InfoHub Logo

Erte zamanda, quıryǵy kelte zamanda Shyqbermes Shyǵaıbaı deıtin baı bolypty. Tórt túligi saı bolypty. Qóńili jaı bolypty. Sol Shyqbermes Shyǵaıbaı úıine eshkimdi qondyrmaıdy eken, qondyrsa, dám bermeıdi eken. Tipti tastan da qatty sarań, ózi toısa da, kózi toımaıtyn adam eken. Úıine kisi kelse onyń jaýaby:

— Shyq, áı! — eken. Osydan jurt ony Shyǵaıbaı atap ketken eken. Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń aty estilmegen el bolmaıdy eken. Onyń «Shyq-áıin» estimegen jan bolmaıdy eken.

Qaıtsem de, qalaı bolsa da Shyǵaıbaıdan dám tatam degen talaılardyń taýy shaǵylǵan bolady eken.

Aldar qý! Aldardyń aldamaıtyny, arbamaıtyny joq degen ataq el-elge jaıyldy. El aýzyndaǵy mátelge aınalady.

Áı, Aldaryń qansha qý bolsa da, Shyqbermes Shyǵaıbaıdy aldaı almas, — deıdi jurt. Osy sóz Aldarǵa jetedi. Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń atyn Aldar da esitedi.

— Shyqbermes Shyǵaıbaıdy myrza baı etpesem Aldar degen atym qurysyn, — dep, Aldar attanady. Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń elin izdep sapar shegedi. Kún-tún júredi. Aqyrynda elden irgesin aýlaq salǵan, en dalada jalǵyz úı qonǵan Shyǵaıbaıdyń úıine keledi.

«Ne istep otyr eken bul qý» dep, atyn alysqa tusap, ózi bildirmeı kelip, jabyqtan syǵalaıdy. Syǵalasa: Shyǵaıbaı qazy tilip otyr eken. Báıbishe nan ılep otyr eken. Toqaly bas úıtip otyr eken, qyzy tyrnanyń júnin julyp otyr eken.

«Osydan tatpasam Aldar atym qursyn», — dep jylmań etip; — Kesh jaryq! — dep kirip barady.

Bular da jyldam eken, Aldar «kesh …» degendi aıtyp bolǵansha qoldaryndaǵylaryn jasyra-jasyra qoıyp, Shyǵaıbaı taspany, báıbishe ur-shyqty, qyzy tigilip jatqan kóılekti, toqaly kóseýdi qoldaryna alyp otyrysa qalady, Túk bilmegensip, qoldaryndaǵy ispen bolyp otyrǵansyp, jaıbaraqat bola qalady.

«Áı, ábden-aq ákkistenip alǵan ekensinder, myzǵymas qý ekensińder», — deıdi Aldar ishinen. Amandasqansyp, qol alysqansyp, baıǵa súıkene baryp tór aldyna otyryp alady.

«Aı kóse ekensiń, jurtty qurtqan qý ma ekensiń! Júrisiń jylmań eken. Jyryndy bolǵan sum ba ekensiń! Qý bolsań da, sum bolsań da menen dám tata almassyń», — deıdi baı ishinen.

— Qaıdan júrgen sumsyń? Qaıda barasyń? Ne estigen-bilgeniń bar? —deıdi baı Aldarǵa. Aldar kóterile túsip, kúlimdep, jeldirte jóneledi.

— Kórgen bilgenim kóp. Jolda kele jatyp úl ken sary jylan kórdim. Jýandyǵy tap ózińniń astyndaǵy qazydaı.
Artyq-kem qyp asyrmaı,
Shyn aıtqanda jasyrmaı:
Taspen urdym jiberip,
Kúń astyndaǵy basyndaı.
Bylysh etti ılenip,
Báıbishe astyndaǵy nanyndaı.
Ótirik bolsa saqal julynsyn,
Qyz astyndaǵy tyrnadaı.
Bárin de osynyń kórip keldim,
Asyńdy asshy urlamaı.
 
Osyny aıtqannan keıin baı:

— Shoq tússin tiline! — dep, astyndaǵy qazysyn laqtyryp tastaıdy.

— Tiliń kesilsin! — dep, báıbishe astyndaǵy nanyn laqtyrady.

— Jaǵyń qaryssyn! — dep, toqal basty laqtyrady.

— İshiń tolsyn, — dep, qyzy tyrnany laqtyrady.

— Qazyńdy asa ber báıbishe, — deıdi baı: «amal qaısy» degen pishinmen.

Báıbishe qazanǵa as salady da,

— Pis qazanym bes aı – dese.

— Otyraıyn on aı! — deıdi Aldar, etigin sheship tastaıdy da.

— Ker taǵynyń terisin keler jyly kıermin, – dep tórge ornyǵyp otyrady.

Qazan túnimen qaınaıdy, biraq túsirilmeıdi. Aldar da otyrady. «Mynaý kápir qashan jatady» dep, ún joq qasaryp baı da otyrady. Aqyrynda uıqydan sharshap shydaı almaı:

— Áı kempir tósek sal, — deıdi. Báıbishesi tósek salady. Úı ishimen uıyqtaǵan kezde Aldar ornynan turyp, qazandaǵy etti súzip alyp, onyń ornyna týlaqty týrap salyp qoıady.

Bir ýaqytta baı turyp báıbishesin oıatady:

— Myna ıt uıyqtady bilem. Túsir asyńdy tez. Ýaqytymen asymyzdy jegizbedi-aý ıti — dep sybyr etedi.

Báıbishe qarańǵyda asty túsiredi. Baı pyshaqty qolǵa alyp jiberip.

— Jat jigitim, jat! Sazaıyń osy! — dep, aýzyna bir kesegin asap jiberse, tisi ótpeıdi. Olaı qyıdalaıdy, bulaı qyıdalaıdy, bolmaıdy.

— Etin ne bolyp ketken. Óńkeı shandyr!—dep, qatynyna ursady. Túıilip qalyp, maı suraıdy.

Aqyry Aldardan kelgenin bilip, amalsyz ashtan-ash jatady.

Tańerteń Shyǵaıbaı jolǵa ketpek, bolyp, báıbishesine qonaqqa kórsetpeı maǵan nan berip jiber, — deıdi. Áıeli oshaqta pisip jatqan nandy ottan ala salyp baıdyń qoınyna tyǵa qoıady, Muny kóre salyp Aldar júgirip shyǵady.

— E, baıeke! Endi býdan bulaı jolyǵamyz ba, joq pa? Aqtyq ret qazaq dástúrimen dostarsha kórisip aırylysalyq,— dep, bara sala baıdy qushaqtaıdy. Ottan jańa shyqqan nan baıdyń keýdesin kúıdirip ketedi.

— Aý, jaraıdy endi! — degen saıyn qattyraq qysa túsedi.

— Aý, myna ıt jegirdi ıt jesin! Má dep, qoınynan nandy laqtyryp tastaıdy.

— Á, baıeke, ıt jegenshe men jeıin, — dep, Aldekeń baryp nandy qolyna alady. Baı dúzge ash ketedi.

Baı ekinshi kúni taǵy jolǵa shyǵarda báıbishesine bir torsyq aıran quıǵyzyp, ony, kórsetpeı ishinen baılap alady. Baı endi shyǵýǵa yńǵaılanǵanda Aldar:

— Baıeke, men siz kelgenshe júretin shyǵarmyn amandasyp qalaıyn deıdi de, qushaqtasa amandasqan bolyp  torsyqtyń tusynan qysady. Torsyqtaǵy aıran tógilip Shyǵaıbaıdyń mazasyn ketiredi. Torsyqty amalsyzdan Aldarǵa berip Shyǵaı bul joly da ash ketedi.
Qóseden qutyla almaǵan soń, baı Qóseniń atyn soıyp almaq bolady. Baıdyń munysyn taǵy estip qoıyp, atyna barady. Atynyń qasynda baıdyń da aty tur eken. Óz atynyń mańdaıyndaǵy qasqasy bolmasa, ekeýiniń eshbir aıyrmashylyǵy joq eken. «Maǵan oılaıtyn zıan bolsa ózine tısin» dep, óz atynyń qasqasyna syıyrdyń shıki boǵyn jaǵyp, joǵaltady da, baı atynyń basyna bor jaǵyp, qasqa at qylyp qoıady. Sóıtedi de, ornyna kelip jatyp uıyqtap qalady.

Alǵashqy kúngi etti jep qoıǵan da Aldar ekenin biledi. Biledi de ishin yza kernep: «Týra tur , bálem!» — deıdi. Aldar uıyqtady-aý degen kezde syrtqa shyǵyp, Aldardyń atyn jaryp tastaıdy.

— Mine jigitim sazaıyń! — dep, óziniń istegen isine kóńili tolyp qýanyp, tósegine kelip jatyp, uıqyǵa ketedi.

Tańerteń baı ornyna« týryp jatyp, Aldarǵa aıtady:

— Myna kempir qasqa at ólip jatyr deıdi. Seniń atyń bolý kerek jarylyp qalǵan. Sorly, atyńdy baqpaı qazan baǵyp júrgen ne qylǵan adamsyń! — dep qarq-qarq, kúledi.

— Aldar turyp:

— Qandaı qasqa eken? Boq qasqa bolsa meniki bolar, bor qasqa bolsa sizdiki bolar, — deıdi,
Baı qudaıdyń urǵanyn biledi de, ornynan týra júgiredi. Júgirip barsa, aıtqanyndaı ólip jatqan baıdyń bor qasqasy eken.
Baı kúıip ketip, Aldarǵa kelip:

— Joǵalt qarańdy sum! Men seni endi kórmeımin, — dep shyǵyp ketedi. Syrtqa shyǵysymen qatynyna:

— Tez jónelt, — deıdi. Baı anadaı, jerge shyqqan kezde jaqyndap baryp, Aldar:

— Etigim jyrtylyp shulǵaýym shyǵyp júr, Bizińdi berip ket deıdi Baıdyń bergisi qelmeıdi. Aldar jabysyp jibermeıdi: Aqyry bolmaǵan soń:

— Á, alsań alshy, ańturǵan! Al da qarańdy joǵaltshy, kápir — deıdi.
Aldar «alǵysty jaýdyrmalatyp, kúlip, qala beredi. Baı ketisimen onyń báıbishesine júgirip kelip:

— Al qyzyńyz «Bizbıkeni kıindirińiz, — deıdi.

— E, ne úshin?

— Baımen kelisip, men qyzyńyzdy alyp ketetin boldym.

— Joǵal ári, sum! Saǵan qyz beretin be edi baı, — deıdi.

— Áıtpese óz qulaǵyńmen estip qal dep, syrtqa shyǵyp, kóp jerge baryp qalǵan baıdyń artynan aıqaılaıdy:

— Áı, baı! Bizbıkeni bermeı jatyr myna báıbisheń, — deıdi.

— Áı, qatyn! Ber bizdi! Joǵalt sol kápirdiń kózin, — dep aıqaılaıdy baı.

— Áni, estidiń be? — deıdi Aldar qasynda turǵan áıelge.

— Myna kári ıt aljyǵan ba ózi! Eldi qurtqan bir qýaıaqqa berip qutyrǵan ba? — dep, tań qalady áıeli.

Qatyn-qalashqa boı bergen Aldar ma? Anaý-mynaý degenge kónbesten jasaýyn býyp, qyzdy atqa mingizedi.
«Aldardyń oıyny osylaı bolady» dep, eline tartyp otyrady.

---