InfoHub Logo

Altyn Orda (13 ǵ. ortasy - 16 ǵ. basy)
Konspekt
Altyn Orda – Joshy ulysynyń ornyna qurylǵan alǵashqy iri memleketterdiń biri. Ortalyǵy alǵashynda Saraı - Batýda (Edil boıynda) boldy, keıin Saraı - Berkege kóshirildi. Batyı han Altyn Ordany quryp, 1227 - 1255 jyldary memleketti basqarǵan. Musylman derekterinde Batyı han ádil adam bolǵandyǵy aıtylady. Batyı han musylmandardyń eń jaqyn qamqorshysy dep eseptelgen. Orys jylnamalarynda Batyı hannyń Altyn Ordanyń ekonomıkalyq qýatyn arttyrýǵa, qalalyq ómirdiń jandanýyna erekshe kóńil bólgendigi aıtylǵan.
1236 - 1242 jyldary Batysqa jasalǵan jeti jyldyq joryqty Batyı han basqardy. Berke han Monǵol ımperıasyna táýeldiligin moıyndamaı, búkilmonǵoldyq quryltaıǵa qatysýdan bas tartty. Berke han Altyn Ordany kúsheıtý úshin musylman dinin qabyldady. Meńgý - Temir 1271 jyly Egıpetpen baılanysyna kedergi bolýǵa tyrysqan Vızantıaǵa qarsy joryqqa shyqty. Vızantıa ımperatory soǵystan bas tartyp, beıbit kelisimge keldi. Bul kelisim Altyn Ordanyń Jerorta teńizi boıyndaǵy qalalarmen saýda qatynasyn jaqsartty. Tohty han Altyn Ordanyń saıası jaǵynan memlekettik bedeliniń kóterilýine zor úlesin qosty. Ol Iran, Kavkaz elderimen saýda baılanysyn jandandyrǵan. Egıpetpen tyǵyz qatynasta boldy. Altyn Ordanyń gúldengen kezi Ózbek han men balasy Jánibek hannyń bıligi tusynda boldy. Ózbek han qalalyq ómirdiń damýyna qatty kóńil bólgen. Onyń bıligi kezinde musylman dini memlekettik din bolyp jarıalandy.
14 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Altyn Orda ishinde alaýyzdyq kúsheıdi. Joshy hannyń ekinshi bir urpaǵy Toqtamys Ámir Temirdiń kómegimen Altyn Ordanyń bıligin alady. Ámir Temir Altyn Ordaǵa shabýyldap, memleketti bas kótere almastaı etip turalatty. 15 ǵasyrdyń ortasynda Altyn Orda birneshe handyqtarǵa bólinip ketti.
Altyn Orda handary ıslam dinin qabyldaǵannan keıin is júrgizý jumystaryn uıǵyr jazýymen júrgizdi. Azamattyq basqarý bıligi túrik áýletinen shyqqan “málik” dep atalatyn jergilikti ákimder arqyly júzege asyryldy. Altyn Ordada basqarý júıesinde basqaqtar mańyzdy oryn aldy. Olar basqarý qyzmetimen qatar, jergilikti halyqqa áskerı baqylaý júrgizdi. Darýǵalar salyq jınaýmen shuǵyldandy. Áskerı isti beklerbek basqarǵan. Azamattyq bılik ýázirlerdiń qolynda bolǵan. 14 ǵasyrda Altyn Orda musylmandyq memleketke aınala bastaǵan.
Konspekt suraqtar
1. Berkeden keıin han boldy:
2. Tohty han saýda baılanysyn jandandyrǵan el:
3. Ózbek han Egıpet sultanyna habarlady:
4. Ózbek pen Jánibek handar tusyndaǵy Altyn Ordanyń jaǵdaıy:
5. Altyn Ordada alaýyzdyq kúsheıgen kez:
6. Toqtamys han Máskeýdi órtedi:
7. Altyn Ordany bas kótere almastaı turalatqan bıleýshi:
8. Altyn Orda memleket retinde joıyldy:
9. Altyn Ordada is júrgizý jumystarynda paıdalanǵan jazý:
10. Túrik áýletinen shyqqan jergilikti ákimder:
11. Jergilikti halyqqa áskerı baqylaý júrgizýshiler:
12. Altyn Ordadaǵy darýǵalar qyzmeti:
13. Áskerı isti basqarýshylar:
14. Memlekettik ákimshilik apparat qyzmetkerleri negizinen quraldy:
15. Berke hannyń ıslamdy kúsheıtýdegi maqsaty:
16. Monǵol ımperıasyna táýeldiligin moıyndamaǵan Altyn Orda hany:
17. Altyn Orda men Egıpet arasyndaǵy baılanys kúsheıdi:
18. Altyn Ordaǵa salyq tóleýge májbúr bolǵan elder:
19. Batyıdyń esimi tarıhı derekterde aıtyla bastaǵan kez:
20. Batyı han eldiń ekonomıkasyn arttyrýǵa kóńil bóldi dep jazdy:
21. Musylmandardyń eń jaqyn qamqorshysy atanǵan han:
22. Batyı hannyń ádildigi týraly jazǵan parsy tarıhshysy:
23. Altyn Ordany qurǵan monǵol hany:
24. Joshy ulysynyń ornyna qurylǵan iri memleket:
25. Altyn Ordadaǵy darýǵalardyń qyzmetin kórsetińiz:
Taqyryptyń testi