InfoHub Logo

Bul bir qyzyq kún boldy.

Jumysqa qabarjyńqyrap kelsem, solbyraıyp, unjyrǵasy túsken jalǵyz men ǵana emes, jaǵalaı jurttyń barlyǵy tym jabyrqaý sıaqty.

Úlken narád bólmesiniń kire berisindegi únemi domınoshylar úımelep otyratyn uzyn ústel de qońyraıyp bos tur. Aýysymǵa erterek kelip, lezdemege deıin qumardan shyǵyp qalýǵa tyrysatyn eń oıynshyl jigitterdiń ózderi o jaqqa bet burmastan birden jınalys zalyna ótip jatyr. Bári de bir-birimen erin ushymen áreń kúbirlesip, enjar esendesedi.

Ásirese, elektrovoz júrgizýshi seriktesterim Aqan men Tolányń turpattary tańyrqatty. Buryn anaý-mynaýǵa qabaq shyta qoımaıtyn adamdar-tyn. Bular da júnderi jyǵylyp, úrpıisip qalypty. Jaıshylyqta keýdesin kúı kernep, yńyldap án salyp júretin Aqańa taǵy bir qaıyrylyp qarasam, ún joq, kózi kirtıip, júdep otyr.

Shynynda da, birtúrli kórinis edi. Áıteýir, qashan kórseń jarqyl qaǵyp, shat júretin kenshiler qaýymyna jaraspaıtyn-aq minez.

Ras, qazirgideı túngi aýysym qarsańynda túrli kóńil kúıi bıleı berýi múmkin. Myń qubylǵan tylsym dúnıe áserine ne dep bolǵan. Áı, biraq joldastarymnyń dál munshalyqty kóńilsiz keıpin buryn-sońdy kórmeppin-aý.

Bir ǵajaby, tystaǵy tirshiliktiń aýany da tań qalarlyqtaı tosyn-tyn. Mezgil sáýirdiń orta tusyna ilikkenimen, Aqshataýdyń qys yzǵary qaıtyp bitpegen sol túni de demin ishine tartyp, býlyǵa alaburtyp, erekshe qyzynyp turǵandaı sezilgen.

İrkes-tirkes taý qoınaýynda ornalasqan bul eldi mekende eki shahta bar. Biri kenttiń soltústiginde, ekinshisi ońtústik shette ornalasqan qos óndiris oshaǵynyń joldary jer astynda jalǵasyp jatady. «Sentralnaıada» qazý, qoparý jumystary júrgiziledi. Al birshama ýatylǵan ken qyrǵa «Kapıtalnaıa» arqyly shyǵarylady. Biz osy Kólik-tasymaldaý ýchaskesiniń jumysshylarymyz. Men de elektrovoz mashınısimin. Ári brıgadırmin. Jasym jıyrmadan jańa asqanymen basshylar anaý qyryq-qyryq besterdegi Aqan aǵalarym, Anatolıı Shabalkın bastaǵan bes-alty adamǵa jetekshi etip qoıǵan. Tárizi, «dıirmende týǵan tyshqan dúbirden seskenbeıdi» demekshi, meniń kenish túbinde týyp-ósip, ákemniń de, tipti, sheshemniń de shahtada eńbek etip, ispen bala kezden-aq etene tanys ekenimdi eskerse kerek. Onyń ústine ásker qatarynan oralǵanyma kóp óte qoıǵan joq, berilgen tapsyrmany taq-tuq, tıanaqty oryndaýǵa tyrysatyn ádet bar.

Shahta jumysynyń reti de áskerı tártipke uqsas. Árbir kezekti is aldynda ýchaske bastyǵy men aýysym masteri brıgadalar men jeke adamdardyń kúndelikti mindetterin naqpa-naq belgilep beredi. Osydan soń ǵana qaýipsizdik erejesin saqtaý kitabyna qol qoıyp, kıim aýystyryp, fonar, ýly gazdan qorǵaıtyn qurylǵy sekildi kerek-jaraǵyńdy alýǵa jónelesiń.

Shamdary samaladaı jarqyrap, bir irgesi ken-baıytý fabrıkasymen ushtasqan aýmaǵy at shaptyrym estakadadan qysy-jazy salqyn lep uryp turady. Men, ádette, tobymyzben oqpandaǵy tor kótermege taban tirep, shahta shyńyraýyna zaýlap túsip bara jatqan sátte sonadaıdaǵy aspaly býdkada otyratyn esepshi qyz Sholpanǵa «sálem» joldap úlgeremin. Bes saýsaǵymnyń ushyn búrip ákelip ádemilep «óbem» de, osy «sezimdi» soǵan qaraı serpe «shashyp» jiberemin. Súıemin seni degen sóz. Aqıqatynda, munym ásheıin erikkendik nemese kezekti «komplımenttiń» sıqy. Bolmasa jaı nazar aýdarýdyń belgisi ǵoı. Áıtpese áketip bara jatqan mahabbat emes. Ózin jek kórmeıtinim de ras. Biraq jónderimiz basqa…

Qasymdaǵy kenshi aǵalarym álgi áreketime «aı, jynyńdy uraıyn-aı!» degendeı, bir-birine kóz astymen qarap, jymyńdasyp turady.

Sholpan menen eki-úsh jas kishiligi bar, aqquba júzi dóńgelenip, nárkes kózderi móldirep, árdaıym jymıyp qana júretin bir súıkimdi bala. Eliktiń asyǵyndaı ǵana, taldyrmash qyz. «Sálemdememe» qozǵalaqtap, ıyǵynan qulaǵan bilekteı burymyn artqa qaraı serpe tastap, tóbesine tympıta tartqan jaýlyǵyn odan saıyn qos qoldap qataıta baılap, ústindegi shap-shaq qara kúpáıkesin qymtana túsip, aqsıa kúlip jaýap qatady. Osynysy maǵan bir aýysymǵa molynan jetetin «azyq». Kúni boıy keýdeni shýaqqa bólep, ish jylytady.

Biraq osy joly ol qaryndasymmen amandasýdyń sáti kelmeı qaldy-aý deımin. Tunjyrap júrip ózin kórgen-kórmegenimdi ańdamaı da qalyppyn.

Tetikteri ózara baılanysty konveıer retine baǵyndyrylǵan shahta jumysynyń ózi artyq-aýys qımylǵa moıyn burǵyza bermeıdi. Ásirese, birer saǵattaı qalypty yrǵaqqa túskenshe jan-jaqqa qaraılaýǵa mursha joq. Túse sala kóp bógelmeı, daıar turatyn bos vagonetkalardy tirkep alyp, jaýapty tapsyrmaǵa jónegen joıǵysh zymyrandarsha birimizden keıin birimiz elektorvozdy gý-gý etkizip, alty-jeti shaqyrym mejedegi lava túkpirine qaraı zaýlap bara jatamyz.

Kólik — «K14M». Lypyp turatyn óte júrdek mashına…

Bizdiń kenish te kádimgi metropolıten týnneliniń bir túri. Alaıda ondaǵydaı sán-saltanat joq, árıne. Túkpir-túkpirge kólbete baǵyttalǵan uzaq sonar tas úńgir. Qarakóleńke. Syz. Tóbesi de tómen. Qýaty úsh júz seksen vólttyq trolleıge sozsańyz — qol jetedi. Áıtkenmen, ken ısi keýlegen bul orynnyń da ózindik romantıkasy jetkilikti. Shahter shamdary tus-tustan jer asty juldyzdaryndaı jyltyldaǵan mundaǵy mezgil ólshemi qyrdaǵydan basqasha sıaqtanady. Ushqyr tehnıkamen ersili-qarsyly qanshalyqty oıqastap júrseńiz de, ýaqyt birshama baıaý… mımyrt jyljıtyn sekildenedi.

Úsh júz metr tómende keletin oı salmaǵy da ózgeshe. Al án salsańyz, kenet shtrekti kerneı kúńgirlegen óz únińizge ózińiz tańyrqaı qulaq túrip, alǵashqyda bir sát «apyr-aı, ájeptáýir daýsym bar eken-aý! Buryn nege aıtpaı júrgenmin» degendeı ańtarylyp qalasyz. Biraq kókiregin áýen býǵan Aqannyń bir ánin estigen kisi mundaı raıynan tez qaıtar edi. Onyń keıde son-oý-ý túpte, ońashada júk-kóligin rettep júrgende óz-ózinen kóńil saraıy ashyla túsip, áýelete terbeıtini bolady. Daýysty tym qatty da kótermeıdi. Aqyryn… Baıaý ǵana qozǵaıdy. Biraq tas qubyr ispettes alyp ózektiń tuńǵıyq túkpirinen lekip esken maıda leppen úzip-talyp jetetin qońyr samal ún arqa shymyrlatady.

Qara torǵa-a-ı,

Ushtyń zorǵa-a-aı.

Beıshara, shyryldaısyń

Jerge qonbaı!..

Áne, án dep sony aıt!

Ken ornyn seriler rýhy kezip júrgendeı kúı keship, tebirene eltip, odan sergip, serpilip, jelpinip, qanattana túsesiz.

Teginde, Aqan jan-júregi nurly, tereń adam. Ániniń áserli shyǵatyny da sodan shyǵar.

Anda-sanda sheshilip, óz tirshiliginen de syr shertip qoıady. Ásirese, oqta-tekte sáti túsip qalatyn jıyrma-otyz mınýttik úzilisterde demalys kamerasynda sháı iship otyryp shúıirkelesemiz.

Erkebulan degen bes-alty jasar súıkimdi uly bar. Erke dese erke. Atyna zaty saı. Nebir shaldýarlyǵyn kórgenbiz. Aqan sholjyń balasyn ne istese de basyna shyǵaryp, á, bul aqyldy tentek qoı dep shań jýytpaıdy. Aýzynan tastamaı aıtatyny da kóbinese sonyń qylyqtary. Osy jamanymdy jetkizsem, oqytsam deıdi. Táteń keleshekte ul ma, qyz ba, Erkebulanǵa bir serik taýyp berse jaman bolmas edi dep qıaldaıdy. Jeńgeńniń úlken qalada turǵysy keledi. Qudaı buıyrtyp, amandyq bolsa, kúnderdiń kúninde jaǵdaıdy jóndeńkirep alyp, Qaraǵandyǵa kóshsem deıdi…

Armany kóp.

Jeńgimizdi jaqsy kóretinin de bilemin. Jaqsy kórmeı qaıtsin, otyzdy ortalaǵanda zorǵa alǵan sulýy kórinedi. Jeńgeı sulý dese sulý. Kúnde kóremiz, kenshiler asqanasynda jumys isteıtin sursha kelinshek. Aqannan birtalaı jas. Symbatty áıel. Biraq túsi sýyq. Tipti, janarynda meıirim izi joq, qatygezdeý… Jáne jan balasyn mensinbeıtin kekir minezdileý sekildenedi. Júzdesken saıyn bet qaıtaryp tastar ma eken degendeı óz-ózińnen birtúrli qaımyǵyp turasyń.

Aqannyń ózi orta boıly ǵana, aqsary kelgen jigit aǵasy. Bálendeı ereksheligi de joq… Kóp qazaqtyń biri.

Bul da ǵumyrymnyń máni urpaǵym dep biletin aǵaıyndardyń tobynan...

Birde osy Aqań tokqa túsip qaldy.

Shahtada aınala tóńiregińniń bári kók temir, tolǵan avtomat... Kún saıyn neshe qıly alasapyran jaǵdaılar kezdesip jatady.

Bir qarbalasta izdeı qalsaq, Aqanym kórinbeıdi. Jańa ǵana tóbe kórsetip júrgen adam aıaq astynan joq bolyp ketti. Shamasy, jarty saǵattaı kúttik-aý. Odan, Alla-aý, bul qaıda dep oqpan syrtyndaǵy jolaıryqty aınalsam, otyr búrsıip elektrovozynyń túbinde… Ońbaı jyǵylyp, bir jerin jaralaǵan adamnyń keıpi. Ústi-basy alba-julba. Kaska qısaıǵan. Kózden parlaǵan jas. Baǵjań-baǵjań etedi. Úreıim ushty.

— Aqa-oý, ne bop qaldy?!

Úni álden ýaqyttan keıin baryp áreń shyqqan.

— Óı, mynaý… Typ-tynysh, túp-túzý turǵan doǵany jańalaı qoıaıyn dep… Ustaı alǵany ıttiń…

— Oı, sen de! Baıqamaısyń ba endi!

Birden túsindim. Tok tartqan. Bosaı qalǵanda elektorvoz ústine shyǵyp, kóliktiń trolleıge jalǵastyrylatyn serippe «múıizi» — jez doǵany almastyra qoımaq bolǵan ǵoı. Sol sátte aıaǵy taıyp ketken be, álde kúshpen qaıyryp ustap turǵan syrǵaýyldan aırylyp qalǵan ba, qoly oqysta tóbedegi symǵa tıedi.

Mundaıdy bastan keshken jigitterden estigenmin, tok ótkizgish trolleı týrnıkke tartylǵandaı qos qolyńmen jarmastyryp bir mınýtteı ustap turady eken de, osy ýaqyt ishinde táýbeńe túsirip alyp, anadaıǵa bir-aq laqtyratyn kórinedi.

Óltirmeıdi, áıteýir. Óıtkeni elektr tizbeginiń bir ushy jerge qosylǵan. Áıtpese úsh júz seksen vólt órtep jibermeı me!

Men kórgende Aqannyń endi ǵana esin jıyp otyrǵan kezi sekildi.

Keıinirek reti kelgende ózinen adam ómir men ólimniń shekarasynda… Qyl ústinde turǵan shaqta ne oılap úlgeredi eken dep suradym. Yńǵaısyz bolsa da, tosyn nárseni bilýge qumarlyq bıleıdi eken...

Ondaıda kisiniń kóz aldynan ómir belesteri irkes-tirkes zýlap ótedi deıdi. Qýanǵan, opynǵan tustaryńdy da tıip-qashyp tarazylap qalasyń. Ata-ana, bala-shaǵa, jora-joldastyń keskinderi eles berip ótetin kórinedi.

— Onyń ishinde sheshem baıǵus turalap, kúırep qalatyn boldy-aý dep qınaldym. Jumysqa shyǵarda uıyqtap jatqan Erkebulanymdy oıatyp almaý úshin oqtalyp baryp, mańdaıynan ıiskemeı ketip edim. Bárinen buryn sonyma qatty ókindim, — deıdi…

Jeńgeı de elestegen shyǵar. Kim bilsin. Ony aıtqan joq, biraq.

Men qyryqtyń o jaq, bu jaǵyndaǵy Aqandy keı-keıde shal dep ataımyn. Ózi Aqshataýǵa kórshiles Aqtoǵaı aýdany keńsharlarynyń birinen úsh-tórt jyl buryn kóship kelip qonystanypty. O jaq ejelden aıryqsha óner daryǵan ólke. Sodan ba, Aqań óleń-jyrǵa da júırik. Peıili tússe neshe qıly qıssa-dastandardy erkin kósilip, jatqa soǵady. Máselen, qyzynǵan bir shaqtarynda eki búıirin tirene qomdanyp:

«…Sheshinip kıim, etigin,

Moınyna qyzdyń mindi endi.

Baǵlan ósken han qyzy

Kóterip tazdy júrdi endi.

Salbyratyp aıaǵyn,

Emshegine urdy endi.

Jelke shashyn tizgin qyp,

Bylaı júr dep burdy endi!», —

dep Keıqýattyń kesir salatyn sátin mańdaıy býsanyp, janary shoqtaı jaınap, shabyttana jyrlap otyrǵan kezderinde tek men emes, mańaıdaǵylardyń bári aıtýshy jadynyń kúshtiligine qaıran qalyp, aýzyn ashyp, kózin jumady. Ol el shejiresin qaýzaý jaǵyna kelgende de qamshy saldyrmaıdy.

Múmkin, «shal» dep sondaı suńǵylalyǵyna da saı atap ketken shyǵarmyn.

Ózi belgili aqyn-jazýshylardyń tasqa basylǵan shyǵarmalarymen qatar, qaıda júrip jınaı bergeni de belgisiz, solar aıtypty-mys degen aýyzsha ańyzdardy da múdirmeı jeldirtedi. Arasynda qulaqqa tosyndaý… anaıylaý dúnıeler de qaptap júredi. «Pálenshe jákeń bir aqyn áıelmen aıtysqanda bylaı dep qatyrypty» nemese «túgenshe aǵań áldebir sheneýnikke yza bolǵannan mynandaı óleń jazyp jibergen eken» dep estýge ersileý bir shýmaqtardy shubyrtady.

Bylaısha qarasań, uıqasy da, maǵynasy da kelisken… kádimgi óleń! Men báribir osylardy álgi adamdardyń aıtqanyna senińkiremeı:

— Qoı, eı, shal, múmkin emes ol! — dep ań-tań bolamyn.

Sony qyzyq kóretin Aqań kúnde bir óner shyǵaryp keledi. Ádeıi jattaı ma, áıteýir, qyzyqty «hamsalary» bir taýsylmaıdy. Soǵan qaraǵanda, álgindeı tuzdyqty sózge óz janynan da birdeńelerdi qosyp jiberetin bolýy kerek.

Aqan da meni kóńil kúıine qaraı birde Jyndybala, birde Balabastyq deıdi. Onysy astarsyz emes.

Bizde belgilengen tártip boıynsha ár tartqanda jıyrma vagonetkadan artyq júk tirkeýge tyıym salynady. Jospar óz aldyna, biraq shahtada da «Qanaǵat qaryn toıǵyzady» degendeı jazylmaǵan qaǵıdalar bar. Kóp asaımyn dep apatqa urynbaý kerek. Jáne jer astynda da tasymal qozǵalysyn qadaǵalaıtyn ınspektorlar jumys isteıdi. Ereje buzyp solardyń nazaryna ilikseń, búkil brıgadaǵa aıyppul salynady. Saq júrýge tyrysasyń. Áıtpese qýatty kólik qyryq-elý vagonetkany da qınalmaı tarta beredi ǵoı…

Al Aqań álgi zańǵa moıynsunbaıdy. Óıtkeni jospar artyǵyraq oryndalyp jatsa, ol da brıgada úshin talaı tabys. Sol sebepten de ár joly mindetti túrde, keminde, tórt-bes vagondy artyq tirkep alady. Keıde osynaý shekten de asyńqyrap ketkenin ańdaǵanda:

— Óı, mynaýyń ne, Aqa! Narýshenıe bar bolǵyrdan aýlaq júreıik te osy! — dep tikteý kelip qalatyn kezder de kezdesedi.

Úndemeıdi. Óz degeninen qaıtpaıdy da.

Bir ǵajaby, baqylaýshylar da Aqanǵa eskertý jasap kórmepti. «Shaldy» qatty syılaǵandyqtan, tártip buzýshylyǵyn baıqasa da baıqamaǵan bolatyn sıaqty.

Bulary, bir jaǵynan, maǵan da qolaıly. Qolyń bosańqyrap, arqań keńińkirep… Oǵan qosa jumysyń júrińkirep jatsa bas qatyryp neń bar!

Qalt etken múmkindik týsa naǵyz eńbek maıdany qyzyp jatatyn «Sentralnaıa» jaqqa tartqym kelip turady. Birtalaı bosaǵan kezderde elektrovozdy túpkirdegi tasalaý bir orynǵa qańtaryp qoıyp, jaıaý kezip, zaboı aralap ketemin. Mundaı «saıahattyń» da rahaty joq emes. Tórkinshilegen áıeldeı, jortyp júrip, talaıdan kezdespegen jigitterdi jolyqtyryp, arqa-jarqa qaýqyldasyp qalasyń.

Odan soń prohodkashylar keıinde ǵana ótip, qoparýshylar taıaýda jaryp ketken úńgirlerdi betke alamyn. Asyl symnan arnaıy jasap alǵan uzyndyǵy bir qulashtaı ıilgish istigim bar… Múmkin muny istik deýge de kele qoımas, sebebi, basy eki elideı ilmek. Tar qýystarda tyǵylyp jatatyn jaqut tas úlgilerin tartyp alý úshin qajet nárse.

Tóbeden jaqpar tastar salbyrap turatyn qaýipti úńgirlerde dymyńdy shyǵarmaı, ernińdi jymyryp, bashpaılaryńnyń ushymen ǵana sanap basyp, eppen qımyldaısyń. Áıtpese qýysty kernegen aýaǵa qysym tússe joǵarydaǵy tas saý etip qoparylyp ketýi yqtımal. Keı jerdegi ótkelek óte tar. Sondyqtan, otyra qalyp, qaztabandap shoınańdaý kerek. Qaısybir tustarda jaý tylyndaǵy barlaýshydaı jata ketip, jer baýyrlaı jyljyp, jylansha ıreleńdeýge týra keledi. Abaılamasań mert bolýyń op-ońaı. Áıtkenmen, sonadaı jerde buıyǵyp jatqan merýert pen aqyqtyń túr-túrin ustap kórgenshe taǵat taptyrmas qumarlyǵyń esti alyp, aldy-artty umytasyń.

Munda ne tabylmaıdy deısiz! Qasıetteri san alýan akvamarın, ametıs… berıl… vısmýtın… Krıdıt, pırıt, raýhtopaz, sfalerıt, flúorıt… Sheelıt… Aıta berse jer júzinde sırek kezdesetin nebir metal túrleriniń kópshiligi osynda.

Bir keremeti, tabıǵat-ana bulardyń bárin betine syzat túspeıtindeı etip jer asty taýlarynyń qoınaýyna sup-sur saz-balshyqqa orap, qymtap ustaıdy. Kólemderi kishigirim tabaqtaı… Keıbiri judyryqtaı ǵana mıneral kesekterin bylaı alyp shyǵyp, qatty aǵyn sýdyń astyna ustaı tursańyz bolǵany, lezde kózdiń jaýyn alyp, sáýlesi bet sharpyp, jarqyrap shyǵa keledi.

Biriniń pishini týlaǵan teńiz jaldaryna uqsaıdy. Ekinshisi qulaqtary shoshaıǵan kishkene qonjyqtyń keskinin eske túsiredi. Úshinshisi — japyraqtary salbyraǵan kádimgi májnún tal. Tórtinshisiniń túri — ádemilep ushtap, taıpaq saýytqa toltyra salyp, shashyrata sándep qoıǵan qyrly qaryndashtar…

Biri kógildir, biri jasyl, biri kúlgin… nemese qara-qoshqyl… Jalt-jult etip, myń qubylady.

Jer asty «patshalyǵynyń» ertegi ispettes osynaý ǵajaıyptaryna eligýshiler kóp. Ken quımalaryn jınaýmen áýestenýshiler bizdiń tastardy izdep sonaý Reseıden de at arytyp kelip jatady.

(Basqasyn aıtpaǵanda, dúnıeni dúrliktirip, kókke jıi samǵap jatatyn ǵarysh kemeleri jabdyqtarynyń deni bizdiń alaqandaı Aqshataýdyń molıbdeni men vólframynan jasalatynyn myna jurt bile bermeıdi-aý, átteń! Syryn tuńǵıyq tereńine búkken… qubatóbel, qaıran atamekenim!).

Tabıǵattyń pende balasyna ózekti jan ekenin eskertip, táýbesine keltirip otyratyn ádisteri jetkilikti. Mysaly, manaǵy Aqandy qorqytqan tokpen salystyrǵanda jarqyldaǵan naızaǵaı ottary júz ese qaterlirek qoı. Nemese alyp kemelerdiń ózderin qaqpaqyl oınatqan surapyl tolqyndardy alyńyz. Bolmasa júz jylǵy emenderdi tamyrymen qoparyp tastaıtyn alapat daýyldardy elestetińiz. Iakı tutas qalalary sel astynda qaldyratyn qıapat topan sý… Mine, osylardan úreıliligi eshbir kem túspeıtin taǵy bir qubylys bar. Ol — óli tynyshtyq.

Tynyshtyqtyń nelikten sonsha qorqynyshty bolatynyn kim bilgen. Áıteýir, bir sát jym-jyrt keńistik aıasynda ońasha qalǵan adamnyń boıyn sumdyq úreı bıler edi.

Túnniń bir mezgilinde shahtada da tym-tyrys únsizdik ornaı qalady. Tóńirektiń tymyqtyǵy sonsha — tóbeden qulaǵan bir túıir tastyń tyrsyly otyz-qyryq qadam jerden anyq estiledi.

Degenmen, osynaý tylsym tynyshtyqqa syrttaı qulaq túrip, boı úıretip úlgergen adam álgindeı arbaýǵa túsken jan ıesin odan saıyn shoshytyp ermek qylýǵa qumartady.

Men de dál sondaı bir shaqta lava jaqtan kele jatyp, tutqıyldan, júk tizbegin rettep, kúıbeńdep júrgen Aqannyń ústinen tústim de, «muny bir qatyraıyn!» degen tentek oı keldi.

Onyń júk kerýeniniń bas jaǵyna tap kelgen ekenmin, jalma-jan mańdaıdaǵy shamdy óshirip, eki temir arbanyń arasyna jasyrynyp otyra qaldym.

Ásheıinde orysshaǵa orasholaq Aqań osy tilde sanaýǵa kelgende sandýǵashsha saıraıdy. Ańdap otyrmyn, tizbektiń sońynan ilgeri qaraı, bir jaǵynan, shynjyr tirkeýlerdi tekserip, ekinshiden, shyǵaryp jalǵap alǵan vagondaryn kúbir-kúbir etip sanap keledi.

Aınala alakóleńke.

Aqan týra tusyma kelgen kezde:

— Haıt, pátshaǵar! — dep aqyryp, ornymnan elbeń etip atyp turdym.

Ol qalbalaqtap artqa serpildi. Esten aırylǵany meńireıgen túri men aýzynda qalǵan sońǵy sózdi maǵynasyz qaıtalaýynan-aq kórinip tur.

Bir ýaqytta «semnadsat… semnadsat… semnadsat…» dep qos qolyn aldyna qaraı dármensiz sermelep, shalqalaı -shalqalaı baryp, tas qabyrǵanyń jıegine gúrs etip qulady.

Iman úıirerdegi «Láh- ıllo- Allasy» nemese «Ket, páleket, keti» sol «semnadsattyń» ishine syıyp ketken sıaqty.

Abyroı bolǵanda, shtrek jıegindegi jylǵa men jaqta qalǵan. Áıtpese es-tússiz jyǵylǵan adamnyń malmandaı bolatyny óz aldyna, ájeptáýir tereń sýǵa tunshyǵyp qalýy ǵajap emes qoı.

Odan álde qıq etken, álde shıq etken túsiniksiz dybys shyqty.

Áıtkenmen, esin tez jınaǵan.

— Alda ǵana, ákeńniń aýzyn-aı! Sen ekensiń ǵoı! Ittiń balasy… Sýyldatyp… júrekti ushyryp!..

Qolyna sala qulash burǵylaý shtangasynyń qaıdan túse qalǵanyn bilmedim, meni álden mezgilde jetpis bir atadan túk qaldyrmaı boqtap, tizbekti aınaldyra tyrqyratyp qýyp kele jatty.

— Óı, shal, jyndymysyń?! Munyń ne? Oıyndy bilmeısiń be?!.

Vagonetkalardyń ara-arasyna buǵyp, jan ushyryp júrmin. Jaqyn kelse ońdyrmaıtyn túri bar.

Sodan eki-úsh kúndeı qashqalaqtap, mańaıyna jolamaýǵa tyrystym.

Ashýy uzaqqa sozylǵan joq. Bir kúni:

— Eı, jyndy neme! Kel, jaraıdy. Tımeımin, — dep shaqyryp alyp, baýyryna qysty. Joldastaryna:

— Myna naqurys, sóıtip, óltire jazdady meni! — dep kúlip, birtalaıǵa deıin aıtyp júrdi.

Endi, mine… Sol kóńil hoshynyń biri joq. Bul sapar án de… Jyr da, syr da aıtylmady. Árqaısymyz shahtaǵa túsken bette ózimizge tıisti mindetterimizdi ún-túnsiz atqarýǵa kiristik.

Jalǵyz-aq, aýysymnyń orta tusyna qaraı Anatolıı kelip suranǵan. Bul da, shynynda, ádette joq óte tosyn jáıt edi. «Mazam ketip tur. Qyrǵa kóterilip, úıge baryp kelmesem bolatyn emes. Masterge sezdirmeı-aq qoıarsyń» deıdi.

Bul jaǵdaıyn Aqanǵa da eskertip qoıǵandaı. Ol ekeýmiz bir-birimizge qarap, mán-jaıdy aıtpaı-aq uǵystyq. Demek, Tolá qaıtyp oralǵansha otyz vagonetkadan súıreı turamyz.

Bir mezet ekeýinen: «Osy, senderge ne bolyp júr? El aman, jurt tynyshta sonshama túnerip ne kún týdy?!» dep suraǵym keldi de, batpadym. Bir-birimizge oqshyraıa qarap biraz turdyq ta bet-betimizge kettik.

Qysqasy, vagon shyǵarýshymyz bar… mashınısimiz bar… Búkil brıgada ókpelesken baladaı, esh til qatyspastan tunjyraı júrip, aýysymdy da ótkizdik.

Tańerteń dýshqa túsip, kıim aýystyrǵan soń únsiz qol alysyp jón-jónimizge taraǵanbyz.

Kóshe-kósheni aralap, taý baýraıyn órleı salǵan tastaq jolmen úıge jetkenshe jerleýge alyp shyqqan eki adamdy kórdim. Bir mezet «Mynalardyń bárine ne bolǵan búgin?! Qyrylyp qalǵan ba, nemene?..» degen shalt oı qylań berip, dereý ishteı: «E, Jasaǵan ıem, kúpirlik etsem keshe gór!» jalbarynýdan ózge laj qalmaǵan.

Jolaı kezdesken bireýler amandasa sala kózderi ejireıip:

— Keshe túnde baıqadyń ba, aı tutyldy ǵoı! — deıdi.

Buryn-sońdy ondaı keremetti kezdestirmegenderin aıtady. Óıtkeni kúnde kórip júrgen kádýilgi kúmis tabaq aı turyp-turyp, óz-ózinen órtteı alaýlap záreni alǵan. Áıteýir, Qudaı saqtady, áldebir apattan aman qaldyq dep baqyraıysady.

Jumysqa kele jatqanda tý tóbede tolyqsyǵan appaq aıdyń sol jaq jıegindegi alqyzyl jolaqty kórip men de tańyrqaǵanmyn. Biraq soǵan mán bermeppin. Sol jińishke boıaý birtindep ǵalamshardyń tula boıyna órleı shaýyp, asa qorqynyshty áser týǵyzatyn kórinedi. Ony baıqap úlgermeppin…

Baıaǵyda shaldardyń áldebir qasıetti adamdar el-jurtymen baquldasar sátte… nemese qaısybir qandyqol qaraqshylar qarǵysqa ushyrarda aı tutylady deıtinin qulaq shalýshy edi. Áıteýir, jer qara, kún jylyda aıdyń «órtenýi» jaqsylyqqa jorylmaıdy…

Aqannyń renish sebebi de sol kúni-aq málim boldy. Úıdegi jeńgemiz Almatydan fabrıkaǵa issaparmen kelgen bireýmen qolustasyp… qashyp ketipti.

Aqanǵa jaǵdaıyn keń júrekpen túsinýin surap… Óıtkeni munyń kúrmeýi mol qym-qýyt ómir ekenin aıtyp… Sóge-jamandamaýyn, aǵaıyn-týys aldynda abyroıyn tókpeýin ótinip, árkimniń osynaý jaryq dúnıege baqytty bolý úshin keletinin jetkizip… kóz jasyn kóldetip, jeti-segiz paraq hat jazypty.

Toq eterin aıtqanda, ǵumyr boıy armandaǵan baqytymdy endi taptym. Sen de baqytty bol, soǵan shyn júregimmen, barlyq ynta-shyntammen tilektespin degen ǵoı.

Sóziniń sońynda «yńǵaıy kelgende Erkebulandy alyp ketemiz, ázirshe júre tursyn» depti…

***

Taıaýda Erkebulandy kórip qaldym. Osy... Almatyda…

Zińgitteı jigit bolypty. Túr-tulǵasy ákesinen aınymaıdy. Tipti ıegindegi shuqyryna deıin uqsaı qalypty. Biraq ákesine qaraǵanda túsi sustylaý… Ári boıshańdaý eken.

(Qarap otyrsam, sodan beri de arada jıyrma jyldan asa ýaqyt ótipti-aý!).

Birden tanyǵanmyn. Ol da meni tanydy. Biraq amandasqan joq. Amandasý qaıda, meni kórgende óz-ózinen jıyrylyp, qanyn ishine tartyp, beınebir ata jaýyn kezdestirgendeı tistene… surlana qarap, teris burylyp ketti. Ómirge degen bitispes óshi… kegi bar adamdaı. Baıaǵy beıkúná… Balǵyn Erkebulan emes. Múlde basqa adam. Kózine uıalaǵan muń… Muń da emes, qatyp qalǵan qasyret taby da boı tiksintti.

Men de, nege ekenin, ózimdi onyń aldynda kináli adamdaı sezinip, qolaısyzdanyp, mańaıdan tezirek uzap ketýge tyrystym.

Sonaý aı tutylǵan sátter eske tústi. Sóıtsem, ol basqa-basqa, osy Erkebulannyń beıqam balalyǵynyń… erkeliginiń, joq, tipti, búkil… jaqsylyqqa… izgilikke degen seniminiń ólgen kúni eken ǵoı!

Men de sol jyly kúzge qaraı oqýǵa attanǵanmyn.

Keıin estidim, qashyp ketken jeńgemiz birtalaıdan keıin Aqshataýǵa qaıta oralypty. Álgi úlde men búldege orap, ujmaq ómir ornatýǵa ýáde berip, aldap- sýlap ilestirip ketken adamy úıli-barandy bir qýaıaq bolyp shyqqan. Biraz ýaqyt ermek qylǵan soń iz jasyryp, dalaǵa tastap ketse kerek.

Aqan, árıne, áıelin qaıta qabyldamaıdy. Týǵan-týys… aǵaıyn-baýyry birneshe márte aıaǵyna jyǵylyp kelgen eken, qara tastaı qatyp ap, jibimeı qoıypty. Qatelikti keshire almapty.

Óziniń minez-qulqy da adam tanymastaı kilt ózgerip ketken deıdi. Dostan da, dushpannan da kóńili qalyp, eshkimmen qatyspaıtyn halge jetken. (Men ony qutyryp júrip, sonaý sapar shahta astynda júregin syzdatyp, qorqytqanyma ókinemin. İshine kim kirip-shyǵypty, degenmen, so kezdiń ózinde otbasynda áldebir qolaısyz kezeńderdi bastan keship, jan aýyrtyp júrgeni anyq qoı).

Jeńgeı keıinirek eli jaǵynda… Aqtoǵaıda taǵy da turmys qurady. Estýimizshe, onysynyń da qıýy kelmegen-aý. Eki ortada tálkek bolǵan taǵy da Erkebulan…

Al Anatolıı «tamyr» álgi joly suranyp ketkennen qaıtyp kelgen joq-tyn. Aldynda zaıybymen qyrǵıqabaq bolyp shyqqan ol da tún ortasynda qaıta aınalyp barǵanynda áıeli men kóńildesi ekeýiniń ústinen túsken ba-aý… Ekeýiniń birin ólimshi qylyp sabaǵan ba-aý… Áıteýir, beıshara, áıelimen ajyrasqany bir basqa… sotty bolyp, shatylyp, basymen qaıǵy bolyp ketti…

Sholpannyń taǵdyrynan beıhabarmyn.

Bir ǵajaby, sol túni men de bir boıjetkenmen júz shaıysyp qalǵan edim. Sodan beri ony kórgen de emespin.

---