InfoHub Logo

Anafılaktıkalyq shok (ASH) (kollaps) – ásire sezimtal organızmde antıgenniń áserinen paıda bolatyn óte jedel jáne júıeli reaksıa. Bul alergıalyq reaksıalardyń I túrine jatady, gemodınamıkanyń dekompensasıalyq buzylysymen baıqalady. Klınıkasy boıynsha anafılaktoıdty reaksıaǵa uqsas.

Antıgen organızmge kez kelgen jolmen, mysaly, kóktamyrǵa dáriler engizgende, taǵamdyq alergenderden, ıngalásıa arqyly, shybyn-shirkeı, jylan shaqqanda túse beredi. Dárilik ASH kóbine penısıllın men rentgenkontrastyq (quramynda ıody bar) zattarǵa baılanysty, al bul basqa antıbıotıkterde, polıpeptıdtik gormondarda (AKTG, TTG, ınsýlın), novokaında, lızosımde, V vıtamınderinde, túrli sarysýlarda, ımmýno- globýlınderde sırek. ASH aýrýdyń aldyn alý úshin egilgende, terige synama jasaǵanda (arnaıy gıposensıbılızasıa úshin) paıda bolýy múmkin. Bul jaǵdaı organızmge taǵamdyq alergender (mysaly, sıyr súti, jańǵaq, balyq, taýyq jumyrtqasynyń aqýyzy), konservanttar (metılbısýlfıt, glýtamat, aspartat), dári-dármekter (kaptoprıl, asetılsalısıl qyshqyly) túskende de baıqalýy yqtımal. Keıde ASH sebebi belgisiz.

ASH aýyrlyǵy, ádette, alergenmen qatynas ýaqytyna keri proporsıonal, ıaǵnı alergenmen janasýdan keıingi klınıkalyq kórinistiń baıqalý merzimi neǵurlym az bolsa, ASH aǵymy soǵurlym aýyr.

Alergender parenteraldy jolmen túskennen keıingi alǵashqy belgileri - álsizdik, qorqynysh sezimi, mazasyzdanýdan soń naýqas esinen tana bastaıdy, qatty terlep, terisi bozǵylt tartady, aýzy kóbiktenip, kishi dáret pen ýlken dáretti ustaı almaı qalady, denesi qurysyp, koma paıda bolady. Mundaı kezde naýqasty tek belsendi túrde júrgizilgen kúshti em ǵana qutqara alady. Naýqas kez kelgen ýaqytta jan tapsyrýy múmkin. Alergendi jutqan soń, ádette, 30 mınýttan keıin aýyz mańy men bettiń shanshı bastagany seziledi. Naýqas adam ma- zasyzdanyp, denesin qorqynysh, jaısyzdyq bılep, basyna qan teýip, terisi jappaı qyzarady, júregi aınyp, teri reaksıalary, mysaly, ýrtıkarıı, angıonevrotıkalyq isiný, qyshyma t.b.;respıratorlyq, mysaly, daýystyń qarlygýy, túshkirý, jótel, tynys alýdyń qıyndaýy - strıdor, tamaqmen ókpeniń syǵylýy, ysyldap dem alý, entigý, murynnyń bitelýi, rınoreıa, konúnktıvıt; júrek-qan tamyr aýrýlary - tahıkardıa, júrek soǵý dybysynyń kómeskilenýi; asqazan-ishek - ishtiń túıilip aýyrýy, qusý, ish otý buzylystary baıqalady. Budan keıin naýqas bozaryp, tulaboıynan ter aǵady, arıtmıa baıqalady, júrektiń soǵýy men tynys alý toqtap qalýy múmkin.

Emi

Qusyq aspırasıasynan asfıksıa bolmaýy, qaqalmaýy úshin naýqasty búıirinen jatqyzady, qusyq bolmaǵanda aýrýdy shalqalaı jatqyzyp, aıaq jaǵyn bıiktetedi. Denesine jylytqysh (grelka) basyp, tynys joldaryn bosatyp, taza aýamen, ottegimen dem alýyna múmkindik jasaıdy. Dári engizilgen ne shirkeı shaqqan jerden joǵary tusqa qylburaý salynady, antıgenniń sińýin azaıtý úshin tóńiregine muz basady. Osydan keıin birden jáne tezdetip tómendegi myna sharalar júrgiziledi:

1. Teri astyna 0,1% adrenalın engizedi. Ony bulshyq etten engizýge bolmaıdy, óıtkeni qańqa bulshyq etteriniń qantamyrlaryn keńeıtedi. Nemese 1% mezaton ne noradrenalın (0,01 ml/kg); kofeın eritindisi 0,1-den 1 ml-ge deıin ne osyndaı mólsherde kordıamın engiziledi. Bul dárilerdi 15-20 mınýttan soń qaıtalap beredi. Eger qan qysymy kóterilmeı, jalpy álsizdik saqtalsa, qanǵa 0,01% adrenalın (1 ml 0,1% adrenalındi 10 ml ızotonıkalyq №S1 eritindisinde súıyltady), ne 0,1% mezaton 0,1 mg/kg mólsherde 10-20 ml 5% glúkoza eritindisimen birge jaılap engizedi (bul eritindiniń 1 ml-de 4 mkg adrenalın bolady); Qanǵa jyldam koloıdty (tek beloktyq emes) kan almastyrýshylar nemese NaCl -dyń ızotonıkalyq eritindisin (15 ml/ kg/mın) engizýdiń de qysym kóterýge yqpaly bar. Keı jaǵdaıda (olıgýrıa, júrek álsizdigi) ottegi eminde dopamın engizý tıimdirek (200 mg 250 ml ızotonıkalyq  NaCl eritindisine; ıakı mundaı eritindiniń 1 ml-de 800 mkg dopamın bar) - mólsheri ár kg dene salmaǵyna shaqqanda mınýtyna 5 mkg-dy (bastapqy mólsheri) birte-birte 10-14-20 mkg/kg/mınýtqa jetkizedi. Mynany eskergen jón: dopamın kóp mólsherde bolsa, olıgýrıaǵa ákep soqtyrady.

2. Kortıkosteroıdtar shoktan shyǵarýǵa kerek dári bolmasa da, onyń qajetti áser etetin barlyq tetikterin eskerip, qanǵa quıýǵa bolady: metıprednızolon (20-40 mg), prednızolon (2-3 mg/kg), ne búlshyq etke gıdrokortızon (4-8 mg/ kg) ár 4-6 saǵat saıyn, ASH-ten shyǵarǵan soń prednızolondy ishýge beredi, ony 5-7 kúnge sozady.

3. Qolqanyń túıilýi jáne tynys buzylystarynyń basqa kórinisterinde qanǵa 2,4% áýfıllın (5-7 mg/kg 20 ml ızotonıkalyq KaSİ eritindisimen) ár 4-6 saǵat saıyn. Keıinirek mólsherin 2 ese azaıtady nemese ár kg dene salmaǵyna shaqqanda saǵatyna 1 mg mólsherde quıyp engizedi.

4. Júrek álsizdiginde glúkagon (50 mkg/kg) jáne júrek glıkozıdteri (jasyna qaraı strofantın) qoldanylady. Tynys joldarynyń bos bolýyn qadaǵalap, qajet bolsa, shuǵyl aýa tútikshesin engizedi. Intýbasıalyq tútiktiń ishki dıametrin esepteý formýlasy: tútik dıametri (mm) (1,6 + balanyń jasy): mysaly, 2 jasar balaǵa 4,5 mm.

Turaqty (20 mınýt boıy) arterıalyq gıpotenzıa bolsa, ókpeni jasandy jolmen jeldetýge kóshý kerek.

5. ASH kezinde bulshyqetke (qanǵa) N1-gıstamınbógegishter engiziledi, AQQ qalybynyń (jasyna qaraı) 2/3 deńgeıine kóterilgen soń dımedrol, pıpolfen (bir retke 0,5 mg/kg) ne tavegıl (bir ret bulshyqetke 12,5 mg/kg) engiziledi. Qanǵa bulshyq etke beriletinniń 1/3-i.  Antıgıstamınderdi ishke 3 táýlik boıy beredi. Aýyr ASH: durysy bul dárilerdiń jyldam áserlileri (II býyn) - zırtek, N2-gıstamın bógegishter (sımetıdın 5 mg/kg ne ranıtıdın 1 mg/kg). Pıpolfen jaramaıdy, óıtkeni gıpotenzıvti áseri kóbirek. Penısıllınnen bolǵan ASH kezinde kollaps pen asfıksıadan shyǵarysymen, bulshyq etke penısıllın jiberiledi (1 mln.birlik).

ASH kórinisi bar barlyq naýqastar mindetti túrde jatqyzylýǵa tıis, sebebi shok aǵymy tolqyndy bolýy yqtımal. Ádette, naýqastyń nasharlaýy onyń bastalýynan keıin 5-24 saǵat ótken soń baıqalady.

Naýqas kerek jerine tek ólim qaýpinen shyǵarylǵannan soń ǵana jetkiziledi. Aýrýhanada ınfýzıalyq em qantamyrdan tys aımaqta joǵalǵan suıyq mólsherin toltyrý jáne aınalystaǵy qan kólemin qalpyna keltirý úshin júrgiziledi. Este bolatyny: keı naýqasta (aýyr shoktyń barlyǵynda) jalpy qantamyrlyq úıý sındromy damýy múmkin, buǵan antıkoagýlánttyq (geparın) jáne antıagreganttyq (kýrantıl) em qajet. Mıokardıt, glomerýlonefrıt, sarysý aýrýy, ensefalıt damýy múmkin bolǵandyqtan, naýqas aýrýhanadan eń keminde 10 kúnnen keıin shyǵarylady. Atalǵan ASH múmkin asqynýlarynyń aldyn alý úshin aýrýdy aýrýhanada tekserý joldaryn jasaıdy.

ASH tıimdi eminiń asa basty shartyna barlyq áreketterdiń jyldam, baǵytty jáne saýatty júrgizilýi. Buǵan aralasqan qyzmetkerlerdiń biliktiligi men iskerligi aýadaı qajet. Barlyq emdik ujymdarda (onyń ishinde stomatologıalyq jáne alergıalyq kabınet, shıpajaı, mektepter t.b.) túrli ıneksıa, aldyn alý egýleri, alergologıalyq tekserýler jáne arnaıy ımýndyq em júrgiziletindikten, naýqasty ASH-tan shyǵarýǵa qajet dári-dármekter men jabdyqtar bolýy, shuǵyl kómektiń qandaı kezekte júrgizilýi jaıly nusqaýlar ilinýi tıis. Dárigerler osy taqyrypqa jyl saıyn emtıhandar tapsyrýy qajet.

Aldyn alý

Dárilerdi parenteraldy engizýge, aýrýdyń aldyn alatyn osyndaı dárilerge naýqas adamnyń alergıasy jaıly surastyryp, bilý qajet. Eger tıisti osy dárilerge búryn aller- gıa bolsa, ony engizýge bolmaıdy. Al qalaıda kerek bolsa, buǵan sezimtaldyqty anyqtaýǵa arnalǵan terilik synama júrgizilýi tıis. Tegi bógde bıologıalyq dárilerdi (lızosım, prodıgıozan, jelatın, kontrıkal t.b.) balalarǵa asa qajet kezinde ǵana taǵaıyndaǵan jón. Aldyn ala egý, dári, alergen engizgennen keıin bala eń kemi jarty saǵattaı dárigerdiń baqylaýynda bolýy tıis.

G.K.Ysqaqov, S.H.Hamzın dárigerler

---