InfoHub Logo

Farabı – ómirin adamdardy biriktirýge arnaǵan adam.
Ol –myń jyl buryn adamdar úshin ómir súrgen adam.
Ol – óz isine berilgen, aqyl – oıǵa, bilimge jáne tanymǵa degen qushtarlyqtan basqa eshteńeni de, eshkimdi de moıyndamaǵan adam.
(Ánýar Álimjanov)

Shyǵystyń uly oıshyly, álemniń teńdessiz ardaqty ustazy Ábý Nasyr ál –Farabıdiń eńbekteri qaı zamanda da ózekti. Ál – Farabıdiń murasynda ónerdi zertteý erekshe oryn alady. Ónerdiń adamǵa áseri mol, óner degenimiz -  bizdiń bolmysymyz ben bizdiń ózimizdiń boıymyzdaǵy adamılyq bastaýdy únemi eske salyp otyrý. Ál – Farabı úshin, óner – bilimniń aqyldyń kómegimen emes, sezimder arqyly jetetin joǵarǵy formasy. Ónerdiń mándetteri kóp: adamǵa bilim berý, kórkem shyǵarmada beınelengendi durys baǵalaýdy, sol arqyly ómirdiń ózin de durys baǵalaýdy úıretý. Óner adamnyń shyǵarmashylyq kúshterin jandandyryp, ıdeıalyq tuoǵydan tárbıeleıdi, moraldyq tárbıe berip, onyń aqylyn, sonymen qatar bastan keshý qabiletin de damytady. 

Ónerdiń barlyq túriniń arasynan adam janyna áser etýdiń tereńdigi men kúshi boıynsha Ál – Farabı poezıa men mýzykany erekshe bólip kórsetti. Olardy fılosofıalyq turǵydan túsindirý maqsatynda, ál – Farabı óziniń birneshe traktattaryn arnady. 

Mýzyka salasyndaǵy jaryq juldyz «Mýzykanyń úlken kitaby» - mýzyka salasynda jazylǵan álemde teńdesi joq kitap. 

Arıstoteldiń myna bir aıtqany: «Mýzyka máselesi ǵylymda, ónerde mańyzdy oryn alatynyn bilemin. Degenmen mýzykany taldaý úshin mýzykalyq talant, dybysty túsiný qabileti bolýy kerek. Ondaı qabiletter mende joq», -degen eken.

«Mýzykanyń úlken kitabynyń» birinshi taraýy – «Mýyzka ónerine kirispe» dep atalyp, eki taraýdy quraıdy. Alǵashqysynda «mýzyka» ataýy, onyń etımologıasy, semantıkalyq negizderi, shyǵý tegi, ony shyǵarý, oryndaý máseleleri aıtylady. Kitaptyń ekinshi bóliminde adam qulaǵyna jaqyn áýender, dybystyń tabıǵı sezilýi, garmonıa jáne úndestik, mýzykalyq tondardyń árqandaı erekshelikteri sóz bolady.

«Mýzyka óneriniń negizderi » ekinshi taraýy eki bólimnen turady. Birinshi bóliminde mýzykanyń fızıkalyq anyqtamasy, dybys shyǵaratyn deneler, joǵary jáne tómen dybystardyń sebepteri, mýzykalyq ıntervaldar, dıssonass qatarlary men teorıalyq negizderin kórsetedi. Ekinshi bóliminde kvartadan paıda bolatyn ıntervaldar týraly teorıalyq máselelerdi qozǵaıdy.

Traktattyń úshinshi – «Mýzykalyq aspaptar» taraýy da eki bólimnen turady. Birinshi bóliminde ál –Farabı, ýd aspabynyń qurylysy, ashyq perneleri, oryndaýshy saýsaqtarynyń ornalasýy, tórt ishekti ýd, dybys qatary, jaǵymdy tondar, ýd aspaby kúıiniń kúrdeli jáne qarapaıym tásilderin qoldaný jaıyn qarastyrady.

Ekinshi bólimi, tambýr aspabynyń erekshelikterine arnaǵan. Baǵdat tambýry, akordtary, perneleri jaıly zerdeleı kelip, eń sońynda Horasan tambýryna toqtalady. Teorıalyq máselelerin sóz etedi.

Sóz sońyn qorytyndylaı kele, Ál  - Farabıdiń eńbegi – mýzyka salasy boıynsha jazylǵan asa qymbat tarıhı jáne mádenı mura.

 

Sultan Baǵdat Sultanqyzy

Jýrnalısıka fakúlteti

1 - kýrs stýdenti

---