Aqsaq qulan
Mýzyka páni muǵalimi Sapıeva Lázzat
Sabaqtyń taqyryby: Aqsaq qulan
Maqsaty: a) qazaq halqynyń ańyz - kúılerin, ertegi - dastandaryn tyńdaýǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Mýzyka tyńdaý erejesin eske túsirý;
á) mýzykanyń túp - tamyry halyq mýzykasynda jatqanyn uǵyndyrý. Án úırený kezinde este saqtaý, oılaý qabiletterin damytý;
b) mýzykany súıýge, elin, jerin súıýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: kompozıtorlardyń sýretteri, «Aqsaq qulan» ańyz - kúıi boıynsha sýretter, mýzykalyq aspap.
Barysy:
Uıymdastyrý bólimi
Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Kúı degen ne?
2. Kúı qandaı aspaptarmen oryndalady?
3. Kúıdiń sózi bola ma?
4. Nelikten halyq kúıi dep atalady?
Mýzyka tyńdaý. N. Meńdiǵalıev. «Tepeńkók»
N. Meńdiǵalıev 1921 jyly Oral oblysynda dúnıege kelgen. Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, profesor.
N. Meńdiǵalıev halyq aspaby dombyranyń mánerlik múmkindigin klasıkalyq faktýra turǵysynda berýge umtylǵan alǵashqy qazaq kásibı pıanınoshysy. Ol kóptegen mınıatúra, fortepıanolyq konsertter jazǵan. Onyń «Dombyra týraly ańyz» konserttik pesasy qazaq fortepıanolyq mýzykasynda keń tanymal.
- Al endi balalar, búgingi sabaǵymyzdyń taqyrybyn ashý úshin aldymen «Aqsaq qulan» ańyz - kúıin tyńdaıyq.
Kúıdiń shyǵý tarıhyna toqtalaıyq.
Ertede bir el bılegen hannyń jalǵyz uly bolǵan eken. Bir kúni hannyń uly ań aýlaýǵa shyǵyp, jazyq dalada jaıylyp júrgen bir top qulanǵa kezigipti. Ańshylyqtyń qyzyǵyna berilgen jigittiń sadaqtan atqan oǵy úıirdi bastap júrgen qulandy jaralaıdy. Janyna batqan jaraqatyn aýyrsynǵan qulan yzylanyp, ańshyǵa qarsy shaýyp kelip, tuıaǵymen teýip óltiredi.
Balasyn birer kún kútip, ańshylyqtan oralmaǵan soń bir sumdyqtyń bolǵanyn sezgen han: «Kimde - kim ulym týraly jaman qaıǵyly habar jetkizetin bolsa, kómeıine qorǵasyp eritip quıamyn», – dep halyqqa jar salypty.
Bul habardy estigen halyq hannyń aldyna baryp, kóńil aıtýdan da qaımyǵady. Ne isterlerin bilmeı qatty qınalǵan ýázirler el ishindegi ataqty kúıshige kelip qolqa salypty. Kúıshi eńsesi túsip, kúızelip otyrǵan hannyń aldyna kelip, onyń ruqsatyn alǵan soń dombyrasyn qolyna alyp, bir kúıdi oınaı jóneledi. Kúńirengen kúıdiń sazymen hannyń kóz aldynan ańshylyq kórinis, ashýly qulandardyń tuıaqtarynyń dúrsili, jalǵyz ulynyń ǵaıyp bolyp, kóz jumǵany ótip jatady. Kúıdiń qudiretiniń arqasynda han bolǵan jaıdy túsinip, egilip jylaıdy. Bir kezde esin jıǵan han: «Ustańdar myna kúıshini!» – dep ýázirlerine ámir beripti. Sonda kúıshi: «Dat taqsyr! Men emes, myna dombyra ǵoı sizge estirtken», – depti. «Olaı bolsa, dombyranyń shanaǵyna quıyńdar qorǵasyndy!», – deıdi han.
Mine, sodan beri qazaq dombyrasynyń shanaǵynda tesik paıda bolypty. Bul kúıdi estirtken kúıshi Ketbuǵa degen kúıshi eken.
«Aqsaq qulan» kúıin tyńdaý.
Sergitý sáti
«Kóńildi mýzykant» qımyl - qozǵalys oıyny. Bul oıyndy oınaý barysynda ár aspaptyń únine, oınaý mánerine, dybys erekshelikterine nazar aýdarylady.
Án tyńdaý
B. Álimjannyń «Kúıshi» áni tyńdalady.
- Ánniń mazmuny «kúı» degen ataýdyń ózinde úlken qudiretti kúsh, shabyt jatqanyn jyrlaıdy.
Ómirdiń qyry men syryn kúı tilimen sóıletken Qurmanǵazy, Táttimbet, Qazanǵap, Dına syndy kúıshi - kompozıtorlar esimi halyq arasynda umytylmaı saqtalyp kelýiniń ózi – halqymyzdyń óner murasyn qasterleıtindigin kórsetedi. Án bolashaq urpaqqa amanat retinde, kúı ónerin joǵaltpaýǵa, qasterleýge, qadirleýge shaqyrady. Án kóńildi, sharyqtap, ortasha ekpinde oryndalady.
Án úırený.
- Balalar aldymen án úırenbes buryn daýys jattyqtyryp alaıyq. Daýys jattyqtyrýyn jasaý, «Do, re, mı» ánin oryndaý. Ánniń avtorynyń ómirine qysqasha toqtalý.
Dúısekeev Keńes Dúısekeuly (1946) — kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri (1994). Almaty konservatorıasyn bitirgen (1974). 1974 — 1976 jyldary “Gúlder” ansambliniń bas dırıjeri jáne mýzyka jetekshisi, 1975 — 1984 jyldary Qazaq teledıdary mýzyka redaksıasynyń bas redaktory bolyp qyzmet atqarǵan. Dúısekeevtiń jetekshiligimen “Tamasha”, “Halyq — talant qaınary”, “Shabyt”, “Jastarǵa arnalǵan mýzykalyq keshter”, “Mýzyka áleminde”, t. b. teledıdarlyq baǵdarlamalar shyǵaryldy.
K. Dúısekeevtiń «Týǵan jer» áni kóńildi, jaıdary, ortasha ekpinde oryndalady.
Týǵan jer.
1. Jaılaý gúlge tunatyn,
Atam, ájem turatyn.
Men aýyldy,
Men aýyldy súıemin.
2. Kóshe gúlge tunatyn,
Papam, mamam turatyn.
Men qalany,
Men qalany súıemin.
3. Atam, ájem mekeni,
Papam, mamam mekeni.
Týǵan jerdi,
Týǵan jerdi súıemin.
Shyǵarmashylyq jumys.
Úırengen án mazmunyna baılanysty sýret salý.
Sabaqty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: «Týǵan jer» ánin jattaý.
Sabaqtyń taqyryby: Aqsaq qulan
Maqsaty: a) qazaq halqynyń ańyz - kúılerin, ertegi - dastandaryn tyńdaýǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Mýzyka tyńdaý erejesin eske túsirý;
á) mýzykanyń túp - tamyry halyq mýzykasynda jatqanyn uǵyndyrý. Án úırený kezinde este saqtaý, oılaý qabiletterin damytý;
b) mýzykany súıýge, elin, jerin súıýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: kompozıtorlardyń sýretteri, «Aqsaq qulan» ańyz - kúıi boıynsha sýretter, mýzykalyq aspap.
Barysy:
Uıymdastyrý bólimi
Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Kúı degen ne?
2. Kúı qandaı aspaptarmen oryndalady?
3. Kúıdiń sózi bola ma?
4. Nelikten halyq kúıi dep atalady?
Mýzyka tyńdaý. N. Meńdiǵalıev. «Tepeńkók»
N. Meńdiǵalıev 1921 jyly Oral oblysynda dúnıege kelgen. Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, profesor.
N. Meńdiǵalıev halyq aspaby dombyranyń mánerlik múmkindigin klasıkalyq faktýra turǵysynda berýge umtylǵan alǵashqy qazaq kásibı pıanınoshysy. Ol kóptegen mınıatúra, fortepıanolyq konsertter jazǵan. Onyń «Dombyra týraly ańyz» konserttik pesasy qazaq fortepıanolyq mýzykasynda keń tanymal.
- Al endi balalar, búgingi sabaǵymyzdyń taqyrybyn ashý úshin aldymen «Aqsaq qulan» ańyz - kúıin tyńdaıyq.
Kúıdiń shyǵý tarıhyna toqtalaıyq.
Ertede bir el bılegen hannyń jalǵyz uly bolǵan eken. Bir kúni hannyń uly ań aýlaýǵa shyǵyp, jazyq dalada jaıylyp júrgen bir top qulanǵa kezigipti. Ańshylyqtyń qyzyǵyna berilgen jigittiń sadaqtan atqan oǵy úıirdi bastap júrgen qulandy jaralaıdy. Janyna batqan jaraqatyn aýyrsynǵan qulan yzylanyp, ańshyǵa qarsy shaýyp kelip, tuıaǵymen teýip óltiredi.
Balasyn birer kún kútip, ańshylyqtan oralmaǵan soń bir sumdyqtyń bolǵanyn sezgen han: «Kimde - kim ulym týraly jaman qaıǵyly habar jetkizetin bolsa, kómeıine qorǵasyp eritip quıamyn», – dep halyqqa jar salypty.
Bul habardy estigen halyq hannyń aldyna baryp, kóńil aıtýdan da qaımyǵady. Ne isterlerin bilmeı qatty qınalǵan ýázirler el ishindegi ataqty kúıshige kelip qolqa salypty. Kúıshi eńsesi túsip, kúızelip otyrǵan hannyń aldyna kelip, onyń ruqsatyn alǵan soń dombyrasyn qolyna alyp, bir kúıdi oınaı jóneledi. Kúńirengen kúıdiń sazymen hannyń kóz aldynan ańshylyq kórinis, ashýly qulandardyń tuıaqtarynyń dúrsili, jalǵyz ulynyń ǵaıyp bolyp, kóz jumǵany ótip jatady. Kúıdiń qudiretiniń arqasynda han bolǵan jaıdy túsinip, egilip jylaıdy. Bir kezde esin jıǵan han: «Ustańdar myna kúıshini!» – dep ýázirlerine ámir beripti. Sonda kúıshi: «Dat taqsyr! Men emes, myna dombyra ǵoı sizge estirtken», – depti. «Olaı bolsa, dombyranyń shanaǵyna quıyńdar qorǵasyndy!», – deıdi han.
Mine, sodan beri qazaq dombyrasynyń shanaǵynda tesik paıda bolypty. Bul kúıdi estirtken kúıshi Ketbuǵa degen kúıshi eken.
«Aqsaq qulan» kúıin tyńdaý.
Sergitý sáti
«Kóńildi mýzykant» qımyl - qozǵalys oıyny. Bul oıyndy oınaý barysynda ár aspaptyń únine, oınaý mánerine, dybys erekshelikterine nazar aýdarylady.
Án tyńdaý
B. Álimjannyń «Kúıshi» áni tyńdalady.
- Ánniń mazmuny «kúı» degen ataýdyń ózinde úlken qudiretti kúsh, shabyt jatqanyn jyrlaıdy.
Ómirdiń qyry men syryn kúı tilimen sóıletken Qurmanǵazy, Táttimbet, Qazanǵap, Dına syndy kúıshi - kompozıtorlar esimi halyq arasynda umytylmaı saqtalyp kelýiniń ózi – halqymyzdyń óner murasyn qasterleıtindigin kórsetedi. Án bolashaq urpaqqa amanat retinde, kúı ónerin joǵaltpaýǵa, qasterleýge, qadirleýge shaqyrady. Án kóńildi, sharyqtap, ortasha ekpinde oryndalady.
Án úırený.
- Balalar aldymen án úırenbes buryn daýys jattyqtyryp alaıyq. Daýys jattyqtyrýyn jasaý, «Do, re, mı» ánin oryndaý. Ánniń avtorynyń ómirine qysqasha toqtalý.
Dúısekeev Keńes Dúısekeuly (1946) — kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri (1994). Almaty konservatorıasyn bitirgen (1974). 1974 — 1976 jyldary “Gúlder” ansambliniń bas dırıjeri jáne mýzyka jetekshisi, 1975 — 1984 jyldary Qazaq teledıdary mýzyka redaksıasynyń bas redaktory bolyp qyzmet atqarǵan. Dúısekeevtiń jetekshiligimen “Tamasha”, “Halyq — talant qaınary”, “Shabyt”, “Jastarǵa arnalǵan mýzykalyq keshter”, “Mýzyka áleminde”, t. b. teledıdarlyq baǵdarlamalar shyǵaryldy.
K. Dúısekeevtiń «Týǵan jer» áni kóńildi, jaıdary, ortasha ekpinde oryndalady.
Týǵan jer.
1. Jaılaý gúlge tunatyn,
Atam, ájem turatyn.
Men aýyldy,
Men aýyldy súıemin.
2. Kóshe gúlge tunatyn,
Papam, mamam turatyn.
Men qalany,
Men qalany súıemin.
3. Atam, ájem mekeni,
Papam, mamam mekeni.
Týǵan jerdi,
Týǵan jerdi súıemin.
Shyǵarmashylyq jumys.
Úırengen án mazmunyna baılanysty sýret salý.
Sabaqty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: «Týǵan jer» ánin jattaý.
You Might Also Like
