InfoHub Logo

Meken men Saýytbek táshtıgen toqal tamnan qas qaraıa shyqty. Shamdy sóndirip, esikke qulyp salyp, birjola shyqqan.  Búgin eski jyl bitip jańa jyl saǵat sanap jaqyndap tabaldyryqqa tirelip tur. Aýyl jurty sony bir erekshe bop qarsy almaqqa daıyndalyp jatyr. Balalar qysqy qanıkýlǵa shyǵyp ketken. Mektepte jańa jyldy, aıaz atany qarsy alamyz dep birinshi qamdanǵan solar edi. Neshe kún abyr-sabyr bolyp júrip olar da tynyshtaldy. Kópten kútken jasyl shyrsha qyzyǵy aıaqtalǵan soń endi ár úıde, klýbtaǵy jastar keshine daıyndyq búgin sońǵy kezine jetip, qyza túsken. Aýyl adamdaryn kóretin ártúrli qyzyqtar tosyp, onyń ústine kanıkýldyń qol bostyǵy qosylyp, balalar da jelikteri basylmaı júr. Kóshede yzǵyryq jel. Úskirgen qyzyl shunaq aıaz betke kelip jalanyp-aq tur.

Saýytbektiń kelinshegi qazir Qulataıdykinde. Qatyndarmen birge baýyrsaq pisirip, jańa jylǵa dastarqan daıyndap neshe kúnnen beri qatty ázirlenip jatyr. Bular jıyrma altyǵa kelip qalǵan, kóbi jańadan úılengen aýyl jastary edi. Kópshiligi qysy-jazy sovhozdyń jumysynda. Anda-sanda osynda merekede bolmasa bastary qosyla da bermeıdi. Búgingi bas qosýǵa bar kúshin salyp ázirlenip jatqany sol edi. Kisi basy aqsha jıyp, araq-sharapty da mol ǵyp aldy. Selsovet Maqash bulardyń jáshigimen araq alyp jatqanyn kórip, satýshyǵa jaqtyrmaı qarap, basqa el mynalardyń aýzyn jalaı ma, teń bólip, az-azdan sat degenim qaıda dep túri buzylyp renjidi. Saýytbektiń qatyny tis qaqqandyǵyn qylyp, biz bir-ekiden neshe úı bólip alamyz,— dep  jýyp-shaıdy. Eshkim joqta keshkilikte kelip al dep edim, jetpegen el áńgime qylatyn boldy dep satýshy da kóp-kórim sóılep qaldy. Bular álgindeı sózderdi estigende araqty satýshy men selsovet bosqa, janynan berip turǵandaı edi de, sómke kóterip dúkennen shyqqan eki qatynnyń túri urlyq jasap kele jatqan adamnyń túrindeı edi. Sonymen jańa jylǵa jasaǵan daıyndyqtarynyń ishindegi eń mándi jeri, aýyz toltyryp aıtarlyǵy araq-sharap jaǵynyń moldyǵy bolǵan soń, ony ózderi aldyn ala oılastyryp, qalaı qamtyp qalǵandaryn sóz bola qalsa áńgimelep te qoıady. Birge oqyǵan, mektepti birge bitirgen, kishkentaıynan juby jazylmaı óskendikten Meken men Saýytbektiń dostyǵy, burynǵy tatýlyǵy áli bala kezdegideı. Úlkender bulardyń istegen qylyqtaryna qarap, úılense de áli bala sıaqty dep sóz ǵyp otyrady. Búgin de Saýytbek Mekendi qasynan tastamaı ertip alǵan. Meken boıdaq. Jaǵy sopıǵan, adyraq kóz sıda jigitke Saýytbek ne aıtsa da qup. Ekeýiniń alasa peshke ot jaǵyp, qýyrdaq qýyryp jep, klýbqa baryp bılárd oınap, syry ketken eski sandyqtyń artyna kelinshegi tyǵyp qoıǵan sharapty  taýyp iship, klýbtaǵy jastardyń ishinde án aıtyp ansámblge qatysyp, sonyń bárinde birge júrýi qyzyq edi. Jurtty úıirip aınalasyna topyrlatyp ertip alatyn Saýytbektiń aýzy ázilden bir bosamaıdy. Ózi jannan asqan palýan. Ándi dombyramen de, gıtaramen de qosylyp aıta bilgen soń qonaqqa barsa, konsert bolsa jınalǵan el shýlap ortaǵa shyǵarmaı qoımaıdy. Kóńil kúıim bolmady, daýysym kelmedi dep bálsiný joq,,  suraǵan tilegin ornyna keltirip ózi de kópten oılaǵanyna qoly  endi jetkendeı kóńili jaılaý kerim bop júrgen bir er. Jańa jylymyz kóńildi ótsin dep mereke bastalmaı jatyp álgi tyǵýly turǵan qyzyldy shyǵaryp iship alǵan soń kópten oılaǵany ornyna kelgendeı bolyp eki dos klýbqa jınaldy. Saýytbektiń oryndaıtyn nómiri bar, Mekendiki qolpash-tap qasynda júrý. Oıda joqta ózderiniń tapqyrlyqtaryna rıza bolyp kúlip, birdeńesi qalǵandaı sıpalaqtap júrip ekeýi dalaǵa shyqty. Úı tastan qalanǵan qyryq jylǵy eski úı. Bul mańaı aýyldyń sheti. Turǵyndary da eskiden kele jatqan kári qurtań, shal-kempirler. Saýytbektiń ákesi osy úıde týyp ósken. Qartaımaı elýden asyp baryp tosyn dertten qaıtqanda da osy úıden shyqqan. Ony jańartýǵa kúshi jetse de bunyń qunty jetpeı júr.

*   *   *

Aı jap-jaryq. Túngi aıaz qataıyp barady. Áskertaı terezedegi jaryqty ańdyp  úı syrtyndaǵy jartasqa kelip jantaıdy. Batys-tan yzǵyryq jel turdy. Kala jaqtan jaryq kórinip, eki birdeı jeńil kólik týra joldan jaılap burylyp, Shoshaqbaıdyń qaqpasynyń aldyna kelip toqtady. Kólikten kóp adam túsip,  kóńildi daýyspen dabyrlasyp ishke kire bastady. Aýlada balalardyń dabyrlap shýlaǵany, ary-beri júgirip qýanǵan daýystary jıi shyǵyp jatyr. Túngi daýystar zoraıyp, qataıyp estiledi.  Áskertaı ishteı bilip otyr. Bul kelgender  Shoshaqbaıdyń qaladaǵy uldary. Shetinen qyzmetker. Ózderi áldi turady. Shoshekeńniń ózi de kóp jyl kolhozda basqarma bolǵan áldi shal. Kózi  syǵyraıyp alyp amalǵa da júırik. Dúnıeniń esebin jatsa-tursa esinen  shyǵarmaı  oılaıdy.                     

Áskertaı sony esine alsa óziniń myna qylyǵy óreskel bop turady. Óreskel kórmeıin dese álgi Saýytbek qurǵyr aýzynyń sýyn qurtyp qoıdy. Jaryqty ańdyp otyryp qalǵyp ketipti. Selk etip tońyp oıansa jaryq  sónip qalypty. Áskertaı ornynan atyp turdy. Úı jaqqa qulaq tigip edi qaqpa ashylyp, bireýdiń kirip-shyǵyp júrgen dabyry estildi. Býyn-býynyn jazyp, tyń tyńdap úıge jaqyndaǵany sol edi, buryshtan ars etip taıynshadaı tóbet atyp shyqty. — Ket, — dedi janushyrǵan úreıli daýyspen. Arbańdap saıǵa qaraı qashty.  Tóbet arsyldap  qalyń shalbardan  eki ret julqı qaýyp tústi. Omby qardan tura bergende ar etip shyntaǵynan julyp tústi. Qalaı qasharyn bilmeı júrgende úıdiń ıesi kelip zorǵa aıyryp aldy. Shoshaqbaı selkildeı kúlip, — Sen bul jaqtan ne izdep júrsiń? — dedi.

— Osynyń suraǵy  qalaı osy. Ne izdep  júrgeni  nesi? Saıdaǵy jolmen úıine  qaıtpaq bolǵan shyǵar. Osy ıtti baılaýdan bosatpa dese bir  bolmaısyńdar, —  dedi báıbishesi jaqtyrmaı. Qonaq kútip  júrgenderdiń ishinde Qatıpa kórinbeıdi. Kúıeý jigit óziniń aldanǵanyn endi sezgendeı. Sonda da keýdesindegi álsiz úmit  dalaǵa  jeteledi. Myna kóńildi keshke yńǵaısyz  jaǵdaıda  tap bolsa  da, otyrǵandar  munyń  ne oılap  otyrǵanyn  bilip qoıatyndaı qýystandy. Burynǵysha emin-erkin qyljaq qylýǵa bir jaǵy kináli  bolǵan soń, bir jaǵy syıly qonaqtardan uıalyp, eshkim mazalamady. Ol dalaǵa shyqqan soń qaıtadan Meken men Saýytbek otyrǵan úıdi izdep tapty.

   *   *   *

— Áı, Ásaǵa-aı. Sony da sóz dep. Qoldaǵy bala emes pe, — dep bastyrmalatqan soń Áskertaı sýyldaǵan júregin toqtatyp, oıyndaǵysy ornyna kelgendeı aıdalaǵa júgirip ketip, taǵy bir baǵananyń túbin tepkileı bastaǵan. Qýanyshy qoınyna syımady. Jany jadyrap, qurystaǵan arqasy, býyn-býyny jazylyp terlep ketti. Túngi aıazdy da sezbeı araqtyń kúshimen býy burqyrap júr. Tipti óziniń osy kúnge deıin qalaı úılenbeı boıdaq júrgenine tań. Ekinshi bótelkeni ashyp ishe bastaǵanda ezýi kópirip jaıshy-lyqtaǵydan  kóbirek sóılep otyrǵanyn sezdi. Ana ekeýi únsiz. Bári-niń esebin biletin adamsha ashylǵan bótelkeni birte-birte bosatyp, aıtylǵan jaıdy da umytpady.

*   *   *

Shoshaqbaıdyń úıi dóń astynda. Tereń saıdyń aýzyndaǵy qaqpasy bıik eńseli úı. Túngi aıaz shatynap qataıa tústi. Kóshede júrginshiler azaıǵan. Ana ekeýi kúbirlesip aldyǵa túskende, Áskertaıdyń oıyna taǵy da kúdik kirdi. Analardyń ne aıtqanyn estigisi kelip enteleı jaqyndap, qulaǵyn tikti. Qardyń syqyry men alqyna, qardy ombylaı júrgen aıaq dybysynan túk estilmedi. Shoshaqbaıdyń úıine jaqyndaǵan saıyn analardyń ne oılaǵanyn, qyzben qalaı tanystyrmaq oılaryn bilgisi kelip, qalaı suraryn bilmeı yńǵaısyzdandy. Qoranyń artyna kelgende Saýytbek tóbeden túskendeı qylyp:

 — Qazir qyzdy shyǵaryp beremiz. Aıtqanyńa kónedi. Biraq tilin óziń tap, — dedi.

Qyz jeńil kıingen eken júgire basyp kelgen boıy Mekendi qushaqtaı alyp, betinen súıip, qoltyǵyna tyǵyldy. Daýysyn kótere syńǵyrlaı kúlip, bulardyń keshikkenine ókpe aıtyp, sóılep ketti. Ana ekeýi de birese aqtalyp, birese kúle túsip, kezek-kezek birdeńe aıtyp jatyr. Áskertaı otynnyń artynan bildirmeı basyn shyǵaryp syǵalap qoıady. Qyz júgire basyp qaıta qaqpaǵa kirip ketti. Saýytbek esine endi túskendeı: — Ásaǵa, bitti sharýa. Qyz qarsy emes. Óziń de qýsyń-aý, bildirmeı qyryndap júripsiń ǵoı. Qazir qyz kıinip shyǵady. Tórgi úıdiń shamy sóngede qaqpa aldyna kelip qarsy alasyń. Sodan keıin bitti emes pe, qyz ózińdiki, — dedi.

Búgingi osy isti ózi de asyǵys kórip senbeı tur edi. Shıki jeri kóbin de ishi sezedi. Biraq ishteı táýekel dep analarmen amalsyz qoshtasty. Baǵana aýzynan qaǵynyp, — Ásaǵa, jańa jyldy ataıyq, — degen Saýytbek. Bul da elp etip:

— Atasaq-ataıyq. Bir jaǵy kórshim, bir jaǵy jaqyn inimsiń, senen nemdi aıaıyn, — dep túsip turǵasyn, ishinen shynynda myna baıǵustyń nıeti ashylaıyn degen eken dep bastabynda durys estimeı qaldym ba dep senbeı de turdy. Sóıtkenshe bolmaı Áskertaı bulardy bastaı jóneldi. Etigi syqyrlap júrip keledi. Basyndaǵy eski malaqaıdyń júni sırep, bylǵarysy qalypty. Ústinde jeńi qyrshylǵan qara kúpáıke, keńbalaq shalbar. Kádimgi traktorshy, qurylysshy tárizdi sovhoz jumysshylaryna beriletin kásibı kıim. Osy kıimdi jınalysqa barsa da, kóshege shyqsa da, áldebir jumyspen aýdanǵa barsa da ústinen tastamaı kıip júredi. Bylaıǵy el Áskertaıdy áýmeser ápendi, dúnıeqońyz kórgenimen bul ózin etek-jeńi jınaqy, bas paıdasyn biletin kósheli jigit sanaıdy. Soǵan kóńili kádimgideı toq. Úıge kelse ermegi mal. Tańerteń aýyl qalyń uıqydan oıanyp, malyn óriske aıdaǵanda Áskertaıdyń da úıinen tútin shyǵyp, qorasynan tórt-bes sıyr saýylyp, on-on bes usaq mal tabynǵa qosylady. Maly joqtar ”Iapyraı, myna jaman Áskertaı da qyrýar mal jıypty-aý. Osy ǵurly bolmaı men ne qara basyp júrgem”, — dep namysy oıanar edi. Bala kezde mektepte jap-jaqsy oqyp, keıin túrli sebeppen oqýyn jalǵap úlkeıte almaǵandar Áskertaıdyń sovhozda kóp-kórim mal mamany bolyp júrgenin kórip: — Shirkin adamǵa talap bitse qoımaıdy eken ǵoı deıtin boldy. Óz qataryna qosylaıyn dese dostarynyń qatyndary munyń úılenbegen súrboıdaqtyǵyn betine basyp, istegen qylyqtaryn tálkek qylyp ábden ajýalap, saıqymazaq qyp bitedi. Munyń qaljyńy dóreki, doǵal bolǵan soń erikken qatyndar budan da asyp túsip, ózine kóp bolyp jabylyp, zorlap araq ishkizip, jyǵylǵansha bıletip, elge kúlki ǵyp bitiredi. Saýytbek Áskertaıdyń myna elpildep turǵanyn qyzyq kórip, qolpashtap kóterip sóılese de Áskertaı jaıshylyqtaǵy qaraýlyǵyna basyp qutylyp keter, bolmaıtyn syltaý oılap taýyp shyǵyp qalar degen. Biraq bir túsýi túsip alyp, endi arttarynan qalmaı júr.

 — Ásaǵa, — dedi qattyraq daýystap. Áskertaı jan-jaǵyna qarady. Otynnyń qalqasyna jabysyp qalǵandaı. Meń-zeń bolyp turǵan jerinen zorǵa shyqty. Qazir qyzǵa ne  demek. Jaqsy boldy-aý óziniń úıge kirip ketkeni. Shyqpaı tura tursa eken es jıyp alǵansha. Qyz aldynda sóıleı  almaı onysyn erteń masqara qylyp elge jaıyp júrse qaıtpek. Saýytbek jasıtyn emes, oıyndaǵysy bolǵan adamsha jymyń-jymyń etip, munyń qolyn alyp jatyr.

— Apam ana úıde ǵoı. Esik jabyq turǵany sodan edi, — dep úıiniń jabyq turǵanyna kináli bolǵandaı kúmiljip qoıady. Áıtpese bul jaıshylyqta aıaǵyna kisi turǵyzbaıtyn keýdesi zor qıyn adam. Sonysynan óz qataryna syıy bolmaı, úılene de almaı, el qataryna qosyla almaı keıin qalyp qoıǵan. Ásirese, meıram kelse Áskertaıǵa qıyn-aq qaıda baryp, kimge qosylaryn bilmeı dal bolady. Aqyry ıtke talanyp, adasyp júrip álgi ekeýin qaıta izdep tapqan. Bular Áskertaı týraly umytyp ketkendeı, — sen qyzdy qarsy almapsyń, tipti kútip otyrsa da barmapsyń, — dep uıalta bastady. Artynan ózin biraz kútip qonaq qyp, kúıeýi joq ójetteý bir kelinshekke tapsyryp qoıǵan. Birazdan soń ol da ókpesin umytyp ketti

*   *   *

Tań alageýimde shóldep oıanyp, basyn kóterip alǵanda óziniń kóshede, ne basqa jerde emes úıde jatqanyna qýandy. Tosyn shataqqa basy shatylmaı, eshkimmen jaǵalaspaı, tynysh kep uıyqtaǵam-aý degen oı kelgende soǵan qýandy. Keshegi ótken uzaq kúnniń úzik-úzik este qalǵan ár úzindisin qaısysyn baǵalap, qaısysyn bastan shyǵaryp tastaryn bilmeı jatqanda, sońǵy úıge barǵanda tanysqan sary kelinshek kúlip qarap, jaqyndap kelgendeı boldy. Ol eriksiz kúlip ekinshi jaq qyryna aýnap jatty.

---