylǵan joqpyz. Zertteýdi jerdiń astynan biz júrgizsek, ústinen birneshe burǵy salyp geologtar da júrgizdi. Tipti ol úshin Moskvadan arnaýly ınjenerler de kelip, bir aı tekserdi. Olardyń teksere kele, túk shyqpaıdy, budan bylaı buǵan áýre bolmańyzdar dep akt jasap ketkenin óziń kelgen kúni-aq aıtqanmyn. Qaıta-qaıta eze berýdiń keregi ne?

Erkin. Onda siz myna bir suraýǵa jaýap bere qoıyńyz. Zertteý burǵysynyń zaboıdan alys salynýy nelikten? Kim osyny istegen? Sizder me, joq álde ken izdeý Basqarmasy ma?

Qurttymbet. Zaboıdan alys salynǵan dep kim aıtady?

Erkin. Men aıtamyn.

Qurttymbet. Bala, baıqa! Seniń keshegi Garshın sıaqty zıankestermen qandaı dos ekenińdi bilmeıtin eshkim joq. Cay basyńa saqına tilep alyp júrme. Ol da qamqorymsynyp «Altyn zaboı, Altyn zaboı» dep kókıtin.

Erkin. Anyq solaı dese, Garshın adal eken.

Qurttymbet. Masqara-aý, ne dep otyrsyń?

Erkin. Men ózimniń adaldyǵyma senemin. Sondyqtan oıy oıymmen úılesken Garshındy adal kórip otyrmyn.

Qurttymbet. Shyraǵym, myna sóziń basyńdy jutatyn sóz. Menen basqa jan estı kórmesin.

Erkin. Estı bersin, qaı jerde, kimniń aldynda bolsa da aıtarym osy. Shahtamyz eski Kúıinde qalsa qalar, Altyn zaboı qaıta zerttelmeı qalmaıdy.

Qurttymbet (qaıta qubylyp). Balapanym-aý, óziń oılashy! Men ǵoı Gúljandy aıym desem, seni kúnim deımin. Osyǵan senesiń be óziń?

Erkin. Senbesem, sizben aqyldasar ma edim, árıne, senem.

Qurttymbet. Endeshe, oılanýyń kerek. Men osynda bes jyldan beri oınap júrgenim joq. Sendeı oqyǵan bolmasam da, osy shahtanyń qarqynyn bes jyldan beri bir báseńdetpeı jyldan-jylǵa órletip eń alda kelemin. Seniń áli opytyń az. Opyty azdyq oqpa túsirýi múmkin, súrinbeıtin tuıaq joq, sony oıla!

Erkin. Meni kitaptan basqa kórgeni joq dep siz de oılamańyz.

Qurttymbet. Ózin, sirá, menen basqa eshkimmen aqyldasyp kórdiń be?

Erkin. Joq.

Qurttymbet. Anyq joq qoı.

Erkin. Ne úshin ejikteı qaldyńyz?

Qurttymbet. Jaı ánsheıin, bireýler aramyzdy ashý úshin jel bergen sekildi.

Erkin. Bireýdiń jeteginde júretin mal emespin.

Qurttymbet. Balam, men seni búgin tanı almaı otyrmyn. Ár sóziń qorǵasyndaı zildi, bul qalaı? Dúnıe astań-kesteń bolsa da mánisin ashyq aıtshy. (Danılov keledi.)

Danılov. Sizder qyzý áńgimege kirisken ekensizder, bóget bolǵan joqpyn ba?

Qurttymbet. Joq, kele berińiz.

Danılov. Eń oljaly men boldym-aý deımin. Basymdy sýyq sýmen jýyp edim, sergip sala berdim.

Qurttymbet. Danıl Davıdovıch, sergiseńiz endi aıtaıyn. Meniń myna balam Altyn zaboıdy áli de zertteı tússek deıdi. Bul oıyn men de teris deı almaı otyrmyn.

Danılov. E, únemi qorqa bermeı siz de osylaı bir batyl qımyldasańyzshy.

Gúljan (esik aldyna shyǵyp). Erkin, sizdi telefonǵa shaqyrady.

Erkin (jaqyndap baryp). Ol kim?

Gúljan. Ol men. Beri júrińiz. (Qolynan tartyp úıge áketedi. Ońasha qalǵan Danılov pen Qurttymbet urlana sóılesedi. Syrt kózdi aldaý úshin ekeýi de aýyq-aýyq ótirik qarqyndap qoıady.)

Qurttymbet. Egorına osynda kelgeli bizdiń izimizge túsip júr dep pe edim, demep ıe edim?

Danılov (yzaly). Degensiz, degensiz. Tez aıtyńyzshy aıtaryńyzdy.. ha, ha, ha...

Qurttymbet. Desem, sol sulý bıkesh túbimizge jetti. (Bul da ótirik Kúlip). Ha, ha, ha. Ol bul máseleni aldymen partıa jınalysyna, onan keıin jumysshylardyń ortasyna salmaq kórinedi. Bul — aıanbaı alysýǵa bekingenniń belgisi.

Danılov. Qaısysyn salmaq?

Qurttymbet. Tipti ekeýin de salýy múmkin. Eger solaı ete qalsa, sóz joq, birinen bolmasa, birinen utylamyz. Sondyqtan, betin bireýine qaraı aýdaryp jiberip, aldan tosýdan basqa jol joq.

Danılov. Sonda siz bulardyń betin Altyn zaboıǵa aýdaryp jibersek deısiz be?

Qurttymbet. Ekiniń biri.

Danılov (sál oılanyp). Osynaý sulý bıkeshti alǵash kórgende-aq júregim dir ete qalyp edi...

Qurttymbet. Iá, ásirese, kózi ótkir, keýdeńdi aqtaryp, júregińdi tintip turǵandaı bolady. Jańaǵyny Altyn zaboıǵa qadaltyp qoıǵan da sol sulý.

Danılov (az oılanyp). Muny kameraǵa da óshiktirip qoıǵan sol. Jańaǵy betińiz durys, endi munyń yńǵaıymen júrip, shalýdan basqa jol qalǵan joq. Tek shahtany lava sıstemasyna kóshirýge kónbeńiz. Oǵan meniń keshegi aıtqan tórt túrli dálelim jetip jatyr. Sonyń árqaısysyn asý bermeıtin bir-bir asqar bel etip tosa alsańyz, eshkimniń de batyly barmaıdy. Únemi soǵan shúıildire bermes úshin Altyn zaboıdy berińiz de, adastyryp aparyp, aldan tosyńyz.

Qurttymbet. Qalaı?

Danılov. Ol Keldekbaıǵa bergen keshegi suraýyn búgin maǵan da berdi. Shtrektiń jetken jeri dál emes deıdi. Aıta bersin, sol aıtqan jerine burynǵysyn da sala bersin, kómir onyń kezegen jerinen de kóp beri jatyr, báribir taba almaıdy.

Quttymbet. Burǵyny tereńge aıdasa, nege taba almaıdy?

Danılov. Tereńge jibertpeńiz. Mólsherli jerge jaqyndaǵan kezde, tresegi dostaryńyzǵa súıene otyryp, tejep tastańyz.

Qurttymbet. Al, eger ishten de zerttemek bolyp, gazdy qýyp shyǵa qalsa?

Danılov. Ventılásıanyń ishki kómeıi bekitilgen, sondyqtan jel jibere almaıdy. Jel jibere almasa, gazdy da qýa almaıdy. Eger ólermendik jasap kómeıge jete qalsa, ajaly da jetedi. Óıtkeni Garshınniń asylyp turǵan denesin kóredi de, túsirip alý úshin áreket etedi. Qozǵasa boldy, plasqa kómilgen dári tutanyp, gazdy qoıýlandyryp jiberedi. Ol dáriniń biltesi Garshınniń aıaǵyna baılaýly ekeni esińizde bolar..

Qurttymbet. Esimde.

Danılov. Sol úzilip tómen túsken plasyǵa kemirdi gazǵa aınaldyryp jiberetin dári ornatyp, ventılásıanyń kómeıin bitegenimen qoımaı, Garshındi asyp qoıǵan jaýdyń kim ekeni de esińizde bolar.

Qurttymbet. Joq.

Danılov. Nege joq? Tergeletin Kún týa qalsa, «osyndaı jaýlyǵyn jasap ólgen Garshınniń ózi» deý beretin jaýabyńyz ekenin aıtqan joq pa edim?

Qurttymbet. Ózimizdi ózimiz aldap qaıtemiz.

Danılov. Sizshe qalaı? Altyn zaboıda koks kómiriniń mol ekenin bilip qoıǵany úshin Garshındi óltirgen biz edik deýimiz kerek pe?

Qurttymbet. Deıik meıli, demeıik meıli, tergeýge bir ilinsek, kettik múrdemge. Sondyqtan ed durysy: qostaı júrip — búıirden, aldap tosyp júrip — mańdaıdan óz qoldarymen ura berý, basqa jol joq.

Danılov. Búıirden de, mańdaıdan da urǵyzbaı, tosqanymyzǵa tosylmaı attap etse?

Qurttymbet. Taptap ótse eter, attap óte almaıdy. Bir jaǵynan Keldekbaı sıaqty alańǵasarlardy kóbeıtip, ózdi-ózin qyrqystyryp qoıamyz da, ekinshi jaǵynan óz amalymyzdy eptep isteı beremiz.

Danılov. Esińizde bolsyn. Siz Keldekbaıdy oıdaǵydaı ázirleı almapsyz, Búgingi májiliste baıqadyńyz ba? Ol Egorınanyń jeti suraýynyń bir de bireýine jóndi jaýap bere almaı tanaýyn shuqı berdi.

Qurttymbet. Sizden uqqanymdy uqtyryp baqtym, sóıleıtin sózin dál ózińizdiń aıtqanyńyzdaı aıtyp turyp ózine jazdyryp ta berdim. Aqpa qulaqtan aǵyp ketse, amalym ne?

Danılov. Aqpa qulaq bolsa da onan aırylmańyz. Ondaı adam óte paıdaly. Saqtyqtyń buǵan da kerek ekenin ózińiz de bilesiz.

Qurttymbet. Meniń sonan aıaqty tarta basqym kelip júr.

Danılov (Erkinniń kele jatqanyn sezip). Ha, ha, ha! Sóıtip, eser nemeniń jalǵyz segizdik pen toǵyz alǵany ǵoı. Mızer oınap nesi bar deımin-aý.

Erkin. Keshirińizder! Sóz sizdiki, Danıl Davıdovıch.

Danılov. Men qalaı zertteýdi maqul deıtinińizdi estigeli turmyn.

Erkin. Eń aldymen burǵy salyp, joǵalǵan plasy tapqan maqul deımin.

Danılov (Qurttymbetke). Sizderde bir mátel bar edi, qalaı edi? «Er ne istemese bekispeıdi» deýshi edi?

Qurttymbet. «Er shekispeı, bekispeıdi».

Danılov. Óte aqyldy sóz, óte! Mine, biz shekistik te, bekistik. (Erkinge qolyn usynyp.) Tabysqa jetýińe tilektespin, dostym. Tek, myna shalǵa qattyraq aıtqaısyń. Sottalamyn deýdi qoıyp, tresiń rızalyǵyn tezirek alatyn bolsyn.

Erkin. Anyq kelistik qoı?

Danılov. Mende eki sóz bolǵan emes, bolmaıdy.

Erkin. Onda mynaǵan da keliseıik. Burǵylar burynǵy salynǵan jerinen júz jetpis metr beri salynady.

Danılov. Oǵan da kelistik. Tek, kómirdiń qaqqan qazyq emes, qansha tik túskenimen kólbeńkirep jatatynyn eskergeısiń. Qosh!

Erkin. Qosh bolyńyz.

Qurttymbet. Qaıyrly tún. (Danılov ketedi. Erkinge.) Balam, salmaqty saǵan kóbirek salyp jiberdik, baıqa, ózińdi de, meni de súrindirip alyp júrme.

Erkin. Súrinbesin, súrindirmesin deseńiz shahtany lava sıstemasyna salyp berińiz.

Qurttymbet. Sen úmitińdi áli úzgen joq pa ediń?

Erkin. Esh ýaqytta! (Dáribek keledi.)

Dáribek. E, aǵaıyn, kesh jaryq!

Qurttymbet. Kel, Dáribegim, kel!

Dáribek. Nemene, qoıǵanyń sýyp bara ma? Erkin, oblystyń bir adamy saǵan kelip ketsin deıdi.

Erkin. Qaıda?

Dáribek. Kontor da otyr.

Erkin. Ol kim?

Dáribek. Kim ekenin suraǵanym joq.

Qurttymbet. Saǵan Erkinniń munda ekenin kim aıtty.

Dáribek. Ózim aıttym.

Qurttymbet. Sen-aq timiskilenesiń de júresiń-aý. Keıin barady, júre ber.

Dáribek. Eı, prámisin aıtqanda, sen keńsede ǵana bastyqsyń, bildiń be? Tekeshe baqyldamaı jaıyńa otyr.

Erkin. Ekeýińiz qurdassyzdar ma, qalaı osy?

Qurttymbet (ótirik Kúlip). Iá, qudaıym, meni dúnıege bul kelgen jyly keltirgen soń, ne shara.

Dáribek. Múldem kelmeı ketseń, qýanar edim, qaıteıin. Obalym Saýmalbaı marqumǵa bolsyn.

Qurttymbet. Balalardyń kózinshe aýyzyńa kelgendi shaptasańshy. Joǵarylatsam da jaqpadym-aý saǵan.

Dáribek. Qaıdaǵy joǵarylatqan?

Qurttymbet. Danılov aıtqan joq pa? Biz seni tómennen joǵarylatý esebinde, Shalabaıdyń ornyna qoıatyn bolǵanbyz. Aýzyńa kelgendi shata bermeı, erteńnen bastap sol jumysty qolyńa al. (Dáribek Erkinge qaraıdy.)

Erkin. Maǵan nesine qaraısyz, ózińiz bilesiz de.

Dáribek (Qurttymbetke jalynǵandaı bolyp). Áı, bir jyl týǵan tól edik qoı, ólgende salǵan azan, bolsyn, osy qulyǵyńnyń mánisin aıtshy.

Qurttymbet. Jyn qaqqan ba ózińdi, qulyǵyń ne aıtyp turǵan?

Dáribek. Kóksholaǵym-aý, prámisin aıtqanda, seniń syryń meniń qaltamda ǵoı. Shalabaı túgil óz ornyńdy berseń de, meniń barmaıtynymdy bilesiń, bile tura ne úshin bulańdap otyrsyń? Aıtshy sony, neń ketedi?

Qurttymbet. Nege barmaısyń?

Dáribek. Nege baramyn?

Qurttymbet. Barmasań qoı.

Erkin. Dáke, kettik.

Dáribek. Jıylysta soqtyqsam ókpeleıdi, osyndaı ońashada mynamen toqaılasyp alaıyn, kidire tur. (Qurttymbetke.) Áı, qurdasym! Senderdi jumysshylardyń tilegine qarsy bir qaýly aldy dep estidim, sol ras pa?

Qurttymbet. Kózsiz kóbelekteı kılikpeıtiniń joq-aý. Jumysyńdy istep jaıyńmen júre bermeı, qaýlyda neń bar seniń?

Dáribek. Ne deısiń? Qaraǵym, Erkin-aý, mynaý ne dep otyr?

Erkin. Dáke! Ony keıin sóılesermiz, júrińiz.

Qurttymbet. Deıtinim sol: qansha tyrashtanǵandaryńmen júmysshylarǵa menen jaqyn emessińder, bildiń be?

Dáribek. Sol jumysshynyń biri menmin. Biraq men senen eshqandaı jaqyndyqty kóre almaı júrmin, bul ne?

Qurttymbet. Sen meniń alǵa túskenimdi kóre almaı júrgen kúnshilderdiń, shoqparysyń. Baıqa, kúnshildik jaýlyqpen ushtasyp jatpasyn.

Gúljan. Kóke, sizdi telefonǵa shaqyrady.

Qurttymbet. Men sońǵy kezde sony seze bastadym.

Dáribek. Neni?

Qurttymbet (kete berip). Jaýlyq áreketterdi. Senderdiń jańalyq degenderin jaýlardyń betke ustaǵan perdesi bolýy da múmkin. Ony da oılańdar.

Erkin. Sonda siz meni de jaý demeksiz be?

Qurttymbet. Joq, esh ýaqytta olaı demeımin. Ekeýiń de adal adamsyńdar. Biraq ekeýiń de aldaýǵa túsýleriń múmkin! (Ketedi.)

Dáribek (daýystap). Óziń túspeseń boldy, biz úshin qaıǵyrma. (Erkinge.) Biraq aryndap júrip seniń túsip qalýyń múmkin.

Erkin. Aryndap men ne isteppin?

Dáribek. Ne istemeı otyrsyń? Nege Danılovpen kelisip keıbir jasyryn máseleni partıada joq adamǵa aıtasyń?

Erkin. Qashan?

Dáribek. Qashan? Osy búgin.

Erkin. Qaı jerde?

Dáribek. Dál mynaý úıde.

Erkin. Kim aıtty?

Dáribek. Gúljan aıtty.

Erkin. Gúljan! Kimge?

Dáribek. Zoıaǵa. Seni shaqyrtqan sol. Júr, aýzyńa qaqpaq salyp bersin. Kibirtikteme, ol sen túgil Qurttymbettiń ózim de qurdaı jorǵalatady, júr.

Erkin. Bul ne ǵajap! (Gúljan keledi.)

Gúljan. Siz meni shaqyrdyńyz ba?

Dáribek. Men kettim. Ol kisi kep kútpeıdi, keshikpe! (Ketedi.)

Erkin. Sen Zoıa Sergeevnaǵa ne dediń?

Gúljan. Sizderdiń jańaǵy keristerińizden basqa eshteńe degenim joq.

Erkin. Ashyq aıt, ol ne surady? Sen ne dediń?

Gúljan. Ol túkti de suraǵan joq, men úıdegi keristiń bárin de aıttym. Bar suraǵany: «Erkin qyzý emes pe?» dedi, men «joq» dedim. Ekinshi bir suraǵany: «Keris neden bastaldy?» dedi. Men: «Erkin búgingi májiliste keıbireýlerdiń eki júzin qabat kórdim» dep edi, Danıl Davıdovıch sol sózge shamdanyp: «Bul meniń adresime aıtylǵan sóz, men mundaı sózdi estip otyra almaımyn», — dedi, keris osydan bastaldy dedim.

Erkin. Ol ne dedi?

Gúljan. Uıat, uıat! Ondaı qyzý qandy jigitti tejemeı sen qaıda júrsiń dedi de, trýbkany ilip qoıdy. Mundaıda meni tyńdamaıtynyńyzdy qaıdan bilsin.

Erkin. Solaı de.

Gúljan. Nemene, sizderdiń kósheni jańǵyryqtyrǵan keristerińiz de qupıa ma edi?

Erkin. Qupıa emes, biraq sony aıtý saǵan ne úshin kerek boldy?

Gúljan. Ondaı keristi sizge laıyqsyz kórdim.

Erkin. Laıyqsyz kórgenińniń bárin jurtqa jaıý kerek pe?

Gúljan. Men basqa jurt tursyn, shesheme de aıtqanym joq. Aıtsam, partıaǵa aıttym, partıaǵa aıtý sizshe aıyp pa? (Erkin basyn bir ıedi de, shyǵa jóneledi. Gúljan sonyń ketken jaǵyna shattana qarap turady.) Aqyldy jigit. Qyzýlyǵynyń ózi de sol aqyldylyǵynyń jalyny. (Ketedi. Azdan soń Qurttymbet keledi.)

Qurttymbet. Jańalyqtaryń jaýlyqtyń bet perdesi degen sóz bizdiń jańa bir quralymyz bolǵaly tur eken. Osymen biraz janshyp kereıin, sonda qaıter ekensińder. (Shalabaı keledi.)

Shalabaı. Qurtekesi-aý, Erkinniń oıyn baıqadyńyz ba? Sizge Kúıeý bolǵaly júr eken ǵoı?

Qurttymbet. Ony qaıdan bildiń?

Shalabaı. Jańa Gúljan ekeýiniń áńgimesinen bildim. Alǵashqyda tońdaı tomyrylyp ashýly otyrǵan Erkin Gúljan kelgen soń, maıdaı erip sala berdi.

Qurttymbet. Iá, sonan soń?

Shalabaı. Biraq onyń oılaǵany bolmady. Obaly kánekı, ol toıdy tezdeteıik dep qansha etpettese de: «Asyqqanyńyz ne?» dep Gúljan aıaǵyna da otyrǵyzǵan joq.

Qurttymbet (Shalabaıdyń jaǵasynan ustaı alady). Ne deısiń? Anyq óz qulaǵyńmen solaı dep estidiń be?

Shalabaı. Anyq óz qulaǵym, óz qulaǵym, Qurteke! Qoıa berińiz, býynyp kettim.

Qurttymbet (tistenip). Sen aqsaq, oǵan qýanasyń, á?! Meniń tilegenim: onyń alystaýy emes, osylaı shyrmalýy ekenin sen sý mı túsinseń be, á?! (Qylqyndyrǵan Kúıi ıterip jiberedi.) Otyz jyl boıy oqytsam da saýatyńdy bir asha almaı-aq qoıdym-aý. Bar qazaqtan tapqan eń senimdi serigim sen bolǵan soń ne shara! Ne shara!..

Shalabaı. Qurtekesi, onda qýana berińiz. Toıdyń keshikpeı bolatyn da túri bar.

Qurttymbet. A, ony qaıdan bildiń?

Shalabaı. Toıdy keshiktirsin demeseń, kókeme qarsy kelýshi bolma dedi Gúljan.

Qurttymbet (qýanyp). Anyq pa? Anyq deshi?

Shalabaı. Ollahı, anyq. Ótirik aıtsam, ákemniń kórine túseıin.

Qurttymbet. Araq sasyǵan aýzyńnan aınalaıyn-aý, manadan sony aıtpaısyń ba odan da?!..

Shalabaı. Aýzymdy ekinshi qaıtyp ashqansha, keńirdegimdi súıreı jóneldińiz, qalaı aıtaıyn.

Qurttymbet. Júgir! Bul aıtqanyń ras bolsa, toıdy erteńnen qaldyrmaı jasaımyn. Ol jańa kontorǵa ketti, sen ony shaqyrǵan kim ekenin bil de, ózin osynda ertip kel. (Shalabaı ketedi.) Gúljan-aı! Aı, Gúljan! Beri kelshi, kúnim (Gúljan keledi.) Ómir boıy zaryǵýmen kelgen ákeńdi zaryqtyryp qoıasyń ba? Toılaryńdy qashan jasaısyńdar bul?

Gúljan. Toı degendi men bilmeımin.

Qurttymbet. Qoı, shyraǵym, ondaı sumdyqty aıtpa. Onyń sheshesi de Gúlimdi qolyma ber dep áne kelip otyr. Kózimniń tirisinde qyzyqtaryńdy men de kóreıin, el de kórsin, tez jasańdar!

Gúljan. Kóke, búgingi keristerińizden keıin toıdy aýyzǵa alýyńyz ersi kórinip tur.

Qurttymbet. Men kimmen keristim, qaıta keriskenderdi kelistirgen joqpyn ba?

Gúljan. Kesh kelistirdińiz.

Qurttymbet. Balapanym-aý, úı-ishiniń ondaı kerisi áke men bala arasynda da bola bermeı me? Qoı, ondaı sózdi tasta, erteń toılaryń.

Gúljan (Qurttymbettiń qasyna kelip otyrady). Kóke, bir tilek tilesem beresiz be?

Qurttymbet. Toıdy meniń erkime ber de, basqasyn ala ber.

Gúljan. Aldymen bir suraý. Búgingi jınalysta da, búgingi keristiń ústinde de men sizdiń, Erkindi burynǵydaı súımeıtinińizdi baıqadym... bul qalaı?

Qurttymbet. Men be Erkindi súımeıtin? Men, osy otyrǵan Qurttymbet pe?

Gúljan. Iá, siz. Onyń qoıyp júrgen tileginiń ekeýi de halyqtyń tilegi. Ol ekeýiniń de jolyn tapqan sekildi. Eger súıetin bolsańyz, nege buǵan qýanbaısyz? Nege qarsy kele beresiz?

Qurttymbet. Sadaǵań keteıin, durys baıqapsyń. Men ony synaý úshin ádeıi solaı kórindim. Endi bar bılikti qolyna berdim de, erteńnen bastap kiris dedim.

Gúljan (qýanyp). Anyq pa?

Qurttymbet. Nanbasań ózinen sura.

Gúljan (qushaqtap). Raqmet, kóketaı! Endi sizdiń tilegińiz meniń de tilegim bolsyn.

Qurttymbet. Oı, sadaǵań keteıin... (Gúljannyń betinen súıedi de, daýystap). Áı, Saqysh, Saqyshaı! Záýre ekeýiń munda kelińder! (Záýre men Sarqyt keledi.) Á, Záýke, kel, kel! Meniń ákemniń ákesi men Serǵazynyń ákesi sonaý naımandaǵy Saýryqqa quda bolǵannan beri qaraı, eki áke baja bolyp, Serǵazy marqum ekeýimiz bóle bolyp, júz jylǵa jýyq úzilmeı kelgen dostyq urpaqtarymyzǵa qalatyn boldy. Osy qaıyrly saǵattan bastap, qurmetti qudaǵıymsyń. Mine, sizdiń balańyz, mine, bárimizdiń de dánekerimiz.

Záýre. O, jasaǵan uzaǵynan súıindir. (Gúljandy baryp súıedi.) Álgi meniń qulynym qaıda? Aı, Erkin?

Qurttymbet. Ol qazir keledi, sizder toıǵa daıyndala berińizder!

Sarqyt. Osy eki balany bir kezde kezek terbetisip edik. Búgin bular bizdiń júregimizdi terbetti ǵoı. Kelshi, jas kezdegimizdeı bir qushaqtasaıyq. (Záýremen qushaqtasady. Odan Gúljandy baryp súıedi.) Jesir jebir kúnimde de jetimdikti kórsetken joq edim. Degenime jettim, ómirli bol, qulynyn. (Samarqaý Kúıde Erkin keledi.)

Qurttymbet. O, qyzyǵym meniń, kel, kel! Jaq tileýdiń ústine keldiń. Záýre ekeýimiz ómirimizde kórmegen qyzyǵymyzdy kórgeli otyrmyz.

Záýre. Shyraǵym, erteń toılaryń. Qurby-qurdastaryńdy habarlaı ber!

Erkin (biraz oıda turady). Mundaı jaqsy tileýlerińizge jan rıza. Gúljan ekeýimizdi ońasha qaldyryńyzdarshy.

Qurttymbet. O da jón, júr, Záýke. (Gúljannan basqasy ketedi.)

Erkin. Gúlim! Ekeýimiz kishkentaı kúnimizden ınternatta birge ósip, bala kezimizde armandarymyzdy aıtysýshy edik. Men moınyma myltyq salǵan mılısıa bolýdy, sen ózimizdi oqytqan Nadejda Nefedovna sekildi oqytýshy bolýdy arman etýshi ediń.

Gúljan (seziktene qarap). Ókinishińiz bar ma, qalaı ózi?

Erkin. Alda bolmasa, ázir ókinish kórgenim joq.

Gúljan. Endeshe, aıtaryńyzdy týra aıtpaı, ne úshin alystan oraǵytyp tursyz?

Erkin. Sen óz júregińe erik berip ádilin aıtshy, maǵan senesiń be?

Gúljan. Suraýyńyzǵa suraý bereıin, senbesem súıer me edim?

Erkin (qyzýlanyp). Jalǵan! Sóziń de jalǵan, óziń de jalǵan, súıgeniń de jalǵan. Uqtyń ba?

Gúljan. Aıǵaılamańyz. Olaı deýge túk dálelińiz joq.

Erkin. Aldap ákep masqaralaýdan artyq qandaı dálel kerek edi?!

Gúljan. Siz ózińizdi ózińiz masqaralap tursyz, oılanyńyz.

Erkin. Ótinemin degen sózińe oılanbaı ersem de, endi oılanyp keldim. Sen osynyn, bárin ákeńniń aıtýymen istep otyrsyń. Jasańdar toılaryńdy men erteń partbúroǵa túsetin boldym.

Gúljan. Partbúronyń tártipke shaqyrýyn siz masqaralaý keresiz be?

Erkin. Adal júregim aǵat aıtylǵan sózime arashashy bola almaı, dostyǵym qastyq bolyp aldymnan tosyp jatyp súrinsem kim boldym. Munan artyq emes pe?

Gúljan. Erkin, men muny sizden kútken emes edim.

Erkin. Men de senen muny kútkem emespin. Sondyqtan, toı ázir bolmaıdy.

Gúljan. Ázir demeńiz, meniń súıgenim mundaı menmensingen Erkin emes, sondyqtan ol toı múldem bolmaıdy. (Kete beredi.)

Erkin. Múldem bolmaıdy.

Gúljan. Iá, qosh bolyńyz. (Ketedi.)

Erkin (árbir oıda). Álgi ne dep ketti janym-aý. Azar bolsa búro músheleri uıaltyp qyzartar, sonyń nesine kúıine qaldym?

Záýre men Qurttymbet keledi.

Qurttymbet. Qudaıym-aý, sabynsha buzylyp, taǵy ne bolyp qaldy?

Záýre. Balam, bári senen.

Erkin. Menen ekeni ras. Biraq men bir sebeptermen toıdy biraz Kún keıin qaldyraıyq degennen basqa túk te aıtqanym joq.

Qurttymbet. Mássaǵan!.. Onan basqa túk aıtqanym joq. Al, oǵan aıtpasań, bizge aıt sebebin?

Erkin. Sebebin aıta almaımyn, keıin toıymyz bolǵan kúni bárin aıtýǵa ant etemin, oǵan senińizder.

Qurttymbet. Kimniń toıynda? Óıtip emeksitpeı-aq qoı, biz de birdeńeni bilemiz.

3áýre. Eldi álekke salyp osynsha, nege aıtpaısyń, bol, aıt. (Sarqyt kirip keledi.)

Sarqyt. Shyraǵym, Erkin-aı, senen kútkenim osylaı jerge qaratý ma edi? Ózińe arnaǵan júregin aıaqqa basqandaı, osynshama ne jazdy balam? Aıtshy! Qyzymnyń barlyq syry ózime málim. Sen syryńdy myna ekeýine emes, maǵan aıtshy.

Qurttymbet. Onyń nesin suraısyń, barlyq syry belgili. Záýre men meniń kópten kútken qyzyǵymyzdy óshirýshiniń kim ekeni de belgili. Kórermin, balam, aldyńa ıilgen basty tepkende, Egorınanyń kesegeńdi kógertkenin. Tapsyrdym ákeń Serǵazynyń, arýaǵyna.

3áýre. Solaı ma edi? O, sorly Sarqyt, úmitimiz óshken eken ǵoı, onda. (Sarqytty baryp qushaqtaıdy.)

Sarqyt. Sabyr etińizshi. (Qurttymbetke.) Oıbaı-aý, sormańdaı-aý, ne aıttyń sen?

Qurttymbet. Jónel!

Epkin. Sózińizge saıma-saı qyrsyq sózder qıqýlap aýyzǵa kelip qalyp edi, biraq. ázir aıta alatyn emes pa. Aqylǵa salmaı adal adamdardy, ásirese, partın basshylyǵynda otyrǵan adamǵa osyndaı kúıe jazýyńyz laıyq pa? (Qany qaınap.) Ar qaıda?!

Qurttymbet. Oıpyrmaı, janym-aı.

3áýre. Qulynym, aqyldy ediń ǵoı, qatty sózge barmashy.

Erkin. Qatty emes, tátti sózben aıtaıyn. Gúljannan meni aıyrsa, aıyra alatyn eki-aq Qush bar. Onyń biri — meırimsiz ajal, ekinshisi siz — Qurteke! (Kete beredi.)

Qurttymbet. Balapanym-aý, ne dep kettiń, men aljastym ba, álde, anyq men be osy?

Erkin. Iá, siz, siz! (Ketedi.)

3áýre. Qulynym-aý, toqtasaıshy. (Erkin ekeýi ketedi.)

Sarqyt (Qurttymbetke). Bári senen... senen. (Ol da ketedi.)

Qurttymbet (jan-jaǵyna urlana qarap). Kún buzyldy, daýyl turdy. Oılan, Qurttymbet, saılan, Qurttymbet.

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

INTERMEDIA

Sahna syrtynda kóp jurttyń qol soqqan dybysy, áldekimderdiń kúlkisi estiledi. Azdan soń bulan-talan bolyp Keldekbaı kele jatady.

Keldekbaı. Ólermin, ólmesem kerermin erteń kimge kimniń kúlgenin. (Álim qýyp jetedi.)

Álim. Keldeke-aý, jıylysty jappaı ketkenińiz qalaı?

Keldekbaı (jalt burylyp, tistene sóıleıdi). A, jan-jaqtan aıqaılap, minbeden qýyp túsirgenderińmen qoımaı, endi kóshede mazaq etkileriń keldi me?

Álim. Mazaq etken kim?

Keldekbaı. Jaýlar. Jaýlardyń aldaýyna túsken sen sıaqty ashyq aýyzdar. Ashyq aýyz bolmasańdar Erkinniń jańalyq dep júrgeni shahtany toqtatýdyń aılasy, jaýlyqtyń bet perdesi ekenin biler edińder. Ákel bıletti.

Álim. Men sizdiń bıletińizdi alǵanym joq.

Keldekbaı. «Sizdiń» dep endi syzyla qalýyn. Jıylysqa túsip kerileıin demeseń, ákel deımin tez!

Álim. Sebep?

Keldekbaı. Sendeı ońbaǵanǵa shahtkomnyń saıasatyna qarsy shyqqannan artyq qandaı sebep kerek. (Qurttymbet kele jatady.)

Álim. Keldeke! Qaltańyzdaǵy bar bıletten aıyrylaıyn demeseńiz, tilińizdi tarta sóıleńiz.

Keldekbaı. Joq qylarmyn, joǵal endi. (Tap beredi.)

Qurttymbet. Toqta!.. (Álimge qadalyp.) Sózi túrpideı bul kim ózi?

Keldekbaı. Qurteke-aý, mynalar endi terror jasaı bastady ǵoı.

Qurttymbet. Já, já! Taǵy mysyq sekildi sharyldaı bermeı, toqtat endi. Biz, shynynda, qasań tartyp jastardyń alǵa tartqan oıyna túsinbeppiz. Endi bizge osylardyń kómekshisi bolý ǵana qaldy, sen sony esker. Al, sen bala, aldyna kelseń,— Keldeke, Keldeke dep, bylaı shyǵa bere — kelekeleýdi tasta. (Murtyn nasattana sıpap Dáribek kele jatady. Qurttymbet ony kóre sala syrǵı jóneledi.)

Dáribek. Shahtkom joldas, moınyńdy bura ket!

Keldekbaı. Al, burdyq.

Dáribek. Sen keńirdegińdi bosqa kergen bolyp shyqtyń ǵoı, nelikten ekenin baıqadyń ba?

Keldekbaı. Kórermiz, kimniń keńirdegi kerilgenin. (Ketedi. Egorına men Erkin kele jatady, sońdarynan Gúljan, Vasılıı, Sálıma qýyp jetedi. Gúljan bularǵa kidirmeı óte shyǵady.)

Egorına. Gúljan, myna jurttyń saǵan aıtar alǵysy bar, sony tyńdaı ket.

Gúljan. Búgingi bar alǵys sizge aıtylsyn, sol maǵan da jetedi. (Kete bere qaıta burylyp.) Tek keıbir joldastar ortaq bolmasyn. (Ketedi. )

Egorına (Erkinge). Keıbireýler degeni kim ekenin bildiń be?

Erkin. Ókpelegeni de qyzyqty.

Egorına. Dáke! Aıtysqa túsken balalaryńyzdyń qaısysyna razy boldyńyz?

Dáribek (murtyn sıpaı túsip). Keltelegenim emes, prámisin aıtqanda, sen ekeýiń sóıleýshilerdiń bárinen úzdik shyqtyńdar. Al, keıingi jastardan úzdik shyqqan Gúljan boldy.

Egorına. Dál baıqapsyz, Dáke! Ol bastap berip edi, komsomoldary tildi de saldy.

Erkin. Ekeýińiz de taba alǵan joqsyzdar. Eń úzdik shyqqan — Vasılıı, Vasá ákeshi qolyńdy.

Sálıma. Álim-aý, ekeýimiz qaıda qaldyq, biz de táýir-aq aıqaılaǵan joq pa edik?

Erkin (Álim ekeýin eki qushaǵyna alyp). Sen ekeýiń kimdi bolsa da qaǵyp túsiretin qaqpa sózge sheber ekensińder. Ásirese, Keldekbaıdy ádemi qaqtyńdar.

Álim. Dákeńniń stoldy qulashtaı bir urǵanyna turmaıtyn sózdi nesine maqtaısyz. Sol judyryqtan keıin ǵoı olardyń júni jyǵyla bastaǵany.

Dáribek. Aýzyńa sóz túspeı qalsa, kórermin, judyryq jumsaǵanyńdy.

Egorına. Dál tanyǵan sen boldyń, Álim. (Arqasynan qaǵyp.) Jaraısyń.

Dáribek. Qyzym-aý, ol meni kelekelep tur ǵoı.

Egorına. Keleke emes. Rasynda, siz judyryǵyńyzdy mezgilin taýyp kóterdińiz. Sondyqtan, ol qasarǵandardy qaımyqtyryp tastady. Biraq bizdiń bul qaýlymyzdy Narkom qoldamasa, shahtamyz osy kúıinde qalady.

Erkin. Alań bolmańyz, olar sózsiz qoldaıdy.

Egorına. Onda jeńisten jeńis qaýlaı bersin deıik. (Dáribek pen Erkindi eki jaǵyna alyp kete beredi. Bular alda, jastar sońda «Jańa jol» ánin aıtyp kete beredi. Án alystap baryp basylady.)

Shymyldyq.

Úshinshi sýret

Sahnanyń tór jaq shetin ala kólbeý shahtanyń shyǵar aýzy, árirekte jeldetkish qorshalǵan kishkene úıshik. Sol jaq shette partkom sekretarynyń kabıneti. Perde ashylǵanda Egorına kabınette Dáribekpen keńesip otyr. Azdan soń Erkin keledi.

Erkin. Zoıa Sergeevna, bizge aıtylǵan ólim úkimin estidińiz be?

Egorına (bappen). Ólim úkimi degen ne?

Erkin. Qazirden bastap burǵyny toqtatatyn boldy, munan aýyr ólim bar ma?

Dáribek. Apyr-aı, ne deısiń?

Egorına. Ony men de estidim. Borıs Evgenevıchpen de sóılestim. Ol kisi tresiń bastyǵymen kelisip taǵy eki kún alyp berdi.

Erkin. Bul qalaı? Men tresen jańa ǵana shyqtym ǵoı, siz obkommen qashan sóılesken edińiz?

Egorına. Jańa ǵana.

Erkin. Onda men Altyn zaboıǵa túsemin.

Egorına. Qashan?

Erkin. Búgin.

Egorına. Búgin! Qazirgi qaýipti keziniń ózinde me?

Erkin. Qaýipti bolsa da amal joq. Plasyń qaı jerden úzilgenin mynalar burǵyny qaıta alyp ketkenshe bilmesek, eńbektiń bári dalaǵa ketkeli tur.

Egorına. Plasyń qaı jerden úzilgenin buryn bilgen joq pa edińder?

Erkin. Baryp kórýge gazynan qorqyp, qoldaǵy málimetterge sengendiktiń kesiri osynyń bári. Endi kózben kerip, burǵynyń kerekti jerden salynbaǵanyn ashyp bermesek, masqara boldyq. Mundaı masqaralyqty kórgennen, sol gazǵa tunshyǵyp ólgen jaqsy.

Dáribek. Shyraǵym, ondaı sumdyqty aıtpashy.

Egorına. Ol úshin ne isteý kerek?

Erkin. Ol úshin zaboıdy gazdan tazartyp, shtrekti ólsheýimiz kerek te, plas qaı jerden úzilse, burǵyny sol tustan qaıta salýymyz kerek.

Egorına. Eger qazirgi burǵylar seniń oılaǵan jerińnen salynǵan bolsa?

Erkin. Múmkin emes.

Egorına (sál oılanyp). Ol zaboıda metan gazy bar, ony qaıtesiń?

Erkin. Bar qaýip ventılásıanyń ishki kómeıi. Sondyqtan laboıǵa jeldi bir jibersek boldy, basqasynan joq.

Egorına. Sol kómeıge jetý ǵoı eń qıyny. Oılan áli de. Dáke, siz ne deısiz?

Dáribek. Men aıtsam, prámisin . bir-aq aıtamyn, táýekel etpeske amal joq, qyzym. Erkindi ózim bastap baramyn, ruqsatyńdy bere ber.

Erkin. Dárekem júrgen jerde eshqandaı pále júrmeıdi. Ótinemin, Zoıa Sergeevna, qoryqpańyz.

Egorına (sál oılanyp). Al, Dáke! Shahtany Erkinge, Erkindi sizge tapsyrdym. Osy jumys sizdiń ınısıatıvańyzben qolǵa alynǵan edi, ózińiz aıaqtap shyǵyńyzdar. Dáke, siz tez ázirlenipti, (Erkin men Dáribek ketedi). Azdan soń, pochta tasýshy kelip gazet, jýrnaldar berip ketedi. Egorına qol qoıyp alǵan bir paketti ashyp oqyp shyǵady da, shattana túregeledi. Mine, tamasha! (Ol telefonǵa qol soza bergen kezde, júgire basyp Qurttymbet pen Keldekbaı kele jatady)

Keldekbaı. Osylaı bolaryn men sonda-aq bilgenmen, men sonda-aq aıtqanmyn. (Ekeýi kabınetke kiredi)

Qurttymbet. Qaraǵym Zoıa-aı, ne boldyq? Erkin ekeýińe sengendegi jetkenim osy ma? (Kresloǵa otyra ketedi.)

Egorına. Ne bop qaldy?

Keldekbaı. Ne bop qaldy, ózderi bilmeıtin, bilgenniń tilin almaıtyn, armany kóp, dármeni joqtarǵa ergen adam qandaı bolsa, biz de sondaı boldyq qoı.

Egorına. Túsinbedim, ashyǵyraq aıtyńyzshy.

Keldekbaı. Ashyq aıtsam, bárimizdi adastyrdyńyz. Ol — ol ma qaısybirimizdi aıdatatyn boldyńyz.

Egorına. Aıdaıtyn kim, aıdalatyn kim?

Keldekbaı. Aıdaıtyn ádil zań, aıdalatyn Serǵazynyń Erkini men oǵan jel berýshiler.

Egorına. Ne úshin! (Qurttymbet sóılegisi keledi. Keldekbaı sóz bermeıdi.)

Keldekbaı. Qoıa tur, Qurteke, qoıa turyńyz. (Egorınaǵa.) Ne úshin deısiz be? Birinshiden, shahtany lava sıstemasyna kóshiremin dep jumysshylardyń arasyna iritki salǵany úshin, bolmaıtyn iske bola jumysshylardyń arasyna ipitki qarsy qoıǵany úshin. Ekinshiden, aldaqashan adyra qalǵan Altyn zaboıda kómir bar dep memlekettiń qanshama qarjysyn, ondaǵan geologterdiń eńbegin eki aıdan beri dalaǵa jibergeni úshin.

Egorına (Qurttymbetke). Sizdiń de aıtaryńyz osy ma?

Keldekbaı. Bul kisiniń ózi de súńgip kete jazdady.

Egorına. Qaıda?

Keldekbaı. Qarańǵy úıge.

Qurttymbet. Qaraǵym, Zoıa-ay. Osynyń birde-birine meniń qatysym bar ma? Bul jumys men demalysta júrgen kezde, budan eki aı buryn bastalǵan joq pa edi?

Egorına. Sizdiń qatysyńyz bar deýshi kim?

Qurttymbet. Kim deri joq, bári de. Bárinin de aıtary: Serǵazındi biz bilmeımiz. Ol ýaqytsha otyrǵan adam. Shahtynyń bastyǵy da, jaýap beretin de sensiń degen bir-aq sóz.

Keldekbaı. Men tipti, bul kisini qazir qamatyp qoıady eken dep qaldym.

Egorına. Sizdershe, shahta lava sıstemasyna keshpeı, Altyn zaboı zerttelmeı qalady, solaı ma?

Keldekbaı. Naq solaı. Álgi bizdiń ýaqytsha bastyq qaıda? Toqtattyrsyn burǵyny. (Telefonǵa umtylady.)

Egorına. «Naq solaı» emes, bylaı. Qashan Altyn zaboıdan kúderimizdi úzgenshe, burǵy toqtalmaıdy.

Keldekbaı. Kim aıtady dep?

Egorına. Maǵan senbeseńizder, tresen surańyzdar.

Qurttymbet (telefon trýbkasyn alyp). Komýtator. Maǵan tres bastyǵyn ber! (Egorınaǵa.) Sizge aıtqan sol kisi me?

Egorına. Maǵan aıtqan Obkom sekretari Petrov.

Qurttymbet. Arkadıı Arkadevıch, taǵy da men ǵoı. Iá, Saýmalbaev! Nemene, siz jańaǵy buıryǵyńyzdy buzǵansyz ba? Iá, sol jaıynda. Eki Kún. Onda bul eki kúnniń jaýapkershiligin ózińiz alasyz, raqmet sizge, ala almaımyn. (Trýbkany ornyna qoıady.)

Keldekbaı. Ne deıdi, áli de eki Kún burǵylasyn deı me?

Qurttymbet. Solaı deıdi.

Keldekbaı. Onda bularyń zıankestik dep bizge nege aıqaılady,

Egorına. Shyn aıqaıdy endi estıtin bolarsyz.

Keldekbaı. Kimnen?

Márıma. Halyqtan!

Keldekbaı. Ne úshin?

Egorına. Altyn zaboıdy zertteýge qarsy bolǵanyńyz úshin.

Keldekbaı. Al, aıqaılaı berińder, men ómir boıy qarsymyn.

Egorına. Bola almassyz.

Keldekbaı. Men aıtqanymnan esh ýaqytta qaıtip kórgen emespin.

Egorına. Onda mynany oqyńyz. (Jańaǵy hatty usynady.)

Keldekbaı. Bul ne?

Egorına. Bul Narkomnyń buıryǵy.

Keldekbaı. Narkomnyń buıryǵy?

Qurttymbet. Ne degen?

Egorına. Shahtany lava sıstemasyna tez kóshirińder degen.

Qurttymbet. Mine, ǵajap! (Keldekbaı ekeýi hatty ishterinen oqyp shyǵady. Keldekbaı ne isterin bilmeı birese otyrady, birese túregeledi. Qurttymbet ondaı emes tez ózgerip ótirik qýanǵan bolady.) Zoıa Sergeevna! Siz netken sabyrly, netken berik adamsyz. Osyndaı zor qýanysh keýdeńizge manadan beri qalaı syıdy?

Keldekbaı. Apyr-aı deseńizshi! Zoıa Sergeevna, Qurtekeń durys aıtady, shynynda, bul zor qýanysh qoı. Mine, kórdińiz be? Tipti shahtany tireıtin temir trýbany Aıqynnyń zavodyna jasattyryp beretin bolǵan. Bizdi qınaǵan osy turbasy qurǵyr edi ǵoı. Mine, myna jerin oqyńyzshy. (Bezek qaǵyp Egorınanyń ekinshi jaǵyna shyǵady.) Mine, kórdińiz be?! Qandaı ǵajap, qandaı qýanysh!

Egorına. Maǵan budan góri siz ǵajap kórinip tursyz.

Keldekbaı. Men be?

Egorına. Sizdiń buǵan ómir boıy qarsymyn degen sózińiz myna qulaǵyma áli jetip te úlgirgen joq. Bul qalaı?

Keldekbaı. Jetpese, jetpesin. Múmkin bolsa, myna qulaǵyńyzdan da sýyryp tastańyzshy.

Egorına. Mundaı turaqsyzdyq partıa múshesine laıyqsyz ekenin bilesiz be?

Keldekbaı. Joldas partkom-aý, kimniń turaqty kelmeıdi, bola almaı sorlaıdy ǵoı.

Egorına. Ol nelikten?

Keldekbaı (mańdaıyn judyryqtap). Ol mynadan, mynadan.

Qurttymbet (kólgirsip). Zoıa Sergeevna! Biz basy joq shahtkomge qarap qalarmyz, toqta deńiz mynaǵan.

Keldekbaı. Joq basy jańarǵan shahty kimge qaraısyzdar. Endi jumysshylardyń bárinen súıinshi suraımyn, durys pa osym.

Egorına. Durys.

Keldekbaı. Kettim endeshe. (Ketedi.)

Egorına. Al, qart, sizdiń hálińiz qalaı?

Qurttymbet. Qartyńnyń háli máz emes-aý. Myna bir baıandama degeniń sýmı qylyp jiberýge aınaldy.

Egorına. Baıandamańyzben biz de tanysýymyz kerek edi, qashan bitiresiz? Qashan júrmeksiz?

Qurttymbet. Baıandama bitýge jaqyn. Merzimi dál kórsetilgen telegramma kelgen sátte júremin.

Egorına. Búgin-erteń júrmeısiz ǵoı?

Qurttymbet. Kesip aıtý qıyn, ony ne úshin suradyńyz?

Egorına. Altyn zaboı máselesi sheshilgenshe, kidire turyńyz demekshimin.

Qurttymbet. Ol sheshilgenshe qashan?

Egorına. Joq, ol endi keshikpeıdi. Erkin búgin sol zaboıǵa túspekshi, sonan bir qorytyndy shyǵarýǵa bolady. Keshke kelińiz.

Qurttymbet. Búgin deısiz be?! Siz oǵan kelisseńiz — munyńyz týǵaly istemegen qateńiz bolar.

Egorına. Túk te qate emes.

Qurttymbet. Joq qate. Ondaı qaýipti jerge barý ólimge barýmen birdeı. Men jaqsy bilemin. Onda metan gazy bar, jazym bolýy sózsiz. Aıtqanyma kónse kóndi, kónbese, qaq zavshahty, búgin barýyna tyıym salamyn.

Egorına. Tyıym salý ońaı, buryn da az salynǵan joq, endi sol tyıymnyń ózine tyıý salatyn ýaqyt jetti.

Qurttymbet. Ne deısiz? Men qandaı iske tyıý salǵan ekenmin?

Egorına. Siz ashýǵa tez kettińiz, keristi qoıaıyq. Keshke kelińiz, sonda sóılesermiz,

Quttymbet. Kele almaımyn.

Egorına. Nege?

Qurttymbet. Baıandamam áli bitken joq, sony

Egorına. Baıandamańyzdy tolyqtyratyn másele týyp qalýy múmkin, sondyqtan osy jumys aıaqtalǵansha, eshqaıda ketpeısizder, osy esterińizde bolsyn.

Qurttymbet. Kim aıtty dep?

Egorına. Men aıtty dep.

Qurttymbet. Biz ruqsatty sizden emes, partıa uıymynan tresen, obkomnan alǵanbyz. Partıa uıymynyń qaýlysy buıryǵyn tresiń buıryǵyn, obkomnyń kelisimin Buzýǵa sizdiń eshbir pravońyz joq. Ol bir. Ekinshiden, Erkinniń ómirine siz jaýaptysyz. Eger ol búgin osydan Jazym bolsa biz sizdi bilemiz. Jaýap beretin siz bolasyz qashan aıtyń demeńiz. (Shyǵyp ketedi.)

Egorına (tereze aldyna kelip, ótip bara jatqan Qurttymbet). Meniń sizge jańaǵy aıtqanym partıa uıymnyń obkommen de, trespen de kelisip alǵan qaýlysy ekenin eskerińiz.

Qurttymbet (shoshynyp). Qashanǵy qaýly?

Egorına. Ótken túngi jıylystyń qaýlysy,

Qurttymbet. Ol jınalysqa men nege qatyspaımyn?

Egorına. Baıandama ázirleýge bosaǵannan beri tapqyzýdy azaıtqan joqsyz ba. Aqyrǵy aıtarym:jańaǵy sózińizdi ózińizge qaıyra aıtamyn. Osy Altyn zaboıǵa baılanysty máseleniń bárine de jaýapty sizder, Erkin osy istiń ústinde jazym bola qalsa, jazaly taǵy sizder. (Gúljan kele jatyp, shette turyp qalady, Qurttymbet ony baıqamaı sóıleı beredi.)

Qurttymbet. Kimniń jazaly bolatynyn kórer Tek saqtanyńyz. Jurt sizge ósek tańyp júr. Sol Qurt: ózin súımeı, Gúljandy súıgeni úshin Erkindi ólimi. ádeıi jiberipti dep júrmesin. (Kete bergen kezde janynan júgirip kelip qushaqtaı alady. Egorına syrtqa shyǵady.)

Gúljan. Kóke! Kimge ne aıtyp tursyz, kóke?

Qurttymbet. E, baqytsyz, balam, aıtqanym mine keldi. Júr úıge, júr.

Gúljan. Aıtqanyńyz kelgen joq, siz meni de, ózińizdi de tirideı kómip túrsiz, kóke! Ótinemin, aǵat aıtqan bar sózińizdi qaıtyp alyp, tezinen keshirim surańyz.

Qurttymbet. Keshirim suraıtyndaı men ne aıttym?

Gúljan. Siz adam aıtpaıtyn sóz aıttyńyz.

Qurttymbet. Qoı, balam. Jazyǵym jurttyń sózinen saqtandyrǵanym ba? Ony aıyp kórseńiz, keshirińiz. (Qolyn usynady. Egorına qolyn bermeıdi.)

Egorına. Baryńyz, keshke partbúroǵa kelińiz.

Qurttymbet. Keleıin, qaraǵym, keleıin. Men eshýaqytta partıanyń aıtqanynan shyqqan adam emespin, barma deseń, tipti Almatyǵa da barmaıyn. (Ketedi. Gúljan aýyr oıda turyp qalady.)

Egorına (kete bere jalt burylyp). Gúljan trýbany ákeldińder me?

Gúljan (tómen qaraǵan kúıi). Mashına jiberdim, qazir keledi.

Egorına. Sen nemene jerge qarap tursyń?

Gúljan. Jerden basqa qararym qalmasa, qaıteıin?

Egorına. Nege?

Gúljan. Bile tura nesine suraısyz?

Egorına. Meniń biletinim:sen júregi adal, taza jandy adamsyń. Sol úshin súıemin de, qaıǵyńa Kúıinemin. Sen keshe kim ediń? Panasyz jetim ediń. Kim sonda týǵan ata-anańdaı pana bolǵan? Kim seni týǵan anańdaı álpeshtep ósirgen? Partıa! Basqa eshkim de emes. Ras pa osym?

Gúljan. Bári de ras.

Egorına. Endeshe, senin, «Jerden basqa qararym qalmasa qaıteıin» deýiń uıat. Partıanyń sendeı qyzy qashan da bolsyn dosyna bar shattyǵymen maqtana, jaýyna bar jigerimen qaharlana qaraı alady. Sen osyny oıla da, kózińdi alysqa jiber. Erkinniń Altyn zaboıǵa túsetin bolǵanyn estidiń. be?

Gúljan. Jańaǵy bir jan túrshiger sózden sezdim.

Egorına. Erkinmen birge barýǵa qalaısyń? (Gúljan tómen qaraıdy.) Sen jerge qaraýdy tasta, joldas!

Gúljan (basyn kóterip). Ázirmin.

Egorına. Ázir bolsań, qasyna eń senimdi jeti-segiz komsomolyńdy al da, saǵat keshki toǵyzda osynda kel.

Gúljan. Onyń. bárin qaıtemiz?

Egorına. Ony der kezinde aıtamyn, bar! (Ketedi, ketedi. Azdan soń Danılov kele jatyp Qurttymbet qýyp jetedi.)

Danılov. Onda eshkimniń kózine túspeı, tezinen úıimizge baryńyz da ázirlenińiz. Áıelińiz qaıda barady, Moskvadan molnıa keldi, qazir ushamyn deńiz.

Júrip ketińiz. (Qurttymbet kete Danılov Semenge qarsy júrip.) Qalaı, Semen, Semen, mashına jeldeı esetin boldy ma?

Semen. Jel emes, bul sapar oqpen jarysýǵa da barmyn.

Danılov. Bul sapar jasyl alqaptyń kıigin qurtyp qaıtpaımyz, benzındi kóbirek tıe, má aqsha. (Bir býma aqsha beredi.)

Semen. Benzındi onsyz da az tıegenim joq, munyń qaıtemin?

Danılov. Óz benzınińniń aqshasy da osynyń ishinde.

Semen. Siz meni baıytatyn boldyńyz-aý, Danıl Davıdovıch! Biraq osy baıytýyńyz meni bıyl bir qatty shoshytty.

Danılov. Nege?

Semen. Túneý kúni Garshın joǵalǵan kezde, Egorınanyń shaqyryp alyp qyraǵylyqty myna qulaǵymnan da, myna qulaǵyma da quıýy bar emes pe.

Danılov. Sonan keıin?

Semen. Qyraǵy bolýdy ózim de jek kórmeýshi edim, úıge kele, esikti bekitip alyp turyp, al kep oılanaıyn. Jatyp ta, turyp ta, júrip te oılanaıyn.

Danılov. Neni, neni?

Semen. Neni bolsyn, zıankesterdi.

Danılov (ótirik Kúlip). Iá, sonymen, aqyry taptyńyz ba?

Semen. Túzde keretinim — kók mashına men ekeýińiz, úıde kóretinim ózimniń kempirim ǵana bolsa, qaıdan tabaıyn! Osylardy oılap japadan-jalǵyz jatyr edim, esime sizdiń túneýgi bergen aqshańyzdyń túse ketkeni. Sol-aq, eken qaıdaǵy bir partızan oılardyń atoılap túre kelmesi bar emes pe! Munsha kóp aqshany qaıdan ala beredi? Jaraıdy, tabysy kóp-aq bolsyn, sonda maǵan ne úshin beredi? Meni bir keregine jarataıyn dep júrgen joq pa eken degen oı janymdy jaı tapqyzǵan joq, jatqan jerimnen atyp turyp kıine bastadym.

Danılov (ótirik Kúlimsirep, qoryqqanyn sezdirmeıdi). Iá, ıá, sonsoń, sonsoń?

Semen. Ondaǵy oıym Zoıaǵa baryp, mine, joldas partkom, meniń bar Kúdigim osy ǵana, munan árige meniń qyraǵylyǵym jetetin emes demek bolyp júre berip edim, bireý kelip esik qaqty. Ol ózimniń kempirim eken, ómirimde onan syr jasyrmaıtyn ádetim boıynsha, qaıda ne úshin baratynymdy aıtyp edim, onyń meni ustaı alyp: «Sen osyndaı opasyz ba ediń, Danıl Davıdovıch qaıyrymdy adam, sen onyń istegen jaqsylyǵyna qastyq etpeksiń, munyń opasyzdyq emes pe?»—degeni. Opasyz degen sóz ózimniń eń jek kóretin, ómirimde estimegen sózim edi, súıegimnen ótip ketti, ári sizdiń sol aqshany bererde: «Biz úshin siz qanyńyzdy da tókkensiz, bizge mundaı baqytty ómirdi jasap bergen sizderden bizdiń aıarymyz bolmaıdy» degen sózińiz esime tústi de, úlken uıattan saqtap qalǵan kempirime alǵys aıttym. Biraq ol dúnıeqor adam, mynanyń bárine nárse alady da, erteń ekeýimizdi ıekke qaldyrady. Sondyqtan, bul aqshany ala almaımyn.

Davıdov (arqasynan qaǵyp). Asyl qartym meniń! Bizdeı taza adamdarǵa ósektiń ister túgi joq. Tipti Egorınaǵa ózim aıtaıyn. (Saǵatyna G.Sh.) Bastyq tyqyrshyp otyrǵan bolar, júrińiz. (Endi qaıtedi. Azdan soń Qablet, oǵan qarsy qolynda jartylyǵy bar Shalabaı shyǵady.)

Qablet. A, jaqsy kezdestińiz-aý, amansyz ba, Gaýhap jeńgeı kúıli me?

Shalabaı. Nemene, óńeshiń jybyrlap tur ma? Endi bir jatqyzyp jibereıin.

Qablet. Óńeshim emes, qaltam jybyrlap tur, qashan beresiz bul?

Shalabaı. Bizdiń Gaýhardyń kózindeı móldirep aldynda mynaý turǵanda aqshany aýyzǵa alýyń uıat emes pe! Qarashy, naǵyz moskovskıı. Eı, judyryǵyńdy nege túıesiń?

Qablet. Kimniń qolyna túserin bilmeıtin myna tymaqty qaǵyp jibergim kelip tur.

Shalabaı. Qaǵyp jibergenshe, qaltańa suǵyp jatyp, tek, alasyńdy ázir surama da, Egorınaǵa menen alandaı kórme. Ózi mas kúnemdikten jańa jóndelip kele jatqan adamdy buzdyń dep maǵan pále salar. (Júgire jóneledi. Qablet ventılásıaǵa qaraı ketedi. Osy kezde tór jaǵynda Álim men Sálıma etip bara jatady.)

Álim. Bizdiń qalamyz, ásirese, túnde sulý kórinedi eken-aý. Qarashy, qandaı tamasha.

Sálıma. Ol da belgili.

Álim. Aspanǵa qarashy! Sáýlesin bizdiń qala tartyp alǵandaı, juldyzdardyń túsi ólgen balyqtyń kózi uqsap ketipti.

Sálıma. Ol da belgili.

Álim (sharshaǵandaı kúrsinip). Munan jeti jyl buryn sonaý bir oıda aǵylshyndardyń, jalǵyz trýbasy men jalǵyz qabat eki tas úıinen basqa túk joq edi, qaratty! Jeti jylda jeti ǵasyrdy bir-aq, attappyz.

Sálıma. Ol tipti belgili.

Álim. Nemene bul? Anany aıtsam da «belgili», mynany aıtsam da «belgili». Basqa sóz Quryp qalǵan ba?

Sálıma. Anany da, mynany da ne oımen aıtqanyń belgili.

Álim. Onda belgisizin tyńda! Beri qara, sonaý bir juldyzdyń aty Zýhra!

Sálıma (sózin bólip). Ertektegi juldyz bolyp ketken Zýhra qyz ba?

Álim. Bul da belgili bolyp shyqty.

Sálıma. Ol qaısy?

Álim (oń qolymen qushaqtaı turyp). Áne! Senin kóziń sekildenip sonaý jarqyrap tur. (Betine betin birte-birte jaqyndata bere súıip alady. Onyń solaı etetinin sezip ázir turǵan Sálıma jaqtan tartyp jiberedi.)

Sálıma. Onda emes, munda tur.

Álim (ne isterin bilmeı, jaǵyn sıpalap sál kidiredi de, qaıta tóseıdi). Ur taǵy da.

Sálıma (kúle sheginshektep). Joq, endi urmaımyn.

Álim. Onda men súıemin.

Sálıma. Urmaımyn da, súıgizbeımin de. (Gúljan kele jatady.)

Gúljan. Joldastar! Shahtaǵa. (Álim men Sálıma uıalyp betterin basa shahtaǵa qaraı júgirip ketedi. Azdan soń bir top jumysshylar óleń aıtyp shahtaǵa túsip bara jatady. Solardyń keıingi jaǵynda bir jumysshymen sóılesip Erkin kele jatyr.)

Erkin. Kim bolsa da, olaı qaraı aıaq bastyrmańdar!

Jumysshy. Basshylardyń biri bolsa da ma?

Erkin. Kim bolsa da.

Jumysshy. Qup! (Shahtaǵa túsip ketedi. Erkin Gúljanǵa burylady.)

Erkin. Shattyq án shyrqaıtyn bizdiń dáýren, jarqyldap burynǵydaı kúlshi, sáýlem»,— desem qalaı bolar eken?

Gúljan. Onda ne bolar edi, tentek jigitter azaıar ma edi?

Erkin. Meni bir kezde tentek etken de, endi túzý jolǵa salǵan da ózderiń, ásirese, Zoıa Sergeevna men sensiń.

Gúljan. Túzý jolǵa salǵan biz emes, partıa bolar.

Erkin. Iá, partıa! Partıa meni eskiliktiń tatynan aryltyp aldy da, shyńdap ákep shyńǵa saldy. Aldymda eki bıik asý tur. Sol asýlardan bir asyp senimderińdi aqtasam, arman joq, sezesiń be osyny?

Gúljan. Sezemin de senemin.

Erkin. Bar sóziń máńgi jadymda bolar, Gúlim, kútshi (qushaqtaı alady. Qolynda eki respıratory bar Dáribek kele jatady.)

Dáribek (bulardy alystan kórip). Ehe, mynaý maıdanǵa attanǵaly turǵandaı-aq... munysy kim? Gúljan okop ǵoı. Qaıran jastyq-aı.

Gúljan (ony kórip). Dákeńdi qara!

Erkin (Dáribektiń qasyna barady). Kórip aldyńǵy ba?

Dáribek. Kórdim, shyraǵym.

Gúljan. Óziń de kórshi, buzylǵan bolyp júrmesin. Júregim nege áketip barady bul?

Erkin. Dákeń kórgen soń boldy, tek sen eshqaıda qalma. Men shyqqannan keıin ekeýimiz baryp aparshy qýantamyz.

Gúljan. Jańa ǵana edi ǵoı, bar sózińdi jadymda aqtaımyn degeniń. Álden umytqanyń qalaı?

Erkin. Qaı sózdi?

Gúljan. Ózińmen birge baramyn dedim ǵoı men.

Erkin. Gúlim, ondaı gazy qoıý, qaýipti jerge áıel adam barýǵa bolmaıdy.

Gúljan. Bolmasa da baramyn.

Erkin. Men jibertpeımin.

Gúljan. Zoıa Sergeevna aıtsa, jibertpeıtin kim, jibermeıtin kim?

Erkin. Saǵan bar deýshi sol kisi me? Joq álde óziń be?

Gúljan. Ekeýmizdiń tilegimiz bireý-aq. (Osy kezde shahta jaqtan Egorına men bir mehanık kele jatady. Mehanıktiń qolynda telefon jabdyqtary bar.)

Egorına (mehanıkke sóıleı kiredi). Ýaqyt bolyn qaldy, tezdetińiz (mehanık ishke kirip telefondy qoıady, da, qaıta ketedi. Egorına Erkinderge jaqyndap.) Sátti sapar, joldastar!

Erkin. Bárimizge de.

Gúljan. Árqashan da.

Erkin. Al, Dáke, táýekel dep bastańyz.

Dáribek. O jasaǵan, sen de bir jaǵynan demeı kór. (Shahtaǵa qaraı betteıdi.)

Erkin (Kúlip). Bizdiń shaldar qudaıyn aldaýdy áli qoıǵan joq. (Qolyn usynyp.) Qane, qosh bola turyńyzdar!

Egorına. Saq bol! Sońdaryńnan bir top komsomoldar barady. Gaz qaýpi joıylǵannan keıin shtrekti ólsheýge solardy paıdalanǵaısyń.

Erkin. Maqul, mundaǵy telefonda Gúljan bolsyn.

Egorına. Telefonnan ózi de kete qoımas. (Erkinder ketedi.)

Gúljan. Zoıa Sergeevna, manaǵy ýáde qaıda?

Egorına. Ýáde orynynda. Komsomoldaryń qaıda?

Gúljan. Shahtaǵa túsip ketti.

Egorına. Onda beri júr. (Ekeýi kabınetke kiredi.) Iá, sońǵy kezdegi hal qandaı, Gúljan!

Gúljan (Kúlimsireı). Munyńyz suraýdyń jańa túri eken... (Telefon bólip ketedi.)

Egorına (telefonda). Men Egorına.

Qablet (ventılásıadaǵy telefonda). Zoıa Sergeevna, men Qablet Otarbaev qoı, shabýyldyń qashan bastalatynyn bileıin dep edim.

Egorına. Ázirligiń qandaı?

Qablet. Óte jaqsy, Búgin jer astynda daýyl soqtyratyn túrim bar.

Egorına. Temperatýrań joq pa?

Qablet. Otyz jetiden aspaǵaly bir aı boldy.

Egorına. Baıqa, asyp ketip júrmesin. Sen búgin úlken syndasyń, saq bol. Shabýyl keshikpeı bastalady, bes mınýttan keıin daýylyńdy soqtyra ber!

Qablet. Maqul. (Kórinbeı ketedi.)

Egorına (trýbkany ornyna qoıyp). Osy Otarbaev qyzyq jigit,

Gúljan. Qyzyq ta, qymbat ta jigit, tek aram.

Egorına. Qazir ol dertten de aıyǵyp keledi. (Telefon shyldyrlaıdy, Egorına tyńdap.) Bul kim? Iá, Vasá ne aıtpaq ediń? Bastap baratyn ol ne isteıtinderińdi Erkin aıtady. Ber trýbkany. Sońdaryńnan barady degen komsomoldarym alyp shyǵypty ǵoı. Olardy Gúljannyń ózi bastap edi, men ony jibermeı otyrmyn... Tilegiń sol, berildi. (Qane, ana telefonmen sóılep baıqashy ıek qaǵady.)

Gúljan. Men tyńdap turmyn. Joq, nashar estilip tur. Al, jıi habarlas. Mınýt saıyn! Onyń tym ketti... Sekýnd saıyn, bes sekýnd, on, on bes. Joq onan ketýge bolmaıdy. Jaraıdy, jarty mınýt. Kelistik ne?.. Jigit!.. Ázirshe de... Al jolyń bolsyn. (Egorınaǵa.) Egorına-aı, mynaý netken aýyr kez edi?

Egorına. A, ony jańa sezdiń be?

Gúljan. Jańa sezgenim ras. Oılap qarasam, ol a jalǵa qarsy bara jatyr eken ǵoı.

Egorına. A, solaı ma, ádil júrek óz úkimin aıta bastady ma?

Gúljan. Zoıa Sergeevna!..

Egorına. Jarty mınýtyń ótip ketti.

Gúljan (telefonda). Erkin, Erkin! Qaıdasyń? Ketip baramyz! Qaýipti emes pe? (Keýdesin basyp.) Oı, netken qorqynyshty. Ázir qaýip sezilmeıdi deıdi, kóńil jubatý ma kim bilsin. (Ekinshi telefon shyldyrlaıdy.)

Egorına (tyńdap). Iá, a, sizge de qaıyrly kesh... ıá... ıá... maqul... maqul... (Trýbkany ornyna qoıady.) Gúljan, men shahta mańyn bir sholyp qaıtaıyn, ákeń kelse aıt, tosa tursyn.

Gúljan. Siz jańa maǵan birdeńe aıtpaq boldyńyz ǵoı.

Egorına. Aýyr aıyp taqpaqshy edim, qutylyp kettiń ol úshin aıtar alǵysymdy toılaryńnyń ústinde aıta myń.

Gúljan. Toıdyń bolaryn qaıdan bildińiz?

Egorına. Júregińniń dál qazirgi soǵysynan bildim. (Shyǵyp ketedi.)

Gúljan (áldene esine kenet túskendeı júgirip baryp terezeni ashady). Zoıa Sergeevna! (Súıgendeı bolyp aýzyn shóp etkizedi. Egorına kúlip, kóńildi kete barady. Italıaǵa baryp kiredi de, azdan soń qaıta shyǵyp shıhtaǵa qaraı ketedi.)

Gúljan (telefon). Aıta ber, aıta ber, tyńdap otyrmyn. (Azdan soń úreılene bastaıdy.) Ne deısiń? Jalynamyn, qaıtyńdarshy. (Egorına keledi.)

Egorına. Ne habar?

Gúljan. Habar sol, Erkinderdiń ómiri qaterde, gaz kúsheıip ketipti.

Egorına (onyń qolyndaǵy trýbkany alyp). Ershı, daýsyń nege álsiz? Sol tumandaı gazdyń ózinen órt shyǵyp ketýi múmkin ǵoı, qaıtsańdar qaıtedi?

Gúljan. Qaıtedi demeı, «qaıt» deńizshi.

Egorına. Erkin, Erkin! Ventılásıanyń kómeıine jaqyndadyńdar ma?

Gúljan. Ol jaqyndadyq degeli qashan. (Ersil-qarsyly júrip ketedi.)

Egorına. Erkin, nege úndemeısiń? Erkin, Erkin! (Basyn ustap otyra ketedi. Gúljan ne isterin bilmeı, birese esikke, birese Egorınaǵa júgiredi, Egorına áli qaqsap otyr.) Erkin, Erkin!

Gúljan. (Egorına telefondy alyp). Komýtator!

Egorına (qatty). Erkin! Erkin! Janym-aý barsyńdar ma? Iá, ıá, aıta ber, aıta ber jaıyndy. Kómeıge jettik, aýa jetti me? Jigit! Endi Gúljannan súıinshi suraýǵa bolady ǵoı.

Gúljan (Egorınany qushaqtap, súıip-súıip alady). Maǵan bere turyńyzshy...

Egorına. Ony ózin aıt, mine, berdim. (Trýbkany Gúljanǵa beredi de, ekinshi telefondy alady.) Maǵan ventılásıany bershi. Joldas Otarbaeva Jeńisińmen quttyqtaımyn. Aıtar alǵysymyzdy qabyl al da, saq bol.

Qablet (ventılásıadaǵy telefonda). Senimderińizdi anyq aqtadym ba?

Egorına. Iá, anyq aqtadyń!

Qablet. Onda qazir ólsem de, razymyn. (Trýbkany iledi de, qaltasynan manaǵy jartylyqty sýyryp alady. Osy kezde ar jaqtan Shalabaı men bireý buǵyp kele jatady. Qablet olardy baıqamaı, ózine-ózi sóılep tur.) E, Qablet! Sen bir kezde maskúnem Qablet, qartashy Qablet atanyp ediń, jurttyń kóbi bilmeıtin taǵy bir kúnáń bar edi, Shalabaıdyń toqalymen kóńildes ediń, «Oı, sáýlem Gaýhar-aý, Gaýhar dese Gaýharsyń, Shalabaı aǵa qor bolǵan, netken sorly pendesiń» dep óleń shyǵardyń. Sonyń bári adasqandyq edi. Partıa seni jasqap betten qaıtaryp, adal jolǵa saldy. Qaıtpa endi osy betińnen, bez bárinen. Shalabaıdyń aq toqalynan da, araǵynan da bez! (Araqty sahna syrtyna qaraı laqtyryp jiberedi.)

Shalabaı. Ýymdy ishpeseń, qanjarym bar, ol da kem tımes. (Kelip Qabilettiń tý syrtyńnan qanjar salady da, qasyndaǵysy ventılásıaǵa kirip ketedi, ventılásıanyń úni óshe qalady. Ekeýi qansha jóneledi.)

Gúljan (telefonda). Sumdyq-aı, ne deısiń?!

Egorına. Taǵy ne bop qaldy?

Gúljan. Garshınniń óligin taptyq deıdi. Má, ózińiz sóılesińizshi.

Egorına (trýbkany alyp). Erkin! Ol ne? Solaı ma? Tez alyp shyǵyńdar. Taǵy ne? Ventılásıa toqtap qaldy! Múmkin emes, anyqtap qarashy.

Gúljan (ekinshi telefondy ala salyp). Komýtator, ventılásıany ber. Tez, tez!.. Jaýap bermeıdi!

Egorına. Erkin, ne deısiń? Estilmeı ketti, qattyraq aıt. Qutqaryńdar! (Gúljanǵa.) Qutqaryńdar deıdi. Gýdok bergiz de.

Gúljan. Gýdok bergiz, gýdok! Qutqarýshylar, gornespasatel.

Egorına (trýbkany tastaı salyp). Gúljan, sen qalamen baılanys, tez, tez! (Asyǵys ketedi. Gýdok azan-qazan. Sahnaǵa erkek-áıel aralas, bir top halyq keledi, bári de úreıli, solarmen birge Záýre keledi. Eń alda Egorına men Keldekbaı.)

Egorına. Keldeke!.. Júgir ventılásıaǵa, júgir! Tez júrgiz. (Keldekbaı qustaı ushyp ketedi.)

3áýre. Qulynym, Erkinim, jaryǵym qaıdasyń? Qaıdasyń?

Daýystap. Sumdyq-aı, ne boldy eken?

— Shahta qulady ma eken álde?

— Erkin men Dáribek Altyn zaboıǵa ketti dep edi, solar jazym bolmasa jarar edi!

Egorına. Joldastar, sabyr etińder! Qutqarýshylar qaıda?

Daýystar. Janym, partkom-aý, ne boldy?

— Shahta qulady ma? (Respırator kıgen qutqarýshylar keledi.)

Egorına (halyqqa). Qoryqpańdar, qazir bárin de qutqaramyz, joldastar, daıynsyńdar ma?

Qutqarýshylar. Daıynbyz.

Egorına. Kettik. (Qutqarýshylardy bastap, shahtaǵa túsip ketedi.)

Záýre (qolyn shahta jańa sozyp, jyǵyla umtylady). Baýyrlarym-aý, jurtym-aý... Nendeı kúıge ushyradym? kúnim meniń batqany ma, sholpanym meniń aqqýym, qaıdasyń jalǵyzym, qaıdasyń?..

Gúljan (áli sol telefonda). Erkin, Erkin! (Jylamsyrap.) Erkin! (Ony tastaı berip, ekinshi telefondy alady.) Komýtator, komýtator. Qalany ber!.. Qala ma?.. Maǵan joldas Gavrılovtyń kabınetin berińiz... (Gavrılov kirip keledi.) Bul kim? Maǵan Gavrılov joldastyń ózi kerek edi. Joq? Asyǵys kerek edi, qaıda ekenin aıtpaısyz ba?

Gavrılov. Men mundamyn, qyzym.

Gúljan (trýbkany tastaı sala, teńsele basyp Gavrılovna umtylady). Grıgorıı Konstantınovıch! (Jylap jiberedi.)

Gavrılov (qushaqtaı alyp). Sabyr, qyzym, sabyr et. (Stakanǵa sý quıyp jutqyzady.) Jastardyń mundaı názik bolýy jaramaıdy.

Gúljan (alqyna otyryp sóıleıdi). Grıgorıı Konstantınovıch, qashyp ketti dep júrgen Garshınimizdiń óligi tabyldy.

Gavrılov. Solaı ma?! Onda osy shahtanyń astynan tabylǵan bolar.

Gúljan. Iá!

Gavrılov. Al, ony óltirýshiler de tabyldy ma?

Gúljan. Joq áli tabylǵan joq.

Gavrılov. Garshın osy shahtanyń astynda óltirilse, ony óltirýshiler de osy shahtada ǵoı, nege tappaısyńdar?

Gúljan. Tabamyz, tappaı qoımaımyz.

Gavrılov. Sezikti adamdaryń bar ma edi?

Gúljan. Bar.

Gavrılov. Ol kim?

Gúljan. Kózim ázir jetken joq jetpese de, aıtýǵa aýzym barmasa da aıtaıyn: Garshındi óltirgen de, Altyn zaboıdy gazben kemgen de, ventılásıany toqtatyp, Serǵazınderdi gazben tunshyqtyrǵan da seniń ógeı ákeń Qurttymbet deıdi júregim.

Gavrılov. Qashannan beri?

Gúljan. Qazir, osy saǵatta.

Gavrılov. Sezigiń burynnan bar ma edi?

Gúljan. Joq edi. Tek, Sergeı Mıronovıch jaý qolynan qaza tapqan kezde sál tiksinip qalǵan edim.

Gavrılov. Nege?

Gúljan. Nege ekenin ózim osy kúnge deıin bilmeımin. Sol kúni onyń kózindegi jastan júregindegi qýanyshty kórgendeı boldym. Mynaý qandy ýaqıǵa sol kúdigime dop kelip tur.

Gavrılov. Egorına qaıda?

Gúljan. Serǵazınderdi qutqarýǵa ketti. (Telefonǵa umtylady.)

Gavrılov. Toqtaı tur. Shahtanyń telefony qaısy? (Telefon shyldyrlaıdy.)

Gúljan. Osy telefon.

Gavrılov (tyńdap). Iá, joq, men Saýmalbaev emespin. Ol kisi munda kórinbeıdi. Zoıa Sergeevna, bul men. Siz nemene, qalany basyńyzǵa kóterip jatqanyńyz? Bilem, bilem. Maǵan tek Serǵazınniń jaıyn aıtyńyzshy. O, bularyńyz úlken jeńis eken. Onda tez kelýińizdi suraımyn. (Trýbkany ornyna qoıady.) Júr, jaýdyń kim ekenin kórseteıin. (Ekeýi syrtqa shyǵady. Gavrılov Gúljandy bir qolymen qushaqtaı túsedi). Mine, qyzym! Sol kisi óltirgishter.

Eki áskerı adam Qurttymbet, Danılov, Shalabaı, belgisiz bireýmen tórteýin aıdap kele jatady. Osy kezde shahta jaqtan jurttyń qýanyshty úni estiledi.

Daýystar: Erkin, qulynym!

— Baýyrlarym!

— Dáke, amansyz ba, Dáke! (Egorına men Erkin bastaǵan top aýyr salmaqpen júrip keledi. Báriniń de otty kózderi Qurttymbetterde).

Keldebaı (daýryǵa sóılep júgirip keledi). Súıinshi, Qureke, súıinshi... Altyn zaboı tabyldy, súıinshi. (Gavrılovtardy endi ańǵaryp). A... a... (bezgek bolǵandaı qalshyldaıdy). Bul qalaı, a?

Dáribek. Bul solaı. Keldebaı myrza, qaılamyz qabyrǵamyzdy qaýsatsyn demeseń tobyńa tezirek qosyl.

Keldebaı (ushyp baryp Dáribektiń aıaǵyn qushaqtaı alady). Jáketaı-aý, jazyǵym ne?

Dáribek. Jazyǵyń jaýyzdyǵyń (aıaǵymen serpip jiberedi). Joǵal qan isher.

Gavrılov soldattaryna ıek qaǵady. Bir soldat Keldebaıdy myltyqpen nuqyp, aparyp, Qurttymbetter tobyna qosady. Gúljan ózine jetip kelgen Erkinniń qushaǵyna kire bere jylap jiberedi.

Erkin. Jylama, Gúlim. Men Otanym úshin ózimniń janymdy da, janymnyń nury seni de qıatyn sanaǵa jetken ekenmin. Oǵan kózim búgin anyq jetti. Sen sol úshin maqtan, sol úshin shattan, Gúlim, kúnim (betinen súıedi, Qurttymbet qos tizesinen sylyq etedi).

Shymyldyq.

---