Aldyńǵy jaqsy artqy jasqa tálim aıtpasa, el bolǵanyń qaısy
Qyzylorda obylysy, Jańaqorǵan aýdany,
Birlik aýly №55 S. Qojanov atyndaǵy orta
mektebiniń 7 - synyp oqýshysy Ábsadyq Raýan
Jetekshisi: Kembilbekova Gýlzına
Babalar amanaty izimen
«Aldyńǵy jaqsy artqy jasqa tálim aıtpasa, el bolǵanyń qaısy» (M. Áýezov)
Baýyrjan Bomyshuly atamyz bylaı dep jazǵan: «Jaýdan da, daýdan da qoryqpaǵan qazaq edim, qorqynyshym kóbeıip júr. Balalaryn besikke bólemegen elden qorqam, nemeresine ertegi aıtyp beretin ájelerdiń azaıýynan qorqamyn, dámdi, dástúrdi syılamaıtyn urpaqtan qorqam»
Zeınep Ahmetova apaıymyzdyń «Babalar amanaty» atty kitabyn oqyp shyqtym. Alǵan áserimdi sózben aıtyp jetkizý qıyn. Babalar amanaty sóziniń mán - maǵynasyn uqqandaı boldym. Kúndelikti ómirde - úıde, mektepte, úlkenderden – estip júrgen sózderimiz. Biraq osy kitapty oqyǵannan soń bul sózderdiń adam ómirinde alar ornynyń erekshe ekenin, tárbıelik máni zor ekenin uqqandaı edim.
- Sóz túsinedi dep sengen soń saǵan kóp sóıleımin. Birneshe kúnnen beri úzdik - sozdyq aıtyp jatqan sálem tóńiregindegi áńgimelerimiz de - babalar amanaty. Men bilgenimdi saǵan aıtam, sen ózińniń balańa aıtasyń, úıretesiń. Keıin balań óz balasyna aıtsa, sóıtip, bir shańyraqta babalar amanaty jalǵasady. Kúndelikti tilimizde «elge eńbek sińirip, halyqqa qyzmet etý» degen sóz ár deńgeıde jıi aıtylady. Munyń shynaıy mánin kóbi uǵa bermeıdi. Elge eńbek sińirip, halqyńa, ultyńa qyzmet etý degen - eń aldymen, ana tilińdi, ata dástúrińdi otyńnyń basynda saqtap, urpaǵyńnyń boıyna sińirý degen sóz. Osyny umytpaǵan adam óz halqynyń aldynda jegen nanyn, tatqan tuzyn aqtaıdy. Basqa úshin jaýap bermeımin, árkimniń óz erki ózinde. Biraq myna meniń óz tujyrymym - osy! Balalarym retinde senderge de muny amanat, ósıet etemin.
Bul Baýyrjan atamyz ben Zeınep apamyzdyń «sálem» jaıynda aıtqandary. Árıne, qazaq babamyz «Sálem - sózdiń anasy» dep sálemdesýge zor mán bergen. «Bolar eldiń balasyn sáleminen tanısyń», «Kisiniń kishipeıildiginiń belgisi – kórgende sálem bergeni», «Sálem – sózdiń anasy», «Sálemiń túzý bolmaı, isiń túzý bolmaıdy», «Adamdyqtyń belgisi – ıilip sálem bergeni, shyn dostyqtyń belgisi – kóp keshikpeı kelgeni», «Sálem bermeý men sálemdi almaý – kúnániń aýyry» dep atan túıege tatıtyn ataly sózderdi udaıy eske alyp otyrǵan. Durys sálemdesý, shynaıy iltıpat bar jerde nátıjeli jumys bar. Bir - birin bilmeıtin adamdar arasynda da alǵashqy sálemdesýden sóz saptalyp, jaqsy áńgime órbıdi. Estýimshe, erterekte úıge kelgen kisi daýystap sálem bere kelgen. Bunyń máni: birinshiden – úıge bireýdiń kelgenin, kim ekenin bilesiń, Ekinshiden - sálem bere kelý ol ádeptilik dep bilemin.
Qazirgi kezde «súıisip» amandasý úrdis bolyp aldy. Men buǵan qarsymyn. Synyptastarym birin - biri osy keshe kórse de osylaı amandasyp jatady. Bul qazirgi teleserıaldardyń saldary bolar dep oılaýshy edim, sóıtsem bul taqyryp Baýyrjan atamyzdy da óz zamanynda tolǵandyrǵan eken.
Zeınep apamyzdyń qyzdar tárbıesi jaıly aıtqandary kóńilime qonyp, júregimnen oryn aldy. Qyzdardyń qalaı kıiný kerektigi, ózin qalaı ustaý kerektigi jaıly, qazaqy qasıetter men izettilik, ınabattylyq jaıly jetkize aıtqan.
Men Baýyrjan ataǵa ózimniń atam – Aıtileýuly Ábsadyq jaıly aıtyp maqtanar edim. Meniń atam el syılaǵan, qadirli adam bolǵan. Elge sińirgen eńbegi zor. Uly Otan soǵysy jyldary ol kisi tylda eńbek etken. Sonymen birge elde balalardy oqytyp, hat tanytqan eken. Atamnyń «Esimdegiler men kórgenderim» atty esteliginde kóp nárse jazǵan. Soǵys bastalǵan jyldary atam nebári14 - 15 jas taǵy bala eken. Tyldaǵy aýyr, azapty eńbektiń bári balalar men analarymyzdyń úlesine tıgenin osy estelikten bilemin. Azapty, aýyr kúnderdi bastan ótkere júrip bilim alǵan, moıymyǵan. Keıinirek joǵary bilim alyp tarıh páni muǵalimi mamandyǵyn alyp shyqqan. Sol kezderde Komýnıstik partıanyń hatshysy, ıaǵnı partorg bolǵan eken. Birneshe jerde laýazymdy qyzmetter atqarǵan. Sońǵy jyldarynda mektebimizde mektep dırektory qyzmetin atqardy jáne sol jerden zeınetke shyqty. Men atamnyń atqarǵan joǵary laýazymdy qyzmetterin maqtan etpeımin. Men atamnyń adaldyǵyn, aqpeıildiligin, ádildigin maqtan etemin. Atamdy tanıtyn, kózkórgen kisiler atamnyń ádil, shynshyl bolǵanyn aıtady jáne óte qarapaıym, ózgege ózegin bólip berýge daıyn turatyn adam ekenin aıtady. Atam dúnıeden ótkende men nebári 3 jasta ǵanamyn. Biaq onyń kúlimsireı, meıirlene qaraǵany esimde. Nemerelerin janyna jınap alyp, ertegi aıtyp beretin. Asan men Úsendi mysal etip oıdan qurap aıtatyn ertegileri kóp edi. Qoıǵan suraqqa erinbeı jaýap berip, túsindirip otyratyn. Nemerelerin «jáýtik» dep erkeletetini esimde
«Babalar amanaty» kitabyn qolǵa alǵan kezde munda ne týraly jazylǵan eken dep oıladym. Oqyp bolǵan soń men rýhanı baılyqqa kenelgenimdi sezdim. Zeınep apa, siz bolmaǵanda bundaı rýhanı qundylyq bizdiń qolymyzǵa tıer me edi?! Allanyń qudireti bolar Sizdeı túsinigi mol, qazaqy salt - dástúrdi qadirleı biletin tekti, qazaq halqynyń qamy, bolashaǵy úshin qam jeıtin, sol úshin kúrese biletin adam retinde Baýyrjan atamyzǵa kelin bolǵanyńyz. Allaǵa shúkir deımin, sizdeı adamnyń Baýyrjan atamyzdyń janynda bolǵanyna. Siz arqyly biz - keıingi urpaq Atamyz jaıly kóp syrǵa qanyq boldyq. Asqar taýdaı susty bolsa da, atanyń júregi qazaqtyń keń dalasyndaı darhan ekenin, judyryqtaı júregi ózin emes búkil qazaq halqyn, onyń ótkeni men búginin oılap ótken jan ekenin uqty.
Ádette, óz halqyńnyń ulttyq ónege - ólshemderi qashanda erekshe sezilip, basqalardikinen ozyq kórinetini bar. Bul - barlyq ulttarǵa tán tabıǵı qasıet. Alaıda «meniki artyq, basqaniki nashar» degen jańsaq oı týmasa kerek. Ár nárseniń úılesim taýyp jarasatyn óz ortasy, ósip - ónetin óz topyraǵy bar. Sanaly adam elin - jurtyn, onyń ulttyq tabıǵı bolmysyn ardaqtaı otyryp, ózgenikin qurmettep túsinýi kerek. Ózin zor sanap, ózgeni qor sanaý - kórgendilik emes, ózimshildiktiń, nadandyqtyń bir belgisi. Al endi týǵan halqyńdy bilmeı, onyń janyn uǵynbaı turyp, basqanikin kelistirem dep elikteý de kisilik emes. Ol namyssyzdyqqa jeteleıdi. Namyssyzdyq - jaman dert. Onyń óser urpaqqa, halyqtyń keleshegine kesirin tıgizetinin eshqashan umytpaý kerek. «Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini», ár halyq, ár ult ózine - ózi uqsaǵany jaqsy, - dep ata balasynyń sózine oraı mol maǵlumat berip tastady... Bul Baýyrjan atamyzdyń sózderi. Ultyq bolmys - bitimimizdi saqtaý úshin aldaǵy ýaqytta biz jahandaný úrdisimen kúrese berýimiz kerek. Biz ózimizdiń týyp – ósken topyraǵymyzdyń qadirin bilip, qazaqy salt - dástúrimizdi qadirleýdi tek qurǵaq sóz retinde qaldyrmaı, ony is júzinde dáripteı alsaq, Babalar amanatyna adal bolar edik degen oıdamyn.
Jetemin deseń muratqa -
Baıraǵyńdy qulatpa,
Kir keltirme eshqashan -
QAZAQ degen uly atqa!- degen. Men bolashaqqa úlken senimmen qaraımyn. Men Elbasymyz Nursultan atamyzǵa senemin, onyń júrgizip otyrǵan saıasatyna sene min. «Nurly jol, Bolashaqqa bastar jol»- osy jolmen júrsek biz babalar jolynan, atalar salǵan sara joldan adaspaımyz.
Birlik aýly №55 S. Qojanov atyndaǵy orta
mektebiniń 7 - synyp oqýshysy Ábsadyq Raýan
Jetekshisi: Kembilbekova Gýlzına
Babalar amanaty izimen
«Aldyńǵy jaqsy artqy jasqa tálim aıtpasa, el bolǵanyń qaısy» (M. Áýezov)
Baýyrjan Bomyshuly atamyz bylaı dep jazǵan: «Jaýdan da, daýdan da qoryqpaǵan qazaq edim, qorqynyshym kóbeıip júr. Balalaryn besikke bólemegen elden qorqam, nemeresine ertegi aıtyp beretin ájelerdiń azaıýynan qorqamyn, dámdi, dástúrdi syılamaıtyn urpaqtan qorqam»
Zeınep Ahmetova apaıymyzdyń «Babalar amanaty» atty kitabyn oqyp shyqtym. Alǵan áserimdi sózben aıtyp jetkizý qıyn. Babalar amanaty sóziniń mán - maǵynasyn uqqandaı boldym. Kúndelikti ómirde - úıde, mektepte, úlkenderden – estip júrgen sózderimiz. Biraq osy kitapty oqyǵannan soń bul sózderdiń adam ómirinde alar ornynyń erekshe ekenin, tárbıelik máni zor ekenin uqqandaı edim.
- Sóz túsinedi dep sengen soń saǵan kóp sóıleımin. Birneshe kúnnen beri úzdik - sozdyq aıtyp jatqan sálem tóńiregindegi áńgimelerimiz de - babalar amanaty. Men bilgenimdi saǵan aıtam, sen ózińniń balańa aıtasyń, úıretesiń. Keıin balań óz balasyna aıtsa, sóıtip, bir shańyraqta babalar amanaty jalǵasady. Kúndelikti tilimizde «elge eńbek sińirip, halyqqa qyzmet etý» degen sóz ár deńgeıde jıi aıtylady. Munyń shynaıy mánin kóbi uǵa bermeıdi. Elge eńbek sińirip, halqyńa, ultyńa qyzmet etý degen - eń aldymen, ana tilińdi, ata dástúrińdi otyńnyń basynda saqtap, urpaǵyńnyń boıyna sińirý degen sóz. Osyny umytpaǵan adam óz halqynyń aldynda jegen nanyn, tatqan tuzyn aqtaıdy. Basqa úshin jaýap bermeımin, árkimniń óz erki ózinde. Biraq myna meniń óz tujyrymym - osy! Balalarym retinde senderge de muny amanat, ósıet etemin.
Bul Baýyrjan atamyz ben Zeınep apamyzdyń «sálem» jaıynda aıtqandary. Árıne, qazaq babamyz «Sálem - sózdiń anasy» dep sálemdesýge zor mán bergen. «Bolar eldiń balasyn sáleminen tanısyń», «Kisiniń kishipeıildiginiń belgisi – kórgende sálem bergeni», «Sálem – sózdiń anasy», «Sálemiń túzý bolmaı, isiń túzý bolmaıdy», «Adamdyqtyń belgisi – ıilip sálem bergeni, shyn dostyqtyń belgisi – kóp keshikpeı kelgeni», «Sálem bermeý men sálemdi almaý – kúnániń aýyry» dep atan túıege tatıtyn ataly sózderdi udaıy eske alyp otyrǵan. Durys sálemdesý, shynaıy iltıpat bar jerde nátıjeli jumys bar. Bir - birin bilmeıtin adamdar arasynda da alǵashqy sálemdesýden sóz saptalyp, jaqsy áńgime órbıdi. Estýimshe, erterekte úıge kelgen kisi daýystap sálem bere kelgen. Bunyń máni: birinshiden – úıge bireýdiń kelgenin, kim ekenin bilesiń, Ekinshiden - sálem bere kelý ol ádeptilik dep bilemin.
Qazirgi kezde «súıisip» amandasý úrdis bolyp aldy. Men buǵan qarsymyn. Synyptastarym birin - biri osy keshe kórse de osylaı amandasyp jatady. Bul qazirgi teleserıaldardyń saldary bolar dep oılaýshy edim, sóıtsem bul taqyryp Baýyrjan atamyzdy da óz zamanynda tolǵandyrǵan eken.
Zeınep apamyzdyń qyzdar tárbıesi jaıly aıtqandary kóńilime qonyp, júregimnen oryn aldy. Qyzdardyń qalaı kıiný kerektigi, ózin qalaı ustaý kerektigi jaıly, qazaqy qasıetter men izettilik, ınabattylyq jaıly jetkize aıtqan.
Men Baýyrjan ataǵa ózimniń atam – Aıtileýuly Ábsadyq jaıly aıtyp maqtanar edim. Meniń atam el syılaǵan, qadirli adam bolǵan. Elge sińirgen eńbegi zor. Uly Otan soǵysy jyldary ol kisi tylda eńbek etken. Sonymen birge elde balalardy oqytyp, hat tanytqan eken. Atamnyń «Esimdegiler men kórgenderim» atty esteliginde kóp nárse jazǵan. Soǵys bastalǵan jyldary atam nebári14 - 15 jas taǵy bala eken. Tyldaǵy aýyr, azapty eńbektiń bári balalar men analarymyzdyń úlesine tıgenin osy estelikten bilemin. Azapty, aýyr kúnderdi bastan ótkere júrip bilim alǵan, moıymyǵan. Keıinirek joǵary bilim alyp tarıh páni muǵalimi mamandyǵyn alyp shyqqan. Sol kezderde Komýnıstik partıanyń hatshysy, ıaǵnı partorg bolǵan eken. Birneshe jerde laýazymdy qyzmetter atqarǵan. Sońǵy jyldarynda mektebimizde mektep dırektory qyzmetin atqardy jáne sol jerden zeınetke shyqty. Men atamnyń atqarǵan joǵary laýazymdy qyzmetterin maqtan etpeımin. Men atamnyń adaldyǵyn, aqpeıildiligin, ádildigin maqtan etemin. Atamdy tanıtyn, kózkórgen kisiler atamnyń ádil, shynshyl bolǵanyn aıtady jáne óte qarapaıym, ózgege ózegin bólip berýge daıyn turatyn adam ekenin aıtady. Atam dúnıeden ótkende men nebári 3 jasta ǵanamyn. Biaq onyń kúlimsireı, meıirlene qaraǵany esimde. Nemerelerin janyna jınap alyp, ertegi aıtyp beretin. Asan men Úsendi mysal etip oıdan qurap aıtatyn ertegileri kóp edi. Qoıǵan suraqqa erinbeı jaýap berip, túsindirip otyratyn. Nemerelerin «jáýtik» dep erkeletetini esimde
«Babalar amanaty» kitabyn qolǵa alǵan kezde munda ne týraly jazylǵan eken dep oıladym. Oqyp bolǵan soń men rýhanı baılyqqa kenelgenimdi sezdim. Zeınep apa, siz bolmaǵanda bundaı rýhanı qundylyq bizdiń qolymyzǵa tıer me edi?! Allanyń qudireti bolar Sizdeı túsinigi mol, qazaqy salt - dástúrdi qadirleı biletin tekti, qazaq halqynyń qamy, bolashaǵy úshin qam jeıtin, sol úshin kúrese biletin adam retinde Baýyrjan atamyzǵa kelin bolǵanyńyz. Allaǵa shúkir deımin, sizdeı adamnyń Baýyrjan atamyzdyń janynda bolǵanyna. Siz arqyly biz - keıingi urpaq Atamyz jaıly kóp syrǵa qanyq boldyq. Asqar taýdaı susty bolsa da, atanyń júregi qazaqtyń keń dalasyndaı darhan ekenin, judyryqtaı júregi ózin emes búkil qazaq halqyn, onyń ótkeni men búginin oılap ótken jan ekenin uqty.
Ádette, óz halqyńnyń ulttyq ónege - ólshemderi qashanda erekshe sezilip, basqalardikinen ozyq kórinetini bar. Bul - barlyq ulttarǵa tán tabıǵı qasıet. Alaıda «meniki artyq, basqaniki nashar» degen jańsaq oı týmasa kerek. Ár nárseniń úılesim taýyp jarasatyn óz ortasy, ósip - ónetin óz topyraǵy bar. Sanaly adam elin - jurtyn, onyń ulttyq tabıǵı bolmysyn ardaqtaı otyryp, ózgenikin qurmettep túsinýi kerek. Ózin zor sanap, ózgeni qor sanaý - kórgendilik emes, ózimshildiktiń, nadandyqtyń bir belgisi. Al endi týǵan halqyńdy bilmeı, onyń janyn uǵynbaı turyp, basqanikin kelistirem dep elikteý de kisilik emes. Ol namyssyzdyqqa jeteleıdi. Namyssyzdyq - jaman dert. Onyń óser urpaqqa, halyqtyń keleshegine kesirin tıgizetinin eshqashan umytpaý kerek. «Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini», ár halyq, ár ult ózine - ózi uqsaǵany jaqsy, - dep ata balasynyń sózine oraı mol maǵlumat berip tastady... Bul Baýyrjan atamyzdyń sózderi. Ultyq bolmys - bitimimizdi saqtaý úshin aldaǵy ýaqytta biz jahandaný úrdisimen kúrese berýimiz kerek. Biz ózimizdiń týyp – ósken topyraǵymyzdyń qadirin bilip, qazaqy salt - dástúrimizdi qadirleýdi tek qurǵaq sóz retinde qaldyrmaı, ony is júzinde dáripteı alsaq, Babalar amanatyna adal bolar edik degen oıdamyn.
Jetemin deseń muratqa -
Baıraǵyńdy qulatpa,
Kir keltirme eshqashan -
QAZAQ degen uly atqa!- degen. Men bolashaqqa úlken senimmen qaraımyn. Men Elbasymyz Nursultan atamyzǵa senemin, onyń júrgizip otyrǵan saıasatyna sene min. «Nurly jol, Bolashaqqa bastar jol»- osy jolmen júrsek biz babalar jolynan, atalar salǵan sara joldan adaspaımyz.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: «Qazaqtyń qanatty qyzy – Hıýaz Dospanova»
-
Taqyryby: «Bolashaq búginnen bastalady» (ınterbelsendi sabaq)
