I
Ózen de joq syımaǵan arnasyna,
Jylǵa da joq dalamen jalǵasýǵa.
Tasta tunǵan jańbyrdyń tamshysyndaı,
Qalaı bitken myna kól taý basyna?!
Móldireıdi, qaraıdy qarǵa, shyńǵa,
Jalǵyzdyqtan jamandyq bar ma, sirá.
Qansha ǵasyr ótti eken, qansha zaman?
Qansha urpaq ketti eken, qanshama adam?
Qansha shyrsha ósti eken, qulady eken,
«Jetim kólge» qaraýdan sharshamaǵan?
«Jetim kólden» sý ishken qansha maral,
Qansha kıik qaldy eken saı-salada?
Qanatynan úzilip án-samaly,
Qanshama aqqý ketti eken - ańsaǵan án?
Ortaımaǵan «Jetim kól» tolmaǵan da,
Bolǵan ómir uqsaıdy bolmaǵanǵa.
Syzat ta joq betinde, syzyq ta joq,
Aıdynyna aqqýy qonbaǵan ba?!
Qyzǵyshtary qıqýlap, qorǵaǵanda,
Sorlaǵanǵa uqsaıdy, sorlaǵanǵa,
Shúregeıler aıdynyn qorlaǵanda,
Kókqutandar qanatyn qomdaǵanda...
Beý, dúnıe-aı, aqqýlar oralǵanda,
Aıdyn kóldiń ıesi jol alǵanda.
Jetisip bir «Jetim kól» qalýshy edi-aý,
Tynýshy edi-aý, teńselgen qara orman da.
Taıanǵanda aqqýlar qonar mańǵa,
Basýshy edi-aý, baıyzyn bar arman da!
Qanatynan aqqýdyń balapandap,
Án ushatyn sympyldap tań atarda.
Súıinshi ber degendeı bir tolyqsyp,
Sybyrlaıtyn «Jetim kól» Alataýǵa.
Tyna qalyp bulbul da jaǵa-talda,
Qaraıtuǵyn aıdynǵa, aq otaýǵa.
Tań men kúnniń arasy taıanǵanda,
Taýdyń basy alaýmen boıalǵanda,
Tiriletin taýdaǵy bar tirshilik,
Qanatynan aqqýdyń oıanǵan ba?!
Kómeıinde tátti úni bylaı qalyp,
Jaǵa-talda jas bulbul tur oılanyp.
Jetti aqqýlar.
Túgendep «Jetim kólin»,
Jaǵalaýda ushyp júr shyr aınalyp,
(Birden kólge qonbaıdy qulaı baryp.)
Sondaıtuǵyn, aqqýlar sondaıtuǵyn,
Asyǵystyq olarda bolmaıtuǵyn.
Qomaǵaı kókqutandar sekildenip,
Jalp berip, jaǵaǵa kep qonbaıtuǵyn.
Sondaıtuǵyn, aqqýlar sondaıtuǵyn,
Aq músin aıdynǵa kep ornaıtuǵyn.
Áldılep aq tósinde, bermeı tynym,
Aq aıdyn aq músinin terbeıtuǵyn.
Bul kólge myltyq alǵan saıatshy emes,
Tiri jan aıaq basyp kelmeıtuǵyn.
Aqqýlar aman-esen qaıtqanynsha,
Sýyna «Jetim kóldiń» shóldeıtuǵyn.
(Sýymen syrqattaryn emdeıtuǵyn.)
Urpaqtan urpaq alyp jalyqpastan,
Sondaı bir dástúr bar-dy qalyptasqan.
Zamannan zaman ótken, jańarǵan jurt,
Aqqýyn aıdyn kóldin, nalytpastan
Dástúrin attamaǵan, anyq basqan.
Sondaı bir dástúr bar-dy jaryq shashqan,
Bir urpaq bir urpaqqa alyp qashqan.
Qaısybir qıyn-qystaý aı, kúnderde,
Shoıryltyp, tússe-daǵy qaıǵym belge,
Alańsyz aqqýymdy atpasyn dep,
Jatqa da dastarqandy jaıdym tórge,
Aqqýlar uıyqtaǵanda aıdyn kólde...
...Oralmady aqqýlar osy mańǵa,
Jyldar ótti, baıǵustar shoshyǵan ba?
«Jetim kól» jetimsirep qala berdi.
Arman-aı, aqqýymen qosylar ma?!

II
Bala jatyr tósekte, albyraǵan,
Áke jatyr edende, qaljyraǵan.
Tún kúzetip ana otyr, qos janary
Sharasyzdan sharshaǵan, jaýdyraǵan.
Túni mynaý - tamyzdyń maýjyraǵan,
Taýyń anaý - shymyldyq salbyraǵan.
Bıik baryp jaralǵan jer betinen,
Sol baıyrǵy «Jetim kól» kelbetimen.
Aıdynynda aqqýlar uıyqtap jatyr,
Saıdan soqqan samalmen terbetilgen.
Jer betinde tynyshtyq, kól betinde,
Qaýyshypty qara orman, kól de, tún de.
Bala jatyr tósekte kúıip-janyp,
Balasynyń ana otyr kúıin baǵyp.
Qaıdaǵy bir qatygez, surqaı oılar,
Mıyn qaryp barady, mıyn qaryp.
«Sarqytyndaı ólimniń qalǵan qarǵa,
Ekeý bolsa, dúnıe-aı, arman bar ma!..»
Arakidik nazaryn aýdarady,
Tórt búktelip edende qalǵan jarǵa.
Qaýiptenip túnderge, tańdarǵa da,
Ún shyǵarmaı ish qusa, zarlaýda ana.
«Mana, kúndiz, táýip shal ne dep ketti?!
Álde ótirik, álde shyn demep ketti...
-Aqqýmenen balany alastańdar,
Dedi-daǵy jáıimen jónep ketti...»
-Tursańshy,taıaý qaldy tań atýǵa,
Netken jansyń sanasyz jaratylǵan?!
Manaǵy táýip shaldyń aıtqan sózi,
Umytylyp ketti me sanatyńnan?
...Aınalaıyn aqqýdyń qanatynan,
Qaıtemiz, ol da adamǵa bola týǵan.
«Jetim kólge» baryp qaıt tań jamylyp,
Tań atqansha qalaıda taýǵa ilik.
Bireýlerdiń kózine túsip qalyp,
Dúrliktirme jurtyńdy, salma búlik!
Kim bilsin, múmkin, bári jalǵan úmit...
-Apyr-aı, qalaı baram, qalaı baram?!
Atarmyn aqqý qusty qalaı ǵana?!
Aıdynnyń aqqýlary uıyqtaǵanda,
Órgen mal, ósken shyrsha abaılaǵan,
Barlyǵy qasıetke qaraılaǵan
Oq atam qasıetke qalaı ǵana?..
Barmaımyn, bara almaımyn, qalaı baram?!
Adýyndy jan eken alǵan jary:
- Jalǵyz uldan artyq pa, jalǵan bári\'!
Balam ólse, baqyttyń keregi ne?!
Topan sý basyp ketsin qalǵandaryn.
Perzent surap nesine armandadyń?!
Qurysyn onsyz seniń janǵan baǵyń!
Myltyqty ákel!
Atty ertte!
Jalǵan bári!
...Oıatyp dúnıeni del-sal qylyp,
Tamyzdyń tańy da atty tamsandyryp,
Saı-saıdan boshalaǵan bozala tań,
Taýdaǵy tirshilikke án saldyryp,
Emindirip, eriksiz qarsy aldyryp,
Bulbulǵa dúnıege jar saldyryp,
Tamyzdyń tańy da atty tamsandyryp.
Qasqa tań.
Bulbúl úni.
Kól betinde,
Aqqýlar uıyqtap jatyr terbetile.
Bas baǵyp jaǵada otyr jalǵyz ana,
Tańdanyp tákappar qus kelbetine.
Tyǵyp ap tumsyqtaryn mamyǵyna,
Aıdyn - tósek, aspandy jamylýda.
Arsha, shyrsha, jartastar jaǵadaǵy,
Suǵynyp, bári kólge tabynýda.
Alasuryp, qan oınap tamyrynda,
Ana-júrek typyrshyp, qabynýda,
He qylaryn bile almaı, jabyǵýda.
Asqar belden kún nury shashyrady,
Shashyrap, ol da kólge bas urady.
Qus appaq, aıdyn appaq, nur da appaq,
Appaq nur - appaq nurǵa qosylady.
Kól - kókke ,kók - kólge kep asylady,
Uıqy aqqýlardyń ashylady.
Sulýlyqqa suqtanyp, qashyp áli.
Ana-júrek solq etip, basylady.
Qyzǵanyp, qyzǵysh baıǵus shyr aınaldy,
Abyrjyp ana-kóńil myń oılandy.
Ǵazızdiń kózinde emes, kóńilinde,
Aıdyn kól astan-kesten laılandy.
Dástúr, yrym, jáıimen qudaı qaldy,
Jalǵyz uldan basqasy bylaı qaldy.
Aıdynnyń aqqýynyń orynynan
Kórgendeı, kózi tunyp, qumaılardy.
...Aqqýlar...
Aqqý moıyn, súmbe qanat,
Alańsyz taranýda kúnge qarap.
Aıdynnyń erkeleri, bilmeı turmyn,
Etermin taǵdyryńdy kimge amanat?!
Jany sulý aq erkem, ary sulý!
Bir mamyǵy maıyssa aýyrsynyp,
Taraq etip tumsyǵyn, taraıdy kep,
Taraıdy kep, taraıdy qaýyrsynyn,
Qum tursa da bir túıir aýyrsynyp,
Jany sulý aq erkem,ary sulý!
Aq qanatyn sabalap, asyr salyp,
Birde sýǵa súńgıdi basyn malyp.
...Oınasynshy, oınasyn erke qustar,
Tynyshtyǵyn olardyń qashyrmalyq.
Mergen otyr jaǵada.
Eı, aqsha bult,
Jaýlyǵyńmen olardy jasyr baryp.
Bas baǵady shyrshanyń qalqasynan,
Qarýynan qolynda qan sasyǵan.
...Al, aqqýlar,
Aqqýlar taranýda,
Sýsyp túsip, sý monshaq arqasynan.
Qaraıdy ana shyrshanyń qalqasynan.
«Sirá, sorly joq shyǵar menen ótken,
Qulynymnyń qasynan nege ketkem?!
Oshaq qasy, ot basy, kórmeppin ǵoı,
Dúnıe-aý, sen osyndaı keremet pe eń?!»
Ana otyr.Ozbyr oılar qamalaýda,
Qamalaýda, áldekim tabalaýda.
...Aqqýlar aq aıdyndy qaldyrdy da,
Tartty kep, ana otyrǵan jaǵalaýǵa.
Shoshymaı sholjań ósken batyrlaryń,
Ana otyrǵan shyrshaǵa jaqyndady.
Kózi tunǵan beıbaǵyń, top aqqýǵa,
Bilmeı qaldy myltyqtyń atylǵanyn.
Kózdiń aldy kók tútin, aqyl jarym
Bilmeı otyr jańaǵy tynyshtyqtyń,
Sút uıyǵan tegeshin sapyrǵanyn!..
Iý-qıý kól mańy, astan-kesten,
Jer aınalyp, taý qulap, aspan kóshken.
Jańǵyryǵyp, jar salyp, jartastar tur,
«Jetim kóldiń» qaıǵysyn bastan keshken,
Kórip-bilip, tanypty tastar da esten.
Alyp aspan astyna syıa almaı bir,
Aıdyn kólin aqqýlar qıa almaı júr.
Móldiregen «Jetim kól» kókke qarap,
Móltildegen kóz jasyn tyıa almaı tur,
Aıdyn kólin aqqýlar qıa almaı júr.
San aınalyp, suńqyldap ushty-daǵy,
Sapar jolǵa mezgilsiz tústi-daǵy,
Betin túzep, batysqa baǵyt alyp,
Qarǵys atqan mekennen kústi bári.
Taý jańǵyrtyp, tamasha qustyń áni,
Qosh aıtysyp kólmenen, ushty bári.
Kól betinde kólbeńdep, jaraly aqqý,
Usha almaıdy, ushpaq bop- kúsh qylady...
Syńar qanat synyq qus baılaýda tur,
Taǵy biri aıdynda jaırap jatyr.
Qan aralas qalqyǵan mamyǵymen,
«Jetim kóldiń» tolqyny oınap jatyr.
...Qasıetke oq atyp, joıǵan paqyr,
Qalaı alyp keterin bile almastan,
Súle-sopa, jaǵada oılaýda qur.
«Jetim kólden» sán ketti mana tunǵan,
Aqqý ketti, án ketti qanatyńda.
Asqar-asqar taýlardan asyp ári,
Shyń-kuzdardyń ún qaldy qabatynda.
Aqqý áni estilmeı qalatyn ba?
Alataýdan úziltip, Qarataýǵa,
Jańǵyryǵyp jartastar taratýda...

III
«Jetim kóldiń» basynda jylqy jatqan,
Dóńge shyǵyp, qart turǵan jylqy baqqan
«...Apyr-aı, bul kim boldy, tańsáride,
Kórgensiz, kól basynda myltyq atqan?!
Qustardyń záre-qutyn shyrqyratqan,
Neǵylǵan qanypezer qulqy qatqan?!
Myltyqty atarlyqtaı kólge kelip,
Apyr-aı, joq edi ǵoı elde jelik...»
Myltyq daýsy, qustardyń shýlaǵany -
Shydamyn aldy qarttyń bermedi erik.
«Bul mańnyń adamy emes, sirá-daǵy,
Bileıin, tabaıyn da bir amalyn.
Qarýy bar kázzapqa quryqpenen
Umtylsa, qalaı qaırat qyla alamyn?!
Jón bolar alys turyp suraǵanym...»
...Aqqý úrkip,batysqa bet túzegen,
Qamshy basty atyna, shydamady.
Alys turyp, aqyrdy qyr basynan:
«Berekesin bul jerdiń kim qashyrǵan?..»
Óńim be, túsim be dep tańdanady,
Kóz almaı oramaldy urǵashydan,
Kóz almaı súle-sopa tulǵasynan:
- Eı!
Kimsiń?
Tirisiń be?
Janyń bar ma?
Aqqýdy nege atasyń, aryń bar ma?!
Tastaǵyn qarýyńdy, kelgin beri,
Kelgin beri, keýdeńde janyń barda!
...Baıǵus áıel ún-túnsiz jylap turdy,
Qarttyń úni meń-zeń ǵyp qulaqqa urdy.
Qolyndaǵy myltyǵyn qulashtap kep,
Bógelmeı, «Jetim kólge» laqtyrdy.
Qartqa qaraı aqyryn aıańdady,
Qarýsyzǵa qart keldi, aıanbady.
...Kózinen jas,kóńilinen zar tógilip,
Bolǵan jáıtti kelini baıandady.
-Áı, balam!..
Bolmady ǵoı, bolmady ǵoı...
Qasıet ketti Kólden, sorlady ǵoı.
Táýiptiń aıtqanynyń bári ótirik,
Atqa min, aýylǵa qaıt, oljany qoı!..
Min atqa. qaıt aýylǵa taǵat qyl da,
...Bilmeımin, cop attyń ba, baq attyń ba?!
Aqqýǵa kezenerde, yrym jasap,
Tym qursa saýsaǵyńdy qanattyń ba?
-Álek bop, arpalysyp sor-qaıǵymen,
Joq ata, jasamadym ondaıdy men...
Jasymnan estigenim bar-tyn edi,
Áıteýir aqqý atqan ońbaıdy dep...
-Solaı, solaı...
Amanat bir qudaıǵa...
Qaı-qaıdaǵy túsedi kurǵyr oıǵa...
...At basyn shuǵyl buryp, taıyp turdy,
Qart tastap - neler sumdyq syrdy boıǵa.
Bári umyt: baqytyń da, baılyǵyń da,
Kúlki shattyq, kúızeltken qaıǵy, muń da.
«Jetim kól» jetimsirep qalyp qoıdy,
Bir óli, bir tiri aqqý aıdynynda...
Bar ómirden kóńili shaılyǵýda,
Baıǵus ana erkinen aırylýda.
Áldeneden sum júrek seskenedi,
Arakidik áldene es beredi.
Tabıǵattyń, taýdyń da, aqqýdyń da,
Baıǵusqa bolmaı qaldy esh keregi.
Keledi ana, sezbeıdi eshteńeni.
Baı umyt, álsiz jatqan bala da umyt,
Qaıtqan qustaı alystap barady úmit.
Kólimenen qoshtasqan aqqý úni,
Qulaǵyna keledi arakidik.-
Ómir emes ómiri, qorashtaıǵan,
Baıǵus ana tirlikten qalas qalǵan.
Keledi ana, qarabet qaraqshydaı,
El men jerden birjola alastalǵan
Appaq nurdy kóre almaı aq aspannan,
Tún-túnekte beıne bir adasqan jan.
...Abyr-sabyr, úı mańy dúrbeleń-di,
Alǵash ana abyrjyp, bilmegen-di.
At ústinen túse almaı qatyp qaldy
Melshıip, bilmeı til men ún degendi
Bilmeıdi, qaıda keldi, kimge keldi.
Óń be, tús pe, áıteýir talasýda,
Óli menen tiriniń arasynda.
Otyrǵandaı «Jetim kól» jaǵasynda,
Aqqý jatyr kóziniń sharasynda.
Aýnap túsip atynan, úıine endi,
Esine alyp erin de, balasyn da.
Ólip jatqan ulyna qarasyn da,
Qalsyn ana «Jetim kól» jaǵasynda,
Óli menen tiriniń arasynda.
...Appaq nurmen shomyltyp aınalany,
Aq sáýlemen aıdynnyń oınaǵany,
Kóz aldynda...
Qulaqtan keter emes,
Tańda bulbúl tamyljyp saıraǵany,
Kóz aldynda - aqqýdyń jaıraǵany.
Syńar kanat, synyq qus - jaraly aqqý
Óli aqqýdan kete almaı aınalady.
Aq tósek - appaq aıdyn, aqqý - bala,
Jaraly aqqý sekildi jattyń ba, ana?..
«...Myna jatqan «Jetim kól», myna aqqýdy,
Óz qolymmen óltirdim, attym jańa...
Joq!
Men emes...
Men atpadym...
Keshe gór, keshire gór, jaratqanym?!»
Ǵazız ana, erbeńdep eki qoly,
Jıylǵan jurtqa qarap alaqtady.
Kúledi, birde jylap, zarlanady,
Kókke qarap, bekerge qarmanady.
Birde únsiz, melshıip tyń tyńdaıdy,
Qulaǵynda aqqýdyń arman-áni.
Aldymen jurt ún-túnsiz tańdanady,
Qybyr-sybyr artynan jalǵanady...
Birde ana kókke jaıyp alaqanyn:
«Qazir, botam...
Minekı, tań atady...
Qazir, botam, aqqýmen ushyqtaımyn...
Jazylasyń qulynym...balapanym!
Qasıet!..
O, qasiret!
Osyndaı ma eń?!
Sorymnyń qalyńdyǵy shashymdaı ma eń!..
Qasıet!..
Qasıetter ushyp ketti,
Qasiret!..
Qasymdaǵy dosymdaı ma eń!..
Qasıet... Qasiret...
Qasiret... qasıet...»
EPILOG
...Sol ketkennen mol kettim, oralmadym,
Jerdi ańsaımyn...
Jalǵyz-aq sol - armanym.
Qıyn eken, qımasyń eki birdeı,
Kóz aldyńda ǵaıyp bop joǵalǵany...
Kórdiń be bir-birine dóp kelýin,
Bir qyrsyq bir qyrsyqpen shektelýin?
Balam-aı, mynaý ómir-darıanyń,
Bilmeısiń qaıda ekenin ótkeliniń.
Aqqýlar...
Ańyz kóp qoı olar jaıly,
Kózińmen kórgenińdeı bola almaıdy...
Tek qana tynyshtyqta uıyqtaıdy olar,
Shoshysa, ekinshi ret oralmaıdy.
Ornynda eken «Jetim kól», joǵalmapgy
Ortaımapty, nemese tola almapty.
Jaǵalaýyn jaýypty jasyl jalbyz,
Qasıetti aqqýlar oralmapty.

---