Búgin janym órtke oranǵan janǵa uqsap,
Búgin janym tym ańsady ot qushaq.
Jyndy júrek tyǵylady aýzyma,
Tilim-tilim tilse kelip ý pyshaq...
Búgin júrek otty qaraq izdeıdi,
Búgin júrek kúshti araq izdeıdi.
Qushar edim... isher edim... jylar em...
«Sen» deýshi joq, Bári de shet: «Siz» deıdi...
Alasurad, jyndanady jas júrek,
Qaraq kerek. Araq kerek! He kerek!
Bári de joq, jalǵyz joldas - qıalym,
Jubatady aıtyp maǵan tátgi ertek...
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Erte kúnde eshki júni bórte eken...
Han Abylaı nemeresi Kene han
Aspanǵa órlep zaýlap janǵan órt eken.
Ertedegi adamdardyń bári de er,
Tún jaǵynda el bar eken orys der.
Orys eli Arqaǵa qol salǵan soń,
Jas Keneniń júreginde qalyń sher.
Elim deıdi, jerim deıdi, janady,
Jetkinshegi Er Naýryzbaı balany
Ertip alyp, qorǵamaq bop qazaǵyn,
Abylaıdyń ala týyn alady.
Tý alady, orys elin shabady,
Er talmaıdy, asta tulpar talady.
El-jurt izdep Alataýǵa barǵanda
Óz baýyry qyrǵyzdan qaza tabady...
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Esil Kene zaýlap janǵan órt eken.
Jas bóriden, sol erinen aırylyp,
Alty alashtyń júreginde dert eken.
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Han Kene óldi, Naýan da óldi aqbóken.
Tulpar ólse, qalmaı ma onyń tuıaǵy,
Tartyp týǵan artynda uly joq pa eken?!
Kene artynda jas arystan Syzdyq bar,
Tós ústinde jelkildegen qara jal.
Erden týǵan erdiń jolyn qýady:
Er ımany - el, aınymaıtyn elim - jar.
Jap-jas Syzdyq qorǵamaq bop qazaǵyn,
Tý kóterip, qarǵa ildi sadaǵyn.
Balaýsasyń qandy maıdan kórmegen,
Qutty qadam bolǵaı edi, qaraǵym!
Syzdyq batyr tulpar atyn erttegen,
«Alty alashym, endi maǵan er!»- degen.
Kóp soqqy jep, súle bolǵan sorly alash,
Alty alashtan alty adam da ermegen.
Alty alashtan alty adam da ermegen...
Alash sorly keleshegin kórmegen.
Orys aldy, qımyldaǵan qazaq joq,
Qaıran Syzdyq qusa boldy shermenen.
Qaıran Syzdyq elden úmit úzedi,
Jap-jas Syzdyq elden, úıden bezedi.
Jatyp ólmeı, jortyp júrip ólem dep,
Túrkistannyń betpaq shólin kezedi...
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Syzdyq erdiń júregi sher, dert eken...
Aryp-ashyp bir qopanyń boıyna
Kelgen kezde - qas qaraıǵan, ymyrt eken.
Qarańǵy tún jerge kebin tósedi,
Qonaıyn dep Syzdyq attan túsedi.
Qorektenbek bolyp jatar aldynda,
Qanjyǵadan qos qorjynyn sheshedi.
Qorjyn ishi bólek-bólek qalta bar,
Qalta tolǵan meıizdeıin malta bar.
«Shól dalada jalǵyz otyr er balań,
Jel-aý, jel-aý, alty alashqa aıta bar!»
Moıynǵa alsa, adam kónbek qıynǵa,
Jalǵyz ózi qalyń qopa boıynda
Shaqpaq shaǵyp, ot tutatyp Syzdyq er
Otyr edi, eshnárse joq oıynda.
Túkti qabaq jaýyp túsken kózine,
Ushqyn shashyp, ot oınap tur kózinde.
Qyrly muryn, qyrmyzy erin, qap-qara
Tikenekteı túk shyǵyp tur júzine.
Qol - ıekte, basy tómen ıilgen,
Tegi, oıda ǵoı batyr jany kúıingen...
Bir mezgilde... syldyr-syldyr... qamystar,
Jel me álde qamysty qushyp ıirgen...
Jel bilinbeıd, syldyr... syldyr... kóp qamys.
Syldyr... syldyr... jaqyndady jat dybys.
Dybys tyndy. Bu ne boldy? He eken?
Álde erge shapqaly tur jolbarys?
Sol mezette qamys aqyryn ashyldy,
Áldekimge tájim qylyp, bas urdy.
Aı men kúndeı bir kelinshek sylanǵan
Shyǵa keldi, balqyp nury shashyldy.
Syzdyq otyr oı ushyna shyǵa almaı,
Kim ekenin, ne bolǵanyn uǵa almaı.
Sylańdaǵan sulý kelinshek keldi de,
Amandasty qolyn jeńnen shyǵarmaı.
Jeńin berip sulý kelinshek sylańdap,
Tal shybyqtaı júzge ıilip burańdap,
Syzylyp qana janǵan ottyń basyna
Otyrdy aqyryn juldyzdaıyn jymyńdap.
Syzdyq sonda kármen qabaq túıedi,
Sulý kelinshek bosatpady júıeni.
Kózinen ot, qabaǵynan qar jaýdy,
Bir kóz salyp, kim ekenin túıedi.
Has batyr ǵoı, qysylmady, saspady,
Synamaqqa bir malta alyp tastady.
Sulý kelinshek bylq-sylq etip qylmyńdap,
Maltany aldy, jeńin taǵy ashpady.
Kóńil túıgen nárse endi boldy anyq,
Syzdyq batyr qabaǵynan qar jaýyp,
Kelinshekke qaharmenen: «Ket!»- dedi,
Belindegi sadaǵyn sheship qolǵa alyp.
Sulý kelinshek «hı-hı-hı» dep kúlgendeı,
Dybysy shyqpaı, ishegi qatyp ólgendeı,
Bylq-sylq etip túregeldi sýdyrap,
Sýdyr-sýdyr jansyz jibek júrgendeı.
Syldyr-syldyr sybyrlasty kóp qamys,
Tek turmaıtyn, jybyrlaıtyn jelaýyz.
Sylań-sylań sulý kelinshek joq boldy,
Sybyr tyndy. Jybyr qaldy. Joq dybys...
Otqa qarap otyr Syzdyq, kózi - ot,
Qarasady, arbasady ot pen ot.
Aınala ólim. Qum jamylǵan únsiz shól,
Kúbirleıtin, jybyrlaıtyn jel de joq.
Qum astynda demi bitken betpaq shól,
Sulý kelinshek - jeztyrnaq qoı qanisher.
«Tyrnaǵymdy kórse, bilip qalad»,- dep,
Jeńnen qolyn shyǵarmaǵan máni sol.
Jeztyrnaqtyń tyrnaǵy bar ótkir jez,
Alyp, kúshti, júgirip ketse, jelden tez.
Peri menen dıýdyń oınas balasy...
Bola alady ań da, qus ta, shal da, qyz.
Búgin kelinshek bolyp kepti Syzdyqqa,
Aldap-arbap batpaqshy ǵoı qyzyqqa.
Jemekshi ǵoı óltirgen soń qytyqtap,
Er júregin malyp-malyp tuzdyqqa.
Qyrmyzy erni qybyrlady batyrdyń:
«Hege áli men «Ket!» dep soǵan aqyrdym?
Kúlgen bolyp, kóngen bolyp, áýrelep,
Oıynyn kórý kerek edi paqyrdyń.
Sóz joq, endi ol namystanyp, arlanyp,
Ketti yza bop: «Qap, bálem!..»- dep qarǵanyp.
Birazdan soń, tún ortasy kezinde
Kelmes pe eken daýyldanyp, kárlenip»,-
Dedi-daǵy er qarańdy jan-jaqqa,
Mań-mań basyp júrip biraz ar jaqta,
Taýyp aldy dóńbekteı bir qara tas,
Er qolyna dóńbek tasyń qańbaq ta!
Dem shyǵarma, salsa da tas salmaǵyn,
Qary túgil, aýyrtady barmaǵyn.
Ot basyna tastady da, dóńbekke
Syzdyq batyr japty qara qaptalyn.
Atyn alyp ketti ózi anadaı,
Seskenip bir jan-jaǵyna qaramaı.
Tusaýly attyń tasasynda otyrdy,
Buǵyp qana qonǵan qoıshy baladaı.
Ashyqqan at úzip jatyr kúris-kúris,
Ol úzgeni tyrbyq-tyrbyq baıalysh.
Aınala - ólim, jybyrlaǵan jel de joq,
Estiledi jalǵyz ǵana dem alys.
Estimeıdi qulaq eshbir tyqyrdy,
Álde peri ápsún oqyp túkirdi?
Betpaq shóldiń kógi de bir sur kebik,
Aıy nursyz, juldyzy únsiz syqyldy.
Tym bolmasa, syldyrlasa qamystar!..
«Áldeqaıda, Qyrda, Syrda alash bar...»
Shýlaǵan ań, shubyrǵan mal, shalqar kól,
Munarly taý, baldaı bulaq, aǵash bar.
Syzdyq mynaý elden bezgen el úshin...
Syzdyq mynaý shólge kómgen jas kúshin...
Betpaq shólde Syzdyq óler, qum kósher...
Júrekte ý... jaryp qarar kim ishin...
Óler batyr... tastar ony qum kómip...
Qarǵa-quzǵyn ústinde júrer úńilip...
Syzdyq óler... alash quryr... esil er...
Bir mezgilde ketti me kózi ilinip.
Bir mezgilde jyndaı oınap jel shyqty.
«Fıý-fıý» dedi. Tilin kim uqty?
Sybyrlady, jybyrlady jorǵalap,
Shól shýlatyp, qum aýzyna qum tyqty.
«Fıý-fıý, fıý-fıý» esti jel.
Buǵyp jatqan baıalyshty qushty jel.
«Jyndy neme, munyń ne?»- dep, myrsyldap,
Selk-selk kúlip, selkildedi sekseýil.
Syldyr-syldyr qamys basty syldyrǵa,
Jel súıse ony, jan kiredi qurǵyrǵa.
Jel - jas jigit, qamys - qyz ǵoı kóńilshek,
Erki qalyp, salǵan «qoıshy, kurǵyrǵa».
Ýledi jel, daýylǵa ol aınaldy,
Kókke qoıý qara bulttar baılandy.
Qybyrlady tunshyǵyp jatqan qumshyqtar,
Serpildi de, er sadaǵyn qolǵa aldy.
Ár dybysqa endi qulaq túrýli,
Kóz tigildi, qolda sadaq qurýy.
Jeztyrnaq qoı kele jatqan kárlenip,
Dıý ashýly, peri júris, jyn shýly.
Sol sekýndta janshyp jap-jas qamysty,
Jyndaı, túndeı qap-qara bir albasty
Jymyp qana keldi dóńbek janyna,
Sol sekýndta batyr kózin qan basty.
Tartaıyn dep ońtaılandy sadaǵyn,
Sonda albasty: «Á-á, Syzdyq qaraǵym,
Jatyrmysyń uıyqtap qannen-qapersiz?!
Myna maǵan qalaı kármen qaradyń?!
Keldim. Kettim. Ornyńnan da turmadyń!
Kim umytar seniń tuqymyń qylǵanyn.
Kene - ákemdi, Abylaı aǵamdy óltirdi,
Balam, seniń qurytaıyn urpaǵyń!»-
Dedi de ol, kózi ottaı jaınady,
Jez tyrnaǵyn óz tisine qaırady.
Qaırady da kómdi tasqa tyrnaǵyn...
Essiz shirkin qaıdan bilsin aılany.
Sol arada «taldaý jerdiń tusy» dep,
Sol arada «dál júrektiń basy» dep,
Kózi qan bop, qart býradaı qalshyldap,
Dáldep turyp tartyp qaldy er Syzdyq.
Tyrnaq tilip tas shyńǵyryp - «shaq!» dedi,
Sol sekýndta tartyldy sadaq -«taq!» dedi.
Táltirektep, aýzynan kesek qan atyp,
Jeztyrnaǵym «ah» dedi de, «qap!» dedi.
«Syzdyq sum-aı, oraryńdy bilip em,
Ordyń da sen tyndyń. Boldy tilegiń.
Bir suraýym: taǵy da atar er bolsań,
Bir oǵyńmen azaptanyp ólemin».
Sóz ornyna Syzdyq saq-saq kúledi,
Eki atsa ǵoı Tyrnaqqa Qudaı beredi!
Biraz turyp, táltirektep jeztyrnaq,
Súıretilip qopaǵa qaraı jóneldi.
Jol berdi oǵan, qamys taǵy ashyldy,
Namysy joq qamys taǵy bas urdy.
Biraz sybyr. Biraz jybyr. Dybys joq.
Kók aıyqty, jel de endi basyldy.
Eshbir ún joq. Únsiz ólik - betpaq shól,
Jybyr-jybyr. Janyn berdi, óldi jel.
Tunshyqqan qum. Máńgi buqqan baıalysh,
Qatyp qalǵan, selkildemeıd sekseýil.
Aınala ólim, sheti-sheksiz shól de shól...
Shól men ólim arasynda bir-aq jol.
Er Syzdyqty taǵy oılar bıledi,
Iekte tur jańa sadaq tartqan qol.
Áldeqaıda, Qyrda, Syrda alash bar...
Munarly taý, baldaı bulaq, aǵash bar...
Esil eldi, esil jerdi jat aldy...
Oıly ulyna bul keń dúnıe boldy tar.
Oılar basty, júırik janǵa oı batty...
Uzamady, aǵaryp aqyryn tań atty.
Ury oılar jandy jedi, qanatty,
Taram-taram alma betten jas aqty...
Kúni keshe aıbyndy Abylaı babasy,
Aqyly keń, alty alashtyń aǵasy,
Shyn han edi-aý, qorǵany edi-aý qazaqtyń,
Óldi Abylaı, soldy qazaq dalasy.
Óz ákesi Kenesary kim edi?
Zaýlaǵan órt, oınaǵan ot, Kún edi.
Alash dep - ý, qazaǵym dep qan jutyp,
Qaza tapty, qazaǵym, kúniń tún edi!..
Syzdyq mynaý qaıǵy qýyp, shól bezgen,
Kim biledi, kómer ony qum kezgen.
Búıtkenshe ol, nege júrip ketpeıdi
Kene, Naýan salyp ketken qandy izben?
Ólim izdep adam belin býsyn da,
Erden týǵan erdiń jolyn qýsyn da.
Jolbarys er jalǵyz ólsin maıdanda,
Jaspen emes, qanmen betin jýsyn da!..
Osy oılarmen erttedi atyn mingeli,
Shólden bezip, qandy jolǵa kirgeli,
Alash eli, sary saıran jeri úshin,
Japanda emes, jaý qolynda ólgeli.
Osy oılarmen Syzdyq atyn erttegen,
Tap sol kezde er júregi órt eken...
Zaman ozdy, adam tozdy, erler joq...
Zaman ozdy, er zamany erte eken...
Ertek, ertek, erte, ertek - erte eken,
Erte kúnde erler ekpindi órt eken.
Handarynan, erlerinen aırylǵan
Alty alashtyń júreginde dert eken!
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Han zamany, er zamany erte eken.
Erte zaman, alash aman - aıbyndy el...
Erte kúnde eshki júni bórte eken...
Ertek, ertek, ertek, ertek - erte eken,
Erte kúnde eshki júni bórte eken.
Kúńirenip kúrsin de, alash, tyńdaı ber,
Ertegi aıtad dertti balań Jójekeń.
Bitti ertegi. Alasurad jas júrek,
Qaraq pa álde? Araq pa álde? He kerek?
Araǵy da, qaraǵy da qurysyn!
Qıaltaıym, aıtshy taǵy, taǵy ertek!..

---