Ónimdi satýdan alynatyn aqshalaı túsim túsinigi
Astana qalasy.
Oqytýshy: Týlegenova M. Sh.
«Uıym qarjysy»
Sabaqtyń taqyryby: «Ónimdi satýdan alynatyn aqshalaı túsim túsinigi»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Stýdentterge ónimdi satýdan túsetin túsim týraly túsinik berý, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý jáne negizgi máselelerge asa kóńil bólýge úıretý;
Damytýshylyq: Óz betinshe izdenýge, oılaý qabiletin arttyrýǵa yqpal etý, óz oıyn erkin jetkizýge baýlý, jyldam jaýap berýge daǵdylandyrý, oılaý qabiletterin damytý;
Tárbıelik: Stýdentteri shyǵarmashylyqqa baýlý, izdenýshilik qasıetterge tárbıeleý, shapshańdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń mindetteri:
Stýdentterge ótken taqyryptardy negiz ete otyryp, ónimdi satýdan túsken túsim jaıly jańa sabaqty meńgertý jáne bilimderin pysyqtaý.
Intellektýaldy - tanymdyq qarym - qatynas jasaý úshin qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Kórnektilik: oqýlyq, ınterbelsendi taqta, keste, kálkýlátor, taratpa materıaldar.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: jobalap oqytý tehnologıasy ádisterin paıdalaný.(suraq - jaýap, toppen jumys, salystyrý, slaıdtar)
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý – 2 mın.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
a) «Kim jyldam»- 5 mın
b) «Bilimińdi baıqap kór»- 6 mın
3. Jańa sabaqty túsindirý - 10mın.
4. Tájirıbelik jumys.
5. «Oıjúırik» - 6 mın.
6. «Jumbaq týrnır» (esepter shyǵarý) – 6 mın.
7. Jańa taqyrypty bekitý (test tapsyrmalary)- 5mın
8. Qorytyndy Refleksıa, Úı tapsyrmasy - 5 mın.
1. Uıymdastyrý – 2 mın. (amandasý, túgeldeý, tekserý. Stýdentterdiń zeıinin sabaqqa aýdarý. Baǵalaý belgisimen oqýshylardy tanystyryp ótý).
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
a) «Kim jyldam» - 5 mın (topty tekserý, stýdentterdiń daıyndyǵyn qadaǵalaý) Bul kezeń sharty: berilgen ýaqytta ózderiniń osy sabaqtan alǵan bilimderi boıynsha, qanshalyqty kóp biletindikterińdi kórsetýleri kerek. 5 mınýt ýaqyt beriledi, 1 balmen baǵalanady).
1. Sharýashylyq júrgizýdiń nátıjesin, eńbektiń ónimdiligin kórsetedi?
2. Tabys qandaı qyzmetter atqarady?
3. Tabys óz qyzmetterin tıimdi oryndaı alýy úshin qandaı sharttar qajet?
4. Kásiporyn tabysynyń túrleri?
5. Qarjy tutqalary elementterin atańyz?
b)«Bilimińdi baıqap kór»- 6 mın ((ınteraktıvti taqtada úı tapsyrmasyn prezentasıa arqyly túsindirý 1 balmen baǵalanady)
Ótken taqyryp «Tabys resýrstardyń qalyptasýy qaınar kózi retinde»
3. Jańa sabaqty túsindirý - 10 mın. (stýdentterge slaıd arqyly jańa bilim jetkizý, tájirıbelik jumys arqyly pysyqtaý).
Túsindirý jospary:
1. Fırmanyń túsimi men paıdasy, jáne olardyń maǵynasy.
2. Fırma túsimi túrlerine qaraı jiktelýi
3. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaý ádisteri
4. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi jáne ónim kólemin josparlaý.
Jańa taqyryptyń mazmuny: Barlyq sharýashylyq operasıalaryn 3 sózge: adam, ónim jáne tabys uǵymyna syıǵyzýǵa bolady. (Lı Iakokka «Menedjerdiń mansap joly»)
Kásiporynnyń ekonomıkalyq qyzmetterin oryndaý nátıjesinde tabys paıda bolady. Tabys kásiporynnyń baǵytyna baılanysty mynadaı túrli túsimderden bólinedi:
qarapaıym túsim, ınvestısıalyq túsim jáne qarjylyq túsim.
1. Negizgi qyzmetten túsetin túsim - bul satylǵan ónimnen túsken túsim.
2. Investısıalyq qyzmet nátıjesinen túsim - negizgi qorlardy, materıaldyq emes aktıvterdi satýdan túsken túsim.
3. Qarjylyq qyzmettiń nátıjesinen túsken túsim – ınvestorlar arasynda aksıalardy, oblıgasıalardy jáne basqa da baǵaly qaǵazdardy shyǵarý men satýdan túsken túsim.
TÚSİM (TR, total revenue)– fırmanyń ózi óndirgen ónimin satqanda alatyn tabysy nemese býhgalterlik túsim. TR = PxQ mundaǵy: P - ónimniń baǵasy, Q – satylǵan ónim mólsheri. Eger taýar satýdan túsken túsimnen jalpy shyǵyndy alyp tastasaq (TC, total costs), paıda mólsherin shyǵaramyz. (Pr,) Pr = TR – TC.
TÚSİM - Fırmanyń barlyq sharýashylyq qyzmetteriniń nátıjesin kórsete alady jáne fırmadaǵy shyǵarylatyn ónimniń sapasyna, sanyna, asssortımentine, baǵanyń deńgeıine baılanysty bolady.
Ónimdi satýdan alynǵan túsim qoldanystaǵy baǵalarmen esepteledi. Osy kórsetkish arqyly eńbek ujymdary satylǵan ónimniń sandyq ósýine qyzyǵýshylyq tanytady, ıaǵnı suranysqa ıe ónimderdi taýarlardy kóptep óndiredi. Onyń sapasyna jáne satý kólemine kóp kóńil bóle bastaıdy. Demek satýdan túsken túsimniń kórsetkishi: komersıalyq esep talaptaryna jaýap beredi, kásipkerliktiń daýyna áser etedi.
Kásiporyndardyń óndiriske jáne naryqqa suranysqa ıe sapaly ónim satýǵa qyzyǵýshylyǵy paıda shamasynda kórsetiledi.
Paıda kez kelgen fırma qyzmetiniń negizgi maqsaty bolyp sanalady.
Paıda – degenimiz kásipker óndiristi uıymdastyrǵany úshin ıe bolatyn syıaqy. Kásiporynnyń naryqta ózi óndirgen ónimin satyp jibergen bolsa, fırma satýdan tabys tapty, ıaǵnı túsim túsirdi.
2 suraq. Fırma túsimi túrlerine qaraı jiktelýi.
1. Materıaldyq túsim – satyp alý, óteýsiz tabystaý, óz kúshimen daıyndaý nátıjesinde eńbek zattarynyń tolyqtyrylýy;
2. Negizgi qural - jabdyq (qor) túsimi – kásiporynda kúrdeli qarjy jumsaý, negizgi qordy qalyptastyrý, basqa kásiporyndardan obektilerdi óteýsiz alý nátıjesinde negizgi qural - jabdyqtyń tolyqtyrylýy;
3. Saýdadaǵy taýarlar túsimi – taýarlardyń túsýine jáne resimdelýine baılanysty júrgiziletin sharýashylyq operasıalary;
4. Jalpy túsim – bıznestiń árbir salasynda jumsalǵan shyǵyndy, tólengen salyqty, t. b. shegergenge deıingi ýaqyt kezeńinde alynǵan búkil aqshalaı soma, ıaǵnı barlyq ónimdi satýdan túsetin túsim.
5. Syrtqy tólem túsimi – shıkizatqa, salyqqa, t. b. jumsalǵan shyǵyndy shegergennen keıingi ýaqyt kezeńinde alynǵan aqshanyń jalpy somasy;
6. Taratý túsimi – merzimi ótip ketken ıpotekalyq nesıeni satý esebinen, ne nesıege quqyqty basqaǵa berý jolymen, múlikti ıelený quqyǵyn satýdan, kepilge salynǵan múlikti satýdan, sondaı - aq kásiporyndy, fırmany, t. b. taratý (qyzmetin toqtatý) kezinde múlikti satúdan alynǵan qolma - qol qarajat;
7. Qorlanǵan túsim – qyzmet kórsetý nemese taýar jetkizý boıynsha debıtorlyq bereshekti (alashaqty) óteý merzimi áli bastalmaǵan kezdegi tabysqa jatady, ıaǵnı tirkelmegen túsim;
8. Kútúli túsim – uıymnyń jetkizilgen taýarlary, kórsetilgen qyzmetter úshin tapsyryskerlerden alýǵa tıis somasy.
3. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaý ádisteri.
Memleketimizdiń kásiporyndarynyń tájirıbesinde satylǵan ónimdi anyqtaýdyń 2 ádisi paıdalanylady.
Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaýdyń ádisi:
1. tıep jıbergen ónimge baılanysty – esepteý ádisi
2. tólemaqy boıynsha – kasalyq ádis.
Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaýdy, kásiporyndar, tıep jibergen ónim men kórsetilgen qyzmetti eskere otyryp, esepteý ádisin paıdalanýy kerek jáne kelisim sharttarǵa baılanysty uzaq kezeńge mejelep tólenip otyrady.
Kásiporynnyń salyq organdarymen ózara qarym qatynastary kezinde satýdan túsimdi ekinshi ádisi boıynsha eseptelýi kerek.
4. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi jáne ónim kólemin josparlaý.
Satylǵan ónimnen túsken túsim 2 ádispen josparlanady:
1. Tikeleı esepshot ádisi. Satylǵan ónim túsken túsim (T) baǵa (B) (salyqtardy qospaǵandaǵy) men satylǵan ónimniń kálemine qatynasy arqyly anyqtalady:
T = K * B, mundaǵy: K — satylǵan ónim kólemi;
B — satylǵan ónim birliginiń baǵasy.
Oqytýshy: Týlegenova M. Sh.
«Uıym qarjysy»
Sabaqtyń taqyryby: «Ónimdi satýdan alynatyn aqshalaı túsim túsinigi»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Stýdentterge ónimdi satýdan túsetin túsim týraly túsinik berý, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý jáne negizgi máselelerge asa kóńil bólýge úıretý;
Damytýshylyq: Óz betinshe izdenýge, oılaý qabiletin arttyrýǵa yqpal etý, óz oıyn erkin jetkizýge baýlý, jyldam jaýap berýge daǵdylandyrý, oılaý qabiletterin damytý;
Tárbıelik: Stýdentteri shyǵarmashylyqqa baýlý, izdenýshilik qasıetterge tárbıeleý, shapshańdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń mindetteri:
Stýdentterge ótken taqyryptardy negiz ete otyryp, ónimdi satýdan túsken túsim jaıly jańa sabaqty meńgertý jáne bilimderin pysyqtaý.
Intellektýaldy - tanymdyq qarym - qatynas jasaý úshin qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Kórnektilik: oqýlyq, ınterbelsendi taqta, keste, kálkýlátor, taratpa materıaldar.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: jobalap oqytý tehnologıasy ádisterin paıdalaný.(suraq - jaýap, toppen jumys, salystyrý, slaıdtar)
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý – 2 mın.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
a) «Kim jyldam»- 5 mın
b) «Bilimińdi baıqap kór»- 6 mın
3. Jańa sabaqty túsindirý - 10mın.
4. Tájirıbelik jumys.
5. «Oıjúırik» - 6 mın.
6. «Jumbaq týrnır» (esepter shyǵarý) – 6 mın.
7. Jańa taqyrypty bekitý (test tapsyrmalary)- 5mın
8. Qorytyndy Refleksıa, Úı tapsyrmasy - 5 mın.
1. Uıymdastyrý – 2 mın. (amandasý, túgeldeý, tekserý. Stýdentterdiń zeıinin sabaqqa aýdarý. Baǵalaý belgisimen oqýshylardy tanystyryp ótý).
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
a) «Kim jyldam» - 5 mın (topty tekserý, stýdentterdiń daıyndyǵyn qadaǵalaý) Bul kezeń sharty: berilgen ýaqytta ózderiniń osy sabaqtan alǵan bilimderi boıynsha, qanshalyqty kóp biletindikterińdi kórsetýleri kerek. 5 mınýt ýaqyt beriledi, 1 balmen baǵalanady).
1. Sharýashylyq júrgizýdiń nátıjesin, eńbektiń ónimdiligin kórsetedi?
2. Tabys qandaı qyzmetter atqarady?
3. Tabys óz qyzmetterin tıimdi oryndaı alýy úshin qandaı sharttar qajet?
4. Kásiporyn tabysynyń túrleri?
5. Qarjy tutqalary elementterin atańyz?
b)«Bilimińdi baıqap kór»- 6 mın ((ınteraktıvti taqtada úı tapsyrmasyn prezentasıa arqyly túsindirý 1 balmen baǵalanady)
Ótken taqyryp «Tabys resýrstardyń qalyptasýy qaınar kózi retinde»
3. Jańa sabaqty túsindirý - 10 mın. (stýdentterge slaıd arqyly jańa bilim jetkizý, tájirıbelik jumys arqyly pysyqtaý).
Túsindirý jospary:
1. Fırmanyń túsimi men paıdasy, jáne olardyń maǵynasy.
2. Fırma túsimi túrlerine qaraı jiktelýi
3. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaý ádisteri
4. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi jáne ónim kólemin josparlaý.
Jańa taqyryptyń mazmuny: Barlyq sharýashylyq operasıalaryn 3 sózge: adam, ónim jáne tabys uǵymyna syıǵyzýǵa bolady. (Lı Iakokka «Menedjerdiń mansap joly»)
Kásiporynnyń ekonomıkalyq qyzmetterin oryndaý nátıjesinde tabys paıda bolady. Tabys kásiporynnyń baǵytyna baılanysty mynadaı túrli túsimderden bólinedi:
qarapaıym túsim, ınvestısıalyq túsim jáne qarjylyq túsim.
1. Negizgi qyzmetten túsetin túsim - bul satylǵan ónimnen túsken túsim.
2. Investısıalyq qyzmet nátıjesinen túsim - negizgi qorlardy, materıaldyq emes aktıvterdi satýdan túsken túsim.
3. Qarjylyq qyzmettiń nátıjesinen túsken túsim – ınvestorlar arasynda aksıalardy, oblıgasıalardy jáne basqa da baǵaly qaǵazdardy shyǵarý men satýdan túsken túsim.
TÚSİM (TR, total revenue)– fırmanyń ózi óndirgen ónimin satqanda alatyn tabysy nemese býhgalterlik túsim. TR = PxQ mundaǵy: P - ónimniń baǵasy, Q – satylǵan ónim mólsheri. Eger taýar satýdan túsken túsimnen jalpy shyǵyndy alyp tastasaq (TC, total costs), paıda mólsherin shyǵaramyz. (Pr,) Pr = TR – TC.
TÚSİM - Fırmanyń barlyq sharýashylyq qyzmetteriniń nátıjesin kórsete alady jáne fırmadaǵy shyǵarylatyn ónimniń sapasyna, sanyna, asssortımentine, baǵanyń deńgeıine baılanysty bolady.
Ónimdi satýdan alynǵan túsim qoldanystaǵy baǵalarmen esepteledi. Osy kórsetkish arqyly eńbek ujymdary satylǵan ónimniń sandyq ósýine qyzyǵýshylyq tanytady, ıaǵnı suranysqa ıe ónimderdi taýarlardy kóptep óndiredi. Onyń sapasyna jáne satý kólemine kóp kóńil bóle bastaıdy. Demek satýdan túsken túsimniń kórsetkishi: komersıalyq esep talaptaryna jaýap beredi, kásipkerliktiń daýyna áser etedi.
Kásiporyndardyń óndiriske jáne naryqqa suranysqa ıe sapaly ónim satýǵa qyzyǵýshylyǵy paıda shamasynda kórsetiledi.
Paıda kez kelgen fırma qyzmetiniń negizgi maqsaty bolyp sanalady.
Paıda – degenimiz kásipker óndiristi uıymdastyrǵany úshin ıe bolatyn syıaqy. Kásiporynnyń naryqta ózi óndirgen ónimin satyp jibergen bolsa, fırma satýdan tabys tapty, ıaǵnı túsim túsirdi.
2 suraq. Fırma túsimi túrlerine qaraı jiktelýi.
1. Materıaldyq túsim – satyp alý, óteýsiz tabystaý, óz kúshimen daıyndaý nátıjesinde eńbek zattarynyń tolyqtyrylýy;
2. Negizgi qural - jabdyq (qor) túsimi – kásiporynda kúrdeli qarjy jumsaý, negizgi qordy qalyptastyrý, basqa kásiporyndardan obektilerdi óteýsiz alý nátıjesinde negizgi qural - jabdyqtyń tolyqtyrylýy;
3. Saýdadaǵy taýarlar túsimi – taýarlardyń túsýine jáne resimdelýine baılanysty júrgiziletin sharýashylyq operasıalary;
4. Jalpy túsim – bıznestiń árbir salasynda jumsalǵan shyǵyndy, tólengen salyqty, t. b. shegergenge deıingi ýaqyt kezeńinde alynǵan búkil aqshalaı soma, ıaǵnı barlyq ónimdi satýdan túsetin túsim.
5. Syrtqy tólem túsimi – shıkizatqa, salyqqa, t. b. jumsalǵan shyǵyndy shegergennen keıingi ýaqyt kezeńinde alynǵan aqshanyń jalpy somasy;
6. Taratý túsimi – merzimi ótip ketken ıpotekalyq nesıeni satý esebinen, ne nesıege quqyqty basqaǵa berý jolymen, múlikti ıelený quqyǵyn satýdan, kepilge salynǵan múlikti satýdan, sondaı - aq kásiporyndy, fırmany, t. b. taratý (qyzmetin toqtatý) kezinde múlikti satúdan alynǵan qolma - qol qarajat;
7. Qorlanǵan túsim – qyzmet kórsetý nemese taýar jetkizý boıynsha debıtorlyq bereshekti (alashaqty) óteý merzimi áli bastalmaǵan kezdegi tabysqa jatady, ıaǵnı tirkelmegen túsim;
8. Kútúli túsim – uıymnyń jetkizilgen taýarlary, kórsetilgen qyzmetter úshin tapsyryskerlerden alýǵa tıis somasy.
3. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaý ádisteri.
Memleketimizdiń kásiporyndarynyń tájirıbesinde satylǵan ónimdi anyqtaýdyń 2 ádisi paıdalanylady.
Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaýdyń ádisi:
1. tıep jıbergen ónimge baılanysty – esepteý ádisi
2. tólemaqy boıynsha – kasalyq ádis.
Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi anyqtaýdy, kásiporyndar, tıep jibergen ónim men kórsetilgen qyzmetti eskere otyryp, esepteý ádisin paıdalanýy kerek jáne kelisim sharttarǵa baılanysty uzaq kezeńge mejelep tólenip otyrady.
Kásiporynnyń salyq organdarymen ózara qarym qatynastary kezinde satýdan túsimdi ekinshi ádisi boıynsha eseptelýi kerek.
4. Ónimdi satýdan alynatyn túsimdi jáne ónim kólemin josparlaý.
Satylǵan ónimnen túsken túsim 2 ádispen josparlanady:
1. Tikeleı esepshot ádisi. Satylǵan ónim túsken túsim (T) baǵa (B) (salyqtardy qospaǵandaǵy) men satylǵan ónimniń kálemine qatynasy arqyly anyqtalady:
T = K * B, mundaǵy: K — satylǵan ónim kólemi;
B — satylǵan ónim birliginiń baǵasy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
