InfoHub Logo

Mańǵystaý oblysy, Munaıly aýdany,
№ 11 jalpy bilim berý orta mektebiniń
fızıka páni muǵalimi Bagtybaeva Janna

7 synyp Sabaq taqyryby: Arhımed kúshi
Sabaqtyń maqsaty: a) bilimdilik: Arhımed kúshi týraly túsinik qalyptastyrý. Arhımed zańynyń fızıkalyq maǵynasyn ashý;
á) damytýshylyq: oqýshylarǵa Arhımed zańy uǵymyn damytý. Ony esepter shyǵarýda, tehnıkada, turmysta qoldaný mańyzyn bilý.
b) tárbıelik: oqýshylardy saýatty azamat bolýǵa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý. Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgerý
Sabaqtyń ádis - tásilderi: suraq - jaýap, STO elementteri, kitappen jumys
Sabaqtyń kórnekilikteri: baǵalaý paraqtary, ınteraktıvti taqta, tájirıbege qajetti zattar./ sý, stakan, dop, ermeksaz/, úlestirme qaǵazdar.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi: (5 - mınýt) 1. Oqýshylarmen amandasý, túgendeý 2. Oqýshylardy 1, 2, 3, 4 sanaǵy arqyly tórt topqa bólý

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý, qaıtalaý.
1. Suraq – jaýap ádisi (5 - mınýt)
1. Atmosferalyq aýa qysymynan joǵary nemese tómen bolatyn qysymdy ólsheýge arnalǵan qural qalaı atalady?
2. E. Torrıchellı jasaǵan tájirıbesiniń mánisi nede?
3. Manometrdiń jumys isteý prınsıpi qandaı zańǵa negizdelgen?
4. Adamnyń qan aınalym júıesindegi qysym qandaı quralmen ólshenedi?
5. Atmosferalyq qysymdy ólsheýge arnalǵan qural ne dep atalady?
6. Atmosferanyń eń tómengi qabaty ne dep atalady?
7. Atmosferalyq qysym degenimiz ne?
8. Atmosferalyq qysymnyń birligi nege teń?

2 - tapsyrma. Test jumysy. (5 mınýt) 1. Tyǵyzdyqtyń ólshem birligi?
A) m/s
Á) m3
B) saǵ
V) kg/m3
2. «Kóptiń kúshi – birlikte» degen ataly sózde qandaı uǵym qoldanylady? A) kúsh
Á) ýaqyt
B) massa
V) ınersıa
3. Bir dene ekinshi deneniń betimen qozǵalǵan kezde paıda bolatyn kúsh ne dep atalady?
A) aýyrlyq kúshi
Á) serpimdilik kúshi
B) qysym kúshi
V) úıkelis kúshi
4. Qysym túsetin kúshtiń modýline ǵana emes, kúsh perpendıkýlár baǵytta áreket etetin bettiń.... da táýeldi.
A) qysymyna
Á) kólemine
B) aýdanyna
V) uzyndyǵyna
5. Qatańdyqtyń ólshem birligi:
A) m3
Á) km/saǵ
B) kg/m3
V) N/m
6. Normal qysym kúshin... árpimen belgileıdi.
A) N
Á) µ
B) R
V) p
7. Gýk zańyn órnekteıtin teńdeý...
A) Fa=mg
Á) F=µN
B) F=kx
V) p=m/V
8. Gazǵa ne suıyqqa túsiriletin qysym olardyń árbir núktesine ózgerissiz beriledi. Bul kimniń zańy:
A) Núton
Á) Paskal
B) Arıstotel
V) Gýk
9. Qan aınalym júıesindegi qysymdy ólsheý úshin... qoldanylady.
A) barometr
Á) manometr
B) sfıgmomanometr
V) aneroıd
10. Qatynas ydysqa jatatyn ydysty ata?
A) shelek
Á) kese
B) shaınek
V) tostaq

III. Jańa sabaq. (12 - mınýt)
Biz kúndelikti turmysta, aınalamyzda sýda júzip júretin denelerdi kóptep kezdestiremiz. Mysaly, kemelerdiń, qaıyqtyń, saldyń sýda júzýi t. s. s. Sonda denelerdiń suıyqtyqta júzý sebebi nede? Adam azdap maltı bilse, sý onyń júzýine yqpal etedi. Budan, sý ózine batyrylǵan denege áreket etedi dep aıta alamyz.

Suıyqqa batyrylǵan denege áreket etetin bul yǵystyrýshy kúshtiń shamasy dene men suıyqtyń qandaı sıpattamalaryna baılanysty bolatynyn qarastyraıyq. Bul kúshtiń mánin tuńǵysh ret ertedegi grek ǵalymy Arhımed eseptep shyǵarǵan. Arhımed (b. z. b. 287 - 212) Ejelgi Grekıanyń uly ǵalymy, matematıgi, mehanıgi. Ol Sısılıa aralyndaǵy Sırakýz qalasynda týyp, sonda ómir súrgen. Arhımed týraly ańyz.

Ańyz boıynsha, bul zańnyń ashylýyna sebepker bolǵan Sırakýz patshasy Gıeron bolǵan eken. Ol Arhımedke zerger jasaǵan óziniń tájiniń taza altynnan nemese altyn men kúmistiń qospasynan jasalynǵanyn anyqtaýdy tapsyrady. Bul esepti sheshe almaı, Arhımed kóp kún áýrelendi. Bir kúni toltyra sý quıylǵan vanaǵa túsken kezde kenetten oıyna álgi eseptiń sheshýi kelgen eken deıdi. Óziniń ashqan jańalyǵyna shattana qýanǵan ol «Evrıka!» (Taptym!) dep Sırakýz kósheleriniń boıymen aıǵaılap júgirgen eken. Sirá, jańalyq ashqan adam erekshe bir sezimge bólenetin bolar.

Arhımedtiń ashqan jańalyǵynyń mán - maǵynasyn túsiný úshin qarapaıym tájirıbe jasap kóreıik. Biz ydysqa quıylǵan suıyq ydys qabyrǵalaryna jáne ydys túbine qysym túsiretinin bilemiz, al suıyqtyń ishine qatty dene salyp qoısaq oǵan da qysym túsirletinin bilemiz. İshine batyrylǵan denege suıyq tarapynan áser etetin qysym kúshterin qarastyraıyq.