Ómirdastan

1. Besik balaǵyndaǵy jylan
Qyryq-otyz qurym úı Jıektegi,
Qyrqadaǵy oraqta nıetteri.
Sheshem bólep, uıyqtatyp, besigimmen,
Keregege ketipti súıep meni.
Ketipti ózi jylǵaǵa sý alýǵa,
Sýsap keler ákemdi sýarýǵa.
Ákem baıǵus oraqta bolsa kerek,
Murshasy joq kúlýge, qýanýǵa.
Esi-dertin eki ulǵa kezek bólip,
Ketse kerek ájem de tezek terip.
Toıyp alsam, tompıyp jatady ekem,
Shamaly eken sheshemdi mezi etkenim.
Jar salyp, jasalmapty toıym anyq,
Aǵaıyn shabylmapty qoıyn alyp,
Ýyz emgen buzaýdaı jatsam kerek,
Ýyzyna sheshemniń toıyp alyp.
Tal besigim qorǵanysh bolyp maǵan,
Jatsam kerek, sirá da, qoryqpaǵam.
Qoshan tirlik aınalam dúnıe eken,
Qurymaǵan nemese molyqpaǵan.Jatsa, tursa jarmasyp jerge úńile,
Óz tirligin kúıttepti el de mine.
Sirá, bir jan, bilmeımin, qýandy ma?
Bir qazaqtyń ómirge kelgenine.
(Nege kerek qýansyn, qýanbasyn!
Qazaq jurty, áıteýir, sýalmasyn!)
...Sheshem meniń jylǵadan kaıtsyn úıge,
Apyl-ǵupyl asyǵyp sý alǵasyn.
Asyǵypty, eshnege burylmapty,
Áldeneden júregi sýyldapty.
Qulaǵyna áldekim sybyrlapty,
Áldebireý men bolyp shyryldapty.
Úıge kelse, qapersiz jatyr ekem,
Shoshyrlyqtaı nárse joq zaty bóten.
Qaıta búrkep besikti qoıypty da,
Qannen-qaper qaterden qapyl eken.
Birdeme dep, kúbirlep, yrymdapty.
Tirshiligin jalǵapty, burylmapty;
Júk ústinde, sol sátte ala mysyq,
Údireıe besikke, byryldapty.
Ine-murty shanshylyp tanaýynda,
Áldeneni mysyq tur qaraýyldap,
...Oralyp qara shubar jylan jatyr,
Bas jaqta, tal besiktiń balaǵynda.
Záre-qut joq, anamda sur qalmaǵan,
Qarsy aldynda ajdaha sýmańdaǵan,
Bas barmaqtaı basynda saǵat tili,
Ótti-ketti degendeı jylmańdaǵan.
Qurym úıdiń qubyjyq esik-tóri,
Dármeni joq almapty sheship meni.
Ájem úıge kirgende, únsiz ǵana,
Ábjylandy nusqapty besiktegi.
Ájem kelip júzimdi baıqap kórgen,
Tiri me dep, basymdy shaıqap kórgen,
Sýsyp túsip sýmańdap, shubar tajal,
Ireleńdep, irgege taıqap bergen.
Qysyp turyp qysqyshpen jelkesinen,
Ájem ony alypty jer tósinen.
Anama sút ákel dep buıyrypty,
Áńgimeni doǵaryp keltesinen.
- Buzyqtyń qamshysyndaı ırektelgen
Buzyq ıt, seni ne sor súırep kelgen?!
Tamyz, káne, sútińnen tańdaıyna,
Tajal neme bizge de úı dep kelgen.
Turypty anam túsinbeı mán-jaıyna,
Ysyp-sýyp, zymyrap qan boıyna.
Dushpandy ájem esen-saý jolǵa sapty,
Aq tamyzyp jaýymnyń tańdaıyna.
- Óltirmegin, kóterme qunyn bosqa,
Ol shaqqan joq, jytýyn, qýyn, shoshqa!
Uıyqta, botam, óziń kep tıispeseń.
Jylan degen tókpeıdi ýyn bosqa.
Men jatyppyn esen-saý besigimde,
Alda bolyp ajalym, nesibim de.
Tıtteı-tıtteı qyryq kún syǵalapty.
Qyryq jamaý qurym úı tesiginde.
Álde saqtap perishtem qaqty ma eken?!
Álde qorǵap mysyǵym jatty ma eken?
Álde meniń dushpanym ózi qorqyp,
Menen kelip qorǵanysh tapty ma eken?!
Nege meniń úıime tóte kirdi?!
Besigime nelikten kóterildi?!
Nege meni shaqpady?!
Sezdi me álde?!
Men ózine jaý emes ekenimdi.
Jaqyn bolsa jaýym kep, súıiner em
Jaýym bolsa jaqynym, kúıiner em;
Kim ekenin bilmeımin, túsimde men,
Qara shubar jylandy jıi kórem.
Saqta meni, salqyn taý, jupar dalam?!
Uly tister bar shyǵar muqalmaǵan...
Ekinshi ret bilmeımin ne bolaryn,
Birinshi ret, áıteýir, juta almaǵan...

2. Aldymen kórgenim - aspan
Keshirsin meni Jer ana,
Jer ana - máńgi jórgegim.
Kók aspan, tunyq kók aspan
- Kózimdi ashyp kórgenim.
Áketken de ilip sol
Aspan ájemniń qurǵan órmegin.
Tek Aspan - meniń armanym,
Tek aspan - meniń ermegim.
(Shalqamnan bólep úıretken)
Jatyrmyn mine shalqamnan.
Aspandy kór dep,
Jer ózi Kóteredi arqamnan.
Sharshaıdy bir sát janarym,
Súrinip sonaý taýlarǵa,
Óte almaı alyp qalqannan.
Qalqanǵa baryp kókjıek,
Salbyrap turyp kulaıdy;
- Aspannyń sheti sol ma? - dep,
Abdyrap sábı suraıdy.
Álek bop áje jatqany,
Áýeli atap qudaıdy:
...Aspannyń sheti bolmaıdy,
Bolmaıdy, balam, o nesi
Qalqalap turǵan, kórdiń be?
Taýlardyń sonaý tóbesi.
- Ár qaraı taǵy aspan ba?
- Myjyma, balam, ósesin,
Ósken soń ózin kóresiń.
Kónbeımin,
Jáne qaraımyn,
Alysta jatyr munartyp,
Kók aıdyn, birde aq aıdyn,
Taǵy da taýlar-qalqandar,
Aspannyń sheti qudaı kep,
Taýsylǵanǵa sanaımyn.
Tamasha!
Dál sol jerde, ońasha,
Taǵy da aspan bar ma eken,
Óz kózińmen qarasań!
Kókjıek!
Jumaq kókjıek!
Ár jaǵyń maǵan belgisiz,
- Álde bir jatqan túnek pe,
Tiri adam shydap kórgisiz?!
Álde bir aspan bar ma eken,
Menikine de bergisiz?!
Belgisiz maǵan, belgisiz.
Óz úıim ǵoı - Jer meniń,
Aldymen Aspan - kórgenim.
Aıdy, Kúndi, Juldyzdy
Sonan soń baryp kórgemin.
Aldymen aspan - kórgenim,
Sonan soń baryp tanydym,
Bulttardyń qaptap órgenin,
Selderden keıin aspannan,
Ájemniń kórdim órmegin.
Aspannan túndi tanydym,
Aspannan tańdy tanydym,
Tanydym túnniń túnegin,
Tanydym kúnniń jaryǵyn.
Aspannan saýlap turatyn,
túıiri me álde bıdaıdyń,
túıiri me álde tarynyń?!
Jelpinip alyp,
Bir sátte, jelikpe bulttar taraıtyn,
Toıymsyz bizdiń tompaq jer,
Tomsaryp kókke qaraıtyn.
Kókjıek jáne kólbeı kep,
Kóleńke taýǵa janaıtyn.
Janaryna jas tunyp,
Jalǵyzsyrap kólder de,
Aspanǵa qarap jatatyn,
Qaıtqanda qustar, kelgende.
Aıdynda shabaq shorshıtyn,
Aspandaǵy aıdy kórgende,
Aspannan sáýle tóngende.
Aspanǵa qarap sýyǵam,
Aspanǵa qarap jylyǵam,
"Aspannyń asty keń", - deıdi,
(Ústi keń, solaı uǵynam)
Apyraý, munda ne syr bar?!
Maılaıaq bizdiń qamyqsa,
aspanǵa qarap ulyǵan.
Aspanǵa qarap keldi adam,
Aspanǵa qarap ketti adam,
Shynymen aspan sheksiz be?!
Belgisiz osy tek maǵan.
Kókjıek taýmen súıisip,
kórinbeı jatsa ár jaǵy,
Aspannyń bitken jeri sol,
Aspan joq ári dep qalam.
Qunysqan qurym úıimde,
Jattym-aý talaı shalqalap,
Belgisiz maǵan áýe aspan,
belgisiz maǵan shartarap.
Maıystyryp ýytyn,
Jelpinip alyp qurym úı,
Aspanymdy aıadaı,
Turatyn edi arqalap.
Aıadaı meniń Aspanym,
Tóńkerilgen tóbemnen,
Alaıda sen sheksizsiń,
Shetine jetpeı kelem men.
Ózińe qarap týyppyn,
Ózińe qarap ólem men...

3. Adam ata men Haýa ana
Men - Adam Ata, Ol - Haýa Ana,
Men de taza, ol da taza, aýa da.
Jyljyp aǵyp jylǵa jatyr, oı-tolqyn,
Qareketsiz biz otyrmyz jaǵada.
Aınalamyz alaý-jasyl jan pat bak,
Ańtarylǵan ekeýmizdi ardaktap.
Bet alǵan ek bizder qaıda barmaqqa?
Nege otyrmyz el kózinen aýlaqtap?
Ne kúsh bizdi bastap keldi, bilmeımiz,
Nege bizder oınamaımyz, kúlmeımiz?!
Nege bizder burynǵydaı asyr sap,
Aldym-juldym arpalysyp júrmeımiz?!
Ári jaqyn, ári alys aramyz,
Qyz benen ul...
Bólinippiz, qarańyz.
Qyz benen ul...
Jer men kókteı aramyz,
Jer menen kók jaqyndasyp baramyz.
Biz otyrmyz, esh nárse de demeımiz,
(Esh nárseni túsinbesek, ne deımiz...)
Jylyp aqqan jylǵaǵa tas laqtyryp,
Qunyǵa kep qumǵa aıaqty bóleımiz.
Al tabıǵat... al tabıǵat tym basqa,
Túıip bolmas, súıip bolmas syr-dastan.
Yıý-qıý qustar anaý shýlasqan,
Kóbelekter nár alýda tynbastan.
Shalǵyn mynaý buıra shashyn taranǵan,
Sary, jasyl, qyzyl gúlder - san alýan.
Samaldatyp saǵym aqsa aýlaqta,
Saǵym bolyp teńseledi taý, orman,
Barlyǵy da súıisýden jaralǵan.
Bar ólkede bara jatyr nur janyp,
Bári bizdi baǵatyndaı urlanyp.
Adam Ata bastap bergen kúnáǵa,
Bizder biraq moınymyzdy burmadyq.
Baqa-shaıan, aıýandar ne túrli,
Sol kúnáni qalaıtyndaı sekildi.
Basqa shytyp bal sharaby kóktemniń,
Balbyratyp, mazamyzdy ketirdi.Ne keremet bizdi munda tastaǵan?!
Ol da menen, men de odan jasqanam.
Aınalaıyn Adam Ata, Haýa Ana,
Aldymenen qaısyń ediń bastaǵan?
Álde sen be, aınalaıyn Haýa Ana,
Qaýyzyn ashqan gúlge usap qaraǵan?
Adam Ata, álde sen be aq gúlden,
Nár alǵandy tirshilikke balaǵan.
(Aıtarym bar senderge men maqtanyp),
Sender batqan kúnáǵa biz batpadyq,
Turǵan bolar, áıteýir, bir ot janyp,
Janyp baryp, janyp baryp toqtadyq.
Albyraǵan almadaıyn Haýa Anam,
Albyrap tek otyr edi manadan,
Shyrt etti de, butaǵynan úzilip,
Sholp berip sýǵa tústi jaǵadan.
Sermep qalyp appaq sazan bilekti,
Aǵynmenen arpalysyp bir ótti.
Sý sıpalap, sý aımalap denesin,
Men óppegen dıdarynan sý ópti.
Aýnap, týlap arnasynda jylǵanyń,
Aralasyp ketti-aý, ketti sý, jalyn.
Sonda baryp sezdi meniń qý janym,
Sý men órttiń óristes bop týǵanyn.
Tas baýyry qalýǵa bir jylynyp,
Sýyq sý da tileıdi eken jylylyq,
Alaý jalyn órtengenmen qanshama,
Qalaıdy eken qalǵandy bir sýynyp.
Sý men jalyn birin biri tapqandaı,
Sýyta almaı, jylyta almaı jatqandaı,
Aq jalyndy appaq nóser japqandaı,
Aq aıdynǵa appaq jalyn batqandaı.
Jalyn men sý baryp-baryp basylsyn,
Móldir monshaq jaǵaǵa kep shashylsyn.
Hordyń qyzy sýdan alyp keýdesin,
Qos qolymen kókiregin jasyrsyn,
Qos burymy qos ıyqqa asylsyn.
Jylyp qana jýasyǵan jylǵada,
Sý monshaǵy moıynynan syrǵanap,
Mop-momaqan aq qanatty perishtem,
Áli meniń kóz aldymda týr qarap...
Mahabbat pa álde basqa sezim be?
Sezinbedim sol bir sátte ózim de.
Qysqa ómirdiń qyzǵylyqty sátiniń,
Negatıvi áli meniń kózimde.
Talaı qyzyq kórdim de men, kórermin,
Taıtalasqan sezimge erik berermin.
Menen alyp negatıvin sol sáttiń,
Sondaǵydaı sýret jasap berer kim?

4. Sharýa hám jaýynger
Bilmeımin, óldiń be sen, ólmediń be,
Belgisiz, jeńdiń be sen, jeńbediń be.
Ketip eń: "Kóppen kórgen - uly toı", - dep,
Ýystap qaıratyńdy sheńgelinde.
Bilmeımin, sen attyń ba, jaý atty ma?!
Tirideı tyqty ma álde abaqtyǵa?!
Bilmeımin, bir qatynǵyr soǵys salsa,
Shalǵaıdaǵy sharýa jaýapty ma?!
Janjal dese, qulaǵy eleńdegen.
Jaýyngerler sıaqty em senen de men.
Senbeımin, sen adamdy ata almaısyń,
Qarý alǵan jaýynger degenmenen.
Aranyn ashqan shaqta qandy aýyzdar,
Qorǵanyp attyń ba álde jalmaýyzdan?!
Bilmeımin, qaıtyp adam óltire aldyń,
Úıinde kórmep ediń mal baýyzdap?!
Namysyń qozdy ma álde tózim berip,
Oq bolyp ushty ma álde sezim-jelik?!
Oraqpenen qolyńdy otap alsań,
Shoshýshy eń óz qanyńdy óziń kórip...
Álde ol basqa qan ba jolaı, bóten,
Álde erliktiń ǵadeti solaı ma eken?!
Álde elinde egin sap, mal baqqannan,
Adamdy ata salý ońaı ma eken?!
Men bilmeımin, bilmeımin, túsinbeımin!..
(El maqtasyn erligiń úshin meıli).
Qarlyǵash bop otyńa sý sebem de,
Seni, áıteýir, tozaqqa túsirmeımin.
Qarý qursyn, qarýdy neǵylasyń,
Sen oraqty aldymen tanytasyń.
Jahannamǵa qan júktep ketken joqsyń,
Egin salǵan egeý qol sharýasyń.
Bazarlap otyratyn baryńmenen,
Sharýa ediń janyńmen, aryńmenen,
Álde jaý bulaǵyńdy buryp alyp,
Eginińdi sýardyń qanyńmenen?!
Álde bireý tutqan soń armanyńdy,
Amalsyz jumsadyń ba qanjaryńdy?!
Amalsyz óltirýdi úırendiń be,
Jaý aıdap baratqasyn bar malyńdy?!
Qýlaǵaly turǵan soń qaıran qosyń,
Qarý bolyp qolyńda qaıran dosyń.
Qansyratyp bireýdi jyqtyń-aý sen,
Qurbandyqsyz qan maıdan qaıdan bolsyn.
Óltirýden basqa esh, dym bilmediń,
Kim bilsin, kek alyp ta úlgirmediń...
Alǵash ret jaýyndy jamsatarda,
Aıan maǵan abyrjyp, dilgirgeniń.
Múmkin, jaýyń sol sátti paıdalandy,
Aıaýshylyq, parasat jaıǵa qaldy.
Sezim bılep, sen aıap turǵan shaqta,
Seni aıamaı, dushpanyń baılap aldy.
Adammen tildesýge qumar ediń,
Múmkin, sen ańǵaldyqpen tura berdiń,
Múmkin, seniń kózińde qan oınaqtap,
Áıteýir, qyra berdiń, qyra berdiń.
Ókinbeı sen ómirden ótti ǵoı dep,
Ókinem jaý túbińe jetti ǵoı dep.
Ókinem jendetterdiń arasynda,
Sendeı bir sharýalar ketti ǵoı dep.
Ketsinshi aýlaq!
Qurysyn paıymdaýlar!
Jan emespin qasqyrdan qoıyn daýlar.
Meniń ákem belgisiz soldat emes,
Baýyrlar molasyna qoıylǵandar!
Baýyrlar molasyna tabynamyn!
Basqadaı eskertkishti naǵylamyn.
Bastaryńda máńgilik tursa boldy,
Oraq penen Baltasy sharýanyń...

5. Menen sura
Men soǵysty kórgenim joq,
Kórgim de joq, kórmedim.
Soǵys oıynyn oınaıtynmyn,
(balalardyń ermegi).
Qarý alyp, qan maıdanda,
Qas jaýyma tónbedim,
Kórdim biraq jesirlerdiń, jetimderdiń eńireýin.
Men soǵysta bolǵanym joq, qatyspadym, barmadym,
Batyr oıynyn oınaıtynmyn,
(batyr bolý - armanym).
Bilem biraq, shymyldyqtar túsirilmeı qalǵanyn,
Besik jyry bolǵandyǵyn qatyndardyń zarlary.
Jo, joq, joldas!
Biz soǵysty kórgemiz!
Aty soldat bolmaǵanmen,
soldattardan kem be biz?!
Qyzyl aıaq partızandar - qyrdan masaq tergemiz,
Qaltamyzdy qaǵyp turyp, qan maıdanǵa bergemiz.
Ashtan ólgen aýrý qartty, aqpandatyp kórge biz,
Tońdy tesip, ázer-ázer,
Úsh-tórt kúnde kómgemiz.
Tattyq bizder sol soǵystyń, "baly menen shekerin",
Kórdik bizder,
Mahabbattyń qulazyǵan mekenin,
Sezdik bizder, jeńgemizdiń jastyǵynyń óteýin,
Bildik bizder, ákesizdik, nekesizdik ne ekenin.
Kórdik qoı biz, ótkerdik qoı, qıly-qıly kezderdi.
Gúlimiz de erte ashylyp, kámelettik tez keldi,
Tyńdap bilip, kómeıdegi aıtylmaǵan sózderdi,
Tanı bildik qumarlyqtyń tumany bar kózderdi.
Atasyna jaraspaıtyn kelininiń sálemi,
Kez edi bir... (kesapattar kesapatqa tán edi...)
Tilderine tıek tutyp, izdeıtuǵyn dáleli
- Ne demeksiń, tek soǵystyń, tek soǵystyń álegi.
...Soǵys degen qaıdan shyqty?!
Avtory kim alǵashqy?
Esil Adam, esi ketip, otan nesin jarmasty?!
Bir dáýirden bir dáýirge nege úzilmeı jalǵasty,
Búkil adam tarıhynyń betin nege qan basty?
Soǵys degen nemene ózi?
Tek qana apat, qyrǵyn ba?
Arman-tilek, aqyl-oıdy aparatyn qurdymǵa?
Soǵys degen - aqqan sory aqsúıektiń, quldyń da,
Soǵys degen -
Tókken ary qyzdyń jáne uldyń da.
Soǵys degen jaralmaǵan, jalǵyz ǵana qan úshin.
Soǵys degen - sor aıdaǵan sodyrlardyń tabysy.
Soǵys degen - saqaımaıtyn esýastar dárisi.
Soǵys degen - soıqandardan qorǵanǵandar namysy.
Soǵys degen - sotqarlardyń qolyndaǵy naızasy,
Qoldanady, doldanady, taýsylǵanda aılasy.
Soǵys degen, soǵys degen — zulymdyqtyń aınasy,
Bireýlerdiń shyǵyny da, bireýlerdiń paıdasy.
Jas dáýirge, jarmasyp ap, soǵys deıtin kári bir,
Qoldan ajal jas ap alyp, jasqandyryp áli júr,
Ádiletti, ádiletsiz... Aty - soǵys báribir,
Qan tógissiz qara jerdiń kirmeı qoıdy "sáni" bir.
Tynysh jatqan bir elge, bir el kelip urynar,
Qandaı ǵana ákesiniń alynbaǵan quny bar?!
Qaısy el soǵys bastasa, el emes, ol - urylar,
Qan maıdanda basy onyń aldymenen julynar.
...Sheksiz súıem ultymdy súıe turyp alaıda,
Basqa adam balasyna kóz alartsam, qalaı ma?!
Ultyn súıý bir bólek, ultshyl bolý jaraı ma?!
Qaıtip aıtam Dantege,
Jetpeısiń dep Abaıǵa?!
Maǵan soqqan samal jel, basqaǵa da soǵady,
Maǵan kelip baq qonsa, basqaǵa da qonady,
Mendegi bar ulylyq, basqalarda bolady,
Qandaı ǵana qaqym bar, turam deýge joǵary?!
Álemge ortaq aýa bar, álemge ortaq jaryq bar,
Muńaımasyn "kishiler", muńaıtpasyn "alyptar",
Uly ult joq, kishi ult joq,
Adamdar bar, halyq bar,
Soǵys emes, eńbekpen ulylyǵyn anyqtar.
Halyqtar bar, aldynda taram-taram joldary,
Tabıǵattyń bári ortaq, talaspasa bolǵany.
Soǵys degen - bir halyq bir halyqty zorlaýy,
Soǵys degen – fashıser ultshyldyqtyń qorǵany.
Soǵys deıtin sóz eski, ótti ol endi kezeńnen,
Sózdik qorǵa fashızm, fashıs degen sóz engen.
Fashızm, fashıs sózderden, qulaqtardyń bezi ólgen,
Qarǵaı júrip olardy ernimiz de kezergen.
Soǵys - fashıs, eki sóz, bir túbirden taralǵan,
Biri syńar qalmaýy úshin, bireýisi jaralǵan.
Qarǵa olardy, taý men tas, qarǵa olardy, qara orman,
Fashızm - uly ǵasyrdy ýlandyrǵan aram qan!
Fashızmdi kórgemin, fashızmdi sezem men,
Men qursaqta jatqanda maǵan qarý kezengen.
Fashıs barda soǵys bar, ol - aqıqat ejelden,
Fashızm bar, fashıs bar, soǵys degen sóz ólgen.
...Men soǵysqa barmadym, men soǵysty kórmedim,
Biraq kórdim soldattyń úıine kep ólgenin.
Qumarlana qusha almaı saǵynyshyn jeńgemniń,
Qushaǵynyń úıge kep óz kózimmen kórgenmin.
Men soǵysqa barmadym, men soǵysta bolmadym,
Júrdi biraq maıdanda men jibergen qolǵabym.
Kórdik biraq qurby qyz tolmaı jatyp solǵanyn,
Jibitkenin kórgemin áldekimniń tondaryn...
Janap ótti balalyq, bala bolyp óspedim,
Sharýanyń ǵumyry kenedeıden keshkenim.
Menen sura,
Bıdaıdyń egilgenin, óskenin,
Menen sura
Eńbektiń qysqa tańyn, keshterin.
Menen sura soǵystyń tastap ketken zardabyn,
Aýyl kaıtyp kóterdi qan maıdannyń salmaǵyn,
Menen sura jas bala qaıtip áıel alǵanyn,
Menen sura jas qyzdyń qaıtip shalǵa barǵanyn...

6. Aǵa, men tirimin
...Sodan beri kórmedim, jolaýshy aǵa-aý,
Jolyǵysyp, shirkin-aı, qol alsaq-aý!
Kezeń asyp, qaırylmaı ketip edi:
Sonaý - sen, sonaý - atyń, shanań - sonaý.
Jadymda.
Soǵys kezi, soıqandy kez,
Qys edi qytymyr shal, soıqan minez.
Saldyrtyp shyǵa keldiń qyr basyna,
Qaldyryp aldyndaǵy qaıqańdy lez.
- Mynadaı tútep turǵan borasynda,
Eı, bala, óleıin dep barasyń ba?!
- Aǵataı, ala ketshi naǵashyma!
Ánekı, anaý taýdyń arasynda.
Sózimiz osy boldy, úndemediń,
Shubar at jelip ketti:
"Shúý!" - dep ediń.
Qaıyrymsyz kisini alǵash kórdim,
Qaıyrymsyz qazaqty bilmep edim.
Dep turǵam joq senen men ósh alaıyn,
(Kezdesti ǵoı qaırymsyz neshe aǵaıyn...)
...Shubar atyń aman ba, ólgen joq pa?
Synǵan joq pa sondaǵy qashaýaıyń?
Bilmegensiń meniń kim ekenimdi,
Jetpesimdi aýylǵa, jeterimdi.
Sálem, aǵa, kóńildiń arhıvinen
Sen qaldyrǵan bir tozań kóterildi.
Sen kettiń.
Men taǵy da jaıaýlaıyn,
Júgireıin, jeleıin, aıańdaıyn.
Sál sabyr et, aǵasy, retimenen,
Aspaı-saspaı, aqyryn baıandaıyn.
Ashtyq deıtin albasty nalany artqan,
Bala edim qorek izdep bara jatqan.
Adamnyń balasy dep, qaraılap em,
Qarańdap kóringen soń qarań arttan.
Baratqan em tappaq bop nesibemdi,
(Aǵat aıtsam, ashýmen, keshir endi...)
Sen maǵan qaıyrylmaı ketkeninde,
Esińde me, aǵasy, besin edi.
Eki kózim, shubar at, sende meniń,
Ókpem keýip, artyńnan terlegemin.
Áýre eteıin degen bir ázili dep,
Ózimdi ózim jubatyp, senbegemin.
Panam ǵoı dep, táńirim jolyqtyrǵan,
Shyryldaǵam jolyńa bolyp qurban.
Estimeýiń daýysymdy múmkin emes,
Sebebi jel men jaqtan soǵyp turǵan.
Aqyry ǵaıyp boldy tarlan shubar,
Tarlan shubar - sendegi ardan shubar.
Jarty qasyq qazaqtyq qanyń bolsa.
Qulaǵyńda daýysym qalǵan shyǵar.
Sol ketkennen mol kettiń, qaramadyń,
Kún batty, qyrǵa qaraı jaǵaladym,
Júrip kelem qadalyp júregime,
Shubar attyń emshekti taǵalary.
Batyrsyp, qaırat jıyp, jortqan bolam,
- Qaıt! - deıdi qarsy aldymnan soqqan boran.
Sonda, aǵa, sen qaı jerde bara jattyń?
Shubardyń tuıaǵynan oqtar borap?!
Men adastym taýdyń bir ańǵarynda,
Baıyppenen baǵdarlaı almadym da.
Emis-emis estımin ıttiń daýsyn,
Endigi sol - úmitim, armanym da.
Boldy ma aıaz, bilmeımin bolmady ma,
Kóńil bólgen men joqpyn ol jaǵyna.
(Sen sonda shaı da iship úlgerdiń-aý,
Bolaıyn seniń qazaq boljamyńa...)
Qaramaı qajyǵanym, tońǵanyma,
Ittiń daýsy qaı jaqtan shyqty eken dep,
Tyń tyńdap, terim qatyp, sorladym-aý.
Ittiń de daýsy tyndy qyrsyqqanda,
Ólgen be bý dúnıe, tunshyqqan ba?!
Keshir, aǵa, men seni aıaǵam joq,
Omby qarǵa bir túsip, bir shyqqanda...
Bir saıdyń tireldim kep tuıyǵyna,
Aspan qulap barady ıyǵyma,
Betim aýǵan jaqpenen bezip kelem,
Túsip alyp qoılardyń shıyryna.
Joq, aǵa, meni ólsin dep jaratpaǵan,
Úmit tur qarsy aldymda qarap maǵan.
Shaı iship, býy shyǵyp qystaý jatyr,
Murjasyna tútinin sabaqtaǵan.
Tóbetter júr qorany shyr aınalyp,
Tura tarttym, turmadym myń oılanyp.
Qorqynysh ta, úreı de bylaı qalyp,
Taqadym-aý qystaýǵa qulaı baryp.
Kisi alatyn tóbetter qalaı bóten?!
Nesibemnen burylyp qalaı ketem?!
Qoryqpa, aǵa, esen-saý úıge de endim,
Ash adamdy ıt taǵy aıaıdy eken...
Tórt-bes tóbet qappady, talamady,
Raqmet ıtterge, baǵalady.
Ittiń tisi júrekke darymady,
Daryǵany - shubar at taǵalary.
Úı ıesi ózińnen bólek eken,
Bala dese, báıek bop óledi eken.
Qaıyrymdy qazaqqa dóp kelippin,
Qazaq degen sen emes, bólek eken.
Jaýyp jatyr tonyń da, torqasyn da,
Berip jatyr etin de, sorpasyn da.
Naǵashymnyń qystaýyn tappaǵanmen,
Áke-sheshem otyrmyn ortasynda.
Sen týraly qartqa aıttym, jolaýshy aǵa,
Seni jaqsy demedi ol onshama.
Ákeńnen, tálimińnen túk qoıǵan joq,
Lastandy sonaý at, sonaý shana...
Qart seniń biledi eken qylyǵyńdy,
"Daıarlap júrmin, - degen, - quryǵymdy".
Qan maıdannan balasy oralǵanda,
Qalaıda územ degen julynyńdy.
Bilmeımin bes beresi, alasyńdy,
Qart saǵan kárin tógip, alasurdy.
"It bolmasa, aıtpaı ma, bul taýda joq,
Ol seniń biledi ǵoı naǵashyńdy".
Ótken kún ótken iz ǵoı, basylady,
Keshken bult - kóńil kiri, ashylady.
Babam bilmes qazaqtyń qara shaly,
On bes kún kanıkýlda asyrady.
Qolqanat qyp, qoıyn da baqtyrmady,
Toń aýdartyp, ketpen de shaptyrmady,
Ózi ákelip tastady aýylyma,
Ózińe uqsap ózekke laqtyrmady.
Jeter endi,
Jel sózdi jelpidi iniń,
Jolaýshy aǵa, barsyń ba, men tirimin.
Atyn bylǵap, aman-saý júrsiń be sen,
Qazaqtyń qasıetti kempiriniń?

7. Darıǵa-júrek
I.Aqqýdaı edi
Bolǵandy mende bir jeńge
Jylaıtyn edi bir demde,
Kúletin edi bir demde.
Kúletin edi bir kúlli álem,
Darıǵa jeńgem kúlgende.
Jas tamyp jasyl búrlerden,
Qaraǵaı, terek, búrgennen.
Jylaıtyn edi gúlder de,
Darıǵa jylap júrgende.
Aýyra qalyp birdemde,
Aıyǵýshy edi bir demde.
"Aqqýdaı edi kóldegi,
Suńqardaı edi jerdegi".
Aıta da júrip osy ándi,
Darıǵa-júrek shóldedi.
Sanattan jary kelmedi.
Saıatqa kóńilin bólmedi,
Sabyrǵa saıtan ermedi,
Saıtanǵa erik bermedi,
Darıǵa-júrek shóldedi,
Shóldedi, biraq ólmedi.
"Suńqardaı edi jerdegi,
Aqqýdaı edi kóldegi".
Aqqýdaı edi kóldegi...
Jolbarys baqaı - bilegi,
Qulan jon jannyń biri edi.
Qulpyra soqsa júregi,
Qyrandy qurdaı iledi.
Qos ýys burym arqada,
Qos jylan bolyp júredi.
Egiz shyń turǵan keýdede,
Eńistiń jatyr silemi.
Qos janar birden jalt etse,
Jarq etip shyqqan kún edi.
Darıǵa-júrek kim edi?!
Dalanyń jalǵyz gúli edi,
Ekeýi bolsa, biri edi,
Bireýi bolsa, ózi edi.
(Ony ózi de sezedi).
Darıǵa-júrek kim edi?
Tasylmaı qalǵan ózeni,
Ashylmaı qalǵan ózegi,
Kelmeı bir ketken kezegi,
Keremet jannyń ózi edi,
Aıtylmaı qalǵan sóz edi,
Ashylmaı júrgen syr edi,
Basylmaı júrgen jyr edi,
Darıǵa-júrek kim edi?
Darıǵa-júrek mendegi!
"Suńqardaı edi jerdegi,
Aqqýdaı edi kóldegi";
Darıǵa-júrek shóldedi.
Sap-salqyn qońyr keshterde,
Saılardan samal eskende,
Alystan Aı kep shyndardyń,
Aq sáldesin sheshkende,
Kerýen bulttar kóshkende,
Kóńilden ottar óshkende,
Arshalar kúbirleskende,
Jan salar sonyń bárine,
Án salar sonda bir ún bar,
Turyńdar báriń, turyńdar!
Ánmenen týyp, birge ólgen,
Atańnan qalǵan yrym bar,
Turyńdar, túgel turyńdar!
Áýezge qulaq buryńdar!
Áýeli syrtqa shyǵyńdar.
Shyǵyńdar da, tynyńdar,
Talyqsyp jetken sol únge
Talyqsyp biraz tunyńdar.
Aıasynda anaý arshanyń,
Darıǵa otyr án salyp,
Bildirmeı óksip bir shalyń,
Bir shalyń otyr tamsanyp...
Darıǵa otyr án salyp.
Jer túbi ketken jarlaryn,
Jesirler tursyn qarsy alyp,
Jetimder ushsyn jar salyp.
Darıǵa otyr án salyp,
Óli bir keshke jan salyp.
"Suńqardaı edim jerdegi,
Aqqýdaı edim kóldegi..."
Darıǵa-júrek shóldedi.
Darıǵa-júrek shóldedi,
Sapardan jary kelmedi...
Darıǵa otyr án salyp.
Darıǵa solaı otyrsyn,
Jalǵannan jaryn shaqyrsyn.
Kerenaý, del-sal, eı, taýlar,
Kúrsinbeı nege jatyrsyń?!
Keıimeı tursyń, keń jaılaý,
Ken jaılaý emes, tatyrsyń!
Keýip bir qalǵan taqyrsyń!
Keıimeı tursyń,
Aı da, sen,
Aı emes, qara baqyrsyń!
Qarańdy sýǵa batyrsyn!
Kúńiren, taýlar, kúńiren,
Kúńiren, jaılaý, kúńiren,
Keýdeńnen jalyn atylsyn!
Kirpigińdi qaqshy, Aıym,
Kózińnen jasyń shashylsyn.
Darıǵa-júrek basylsyn,
Kóńildiń kiri ashylsyn,
Jasyrsyn, bárin jasyrsyn.
Shaqyrdy jaryn, kelmedi,
Belgisiz tiri, ólgeni,
Darıǵa-júrek shóldedi.
Taý daǵy kóńil bólmedi,
Aı daǵy kóńil bólmedi,
Jaılaý da kóńil bólmedi.
Qos basy ólik kómgendeı,
Darıǵa ony kórmedi.
"Suńqardaı edim jerdegi,
Aqqýdaı edim kóldegi",
Darıǵa-júrek shóldedi.
Darıǵa-júrek sheldedi.
2. Jalǵan
- Jeńgeler-aý, jeńeshem qaıda meniń?
- Shomylyp jatyr anaý saıda, - dedi.
Bir sumpaıy kúlkili qymtap qaldy,
Qylymsyǵan qatynnyń qaımaq erni.
- Ákel bermen, qymyzyń qaıda?! - dedi.
- Qymyz emes, búgingi aıran edi...
- Ystyq mynaý, sonshama keshigesiń...
Ákel bermen! Nesine tesilesiń?!
Shalǵy shyndap otyrǵan kekse qatyn:
- Eı, Bátish, neńe sonsha esiresiń?!
Nesibeńdi urlaǵan Darıǵa ǵoı,
Balaǵa nesin sonsha jekiresiń?..
- Júresiń de qoıasyń ósek baǵyp,
Qashan bizge berip eń tósek salyp?!
Jáıińe otyr ottamaı, isindi bil,
Tulparǵa ákep telime esekti alyp!..
- Pishtý degen betim-aı!
Qaraı qalǵyn?!
Bilmeısiń be synǵanyn shar aınańnyń?!
Óz kózimmen kórgemin, áli kórem!
Shomylýǵa sen daǵy talaı bardyń...
Men ketip qaldym...
Jaman tústen shoshynyp oıanǵandaı,
Shoshyp kettim, shoshydym, oı, allam-aı!
Men alapat eki bir jyrtqysh kórdim,
Qyzyl qanǵa bóksesi boıalǵandaı.
Sumdyq kórdim eshqashan syr ashpaǵan,
Nesine aıtamyn dep tyrashtanam...
Sumdyq kórdim, búkil bir sulýlyqty,
Surqıa qumarpazdyq lastaǵan.
Dúnıe-aý, sulý eń toı jańa ǵana,
Op-ońaı-aq osylaı joǵala ma?
Aıtsańshy, eı, tabıǵat, sulýlyǵyń
Osyndaı surqaılyqtan jarala ma?
Darıǵa... Tfý!!!
Jaman edi aty qandaı!
Sorly aǵa, soıqan apty qatyn almaı.
...Aýzymdy andaýsyz ashyp qalsam,
Júregim snarád bop atylardaı.
Tfý, ıt!
Qandaı jaman án salady,
Án emes, osy eken ǵoı ańsaǵany.
Myna bir boıaýy joq bozala taý,
Ózine sulýmyn dep tamsanady.
Myna bir burqyraǵan buzyq ózen,
Daýryǵyp ózine ózi jar salady
Myna bir tatymy joq taý samaly,
Ana bir albastydaı arshalary,
Men sulý, men sulý dep qarsy alady.
Myna bir qyzyl gúlder qyzynbaqsyń,
Ana bir jaý japyraq qol soǵady.
Qaı jerden kóriner dep qan sonary,
Sonaý bir kári qyran taý sholady.
Qyran emes, jaýyz ol, qan sorady!
Jaqpar-jaqpar jartastar, qudaısyńdar!
Sebebi sender, mine, bylaısyńdar:
Tákáppar sulýlyqty saqtaısyńdar,
Betterińnen josqanda laı sýlar,
Tákáppar sulýlyqty saqtaý úshin,
Tákáppar qorlyqtarǵa shydaısyńdar.
Kúnnen jylý, jelden til suraısyńdar!
O, jartastar!
Jartastar, qudaısyńdar!
Jabyla kep jaltańdyq, kúndegende,
Ár "sulýdyń" basyna qulaısyńdar.
Sulýlyqty qaıtadan quraısyńdar,
Sender ǵana máńgilik eskertkishter,
Sender ǵana máńgilik qudaısyńdar;
Senderge men shyńǵyryp shynymdy aıtam,
Shyńǵyryp sender birge jylaısyńdar.
Jalǵan! - dedim, (jalǵan dep aıtam áli.)
Jalǵan-n-n! - dedi, (jartastar qaıtalady).
Taýlar! - dep em, (taýlarym baıqamady.)
Jartastarym taýlar dep qaıtalady.
Darıǵa-júrek! (taǵy da qaıtalady).
Qundyz bórki quzdardyń shaıqalady.
3. Namys pen mýza
Samaldap baryp, saıalap tynǵan shalǵaıda,
Darıǵa-júrek aqqýǵa qosqan án qaıda?
Sulýlyq shirkin shynymen meni aldaı ma?
Darıǵa-júrek jáne bir ánge salmaı ma?!
Qoıý tún mynaý, qoqyrsyp jatyr qos basy.
Boıkúıez taý tur, bozbala bultpen dostasyp.
Bir bel men bir bel - qosyla almaıtyn qos ǵashyq.
Gúlderin ustap, qoldaryn bulǵap, qoshtasyp.
Esterin jıyp, esineı-esineı, maýjyrap,
Adamdar túgel uıqyǵa ketti qaljyrap.
Bulaqtyń basy, buıyǵy ósken bal quraq,
Baǵady sybys, estiler emes án biraq.
Jartastar jatyr jalańash tastap keýdeni,
Saılarda, mine, saryla-saryla shóldedi.
Mazasyz bulaq mańaıǵa tynym bermedi,
Ańsatyp bárin Darıǵa-júrek kelmedi.
Nesine kelsin, án salý oǵan maqtan ba,
Ne jetsin, shirkin, nesibe qushyp jatqanǵa.
Nesi bar onyń jetim men jesir, qarttarda,
Ne jetsin, shirkin, temekini orap tartqanǵa.
Jat kózder, meıli, jazǵyryp otan qarasyn,
Túsinsin be olar óli men tiri arasyn.
Jaraıdy sol da,
Janynyń basty jarasyn,
Jadyrap endi, jalyny boıǵa tarasyn.
Darıǵa-júrek nesine endi salsyn án,
Nesin aldy onyń,
Júrekke ıne shanshyǵan.
Ne taýyp edi kózinen tamǵan tamshydan.
Ne tapty ánnen kóńilin ylǵı janshyǵan?!
Kútpeńder, taýlar,
Darıǵa ánge salmaıdy,
Jartastar, kútpe,
Darıǵa daýsy barmaıdy.
Kútpeńder, saılar, kúlkimen endi aldaıdy,
Halqynyń únin saýyqqa endi arnaıdy.
...Osy bir oılar tún saıyn meni ezedi,
Boıymda qanym - týlaǵan taýdyń ózeni.
Janymdy meniń jeńgemniń daýsy kezedi,
Júregim ulyp, qalǵandaı jetim sezedi.
Shóp shabys edi.
Qosymyz turǵan shatqalda,
Uıqydan qaýym jańadan turyp jatqanda,
Darıǵa-júrek botadaı kelip bozdady,
Bozaryp turyp, bozaryp atqan aq tańda.
Tyńdaǵan jan joq, ózinshe jurttar dúrbeleń,
Kimderi sóılep, kimderi ursyp kimmenen.
(Qaýymnyń mundaı qatygezdigin bilmep em.)
Aıǵaı men qaı bar, aınalam tegis gýlegen.
- Tań atpaı jatyp oıyna tústi áldene?
Saıqaldanba endi, únińdi óshir, qar neme!
Sumdyqty bastap, tań atpaı jatyp zarlama,
Únińdi óshir! Ótirik zarlap aldama!
- Párýárdiger, albasty ma ózi, peri me?!
Árýaqty myna ıt oıatar boldy-aý kórinen.
Darıǵa-júrek, myna jurt senen jerigen,
Kómgeli jatyr ánińdi birge senimen.
Kúrsinip alyp, kúńirenip ketti taý mańy,
Baǵytyn buzyp, bulttaǵy
Aı teris zaýlady.
Tıgendeı búıi, keń jaılaý keıip, aýnady,
Darıǵa-júrek damylyn tappaı, laýlady.
Jaılaýdy tastap, japyrlap aýyl kóshkendeı,
Shatyrlap baryp, oshaqta ottar óshkendeı.
Azaly bir ún, aıaýly jaýy jeńgendeı.
Azaly bir ún, aryzyn kimge shaqqandaı,
Mezgilsiz kúz kep, mereıdi tuman japqandaı.
Mekenin tastap, mezgilsiz qustar qaıtqandaı,
Qońyr qaz án sap, qoshtasyp bara jatqandaı.
Qyrshyndaı solǵan, qyzǵaldaq gúlge búr jarǵan,
Qýraılar syńsyp, joqtaý sap qula qyrlardan.
Azaly bir ún, birde muń-qaıǵy, birde arman,
Azaly únniń astynda jatyr bul jalǵan.
Darıǵa-júrek lapyldap baryp basyldy,
Kúreń kún kelip, moınyna taýdyń asyldy.
Bir belden sonda, brıgadır keldi ashýly,
- Tezdet! - dep, jurttyń degbirin ábden qashyrdy.
Tirliktiń kúni tirliktiń sánin syrǵytty,
Tirliktiń kúni tirliktiń ánin qylǵytty
Jalyna attyń bireýler jasyn yrǵytty,
Bireýler jasyn betinen tómen jyljytty...
- Qymyzyń búgin tátti eken, quıshy, tentegim,
Aıyzym qanyp, isheıin búgin ıen tegin.
Jeńgemde kózim, kúdiktiń bultyn serpemin,
Belgisiz maǵan Kóńilim bir kúı shertedi.
Erninde onyń qıyǵy meniń kózimniń,
Elestep ketti qylyǵy baǵlan-qozymnyń,
Qozyma sýsyn bergendeı bolyp sezindim,
Lac oılardy laqtyrdym múlde, bezindim.
Syrly tostaqtan syzylta soryp boldy da,
Syzyla berip syrǵanaı turdy ornynan.
Aıanysh kózben, baılap qarap sorlyǵa,
Jigerim jasyp,
Kóńilim sonda boldy nan.
- Tentek, sen otyr, atyńdy tusa, attanba,
Tas jýa terip keleıin ana shatqaldan
— Dem alsań etti, nesine sonsha jeliktiń?
- Tentegim meniń... túsinesiń be... jerikpin...
(Túsine almaǵam, jerikti qashan kórippin.)
Ońasha jalǵyz otyrmyn jumsaq maqpalda,
Qoıamyn qarap, jeńeshem ketken shatqalǵa.
Ońbaǵan oılar oralyp jatyr qaıtadan,
Sonaý bir ótken, sonaý bir surqaı shaqtarǵa.
Bezinem odan, kórmedim ony, barmadym,
Bári de sulý, sulýlyq tolyq jan-jaǵym.
Qaraǵaı shyrsha, qaptaldan qýlaı qaýlaýyn.
Tuńǵıyq kókte qyrannyń qara samǵaýyn.
Saılardan soqqan samaldyń qara salqynyn,
Tańdaıǵa uıyp, gúlderdiń myna ańqýyn.
Bý shashyp, áneý
Kári jartastyń balqýyn,
Jasyl belderdiń, jasyryp bári shalqýyn!
Jaryq dúnıe-aı, janym-aı meniń!
Ǵajapsyń!
Ǵajapsyń, shirkin!
Amal ne, tezsiń, az-aqsyń...
Quzar jartastan
oramal kórdim bulǵaǵan.
- Qosh bol, tentek!..
(Ázildep, sirá, tur maǵan).
Kók kóılek kórdim,
qalyqtap quzdan zýlaǵan,
- Qosh bol! - dep, - Tentek... -
Shýyldap úni tynbaǵan.
— Qosh bol! — dep tastar
Habarlap jatty jan-jaqqa,
Neǵylǵan sumdyq?!
Darıǵa ma álde arýaq pa?!
Óte almaı qaldym,
Jete almaı qaldym ar jaqqa,
Darıǵa-júrek
Ushty da ketti aýlaqqa...
Mýza dep atap,
aqyndar ǵıbrat qylatyn,
Sol eken - meniń perishte jyrym, muratym!
Dúnıeniń mynaý qabaǵyn baǵyp týratyn,
Darıǵa-júrek ómirge berdi bir aqyn...

8. Qanattarym meniń
...Sol jyldardaǵy soǵys qurbandarynyń otbasylaryna arnaımyn
Biri de maıdan úshin!
Osy urandy,
Medet qyp búkil qaýym josyǵandy.
Shabyndyqtar aırylyp shalǵyshydan,
Dıhandardyń erkeksiz qosy qaldy.
Ketip jatyr bireýdiń baýyrlasy,
Bireýdiń bas ıesi, aýyldasy.
Qańyrap, melshıip tek qarap turdy,
Bitpegen mektepterdiń qabyrǵasy.
Joq boldy jańa mektep endi bizge,
Bitpeı qaldy, (qyrsyqty kórdińiz be?!)
Sonda baryp oınaımyz soǵys oınyn,
Sábımiz, dáneńe joq kóńilimizde.
Atysamyz, Chapaı bop shabysamyz,
"Biz" bolyp, "nemis" bolyp alysamyz.
Dińkemiz quryǵanda úıge kelip,
Dertimen shesheılerdiń tabysamyz.
Osylaı engen bizdiń ómirimizge
Baıaǵy bolyp ótken soǵys ańyz.
Bartuǵyn eki dosym, eki inim,
Eki Anam, ekeýi de eki Kúnim.
Mal degennen jalǵyz-aq qula qunan,
Qasqasy bar astynda kekiliniń.
Eki Ana, eki ǵana dos bolatyn,
Eki ini, qula qunan - qos qanatym.
Jeti jetim súıenip bir-birine,
Qaıǵy deıtin qańyrap bos qalatyn.
Men qanatsyz emes em jaralǵannan,
Jalǵyz jaıaý da emes em qarań qalǵan.
Janym súıgen jaqsy atty qanatym dep,
Qanat alyp ushqan em adamdardan.
Ómir ozdy.
Otyzdan ári attadym,
Ushyp kelem, kelmeıdi taǵattaǵym.
Qandaı edi?!
Qaıda júr?!
Qaıda ketti?!
Meniń mamyq balapan qanattarym?
Quzdary qulash urǵan kókte kúnge,
Alyp taýdyń aýlymyz bókterinde.
...Qulandaı qunanyma quryq tústi,
Soǵystyń eń alǵashqy kókteminde.
Sábı em, shyn qaıǵyryp úlgermegen,
Jalańash-jabyqtyqty min kórmegen.
Jarysyp birge júrdim kúndermenen,
Jaıǵasyp birge uıyqtadym túndermenen,
Sábı em zor ómirden dym kórmegen.
Jylǵada júrdik oınap aýlaqtaǵy,
Jylqy jatty qashada taý jaqtaǵy.
Bir top adam bir asaý ortasynda,
Qarbalas qorshap alǵan qaýlap bári.
(Qutylmas butalyqtan jylqy maly),
Shý asaý qyl arqanda qylqynady.
Bosanbaq bop shalmashy taqymynan,
Torǵa túsken torǵaıdaı bulqynady.
Kóz aldymda shalmashy shirengeni,
Jaqyndady asaýǵa bireýleri.
Qos qulaqtan bireýler tuqyrta ustap,
Bireýleri tentekti júgendedi.
Sonshama atbegiler ortasynda,
Qunan emes, qulannan qorqasyń ba?
Jalyna kep jarmasyp pysyq bala,
Qarǵyp mindi asaýdyń arqasyna.
Tastaı almaı ústinen "batyr" uldy,
Asaý biraz álek bop atyryldy.
Jylqyshy qart balaǵa dem beredi:
"Tart tizgindi, bosatpa taqymyńdy!"
Qarysyp qaldy bala qulamastan,
Kóndi asaý aýyzdyqqa shydamastan.
Kenet meniń jarq etti kóz aldymda,
Kekili kúltelengen qulaq asqam.
Qos qurbym qos jaǵymda qanatymdaı,
Aldy da ushty arlandy soǵatyndaı.
Úsheý bolyp ushtyq biz, ortada men,
Naǵyz bir jaýdy shaýyp alatyndaı.
Taýsylmaǵan taby bar bula kúnniń,
Tizginine oraldym qunanymnyń.
Taı ashýym týlap bir ón boıymda,
Shemirshegin shaınaıdy qulaǵymnyń.
Boıdy kernep barady ańǵal kúshim,
Qaıtkende de qalap túr janjaldy ishim.
Jylqyshy qart myrs etti mıyǵynan:
"Qaraı gór zántalaqty, maljandysyn!"
Júregimnen kart sózi shoqyp alyp,
Tur edim men yzanyń oty janyp,
Jem ıisin sezgendeı qula kunan,
Iiskeıdi keýdemnen oqyranyp.
"Úıretip ber dep senen suradym ba,
Ne ákeńniń quny bar qunanymda?!"
- ...Pysyq bala qulany mytyp edi,
Atyldy asaý.
Men qaldym jyladym da.
Shaýjaıynan aırylyp qalǵanymda,
Ázil-ospaq gýledi jan-jaǵymda.
Saıqy-mazaq turǵandaı boldy qaptap,
Búkil sonaý taýlardyń ańǵarynda.
Shart syndy shanaǵynan shydam degen,
Qalaısha kek qaıyram jylaýmenen?!
Qos qanatym - qos dosym, oıda úsheýmiz,
Jarysa ushtyq samǵaǵan qunanmenen.
Omyraýlata osqyrtyp Kók teńbilin,
Artymyzdan sańq etti óktem bir ún:
"Eı, shirik! Qaı jeti atań kórip edi,
Attyny jaıaý qýyp jetkendigin?!
Joǵal bylaı, jotańnan taspa alarmyn!
Qý aıaq, quıttaıyńnan qashqan aryń.
Jalǵyz seniń basyńa túsken is pe,
Jany qaıtip shydap júr basqalardyń?!
Kún ótken ákeń seni bula qylǵan,
Janyńdy shyǵararmyn qulaǵyńnan!
Kúshimiz jetpeı jatyr, soqaǵa shyq,
Qasymda bolsyn deseń qula qunan.
Qaraı gór, qarshadaıdan jyndanady...
Eki birdeı shesheńdi kim baǵady?!"
Qaıyryp úsheýimizdi qosqa ákeldi,
Sholaq qol brıgadır Qurmanáli.
Ańyzaq.
Aptap seýip turady aspan,
Ańyzdarda qańbaqtar júr adasqan.
...Bala neme bar kúshin sarqa tartyp,
Aryp bitken astymda qulaq asqam.
Aryp bitken janýar maıysady.
Jetektegi jaýyrǵa oıysady.
Quıttaı baıǵus qamytta myqshıǵanda,
Denem muzdap, qabyrǵam qaıysady.
Beý jastyq-aı!
Sezbeıdi-aý qulaǵanyń,
Bir qamshy saldyrtpaıdy qula janym.
Azaptan qutqaraıyn desem daǵy,
Taba almaı-aq qoıǵanym bir amalyn.
Basyn tejep, pále sol salbyrasa,
Sop qamshymen soqashym saldy qansha,
...Kúńirenip dúnıe keter edi-aý,
Egerde adamǵa uqsap mal jylasa.
Pysyq bala sum edi-aý oıran bólek,
Oılaýshy edim qas dushpan qoıǵan ba dep.
Janym kelip alqymǵa tyǵylatyn,
Aryqtardy jaýyrdan soıǵanda kep.
Súısinetin sop qamshy ysqyrǵanda,
Qumar edi qulshyna kúsh qylǵanǵa.
İshteı neler qarǵysty jaýdyramyn,
Táńiriniń taıaǵy túskir janǵa.
Qanypezer, jaýyz dep atalǵandar,
Soqyr kúshtiń toryna matalǵandar,
Adam degen sezimnen týmady ma,
Qaıdan ǵana jaralǵan qatal jandar?!
... Kúnnen bólek túıir joq shar aspanda
Samal da joq saıalap, tolastarǵa,
Kólbeı kelip kókjıek tóńkerilgen,
Tóńirekti qorshaǵan taý-asqarǵa.
Jatyr taýlar, kemedeı qaıyrlaǵan,
Jatyr dala, áldene ýaıymdaǵan.
Jatyr bári, jatyr bir sal tirshilik,
Jerdiń tósin ýystap aıyrylmaǵan.
Shoshymaǵan, tirlikten jasymaǵan,
Jatyr aýyl bir-birin asyraǵan.
Bireýlerdiń tútini túzý shyǵyp,
Bireýlerdiń tútini shashyraǵan.
Bári jatyr qımyldap, áli ólmedi,
Áli ólmeıdi, ólmeıdi, dáleldedi!
Osynaý tynyshtyqta sený qıyn,
Qyrǵyn bop jatqanda álemdegi.
Sený kıyn qyrǵyn bop jatqanyna,
Adamdy adam aıaýsyz atqanyna,
Sený qıyn ury kep túskenine,
Baıyrǵy Baǵban - Otan baqtaryna,
Sený kıyn qaraýyl bolǵanyna,
Neler ǵumyr fashısiń oqtaryna.
Alaıda abyrjý bar jerde, aspanda,
Darıǵa-aı, dúnıeni sher basqan ba?!
Tatý elge bul tajal qaıdan keldi?!
Tarshylyqtan kózderim endi ashqanda.
...Iesiz dala.
Ańyzaq.
Aryq kólik.
Bar qýatty boıdaǵy alyp berip.
Túrendeımiz soqamen eski ańyzdy,
Aryqtarmen qybyrlap baryp kelip.
Jyrta-jyrta tútilip, tozǵan ańyz,
(Kúsh shamaly, tyńǵa qol sozbaǵamyz...)
Óshpesin dep ákeler salǵan izi,
Áıteýir qozǵalamyz, qozǵalamyz.
Qozǵalamyz baǵynyp bir aǵynǵa,
Qozǵalady janýar qunanym da.
Sop qamshysyn jylandaı ysqyrtady,
Pysyq bala soqanyń qulaǵynda.
Syrtyldap bar sińiri, taspalary,
Qulaq asqam qamshydan jasqanady.
Dombyranyń ishegindeı sozylady,
Sorlym meniń sý bolyp qas-qabaǵy.
Quıttaı meniń qurbym-aı!
Qansha amalym?!
Munshama azap men saǵan ańsamadym.
Arqa-basyn ter basty.
Sezdim mine,
Qanatymnyń birjola sharshaǵanyn.
Bar qýaty birtindep oısyraýda,
Janýar ǵoı tili joq jáı suraýǵa.
Bir pysqyryp, kekilin silke tastap,
Dármeni joq qulaǵyn qaıshylaýǵa.
Toqtady, zor kúrsinip aldydaǵy,
Kilt turyp qozǵalystyń qaldy bári.
Mezgilsiz úsik urǵan japyraqtaı,
Búrisip qos qulaǵy salbyrady.
Sónip ketip barady ál-shydamym,
Áldenemen álek bop janshylamyn.
Pysyqtan qoryqtym da tuńǵysh ret,
Qanatymdy aıamaı qamshyladym.
Qaıys órme baýyryn tilimdeıdi,
Esh qımyl joq, býyny dirildeıdi.
Qarǵyp túsip, qarasam kózderine,
Baıaǵy ot, baıaǵy ushqyn bilinbeıdi.
Úreı keýlep ketti de taǵatymdy,
Qamytynan bosattym qanatymdy.
Soqanyń qulaǵynan aıyrylmaı,
Sostıyp so bir sotqar bala turdy.
Erin aldym.
Sergip bir silkinbedi,
Astyńǵy erni sol ǵana búlkildedi.
"Eshteńe taqalǵan joq, abyrjyma!"
- Dedi de pysyq bala kúńkildedi.
"Pysyq, pysyq" degenge áýestene,
Aıaıtuǵyn jáıi joq ábes neme.
Qunanym tur, uqsaıdy qalt-qult etip,
Aıaǵyn táı-táı basqan nárestege.
"Pysyq-pysyq" degenge qorazdana,
Qoqılanyp qaraıdy Oraz bala.
...Janýarym sendelip bardy daǵy,
Sereıip qulap tústi borazdaǵa.
Qıylyp ketti meniń erke armanym,
Sezindim qanatymdy órt alǵanyn.
Quıyndaı quıqyljyǵan qula qunan,
Qurydy, tuıaǵyn da serpe almady.Kekilinen sıpaımyn baıǵusymdy,
Qandaı ásem qasqasy aı músindi!..
Belim meniń besikten shyqpaı jatyp,
Beımaza ómir, minekı, qaıǵy usyndy.
Bar álemniń qaıǵysy bir basymda,
Eńiredim, eshkim joq syrlasýǵa.
Qos baýyrym, qos qurby qasymda joq,
Qos anam joq jeteý bop muńdasýǵa?
Pysyq Oraz, úsh jaýyr jubatpaıdy.
Asqar taýdaı basyma qulap qaıǵy,
Bar óńirdiń aptap pen ańyzaǵy,
Tek meniń arqama kep shýaqtaıdy.
Kimge kerek shyryldap jylaǵanym,
Sardala saǵymymen bir aǵamyn.
...Eske túsip ákemniń ólgendigi,
Sezindim qorǵanymnyń qýlaǵanyn.Sezindim maıdan bolyp jatqandyǵyn,
Sezindim sor kelgenin baqtan buryn.
Sol sátte sený maǵan qıyn edi,
Kórem deý keler tańnyń atqan nuryn.
Zil batpan ýaıymmen janshylamyn,
Kózimnen burshaq jaýdy, arshymadym,
Kól-kósir adamzattyń kóz jasyna,
Quıylyp jatty meniń tamshylarym.
Sezindim: muń-nalanyń kóshin kórdim,
Soıqanyn soǵys salǵan kesirlerdiń.
Qoldan keler aıla joq, qosyldym tek,
Horyna jetimder men jesirlerdiń.
Shyǵarmaı shar aspandy shyraǵynan,
Ańyzda jatty jaırap qula qunan.
Qanatym mertikkendeı sezinemin,
Jaýlardyń maǵan atqan bir oǵynan.
Kún batty.
Taýdyń basy qantalady.
Qantalap kópke deıin tarqamady.
Qaldyryp qunanymnyń qańqalaryn,
Jaıaýlap er-toqymdy arqaladym.
Júrip kelem...
Jigerim opyryldy.
Ashý da, aıbat ta joq sopy ǵurly,
Júrip kelem qaıtadan jalǵaıyn dep,
Qaldyryp ketken keshe oqýymdy.
Bulyńǵyr...
Boljaı almaı aldaǵymdy.
O, ómir!
Ala kórme armanymdy!
Bárin sezem.
Biraq ta sezinbeppin,
Bir-aq sátte eseıip qalǵanymdy...
Shesheı qazir sharýa basybaıly,
Ájem otyr tastap ap nasybaıdy.
Qaıran qalam.
Apyraý, netken berik?!
Jalǵyz uly ólse de jasymaıdy.
Bilmeımin bozdaýy ma, óleńi me,
Kúńirenip órmekke tónedi kep.
Kóńil aıta kólgirsip kelgenderge:
"Kebin kıip ketpegen keledi", - dep,
Qaırattana órmekke tónedi kep.
Qos inim júr,
Ázirge es bilmeıdi,
Qıyndyqta es bilmeı óssin meıli.
"Kebenek kıip ketken" ákemizden,
Óldiden basqa habar estilmeıdi.
Qaıyrym jasap qasymyz, dosymyzǵa,
Qapersiz júre berip qasymyzda.
Qaıran ákem tym qursa jóni túzý.
Jáı da salyp bermepti basymyzǵa.
El basqardy.
Qaýym bop qoldasty eli.
Biri dos, biri baýyr, joldas dedi.
Baqandaı bir aýyldy bılep turyp,
Bir úı jasap alýǵa bolmas pa edi?
Bilmeımin, arlandy ma, aldandy ma,
Dúnıe opa etpesin ańǵardy ma?
Ázirge ázer-ázer tur qalqıyp,
Ákemnen kóz toqtatar qalǵan mura.
...Qos dosym tur qasymda - qos qanatym
Qos júrek tur menimen qos soǵatyn
Ekeýiniń engende ortasyna,
Qulazyǵan kóńilim hosh bolatyn.
Qos dosym, qos qanatym Qaırat, Berik,
Mal-múlkin qospasa da aıdap kelip,
Álderi kelisinshe ákesizder,
Álek bop jatyr maǵan qaırat berip.
Tastashy, nege sonsha ýaıymdadyń,
Al meniń basy bútin taıymdy alǵyn.
Qunanyńnan artpasa kem túspeıdi,
Taıymdy alǵyn!
Qýanysh toıynda min.
O, dostyq!
Netken ǵajap sezim ediń!
Et júrektiń ezilmes kezi me bul.
Qos qanatym turǵanda qoltyǵymda,
Ezilemin neden men, bezinemin.
- Esterińnen aınaldym, shyraqtarym,
Osylaı bir-birińdi jylatpaǵyn.
Osynaý elge túsken qara kúnde,
Osylaı bir-birińe shýaqtaǵyn.
Bizdi qoıshy, bizdiń kún taıaý qaldy,
Kúsh ketti, ál taýsylyp baıaýlady.
Kólikteriń turǵanda, qarǵalarym,
Jolǵa tastap ketpeńder jaıaýlardy!..
Nazarymdy osy únge tosa qaldym,
Tuńǵysh kórdim ájemniń bosaǵanyn.
...Quıyn soǵyp ótti de, jelpindi jel,
Solqyldatyp dińgegin bosaǵanyń...
Ájem sózin árige jalǵamady,
Kózin súrtti kórsetpeı, arlanady.
Kórinip tur: kózden jas parlaǵany,
Qajyǵany, tózimi qalmaǵany.
Tańba tur ótken kúnniń bárinen de,
Qashanǵy shydaı bersin kári keýde.
Darıǵa-júreginiń daqtary bar,
Kelmeıtin bul ómirde dárileýge.
Qashanǵy shydaı bersin kári keýde?!
* * *
Joq!
Bizge ornaǵan joq zamanaqyr!
Jeńe almady jendet te, nala batyr.
Qan maıdannan habardy jıi estımiz:
"Biz jeńemiz!
Jaý qashyp bara jatyr".
Súreńsiz kún ótýde, súreńsiz tún,
Jurt úmitker.
Kúneltpek tileýsiz kim?
Jurt úmitker, úmitker dostarym da,
Men biraq reńsizbin, kúdeýsizbin.
Kúnderge kún, aılarǵa aı jalǵanady
Jalǵan úmit janymdy aldamady.
Óldiden basqa eshbir habar da joq,
"Kebenek kıip ketken" jannan áli.
Qylaýlatyp qys ta tur, qyraýlatyp
Qyraýlatyp ketedi tumandatyp.
Ájem jatyr tósekte ál ústinde,
Áli bitken baıǵusym tumaýratyp.
Tynym bermeı bıshara jambasyna,
Sheshem júr
Sol óziniń sharýasynda.
Jesirliktiń jabynyn moınyna ilip,
Jegilip júr turmystyń arbasyna.
Jalǵyz ǵana nesi baspananyń,
Jalǵyz sonyń baǵamyz qas-qabaǵyn
Jalynady ol maǵan, jabyǵady:
"Qartam meniń, oqýdy tastamaǵyn!"
"Tastamaıyn oqýdy ash qalǵanda,
Qaterli kún qatygez bastalǵanda.
Tastamaıyn oqýdy, úmit túlki
Bulań etip bultaryp qashqanda aldan.
Tastamaıyn oqýdy nalyǵanda,
Taryǵarda, qaýqarsyz aryǵanda.
Tastamaıyn oqýdy, teri shalbar
Borbaıymdy qańtarda qaryǵanda.
Tastamaıyn tabannan syz ótkende,
Úsik uryp qulaǵym tyz etkende.
Tastamaıyn oqýdy, jesir anam,
Óli ákeniń óli ornyn kúzetkende.
Toqym-tósek, erimdi jastanaıyn,
Tastamaıyn oqýdy, tastamaıyn!
Ant eteıin aldyńda, alań bolma,
Jastaıynan qýarǵan aq samaıym!"
Osy oı turǵan.
Onda men aıta almaǵam.
Biraqta ireńimnen baıqaýda anam.
Talqan surap qyńqyldap eki inim júr
Úırektiń balasyndaı baıpańdaǵan.
...Joq!
Bizge ornaǵan joq aqyrzaman.
Sary aıaz da jeńbedi saqyldaǵan.
Áke, seniń óshken joq tútiniń de,
Ózińsiz ólgen de joq qatyn, balań.
Tek ájem...
Ájem baıǵus qınalady,
Saǵan degen úmitin tyımaıdy áli.
Sybyrlap atyndy atap shaqyrady.
Sirá, seni búl ómirden qımaǵany.
Ólimge qımaı seni jatyr áli,
Sybyrlap jıi-jıi shaqyrady.
Sarǵaıyp kúnnen-kúnge bara jatyr,
Sekildi sary kúzdiń japyraǵy.
Erbeńdep eki qoly qarmanady,
Baıǵustyń qozǵalýǵa qalmady áli.
Esimde áli.
Ájemdi ólerinde,
Kózimshe kórshi shaldyń aldaǵany.
Jatqandy túpsiz, tereń sandyraqta,
Odan sasa qoımady shal biraqta:
"Balań tiri, tiri eken haty keldi,
Qınama endi janyńdy qaljyratpa..."
"Báse... Solaı...
Kebenek kıip ketken",
— Dedi de, bárimizdi súıip betten,
Mazasyz jan aldanyp, tolas taýyp,
Máńgilik uıqymenen uıyp ketken.
Eki sheshe terbetken ul edim men,
Ekeýiniń aıryldym bireýinen.
Baqytym da bar shyǵar bul ómirde,
Sorym da bar irgemdi túre kirgen...
* * *
Alaqaı, jeńis keldi, jeńis keldi!
Kóz jasynan qurǵaıdy jer ústi endi.
Atyraptan "attandar" estilmeıdi,
Alaýlaǵan ot-jalyn tegis sóndi.
Súıinshi ber.
Qýanysh keldi elge.
Kóz jasy quıylmaıdy sherli kólge.
Qulaǵan qunanymdy qushaqtap ap,
Jylamaı qý dalada endi men de.
Endi kúnder batpaıdy qantalanyp,
Kúńirenip jatpaıdy barsha halyq
Qan maıdannan ulynan habar kútken
Qasiretin kórmeımin qart ananyń.
Oralýda maıdannan jaralylar,
Bereri bar, ómirden alary bar.
Jas jubaılar úıinde toı bolady,
Jas jubaılar...
jandary balaqumar.
Azamatyn ańsaǵan qartań baba
- Bir meıirin tógedi darqan dala.
Tasyna da jerimniń dán ósedi,
Baýyrsaqqa jarımyz, talqanǵa da,
Shattanady shaý qarttar, shalqar bala.
Oralýda kimderdiń baýyrlasy,
Kimderdiń ákeleri, aýyldasy.
Esekke yǵyr bolyp turmaıdy endi,
Mekteptiń bitpeı qalǵan qabyrǵasy.
Joǵaldy.
Joǵaldy endi qaharly kún,
Pysyq Oraz tastaıdy qataldyǵyn.
Azabynan qalaı da aıyǵar-aý,
Arqalaǵan jesirler atan júgin.
Qasiretti, qaıǵyny tastap ári,
Adamdardyń ashylyp qas-qabaǵy.
"Qoı ústinde boztorǵaı jumyrtqalap",
Ýyz ómir qaıtadan bastalady.
...Ótip jatyr jeńistiń aı, kúnderi,
Talpynýda iniler taı mingeli.
Azamat bop qalyppyn.
Jesir jeńgem,
Ázildesip menimen:
- Qaınym,.. - dedi.
Jyldar ótti tynyshtyq jamylǵaly,
Dúrbeleń de tynǵan shaq aýyldaǵy.
Oınaı júrip jetippiz on jetige,
Komsomolǵa bizderdi qabyldady.
Qýanyshty aıt sol jylǵy shaqtardaǵy,
Basymyzǵa qonbaǵan baq qalmady.
Jastyqtyń juldyzyna qumartamyz
Jatyrmyz aýdan jaqqa attanǵaly.
Bolashaqqa joldama alýǵa biz,
Kólik saılap, jol júrý qamyndamyz.
Keshegi kesapatty órt, daýylda biz
Qıaldap, osy kúndi saǵynǵamyz.
Qos dosym daıarlapty kólikterin,
İshim jandy olardy kórip meniń.
...Taǵdyr-aı, qarań óshkir ýaıymdy,
Tek meniń mańdaıyma berip pe ediń?
Baryp qaıttym aýyldyń bastyǵyna,
(Bilmeımin, dostyǵy ma, qastyǵy ma?!
"Kóziń kórip tur, bala, kólik joq qoı",
Degen sózben úıge endim bastyryla.
Jabyrqaǵan anama qaradym da,
Ýaıymnyń ulydym tabanynda.
Sarqylmaǵan áli de jas bar eken,
Jabyǵuly janym men janarymda.
Jeńis kelip, bóledi shartarapty,
Qushaq-qushaq qýanysh arqalatty.
Júregimniń júrdi eken qaı jerinde?
Bir túıini qaıǵynyń tarqamapty.
Kóz jasymen naısapty qýalaımyn,
Jubatpańdar, aǵaıyn, suramaımyn.
Jannyń sheri joǵalsyn jaspen birge,
Qazir jylap, ekinshi jylamaımyn!
Ýaıymuly jylan, tasqa meken
Ekinshi jylamaımyn, masqara etem!
Aldaǵy kúnderime aparmaıyn,
Mende áli sarqylmaǵan jas bar eken...
"Bátshaǵar, munyń qalaı, qatynǵa uqsap?
Jigitsiń, oılasańshy aqylǵa sap"...
Ájemdi attandyrǵan baıaǵy kart,
Basý aıtty.
Dalaǵa shaqyrdy shaq:
"Min mynany!
Suraýsyz alla aldynda.
Nege kelip aıtpaısyń, arlandyń ba?!"
Senerimdi bile almaı, senbesimdi,
Qaraı berdim qartqa men tańdandym da.
- Aýyr kúnder saıranyn kim súrmegen,
Aptyǵyńdy basa ǵoı dúrsildegen!
Aınalaıynym ajaldyń aýyzynan,
Aman-esen oralsa, minsin dep em.
Ol baqytty qımady qudaı maǵan...
Jylasam, senen beter jylaı da alam.
Ne istemekpin?
Tirige ómir kerek,
Tirshiliktiń qazyǵyn shyr aınalam.
Bar, balam, qala kórme qataryńnan,
Qala kórme úmitti saparyńnan".
...Aq bas danam...
Aınaldym saqalynan!
Turǵyzdy qorǵanymdy qoparylǵan.
... Aq bas danam atandaı tory at berdi,
Tory at emes, týyrlyq kanat berdi.
Bolashaǵyma ushaıyn, ushaıyn bir,
Samǵaıtuǵyn maǵan da saǵat keldi.
Kórsem de jabyǵymnan jaý atqanyn,
Sezsem de synnyń aýyr saǵattaryn,
Búlinbepti, áli de bútin eken,
Meniń mamyq balapan kanattarym.
Jaý meniń ákemdi atty, atamdy atty
Jaý oǵynan jaraly japan jatty.
Qaraqshylar qanshama qarmansa da,
Qanattymdy, halqymdy ata almapty.
Samǵaımyn Bolashaqqa,
Ata-meken,
Qundaqtap qýanyshyńdy ala ketem.
Búlinbepti qýatty qanattarym,
Aq bas qart, aq bas halqym aman eken!
Qanattarym meniń!!!

9. Atameken
Ákel, dosym,
Sen maǵan qolyńdy ber!
Áketeıin, men ótken jolymdy kór.
Sonaý shyńnyń basyna shyǵaramyn,
Menmin ǵoı bul aımaqtyń jolyn biler.
Minekı,
Shyǵa keldik shyń basyna,
Al endi shaqshańdy ber qurdasyńa.
Atameken týraly syr sherteıin,
Qulaǵyń tur, qurdasym, syrlasyńa.
Qalaı eken?
Myna shyń bıik pe eken?
Jarylmasyn áýege tıip shekeń.
Qaısybireý ólkemdi jamandasa,
Shoq túskendeı janyma kúıip ketem.
Biz turǵan taý esimi Elshenbúırek,
Shyǵa kelseń, aspanǵa eńseń tımek.
Jazda oranyp jatady kók torǵynǵa,
Qysta appaq eltiri seńseń kımek.
Basqa taýdan jyraq bul Elshenbúırek.
Tuzdy kólge tirelse myna basy,
Qunar jeri - batysta
Labasy. Anoý - Tán-SHan,
Al anaý - Hantáńiri
- Osy ólkeniń baıyrǵy ǵulamasy.
Men týǵan jer - Qarasaz baýraıdaǵy,
Jalǵanda jer bitkenniń bal qaımaǵy.
Esim ketip júrgende es bildirgen,
Jaralǵan juldyzym ǵoı mańdaıdaǵy.
İrkes-tirkes aǵady qara sýlar,
Qarasań, sýlarda da talasý bar.
Bul sýlarǵa meniń kóp beresim bar,
Bul sýlardan meniń kop alasym bar.
Baqytym ǵoı Qarasaz kelip qonǵan,
Kısem, - kıim, ishsem - as, kólik bolǵan.
Mendeı uldyń osy jer myńyn týyp,
Áli kúnge myńyna jerik bolǵan.
Sútin emip ósken em san bulaqtyń,
San jyladym qurbymnan,
San jylattym.
Jalyn tartyp mingen em osy mańda,
Ómir deıtin shý asaý arǵymaqtyń...
Keshir, dosym, aýytqyp ketkenime,
Keıinirek toqtalam ótkenime.
Ázirge sen shyǵysqa kóz jiberip,
Qarap otyr qıanǵa, shetkerige.
Qazir jaılaý Jerinen maı tamyp tur.
Tógilerdeı móltildep shaıqalyp tur.
Káne, dosym, ekeýmiz qıalmenen
Shalkódeni aralap qaıtalyq bir.
Jaılaýyn aıt jaılaý dep Shalkódeniń,
Eńsesi myńǵyrǵan mal ár tóbeniń.
Sý emes, sýatynan qymyz aqqan,
Paý. shirkin, qandaı ǵajap ólkem ediń!
Kıik oınap shatynda, bókterinde,
Aıǵaıtas Shalkódeniń naq tórinde.
Qyraǵy kóz shekara Qumbel anaý
Qytaımen eki ortany qaq bólýde.
Aıǵaıtas - Shalkódeniń shańyraǵy,
Aq otaý aqta bultty jamylady.
Jat jaqqa jurt údere kóshken kezde
Jabyrqap tas ta bolsa ańyrady.
Aıǵaıtas - tas emes tek aıǵaılaǵan,
Ǵulama qart jurt úshin qaıǵy oılaǵan.
Halyqtyń úni jatyr keýdesinde,
Bir kezde "Elim-aılap" oıbaılaǵan.
Aıǵaıtas - Albandarǵa atameken,
(Omy men shejiredeı atap ótem).
Ertede el shetine jaý tıgende,
Aıǵaılap, habar berip jatady eken.
Soltústigi Qararsha, Ketpenimen,
Qymbat olar búgini, ótkenimen.
Ońtústik shyǵysynda Oıqaraǵaı,
Artynda Aıǵaıtastyń bókterilgen.
Shalkóde eki taýdyń arasynda,
Eki ózen týlap jatyr sabasynda.
Jalǵanda gúl bitkenniń bári osynda,
Jalǵanda shóp bitkenniń bári osynda,
Adamǵa shıpa bolar dári osynda. Keńbulaq -
Meniń babam ósken meken.
Meniń ákem kindigin kesken meken.
Saıdy saǵym qýalap bara jatyr,
...Ǵasyrlardan oralǵan kóshter me eken?
Jaratypty báıgege at qosýǵa,
Bizdiń rý uıasyn tapty osynda.
Kóshedi el, kóshedi zamandar da,
Táńirim jerdi biraq saqtasyn da.
Bizdiń jurt Keńbulaqty mekendegen,
Aýrý bylaı tursyn, jótelmegen...
Meniń babam baı da emes, atkezshi emes,
Kedeı de emes, tuǵyrmen tepeńdegen.
Kúshin satyp bireýge jaldanbaǵan,
Saýda jasap,
Pishpekke sandalmaǵan.
Bir ózine jeterlik sharýa jınap,
Bir perzenti bolýyn armandaǵan.
Baılarmenen peıili qatar eken,
Shaldyń shaqar minezi qatal eken.
İrimshigin qaınatyp, qurtyn jaıyp,
Sary qymyz sapyryp jatady eken.
Keńbulaqta erkimen saırandaǵan,
Ótti, ketti.
O, meniń qaıran babam!
Keńbulaǵym bolsa eken máńgi baqı,
Bolsa eken taýlar da aman, saılar da aman.
Keńbulaqtyń kishkene tuqymy - men,
(Qyran emes, árıne, úkimin men).
... Áı, dosym-aı, qaltańda shaqshań da joq,
Qaıttym endi?..
Berip qoı tútinińnen!
Jer týraly boıyma shabyt kirip,
Dosym, seni aldym ba jalyqtyryp?
Baýyr tósep, shirkin-aı, jatyp alsa,
Babalardyń jurtyna baryp turyp.
Saılardan saýmal ózen jaılap qulap,
Samal bel sonaý jatqan - Jaıdaqbulaq.
Baýrynda erke bulań bala bolyp,
Bazarlap óskemin joq oınap biraq.
Baýrynda býla bolyp kún keshpedim,
Buldyrap býryl taıǵa mingespedim.
Buıyǵy jetimdermen birge óskemin,
Únimen jesirlerdiń úndeskenmin.
Kúnmen batyp, birge atyp tańdarymen,
Shóp shaýyp, shómele sap, mal batyp em.
Zarlarymen qarttardyń uıqyǵa enip,
Qatyndardyń oıanǵam zarlarymen.
Senbeseń qoı,
Senseń sen.
Maqtanamyn.
Jep júrgen nanymdy men aqtaǵamyn.
Meńdegen - sharýanyń murageri,
Sharýanyń pasporty saqtaǵanym.
O, Jaıdaq! Jaıdaqbulaq!
Jasyl meken.
Armysyń, aqbas Atam,
Asyl meken!
Keýdemde keremet bop qatyp qalǵan,
Ósken jer,
Álde seniń tasyń ba eken?!
Qarataıly.
Qarsyda Aqbulaǵy.
Aqsha bulttan julyp ap laqtyrady.
Qatartóbe ortada qalǵyp jatyr,
Sekildenip qoıshynyń Saqqulaǵy.
Túzý aqtas áne tur qoqyraıyp,
Atanyń umyt qalǵan aq tumaǵy.
Ólkege Qısyq aqtas qyryn qarap,
Shıpaly jyly sýyn atqylady.
Osy jer báıitterdiń naq turaǵy,
Túbinde osy jerde baq tunady.
Dara tur Shákirambal jubyn tappaı,
Qoltyq - bir qolǵa turmas urynshaq taı.
Eńkeıip Esekartqan anaý jatyr,
Jabyǵa jaba salǵan yńyrshaqtaı.
Qos ózen Shalkódeden quldyraıdy,
Oınaqtap óristegi qulynshaqtaı.
Belderine kóziń sal Dardamdynyń,
Dardamdy dep qalmaqtan qalǵan buryn.
Zatynda jer - bizdiki, aty - onyki,
Shejire biledi onyń jalǵandyǵyn.
Raqat-aý, qajysań, Sholaqqa kep,
Sarqyrama basynda alǵan tynym.
Qos Shıbut anaý jatyr egizdeıin.
Degendeı basqalardan nemiz keıin.
Qos qanat qyp ushaıyn qos qolymdy,
Qosaǵymnyń mekeni, seni izdeıin.
Bala súıdim, jar súıdim,
Shıbut, senen,
Jyrymmen el-jurtyńa syılyq berem.
Qyrqańnan qyzyl túlki qylań etse,
Qıańnan qosylýshy em júırikpenen.
Qyran bolyp ilýshi em qyrmyzyńdy,
(Qaterimde qýatyń tur qyzýly).
Tentegińe jatsynbaı telidiń sen,
Qulyn minez, qus attas bir qyzyndy.
Qos ózen qosarlanǵan - qos kelinshek,
Jaǵańda jan bitkendi dos kórýshi ek.
Atanyń ǵurpyn saqtap kúıeýsinip,
Kez kelgen kedeıiń de tós berýshi ed.
Shıbuttyń saı-salasy tuıyq keler,
Jatyr ǵoı tuıyqtyqqa syıyp neler...
Al, Shıbut, sálemimdi al, qaryzdar em,
Malym joq órisimde jıyp berer.
Armysyń, asaý Shıbut, Asyl aǵa!
Myń sálem taýyńa da, tasyńa da!
Shıbut sen, meniń úshin mahabbatsyń,
Mahabbat ólmeıinshe basyla ma?..
Keshir, dos, meniń biraz bóskenime,
Esim ketip oralam estegime.
Qaı-qaıdaǵy joǵalǵan qaıran kúnder,
Shynymenen shyrpydaı óshkeni me?!
Sonaý turǵan Qoshqardyń basy ma eken?
Qoshqardyń múıizindeı tasy bóten.
El aýzynda ańyzǵa júginsek biz,
Osy taýǵa qyrǵyzdar ǵashyq eken.
Ańsaıdy ǵoı alysty aty bar jan,
Bul taýda qyrǵyzdyń kóp aty qalǵan
Árgi jaǵyn qaıtemiz... qazaq, qyrǵyz,
Áıteýir, osy taýda jatyp alǵan...
Jaılaý barsań, Qoshqar bar, Talasqa bar,
Jadyraıdy jan-júıeń, tolas tabar.
Ný orman, bal bulaqty kórgenińde,
Basqa jaılaý jáıimen qorash qalar.
Tań syzǵanda sarǵaıyp sary belden,
Sary belden sáýleli laǵyl órgen.
Saı-saladan salqyn bir samal soqsa,
Tańdaıyńa qymyzdyń dámi kelgen.
Qýlaǵyń túr qyrannyń shańqylyna,
Keýdeńdi tos kerilip salqynyna.
Ájim-ájim aq tastar kúngeıdegi,
Ótken bir ǵasyrlardyń tamtyǵy ma?
Eskertkishter sıaqty gúl alańda,
Biri malǵa uqsaıdy, biri - adamǵa.
Aq tastardyń betteri sora-sora,
Sora-sora... O, sumdyq, jylaǵan ba?
Ár jyrany qýalap myń bulaǵy,
Jelidegi qulyndaı shyńǵyrady.
Qyran kelip kıikke sorǵalasa,
Basyn shaıqap ný orman qynjylady.
Aýa shirkin! Ne degen jupar ediń!
Juta bergiń keledi, juta bergiń.
Jalǵyz-aq osy aýamen qorektenseń,
Dosym, sen bul ómirden utar ediń.
Jaılaý barsań, Qoshqar bar, Talas barǵyn,
Aıalap kir astyna kók aspannyń,
Jelkesinde jelpildep jelbegeı bult,
Shyńnan asyp kete almaı tolastar kún.
Batysynda Qoshqardyń kórshi kúngeı,
Kómirshi kók bestiniń ershigimdeı.
Kegenge kep Qusmuryn sý iship tur
Qashannan dál óziniń menshigindeı...
Jerim osy Shalkóde ańǵarynda,
Asqar-asqar taý jatyr jan-jaǵymda.
Armanym ba, kim bilsin, álde maǵan
Tabıǵat ózi ornatqan qorǵanym ba?
Uzyn sonar jyrymdy sabylttyryp,
Aldym ba, dos, seni men jalyqtyryp?
Qanekı tútinińnen berip jiber,
Soraıyn erinimdi qaryp turyp.
Sonaý tur Labasy, Tóte beri,
Jabyrdy jambasqa alyp jeteledi.
Basyna Labasy bult ilikse,
Bar aımaq qurq-qurq jóteledi.
Naqyshyna keltirip sheber tikken,
Shubar tal - zer taqıa shekedegi.
Bir kezde el Úsh qaqpaq pen Muzart asyp
Qashqarǵa qashqyn bolyp óter edi.
Anaý jatqan Úkirshi jap-jalańash
- Taýlardyń baryp turǵan kóteremi.
Baıynqol baı ólke toı, jurtqa da anyq,
Beý, shirkin, bir aı júrse Syrtqa baryp!
Shekaradan ári asyp Tekes ketti,
Bulaǵyn bar aımaqtyń urttap alyp.
Tigilgen qos otaýdaı Qostóbe tur,
Aldynda Hantáńirdiń buqpalanyp.
Berdibekteı azamat osynda ósken,
Tabanyn tańerteńgi shyqqa qaryp.
Shekarada bir jer bar Súmbe degen
Ony men kórmegen em, bilmegen em...
Sezem biraq Súmbeniń baılyǵyna,
Kóz alartyp qaraıdy irgedegi el...
Ómirge sheshem kelgen osy mańda,
Ómirdi súıgen jáne shoshyǵan da.
On besinde jat jurtqa pende bolyp,
Jat bosata turypty tosyp alda.
Qarshadaıdan qaıǵyny iship qanǵan,
Qaıyrylmaı artyna ushypty arman.
Sarbastaý, Nahamnyń kóz jasymysyń?
Saý etip kirpiginen túsip qalǵan.
Taǵzym etip atymnan aýdaryla,
Qaraı-qaraı ótermin taýǵa myna.
Saı-salany saǵym bop kezip júrgen
Anamnyń adastyrǵan armany ma?
Shattansam sharyq uryp keıdegime,
Keshir, dos, kúıinemin keıde mine.
Sharttastyń basyndaǵy sharby bulttar,
On bes jasar sheshemniń kóılegi me?
Qarashy, áne, Sharttastyń basy munar,
Jarqyldaıdy jasyly, jasyny ma?
Álde meniń anamnyń alpystaǵy,
Áldeqalaı oıanǵan ashýy ma?!
Sonaý taýdy ataıdy Ylaıly dep,
Bóri jortqan belinde, qudaı-júrek.
Kezbe bulttar kórisip shyndarynda.
Sup-sur bolyp túnere jylaıdy kep.
Baýry - qystaý, basy - ot Ylaılynyń,
Bar nurymen jonyna qulaıdy kún.
Tuzkól, mine, tósinde qaz ben úırek,
Qaýyrsynmen órnektep sý aıdynyn.
Tar keýdede tunshyǵyp talaı ún júr,
Sabyr, dosym, samal jut. Mańaıyń gúl.
Tútinińnen berip qoı Aq jalynǵa
Kók jalyndy aparyp jabaıyn bir...
Kókirek jansa jansyn kúıip te óship,
Bulaq jyr burqanar ma iship, kóship.
Bıikti kórem deseń, dosym meniń,
Aldymen bıikke shyq, bıikke shyq!
Bul bıik biz otyrǵan - Sary doǵal,
Sanamdy samaıynyń aǵy qoldar...
Til bitip sóılep ketse qaıter edi,
Aq jondar, myna jatqan sary jondar?!
Eı, tastar! Keıde bıik, keıde tómen,
Eı, saılar! Keıde taıyz, keıde tereń.
Eı, taýlar! Qudiretiń bolsam eger,
Jonyńnan osyp turyp sóıleter em!
Únsiz-tilsiz melshıip jatqan álem,
Qudiretiń men bolǵan shaqta bálem.
Qatpar-qatpar qyrqandy paraq etip,
Kitabyńdy óziń-aq aqtarar eń...
Amal qansha... sen maǵan baǵynbaısyń,
Men saǵan qajet emes, jalynbaısyń.
Qupıańdy baýryńa basyp alyp,
Qashan quryp ketkenshe damyldaısyń...
Keshir, dos, aıqaıym bar keıde tegin,
Jer úshin jaralǵan bir beınet edim.
Týǵan jerdiń quny emes, tilimin men,
Qalaıda ony sóıletem! Sóıletemin!
Qarasazym sóıleıdi qalaı daǵy,
Sóıleıdi taýy, tasy - bar aımaǵy.
Shýaqta otyryp ap kúńirengen,
Ájemniń ǵalamda joq taraıdy áni.
Ájemniń estilgende sozǵan áni,
Kúrsinip myna taýlar qozǵalady.
Aǵyl-tegil seldetip aspan kelip,
Kórise qushaqtaıdy boz dalany.
Óshpeısiń, atameken, sýyq kirip,
Ketpeısiń ǵaıyp bolyp, umyttyryp.
Qıyrdan ákem saǵan qol sozady,
Baýyrlar molasynan shyǵyp turyp.
Kórinen kúńirengende batyraǵyń,
Qalaısha sóılemesin japyraǵyń.
Bir ulanyn qalaısha joqtamasyn,
Bir ýys buıyrmaǵan topyraǵyń.
Aıan toı aımaǵyńnyń syry maǵan.
Sóıleısiń, sóıleısiń sen,
Uly dalam!
... Men seniń kókke ushyrǵan boztorǵaıyń,
Shyryldap jerge túspeı turyp alam.
Jaralǵan jan emespin basy bóten,
Týǵan jer, topyraǵyńdy basyp ótem.
Keýdemde qatyp qalǵan birdeńe bar,
Kim bilsin, týǵan jerdiń tasy ma eken?!

29.IX-1.X1.1967 j.

---