InfoHub Logo

Biz qaladan da, aýdan ortalyǵynan da jyraqtaǵy Jandosov atyndaǵy kolhozda turatynbyz. Ózimizge osy shaǵyn kolhozdan artyq eldi meken joq sıaqty bolatyn. Aspan áleminiń qojasy — kún nuryn tek bizdiń aýylymyzǵa ǵana tógip turatyndaı kórinetin. Tipti bizdiń aýylymyzdaǵy jarq eter kún basqa jerge de shyǵyp turady degendi men ózim de, basqa balalar da tańdanyp tyńdaıtynbyz.

Shilde shyǵyp, kún aptaby basylyp, qońyrqaı salqyn tarta bastaǵan kez. Avgýst aıynyń sońǵy kúnderi zymyrap ótip ketetin baıaǵydan bergi ádeti. Ádeıi sentábrdi — mektepke barar kúndi tezdep jaqyndatyp keledi.

Kúnniń bir sheti batyp, bir sheti janyp turǵan shaqta kesh aldynda Asqar aǵaı jorǵa tory bıesimen Uzynaǵashtan úıine kelip tústi. Biz bárimiz Ábdisálem de, Hamıtta ta, Qalıbaı da kitapqa aqsha tólep qoıǵanbyz. Aýdannan kelgen muǵalimdi kóre salyp, artynan júgirdik. Muǵalimniń bóktergen qyzyl qorjyny bar. Eki basy tolǵan kitap. Ony eresekteý Qalıbaı men Hamıt kóterip úıge kirgizdi. Meniń oǵan shamam kelińkiremeıdi.

Úıine kirgen soń muǵalim kitapty aqtardy. Árqaısymyzdyń sybaǵamyzdy berdi. Maǵan tórt kitap tıdi. Endi úsh-tórt kitap alýym kerek eken, ol qazir bolmaǵandyqtan keıinge qalypty.

Asqar aǵaı syrtyn kendirmen bir shalyp baılaǵan bir býda aq qaǵazdy sheshti. Aq qaǵaz degenimizdiń ishinde sýret bar eken. Sýrette kóziniń qarasynan alasy kópteý, buıra shash, jaqtaýynyń bári qaptaǵan jún bir adam qolyn qýsyryp otyr. Astynda birdi-ekili jazý bar eken, ol bizdiń kózimizdi tarta qoıǵan joq, muǵalim bul sýretti de bizge bir-birden úlestirdi. «Úılerine ilip qoıyńdar» dedi. Men kitaptardan góri myna sýretti úlken olja kórdim, ony qurmet tuttym. Jasyratyn ne bar, bas aýyrtyp oqyp jatqansha kez júgirtip qaraı salatyn maǵan sýret jaqsyraq sıaqty. Baıqasam balalardyń bárinin qyzyqqany da sýret eken, olar da kitap alǵandaryn qurmet tutpaı, sýretke qatty qýanǵan jaıy bar. Úlesimizdi alǵan soń úıdi-úıimizge taradyq.

Úıge kelgen soń, kitapty eleýsiz qoıa salyp, jańa muǵalim úıinde qysylyp kóre almaǵan sýretti maqtana jaıyp tastap, oǵan úrikken tanasha tesile qaraımyn. Ustap turǵan jerimdi jibere salǵanymda qaǵaz shıyrshyqtalyp, burynǵy ornyna bardy. Osy kezde «qaısy sýretińdi kóreıin» degen ózimniń mektepte birge oqıtyn, birge týǵan apam İdikeıge «kórem dep bylǵarsyń» dep shyj-kóbek bolyp kórsetpeımin. İdikeı menen góri eresekteý bolǵandyqtan ba, álde qyzdar sýretke áýes emes pe, bir qaraǵan soń oǵan mańyz da bergen joq, tipti qaıta aınalyp qaramady da.

Men sýretti ilýdiń qamyna kiristim. Myq shegeniń ol kezde aýylǵa áli kele qoımaǵan kezi. Men bir-bir súıem tórt shegeni ákelip, basyna qaǵazdy túıirtpektep ótkizdim. Sóıtip kóshpendilik ómirden otyryqshylyqqa aınalǵanyna áli alty-jeti jyl ǵana bolǵan.úı salýdyń mánisin bilmeıtin eldiń kýálekten turǵyzǵan balshyq úıinin qabyrǵasyna jańaǵy bir-bir qarys shegeni boılaǵa qaǵyp, sýretti ildim. Múmkin men ilgen sol sýret bizdiń aýyldyń úılerinde alǵash, tuńǵysh qystyrylǵan sýret shyǵar. Buǵan deıin mektepte qystyrýly turatyn Lenın men revolúsıoner Op az Jandosovtyń sýretinen basqa esh jerde sýret bolmaıtyn.

Sýret baǵanaǵysyndaı emes, bir túrli jan kirip, ádemilenip ketken sıaqty. Eshkim joqta sýretke ábden qarap aldym. Ol kezde biz latyn árpimen oqyǵandyqtan oryssha «Aleksandr Sergeevıch Pýshkın» degen jazýdy zorǵa shyǵaryp oqydym.

Sýretti ilip, endi ǵana oqýlyqtardy qolyma aldym. «Qoǵamtaný» degen kitaptyń ishin aqtaryp edim, «erte zamandaǵy jaıaý jarys» degen bes kisiniń jarysyp kele jatqan sýretinen basqa túk joq eken. Sýreti az bolǵan soń bul kitap kóńilime unamaı qaldy. Odan «Jaratylys tanýdy» aldym. Ol kitaptyń unaǵany sonsha tipti qoınyma tyǵyp qoıdym. İshinde aıý, qabylan, arystan, jolbarys, kerik, taǵy basqalarynyń sýreti kóp eken. Bul kitapqa erekshe qurmetpen qaradym. Sondyqtan da ony basqa kitaptardan erekshe, gazetpen qaptap tastadym. Al arıfmetıka oqýlyqtaryn ashqanym da joq, oǵan qarasam júregim aınyp ketedi.

Osy jerde jumystan sheshem keldi. Sheshem sýretti birden baıqamady. Men «apa» deımin, ol kisi «aý» deıdi de, men qaıta úndemegen soń oz sharýasymen bolady. Men «apalaýdy» jıilettim. Eki kózim Pýshkın sýretinde. Tez kórmegenine renjip te otyrmyn. Bir kezde maǵan qarady da, men qarap otyrǵan jaqqa kóz tastap:

— Oh, sýret qystyrǵan ekensiń ǵoı, sýretiń áıbat eken, balam,— dedi. Men maqtanyp qaldym. Men endi ádebıet oqýlyǵyn aqtara bastadym. Uqypsyz salynǵan qıýsyz esikti shıqyldata ashyp bireý keldi, kórshimiz Malkeldi eken. Ol meniń qasyma kelip, tekemetke jantaıyp jatty.

Ádebıet oqýlyǵyn aqtaryp otyryp, qabyrǵaǵa ilip qoıǵan sýretti kitaptyń ishinen de taýyp aldym. Oqysam týra janaǵy sýret. Astynda «Balyqshy men balyq» degen óleń basylypty. Onyń shekesine de «A. S. Pýshkın» dep jazyp qoıypty. Óleńdi daýystap oqı jóneldim:

...Jaryq anaý astaýyń,

Eń bolmasa almapsyń,

Astaýdyń da bir saýyn...

Men «Balyqshy men balyqty» daýystap oqyp bitirdim. Malkeldi de, bizdiń úıdiń ishi de uıyp tyńdady.

— Muny jazǵan kisi kim eken?—dep surady Malkeldi menen. Men:

— Pýshkın,— dep jaýap berdim. Óstip otyrǵanda esikten bir áıel asyǵys kirdi de, «áıeliń tolǵatyp jatyr»dep, Malkeldini erte jóneldi.

Erteńine bildim. Malkeldiniń áıeli bosanyp, ul týypty.

— Balamnyń atyn túndegi sen oqyǵan aqynnyń atyn qoıdym. Bóshkin qoıdym,— dedi.

Men onyń aty Bóshkin emes Aleksandr ǵoı, al Pýshkın degen famılıasy jáne Bóshkin emes, Pýshkın dep aıtyp túsindirgim keldi. Biraq ishinde búkpesi joq qazaqtyń aq nıetin, peıilin ańǵaryp, úndemedim. Osydan keıin men de, bizdiń aýyl da Pýshkındi biletin boldyq, umytpaıtyn da boldyq. Múmkin kitaptan oqyǵan, sýretin kórgen Pýshkın men eseıip, oqyǵanda umytpaıtyndaı dárejege kelgenge deıin oıynnyń astynda qalyp qoıar ma edi, qaıter edi. Endi tipti jazǵy kanıkýl kúnderinde de Malkeldi balasy Pýshkın meniń kez aldymda júgirip júretin boldy. Men keıin ol balanyn on jyldyq bitirgenin de kórdim. Sonda kórgen saıyn bul da Pýshkındeı adam bolar dep úmittenemin. Múmkin ol Pýshkındeı uly aqyn bolar. Tipti aqyn bolmasa komýnızm zamanynyń belsendi bir qurylysshysy bolar. Áıteýir ony kórgen saıyn meniń esime Pýshkınniń júz jyldyq merekesi túsedi. Men ony Pýshkınniń júz jyldyǵyna aýylǵa ornatylǵan tiri eskertkishteı sezinemin, Pýshkınniń ózi aramyzda júrgendeı kóremin.

1958

---