InfoHub Logo

Hasenova Batıma Ǵabdrashıtovna
Qaraǵandy qalasy
№10 jalpy bilim beretin orta mekteptiń
aǵylshyn tili páni muǵalimi

 

Qazir boı jarystyratyn zaman emes, oı jarystyratyn zaman.

Nursultan Ábishuly

Aǵylshyn tili – búgingi tańda jahandyq tilge aınalýda, óıtkeni bul tilde qarym-qatynas jasaıtyn elder sany artyp, aǵylshyn tilin úırenýge suranys artyp keledi. Sońǵy jyldary elimizde birneshe aıtarlyqtaı ózgerister bolyp jatyr. Bilim salasynda aǵylshyn tilin úırený men úıretýge degen qyzyǵýshylyq kún sanap ósip kelýde. Bilim berý ordalary úsh tildilik deńgeıge kóship, negizgi pánder aǵylshyn tilinde oqytylatyn bolmaq. Osy máselelerdi alǵa tarta otyryp,  aǵylshyn tilinde balalardyń erkin sóılep, oılaýyna jaǵdaı týǵyzýdy alǵa maqsat etip qoıdym. Ol úshin maǵan eń aldymen tıimdi ádis-tásilder men qural-jabdyqtar qajet boldy. Sondyqtan da qazirgi zaman talaptaryna saı aqparattyq kommýnıkatıvtik tehnologıalardy qoldanýdy jón kórdim.

Aqparattyq kommýnıkatıvtik tehnologıalardy ekinshi tildi úıretýde, ıaǵnı aǵylshyn tilin oqytýda tıimdiligi óte kóp. Sózdikpen jumys jasaǵanda, taqtadan sýretin kórsete s alasyń. Sózdikpen jumysta sózderdiń aýdarmasyn aıtyp otyrmaı, qımyl, is-áreketpen kórsetý arqyly túsintiremin. Sonda oqýshynyń mıynda sózdiń aýdarmasy jaqsy jattalyp qalady. Al qorytý sabaqtarynda test tapsyrmalaryn bir mezgilde barlyq oqýshydan alyp, tekserip te úlgerýge bolady.  Osylaısha, balanyń sabaqqa, pánge, sonymen qatar aǵylshyn tilin úırenýge qyzyǵýshylyǵy edáýir arta túspek.

Interbelsendi taqtany ár sabaqta utymdy paıdalana bilý kerek. ertegilerdi áńgimelegende, taqtadan qımyldardy kórsete otyryp, úıretýge bolady. oqýshylar taqtadaǵy bene jazbalar men sýretterge qarap otyryp, kórý daǵdysy artady jáne sol arqyly este saqtaý qabiletteri artady.

Qazirgi zaman balalary tez damyǵan, aqparattyq júıelerdi jyldam ıgerip alatyn, oqýlyq, kitap oqýǵa zaýqy joq emes pe?! Sondyqtan men osy AKT-ny júıeli, sanaly túrde qoldanamyn. Balalardyń aǵylshyn tiline jattyqtyrý tapsyrmalaryn dı jıi oryndaımyz. Mundaı tapsyrmalardy tómengi synyp oqýshylary qyzyǵa oryndasa, joǵary synyp oqýshylary senimdi oryndaıdy. Tapsyrmalar balalardyń jas ereksheligi men synyptaryn eskere otyryp, kúrdelenip otyrady. Mıysaly, 1-synyp oqýshylary taqtadan sýretterge qarap, sol sózderiń aǵylshynsha aıtyrýyn úırense, 2-synyp, taǵtada berilgen sýretterge qarap sóz tirkesterin, 3- synyp sóılemderdi, joǵary synyp oqýshylary sóılesim nemese mátin qurastyra alýlary kerek.

Sonymen qatar beıne jazbalar arqyly sergitý sátin jasaımyz. Beıne jazbadaǵy is-áreketterdi qaıtalaı otyryp, etistikterdi jattaıdy.

Eń bastysy sabaq barysynda tek aǵylshynsha sóılep, surap otyramyn. Túsinbegen sózderin ym-ısharamen kórsetip, túsindirýge áreket jasaımyn. Eger balada ynta tómen bolǵan jaǵdaıda, qosymsha tapsyrmalar berip, qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa, yqylasyn oıatýǵa áreket jasaımyn. Men úshin árbir balanyń aǵylshyn tilin erkin túsinip, sóıleı bilgeni óte mańyzdy, óıtkeni bul til onyń bolashaǵynda qajeti mol bolady.

Aqparattyq kommýnıkatıvtik tehnologıalardyń kómegimen oqýshylar aǵylshyn tilinde sóılesimge túse alady. Mátinderdi aýdarma jasap, maǵynasyn túsine biledi. Jáne de eń mańyzdysy úırengen jańa sózderin ómirde qoldanady. Búgingi kúnde qazaq nemese orys tiliniń qoldanysynda kóptegen aǵylshyn sózderi júr, degenmen, biz olardyń aǵylshyn tiliniń sózderi ekendigine mán de bermeımiz. Óıtkeni ol sózder sol tilderge enip, sińisip ketti de, adamdar keıbiri bilse, keıbiri bilmegen túrle aıta beredi. Mundaı sózder azyq-túlikterde, ónerkásipterde, bilim men ǵylym, medısına salalarynda kóptep kezdesed.

Aǵylshyn tili sabaǵynda aqparattyq kommýnıkatıvtik tehnologıalardy keńinen paıdalana bilý de muǵalim sheberligin talap etedi. Eger de muǵalim jan-jaqty bilimdi, ári ádisteme jaǵynan sheber kelse, kez kelgen shákirti ekinshi tildi meńgere alady, tek tájirıbe aýysyp otyrsa bolǵany.  Joǵaryda aıtylyp ketkenindeı, aǵylshyn tili – jahandyq til bolmaq. Búldirshinder sanasyna osy uǵymdy sińdire otyryp ta úırenýge qyzyǵýshylyǵyn eki esege arttyrýǵa bolady.

Albert Eınshteın «Men esh ýaqytta esh nárse úıretpeımin, tek qana olardyń oqýy úshin jaǵdaı jasaımyn» deıdi. Sol sıaqty men de balalarǵa aǵynshyn tilin úırenýlerine jaǵdaı jasaımyn. Aqparattyq tehnologıalardy sabaǵymda qoldanyp otyramyn. Oqýshylar ár sabaq barysynda suraqtar jaýdyryp otyrady. Men buǵan óte qatty qýanamyn. Jáne de sózimdi bylaı qorytyndylaǵym kelip tur:

 Eshteńe suramaıtyn adam eshteńe úırenbeıdi.

Fýller Torı

 

---