InfoHub Logo

Ákesi elý toǵyzǵa shyqqaly beri Adaldyń qatty mazasy ketip júrdi. Áıeliniń ár sózi durys ta bolsa, oǵan ınedeı qadalady. Ósip, aldy on beske, arty beske kelgen úıelmeli-súıelmeli jeti bala jaqyndap janyna ákelep kelse, olardy da mańyna jolatpady. Nesine jolatady? Ózin aparyp jardan laqtyratyn, óziniń ajaly solardyń biriniń qolyna ekenin bile otyryp olardy qalaı jaqsy kerýge bolady. Ákesi bolsa bar sharýany tyndyrady. Munyń tabanyna kirgen sháńge meniń mańdaıyma qadalsyn degennen basqa baıqus shalda ne jazyq bar edi. Biraq han jarlyǵy solaı, «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama!» Bul oıyn bireýge tis jaryp aıtýǵa bolmaıdy, ony záýshaıtan bireý-mireý bile qoıyp jetkizer bolsa, ertesine-aq álde týra, álde qaıqy qylysh kótergen jasaýyldardyń jeteri haq. Sonan soń janyń jahannamǵa ketti deı ber. Basyń almadaı domalap kókjendet aldynda jatady. Mine, jyl tez etip barady. Endi birazdan keıin Adal ákesimen birjola qoshtasady. Ózi qolymen jardan laqtyryp óltiredi.

Baıqus Aqyl shal da sońǵy kúnderi ózinen ózi shójip, tory etten ajyrap, tamaqty tatyp almaıtyn boldy. Kempiri qazanǵa toltyr uıytqan, qasyq tik turatyn qoı qatyǵynyń betin sypyryp ákep shal aldyna qoıady. Qazandaǵy aırannyń qaımaǵyn kelin sypyryp alyp qarashunaq balalardyń birine berip qoımaýy úshin tań raýandap k ele jatqannan turyp, zar qaǵady. Tipti bir kún kóretin jaryǵy bolsa da jaqsy júrsin deıtin bolar, shelekke qymyz ústine sıyr jebindisin saýyp, kópirshik jasap ta beredi. Biraq bári bir sanaýly kúni qalǵandyqtan ba, joq tábeti tartpaı ma, áıteýir Aqyl olardy tatyp almaıdy. Kempiri de, balasy Adal da shaldyń kúnnen kúnge shúıkedeı bolyp kishireıip, júdep-jadap bara jatqanyn kórip, jandary jabyrqaı túsedi. Ózine usynǵan jyly-jumsaq, tátti-dámdi taǵamdardy Adaldyń balalaryna bólip berip, solardyń talasa-tarmasa jegenin, jas kúshikteı biri men biriniń alysyp, asyr salyp jatqanyn tamashalap otyrady.

Aqyldyń da óz esebi bar. Shirkin ómir deıdi ol, qas qaqqansha óte shyqqany mynaý. Endi bir aılyq kóretin kúni qaldy. O dúnıe bar desedi. Bul dúnıede kórmegenimdi ólgennen soń kóredi degenge senetin sorlylar da bar. O dúnıedegi ujmaǵyńdy ne qylaıyn. Myń kúngi ujmaqtan bir kún. kórgen jaryǵym artyq emes pe! Elden bezip qashyp ketýge kúsh-qýaty da jetedi, tuǵyrdan túsip turǵan adam emes. Bir kún basy aýyryp, baltyry syzdamaı-aq bul dúnıeden ketip barady. Qashyp, ushan dalaǵa, qıyrǵa, qıyrdan shıyrǵa shyǵyp ketse qaıtedi. Árıne bul solaı isteı alar-aý, biraq artynda qalatyn jalǵyz uldyń kórgen kúni ne bolady? Han jendetteri quryǵyn soǵan salmaı ma? Qoı dedi shal, óz oıynan ózi shoshyp ketip, jalǵyzymnyń moınyna arqan salǵyzyp kún kórgenshe, ózim-aq ólimdi kútip otyraıyn. Ólgen men-aq óleıin. Kóppen kórgen uly toı. Alpysqa kelip ólip jatqan jalǵyz men be ekenmin. Men kóptiń biri emespin be? Jalǵyzyma jamandyq kelmesin. Adalym artymda qalsyn. Iapyr-aý dep oılady ol, áli sonsha jerge Adal kóterip barady-aý. Qabyrǵasy qaıysyp jalǵyz shyraǵym, mendeı kári molany qalaı kótermek? Áli etim aryǵan joq, jalǵyzyma salmaq salyp janyn qınaǵansha oǵan deıin tamaǵymdy tartaıyn.

Sóıtip Aqyl ólerine bir aı qalǵanda tamaq ishýdi múldem tyıdy. Ólmes aýqat qana jasap júrdi. Eki-úsh kún qalǵanda shaldyń qury súlderi ǵana bar edi. Tipti tiri ólik dese de bolady. Erteń eletin adam eletinin bilse, onda ol baıqusta ne tirlik qalady. Dalaǵa kirip shyqqanda ebelekteı jep-jeńil, ushyp-qonyp, ár jerdi bir basady.

Aýyl İle Qapshaǵaıynan kúndik jer. Aqyldy Adal soǵan jaıaý kóterip barýy kerek. Úıde mal, kólik bar bolsa da joralǵy solaı. Ol búkir zańdy túzetýge de, ózgertýge de bolmaıdy. Ákemdi qolymnan óltiremin-aý degen jegi oı Adaldy da tamyrymen julynǵan shópteı soldyryp edi. Han shabarmandary digerlep tań atysymen-aq jetti. Eki jendet alpysqa kelgen atany balasyna kótertip, jolǵa salýy kerek. Aqyl tez kıindi. Ólimdi kúni buryn bilip, kútip otyrǵan adam jylap-syqtaǵan da joq. Olaı bolsa da bári bir jany qalmas edi. Eki jendet at ústinen turyp buıryq berdi. «Ákeńdi búgin jardan qulatyp qaıtýyń kerek. Han jarlyǵy jaryqshaqsyz. Aldy ajal, artta ómir. Bol, jol bolsyn!» Naq osy daýystaǵan qatal úkimdi estigende, Adal kúıip etti. «Naq osy jolyma jýa bitsin!» Balasynyń aqyryn aıtqan sezin jendetter estip qala ma degen áke Adaldyń arqasyna kelip ózi jarmasty. Ol amal joq, ákeni arqalap jolǵa tústi. Eki jendet joralǵy boıynsha qozy kósh jerge shyǵaryp saldy. Endi ólimge baratyn jolda áke men bala ońasha qaldy.

İle boıynyń qumyna ilikken soń Adaldyń adymy qysqardy. Saqaly qaýdıǵany bolmasa baladaı jep-jeńil áke salmaǵy da tobyqtan keshken qyp-qyzyl qumda aýyrlyq etti. Elsizde jalǵyz aıaq elim jolynda kele jatqan ekeý birine biri til qatysa qoımady. Áke balasyna jany ashyǵandyqtan ony sóıletkisi kelmedi. Óıtkeni júk kóterip kele jatqan adamǵa sóıleý de kúshke túsetinin biledi. Al bala óltirýge apara jatyp, ne betimmen sóıleımin dep oılady. Bylaı qaraǵanda ekeýiniki de durys edi. Degenmen borpyldaq, bos qumdy qyzyl asyqtan keship, jany qınalyp kele jatqan balasyn aıap, áke júregi shydamaı bir sóz dedi:

— Balam, shamam kelgenshe men ózim júrip baraıyn. Júre almaǵanda kóterersiń. — Balasy úndemedi. Óıtkeni eń bolmasa sońǵy jolǵa janyn qınamaı shyǵaryp salýy kerek qoı.

Kóbine-aq salqyn bolatyn jeltoqsannyń kúni de búgin qas qylǵandaı jylyp, deneni bosatyp týr. İle qapshaǵaıy áli kóp jer. Qumǵa esken jantaq ta shapan etegin ustap qalyp, qumda kúmpildep kele jatqan sorly aıaqty ol da tejeı berdi. Ánsheıinde kúnniń kezin kólegeılep kórsetpeıtin túsi sýyq sup-sur bulttar da búgin jeń. Qansha jeńil, qury keýdesi qaldy dese de tiri dene ájeptáýir aýyrlyq jasady. Buırat-buırat buıyr qum taýsylar emes, kóz ushyna deıin sozylyp jatyr.

Tús aýyp, kún ekindige taıanǵanda Adal ábden sharshady. Jol ústindegi aıdaladaǵy jalǵyz tastyń janyna kelip ákesin arqasynan túsirip, dem almaq boldy. Qajyǵan ákede de shama joq, arqada kele jatsa da ol da sharshaǵan eken, qısaıyp jata ketti. Adal terin súrtip bolyp, qara tasqa dúmin tósep otyra bergende, qısaıyp jatqan áke kúlip jiberdi. Shamasy jetkenshe qatty kúlmek edi, nárikken ash adam kóp qatty kúlýge murshasy bolsa da, áli kelmedi. Degenmen áke kúlkisi balasyna oı saldy. Adal:

— Áke, nege kúldińiz? — dep surady.

— Suradyń ǵoı, balam, aıtaıyn, — dep bet-aýzynda qaýdıyp saqaly ǵana qalǵan, eki jaǵynda qyrym eti joq, qulaǵynan aryqtyǵynan kún kórinip turǵan Aqyl basyn kóterip aldy. Balam kótergende aýyr bolmaıyn dep bir aıdaı tamaq ishpegen, kúshten aırylǵan ol renjý sóıledi. — Osydan naq qyryq jyl buryn, ákemdi jardan sýǵa laqtyrýǵa apara jatyp men de týra osy qara tasqa otyryp dem alǵan edim.

Iapyraı dep, oılanyp ketti Adal, erteń meni de balalarymnyń bireýi İle qapshaǵaıynyń qara tasynan sýǵa laqtyrady-aý. Buǵan qalaı osy ýaqytqa deıin mán bermegenmin. «Ógizge týǵan kún buzaýǵa da týady» degen atalarymyz qaldyryp ketken danyshpandyq naqyl naǵyp eń bir jannyń oıyna kelmegen? Ákemizdi «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama» dep jardan laqtyramyz, tipti biz tórt aıaqty haıýannan da jaman boldyq qoı. Joq, biz naǵyz haıýanbyz. Tek tilimiz bar, eki aıaqty haıýanbyz. Áıtpese ákemizdi óltirgeli bara jatyp, ony kóterip barǵan ıemizdi alǵan. Kóterip barǵanymyz ne, óltirgenimiz ne? Óltirgeli bara jatyp kótergenimizdi adamgershilik dep uqqanymyz ǵoı, shamasy. Álde bul taǵdyrdyń bizdi keleke qylǵany ma?! Alpysqa kelmeı ajalynan mert bolsa, onda ǵoı ákemizge jylaımyz. Óı, óıtip jylaǵan kózdi shel qaptasyn. Ondaı óp-ótirik jylaǵan kózdi aǵyzyp jiberý jón bolmas pa?! Eger alpysqa kelmeı ólgen ákemizge jylaıtyn bolsaq onda ólmeýge tıisti aıaq-qoly balǵadaı ákemizdi nege óltiremiz?!

Adaldyń jan dúnıesinde álem-tapyryq oı birin-biri qýyp, surapyl soǵys júrip jatty. Túnerip biraz úndemeı tuńǵıyq oıǵa shomyp, dúnıeni sharlap ketti. Esin jıǵandaı bolǵan bir sátte, ákesine qaıta saýal qoıdy:

— Áke, bul áke óltirý degen pále qaıdan shyqqan? — Aqyl ony aıtqysy kelmeı, biraz qıpaqtap otyrdy. Aqyry «sońǵy tilegim bolsyn» dep qıylyp bolmaǵan soń:

— Qıylyp, qınalyp suradyń ǵoı, balam. Endi aıtaıyn,— dep, Aqyl ıtinip balasyna jaqyndaı tústi. Elsiz dalada daýsyn bireý estip qoıatyndaı sybyrlaı sóıledi. Býdan qatty sóıleýge Aqylda kúsh te joq edi. — Meniń ákem aıtar edi, bul bir ómir óksiter zańǵa aınalyp ketken zulymdyq is jeti jasymda jarıa boldy dep. Ol bir qubyl zamanda elde Aran degen ákim bolsa kerek-ti. Ákim óz tóńiregindegi órenkigen noıandardy birine birin aıdap salyp, kerildestirip qoıyp, kesepatty qoldan jasap, solarǵa bılik aıtqan bolyp otyrady eken. Sol bir qyryq pyshaq bolyp, qyrqysyp otyrǵandardyń biri ábden ishinen yza bolyp býlyǵyp júredi de, aqyly azdaý Aramy degen hanzadany ákesine aıdap salady. «Seniń de taqqa otyrar, baqqa batar keziń boldy. Sumyraı ákeń ózi ólmeı seni orda mańyna jolatar emes. Jasy da birazǵa — alpysqa keldi. Seniń el suraıtyn kezeńiń keldi», — dep. oı saldy.

— Ony qalaı júzege asyramyz? — dep suraıdy Aramy.

— Tańerteń ákeń Kórtoǵaıǵa balyq aýlaı barady. Sonda quzdan qulatyp jiber, — deıdi zymıan ýázir, Ol zamanda Kórtoǵaı erneýine kelip, tipti keıde arnadan asyp, dalaǵa jaıylyp ketip jatsa kerekti. Onyń ústine bul óńirde zil de, pil de, qyrys ta qaptap júredi eken. Sarymaǵyn shubatqan ólekshin jalǵyz-jarym adamdy jaryp jeıdi eken. Qazir de jolbarys az emes qoı, — deıdi Aqyl Adalǵa taǵy da jaqyndaı túsip, — sonda da ol zamanda alanyn ertken taýtan, barys taýdan etekke deıin túsetin mezgilderi bolady eken. Sondyqtan syrtqa shyqqan adam er qarýy — bes qarýdy túgeldep, saýyt-saımanyn saılap ketedi eken. Sóıtip Kórtoǵaıǵa barǵan Arandy balasy Aramy artynan ańdyp baryp quzdan qulatyp tynǵan. Sonan soń han taǵyna otyrǵan soń Aramy ezin aqtaý maqsatymen «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama», degen ámir bergen, demek alpysqa jetken soń ákeńdi degen. Mine, balam sol Aramynyń jaýyzdyǵy osy kúnge deıin tálim bolyp qalsa kerek.

Aqyl osylardy aıtyp bolyp jan-jaǵyna, aýyp bara jatqan kún kezine qarady. Sodan soń «kúni bitti» degen osy eken-aý dep oılady. Bul oıymdy balam bilip qoıdy ma degendeı, Adalǵa da jaltaqtap edi, ol tipti basyn kótermeı tuńǵıyqqa batyp ketipti. Áke balasyn qatty aıady. Eki ottyń ortasynda otyr emes pe, ol shynymen. Qalaı-aq óz ákesin ózi qıady jáne bireý emes, ózi kópe-kórineý quzdan aryny qatty İlege laqtyrýy kerek.

— Balam, — dedi balasyn aıaǵan áke, — meni músirkemeı-aq qoı. Kún bolsa aýyp barady, Kepi aldynda jolbarystyń jortar shaǵy bolmaı, el shetine jetýiń kerek. Júrelik. — Ol ornynan tura bermek bolyp, jalpań etip qulap tústi. Ákede qaýqar qalmaǵan. Endi ákesin bala aıady. Ol ornynan qozǵala qoımady. Naq osy bir sátte ákemdi óltirip ne baraqat shegemin, odan da ákemdi saqtaýdyń jolyn oılaıyn dep bekindi de, jol azyqqa alǵan jıde talqany turǵan dorbanyń aýzyn sheshe bastady, Dorbanyń búkpeli erneýin qaıyryp, talqandy jeýge yńǵaılap áke aldyna tartty. Áke taǵy da talqannan tatyp almady. Adal oılana otyryp, talqannan bir-eki ýystap óz aýzyna quıdy. Sonan soń ol ornynan turǵanda, áke de arqasyna jarmasty. Biraq Adal betti tústikke buryp, basqa jolǵa tústi. Beti qystaý. Ákesi ústinde kele jatyp biraz tańdandy da, shal qulatatyn taǵy bir jer bar shyǵar dep qaıta til qatpady...

Túnniń bir shamasynda ákeli-balaly ekeýi úılerine qaıtyp keldi. Jerge túsip, úıge kirgen Aqyl shyrt uıqyda jatqan nemerelerin kórip, áz balasyn qushaqtap jylap jiberdi.

— Adalym, atyndy da Adal qoıyp edim, adal boldyń.

Sonymen shaldyń turaǵy júktiń arty. Adal úıi elmen aralasa kóshýdi qoıdy. Ne el turmaı jurttan buryn keship ketedi, ne eldiń :artynda qalady. Bári shaldy kórsetip almaýǵa baǵyndyrylady.

Bir jyly jaz tym qurǵaq boldy da, ózen, kól, bastaý-tumalar, qaınar-tomarlar sýy azaıyp baryp, naq tamyz aıy týǵanda qudyqtarǵa deıin qurǵap qaldy. Bul bir apat aınaldyrǵan eki-úsh kún ishinde boldy. Aldymen adamdar mal sútimen birer kún shel basyp edi, artynan sý ishpegen mal da sút bermeıtin boldy. Qoı mańyrap, sıyr móńirep, ıt ulyp, bári de ulardaı shýlady. El de, mal da qyrylatyn boldy, shóldep barady. Sabadaǵy qymyz, qaryndaǵy aıran, kúbidegi kóje, mestegi irkit, qysqasy suıyq ataýlynyń bári taýsylyp, ydystyń bári búrisip, keýip, kenezesi kepti. Sholpyp iship, shaıqap tógip júrgen balalar shýlap, joǵyńdy bile me. mazany alyp barady. Jurt osharylyp aqyl tappaı qysyldy.

Túnniń bir mezetinde Adal ákesine aqyl saldy. Ol ákege bolyp jatqan bar jandy alǵa tartyp, jurttyń qatty kúızelip turǵanyn aıtty. Ákesi oılanyp baryp ún qatty:

— Meniń bala kezimde osyndaı bir alapat bolyp edi, balam, múmkin sonyń bir qaıtalap soǵar kezeńi kelgen bolar. Jurtqa kelgen sol selebeden qutylar bir-aq amal bar. — dedi Aqyl, bireý esitip qoıa ma degendeı sybyrlaı sóılep. — Aýyldaǵy sıyrdy jınańdar da túıege minip, aldaryńa salyp qýyńdar. Sýdy sıyr tabady. Sýǵa shydamsyz mal da sıyr. Sol ábden sheldegende sý kezi bar jerdi ıiskelep, múıizin qadap, ókirip-baqyryp turyp alady. Sol jerdi qazsańdar, arqan boıy jerden sý shyǵady.

Tańerteń Adal aýyldaǵy sıyrdy jınap, túıege minip qýalady-aı kelip. Eki kósh jer júrgende, úlken bir ańǵardan shıli alqap kezdesti. Qalyń sıyr tana-torpaǵymen ókirip, jerdi ıiskelep, múıizin shanshyp turyp aldy. Ary-beri sıyrdy aıdap kórip edi, álgi jerden keter bolmady. Aýyl jigitteri jınalyp, sıyr ıiskegen alqaptyń eń shuńqyr jerin áp-sátte-aq kezektesip qazyp, talqan qyldy. Arqan boıy barǵanda ólekse qara batpaq shyqty da, arǵy jaǵynan qum, tas kórine bastady. Tas arasynan jylap, sý tamshylary da kórindi. Endi bir-eki kúrek alǵanda sýǵa da jetti. Kúrek ótpeı qalǵan tas astynan sý burqyldap, búlkildep júrip berdi. Mal da, jan da sýǵa kenelip, apattan aman qaldy. Adaldyń ataǵy elge jaıyldy.

Arada kóp jyl ótken. Kóktem kezi eken. Jan-janýar jandanyp, jondanyp, esimdik ataýlynyń bar tamyry balqyp, baryn jer betine jaıyp salǵan mamyr aıynyń ishi edi. El Kúrti qapshaǵaıyna, Tasmurynǵa keship, kektep otyrǵan, sút kóp, kemir az, balaýyz shaq bolatyn. Toǵyz sýdyń toraby Kúrti de keneresinen asyp, ótkel bermeıdi. Jurt joǵarylap baryp, onyń salalarynan ǵana at jaldatyp ete alady. Mal tóldetip, aq kóldetip otyrǵan el Kúrti jaǵalaýynda edi. Bir kúni han jarlyq berdi. «Kúrti qapshaǵaıynan ótetin jerinde sý astynda altyn kórinip jatyr, sony alý kerek. Soǵan jurt jınalsyn».

Ertemen Kúrti boıyna qapshaǵaıǵa jınalǵan jurt qumyrsqadaı qımyldaıdy. Altyn sýda kórinip jatyr. Han jarlyǵy qatty. Kórinip jatqan altyndy alyp shyqpasqa ne dep talaı bozdap sýǵa ketti. Talaı sulý qara jamylyp, talaı úıden «bozdaǵymdaǵan», «oı baýyrymdaǵan» daýys shyǵyp aza tutylyp qaldy. Qazaqtyń ózi sıaqty, kóp syr saqtaı bermeıtin, ańqyldaq kıiz úıdiń ishinde júk artynda jatyp Aqyl bárin de estip, bilip jatty. Biraq elimniń neden bolyp jatqanyn ǵana ańǵara almap edi. Túnde Aqyl balasy Adaldan ne bolyp jatqanyn surady. Adal bárin aıtty.

— Jurt qyrylmasyn, balam, — dedi Aqyl. — Altyn sýda emes bolar. Ol jarda turǵan shyǵar. Kóktemgi qarǵyn shaıyp shyǵaryp ketken ǵoı. Sýdaǵy altynnyń sáýlesi ǵoı. Aqyryn baryp jardan qaraı ǵoı.

Ertesine jurt jınalǵan kezde Adal da sý basyna keldi. «Men baram, men tabamyn» degender búgin de kóp edi. Bári de han aldynda bedelge ıe bolyp, marqaıyp qalmaq, syı-syıapat kermek, atqa, ataqqa jetip, ákimniń oń tizesin baspaq. Sýǵa túsýge daıyndalyp, eneden týmaı jalańashtanyp jatqandar janyna jetken ol kópke qarap sóıledi:

— Aý, halaıyq, — dedi Adal. Jurt siltideı tyna-qaldy. Turǵan tobyr sybyrlasyp, Adaldyń kim ekenin birine biri jetkizip jatty:

— Anaý jyly jurtty shólden alyp shyǵatyn Adal degen jigit.

— Iá, osy bir aqyl tabar.

— Taǵy da eldi selebeden qorǵap qalar. — Jurt sózi taýsylar emes. Adaldyń daýsyn birsypyra adam-aq anyq estip turdy.

— Aý, halaıyq, — dedi qaıta tamaǵyn kenep Adal, — bárimiz birdeı qyrylmaıyq. Men bir amal taýyp kóreıin. Sizder kishkene shydaı turyńyzdar. — Ol daıyndap kelgen qazyq pen toqpaqty, arqandy jerge tastady. Sonan soń ushy, úshkirlengen bir qulash qazyqty jardyń basyna myqtap jarym ortasyna deıin qaqty. Oǵan eki qarala qyl arqandy jalǵap ushyn beline, bir ushyn qazyqqa baılap, sýda turǵan sáýleniń tusynan jarǵa jaqyndady. Arqannyń ortasyn jigitterge ustatyp, shym-shymdap, azdan jiberip turyńdar degendi aıtty. Moınyna úlken atdorbany baýynan ildi. Sóıtip quzdyń astyna túsip ketti. Jardyń asty túıetaıly eken.

— Endi arqandy jibermeńder, osy qalypta ustap turyńdar, — degen daýys estildi jar astynan. Jurt qulaqqa urǵan tanadaı, bári demin zorǵa alyp tur. Tybyr etken birine barlyq adamnyń alakózi ata qaraıdy.

Jarǵa aıaǵyn tirep, Adal birese ońǵa, birese solǵa júr' , jardy baǵdarlap, aqyry altyndy tapty. Qoı basyndaı altyn jarǵa zorǵa ilinip tur eken, eki shetine Adaldyń qoly tıisimen túse ketti. Ol altyndy atdorbaǵa súńgitip jiberdi.

— Altyn joq boldy, — dep ústegiler shýlady. Naq sol shaqta Adal joǵaryǵa qarap aıǵaı saldy:

— Tartyńdar, arqandy! — Sál únsizdikten keıin túlki inin qazǵan adamdaı ústi-basy sary topyraq bolyp Adal jardan kóterildi. Atdorbadaǵy jurtqa ajal bolyp kelgen, talaıdyń túbińe jetken altyndy hannan basqa eshkim kórgisi kelmedi.

Hannyń bas ýáziri Ádil aqyl ıesi, baısaldy adam edi. Ol jurtty qaıta-qaıta selebeden qutqarǵan jigitti ordaǵa shaqyrýdy usyndy.

— Osynda bir syr bar, bul osynsha aqyldy qaıdan tapty, — dedi.

Sol sátte-aq Adaldy dedektetip han ordasyna jetkizdi. Adal bolǵan jaǵdaıdy tegis aıtyp, bul aqyldy ákesi bergenin han ordasynda jarıa etti.

Sóıtip Aramy qaldyrǵan «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama» degen tajaldy ádet Adal ákesine kórsetken adaldyqtyń tabanynda qaldy. Atadan aqyl alý sol Aqyl ólmeı aman qalǵan kúnnen adamzatqa olja boldy. Aramy jasaǵan aramdyqty Adaldyń adaldyq izeti jeńip, ol izet izbinge, odan jolǵa, odan úlken dástúrge aınalyp bizge mura bolyp máńgi qaldy. Búginde atamyz aramyzda, aqyly bizdiń basymyzda.

---