InfoHub Logo

Taqyryby: Asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastar
Synyby: 7
Páni: Bıologıa
Pán muǵalimi: Tórehanova Janna Bolatbekqyzy
Sabaqtyń taqyryby: «Asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastar»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa jabyq tuqymdy ósimdikterdiń qosjarnaqty klasy bólimin jáne oǵan jatatyn asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastar týraly maǵlumat berý
Damytýshylyǵy: Oqytý kezinde oqýshylarǵa túrli tapsyrmalar men jumystar bere otyryp, oqýshylardyń oılaý qabiletterin, qıaldaryn, jadysyn, shyǵarmashylyq qabiletterin arttyryp, sabaqqa qyzyǵýshylyqtaryn oıatý
Tárbıeligi: Oqýshylardy óz betterimen jumys jasaýǵa, tapsyrylǵan jumysty muqıat oryndaýǵa, alǵan bilimderin is - júzinde qoldana bilýge tárbıeleý

Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, tapsyrmalar
Sabaqtyń kórnekiligi: slaıdtar, asqabaq, qıar, oramjapyraq

Sabaq jospary:
1. Uıymdastyrý
2. Refleksıa
3. Úı tapsyrmasyn suraý
4. Jańa sabaqty túsindirý.
5. Artyq bolmas bilgeniń!
6. Jańa sabaqty bekitý tapsyrmalary

a) VEEN dıagramasy
á) Bıologıalyq dıktant
b) Sergitý. Jumbaqtar
g) «Bıologıalyq pochta» oıyny
7. Oqýshylardy baǵalaý
5. Úıge tapsyrma berý.

Sabaqtyń júrý barysy:
I. Uıymdastyrý
Refleksıa
Sálemetsizder me, balalar! Men sizderge mynadaı kóńil - kúımen keldim. (kúndi kórsetý)
Al sizderdiń kóńil - kúılerińiz qandaı?
Oqýshylarǵa kartochkalar (kún, bult, bult arasyndaǵy kún) taratylǵan. Ár oqýshy óziniń kóńil - kúıin bildiretin kartochkany kóteredi.

II. Úı tapsyrmasyn tekserý
Úı tapsyrmasyn «Bıngo» oıyny arqyly suradym.
1. Qosjarnaqtylar klasyna qandaı ósimdikter jatady?
2. Qosjarnaqtylar klasyna jalpy sıpattama
3. Kóknár tuqymdastaryna sıpattama
4. Alabota tuqymdasyna qandaı ósimdikter jatady, mańyzy qandaı?
5. Sekseýil qandaı ósimdik, onyń qandaı paıdasy bar?
Úı tapsyrmasyn saýalnama jumysy arqyly qorytyndyladym.

III. Jańa sabaq
Asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastar
Asqabaq tuqymdastar bular - baqsha ósimdikteri. “Baqsha”parsynyń “shaǵyn baq” degen sózinen negiz alady. Onda ósiriletin ósimdikterdi baqshada ósetin daqyldar dep esepteıdi. Asqabaq, qarbyz, qaýyn, qıar - baqshada ósiriletin qosjarnaqty ósimdikter. Qazir baqshada ósimdikterdiń 900 túri belgili. Qazaqstanda 9 túri bar. Bul ósimdikterdiń kópshiligi bizge burynnan tanys.

Baqsha ósimdikteriniń negizgi erekshelikteri - shóptekti birjyldyq ósimdikter. Qazaqstanda asqabaq tuqymdastarǵa jatatyn kópjyldyq ósimdiktiń bir túri Qarataý mańynda kezdesedi. Ol qutyrǵan qıar. Órkenderi shyrmalyp nemese tóselip ósedi ıaǵnı olar - jataǵan sabaqty ósimdikter. Bulardyń sabaǵynda murtshalary bar. Murtsha - ózgergen órken. Asqabaq tuqymdastar tropıktik, sýbtropıktik, elderde taralǵan. Olar negizinen alǵanda mádenı ósimdikter.

Asqabaq tuqymdastar uzyn saǵaqty, jaı japyraqty bolady. Gúlderi japyraq qoltyǵynda, shashaqty gúlshoǵyr túrinde nemese jeke ósedi. Kópshiligi dara jynysty, qosjynystylary da kezdesedi.

Asqabaq tuqymdastardyń gúlinde jińishke 5 tostaǵansha japyraqshalary, 5 tutasqan kúltesi bar. Atalyǵy 5 - eý, onyń 4 - eýi tutasyp, eki - ekiden birikken. Bir atalyǵy bos turady. Keıde 5 atalyq tutasyp, gúl ortasyna baǵana túzedi. Atalyq tozańdyǵy - ımek. Analyq jatyny úsh uıaly. Jemisi - qabaq. Asqabaq tuqymdastardyń tuqymy kóp bolady. Bir tuqymdy túrleri de bar mysaly, meksıkalyq qıar - chaıot.

Asqabaq tuqymdastar baqshada ósiriletin mádenı ósimdikter bolyp sanalady. Bular – jemisi iri ósimdikter.

Asqabaq - iri jemisti taǵamdyq, dárilik, malazyqtyq jáne sándik, birjyldyq shóptekti ósimdik. Onyń uzyndyǵy 5 metrge jetetin jataǵan sabaǵy bolady. Bes qyrly sabaǵynda tikenekter kóp ósken, Jaı japyraqtarynda qarama - qarsy ornalasqan murtshalary bar. Murtsha - túrin ózgertken órken, jataǵan sabaǵy názik bolǵandyqtan, jan - jaǵynda basqa ósimdikke oralýǵa tipek úshin qajet. Japyraǵy - iri, taqtasynyń jıegi 5 salaly tilimdengen jaı japyraq. Gúli dara jynysty, birúıli, japyraǵy qoltyǵynda jeke - jeke ósedi. Atalyq gúliniń formýlasy: T(5) K(5) A(2)+(2)+1J0

Analyq gúliniń formýlasy: T(5) K(5) A0J(3)
Qaýyn - bir jyldyq shóptekti ósimdik, Gúli dara jynysty, keıde qosjynysty bolady. Býnaqdeneler arqyly tozańdanady. Jemisi - qabaq, onyń salmaǵy 20 kılogrammǵa deıin jetedi. Qaýynnan ártúrli taǵamdyq ónimder daıarlanady. Jemisin tilip, keptirip qaq jasaıdy, qaýynqurt qaınatady.
Qıar - asqabaq tuqymdastarynyń kókónistik túri. Gúli qosjynysty túri sırek kezdesedi, kópshiligi darajynysty. 30 - jýyq túrleri bar. Bular - qaýyn týystas ósimdikter. Jemisi - qabaq, taǵamǵa paıdalanady
Oramjapyraqgúldiler. Bulardy keıde sharshygúldiler tuqymdasy dep ataıdy.

Olar - shóptekti jáne shala butaly qosjarnaqty ósimdikter. Ǵalamsharymyzda oramjapyraqgúldiler tuqymdasyna jatatyn 3000 - ǵa jýyq túrleri bar. Japyraqtary kezektesip ornalasady, bóbeshik japyraqtary bolmaıdy. Qosjynysty gúli sharshy bolyp ornalasqandyqtan, oramjapyraqgúldi ósimdjikter sharshygúldiler tuqymdastary dep atalǵan. Gúli shashaq gúlshoǵyryna jınalǵan. Tostaǵansha japyraǵy 4, kúltesi 4 - eý, atalyǵy 6 - aý, onyń 4 - eýi uzyn, 2 - eýi qysqa, analyǵy 2 jemis japyraqshasynan turady. Gúlderiniń túsi aq, sary, qyzǵylt, aqshyl kók tústi bolyp keledi. Jemisi - burshaqqyn nemese burshaqqynsha.
Oramjapyraq gúldiler tuqymdasy gúliniń formýlasy: jabaıy shomyrdiki -
T2+2K4A2+4J(2)

Artyq bolmas bilgeniń!

Asqabaq pen dermene (jýsannyń túri) uryǵynyń untaǵynan bir - bir as qasyq alyp, sol untaqty jarty kılogramm sol untaqty qara meıizge qosyp temir kelide janshyp, osynyń bas barmaqtaıyn kúnine 4 ret ishqurty bar balaǵa jegizse, bir kúnniń ishinde ishtegi qurtty aıdap shyǵady. Sonymen qatar asqazan, ultabar jáne ishek jaralaryna em úshin osy qosyndyny beredi.

Asqabaqty sútke qaınatyp as ornyna jıi ishse - baýyr, kókbaýyr, qant dıabeti aýrýlaryna óte jaqsy em. Al asqabaq sabaǵyn sýǵa qaınatyp ishse, nesep júrgizedi, búırek pen júrektiń isinip aýyrǵanyn qaıtarady.

IV. Bekitý
1. VEEN dıagramasy
Asqabaq pen oramjapyraqtyń erekshelikteri men uqsastyqtary
Asqabaq. Jemisi - qabaq, uzyn saǵaqty, jaı japyraqty
Oramjapyraq. Jemisi - burshaqqyn, japyraqtary kezektesip ornalasqan, bóbeshik japyraqtary bolmaıdy.
Uqsastyqtary: Qosjarnaqty gúldi, baqsha ósimdikteri

2. Bıologıalyq dıktant
1. Asqabaq pen oramjapyraq tuqymdastar … klasyna jatady. (qosjarnaqtylar)
2. Baqsha ósimdikteriniń negizgi erekshelikteri - … (shóptekti bir jyldyq)
3. …- túrin ózgertken órken.(murtsha)
4. Qazaqstanda baqsha ósimdikteriniń … túri bar.(9)
5. Asqabaq jemisi -… (qabaq)
6. Oramjapyraqgúldilerdiń japyraqtary … ornalasqan.(kezektesip)

3. Sergitý. Jumbaqtar
1. Jerde jatyp jelindeıdi
Kúz túskenshe jelinbeıdi
Úndemesten tóldep jatyr
Sý berińder shóldep jatyr
(qaýyn - qarbyz)

2. Otyz kóılek kıingen
Bir túıme joq ilingen
(oramjapyraq)

3. Sopaqsha kók óńi bar
Paıdaly, móldir sóli bar
Pisken kezde jıar
Onyń aty …(qıar)

4. İshi sary, syrty qatty
Dáni - dári, dámi - tátti
Pisirip jeseń, as - tamaq
Onyń aty …(asqabaq)

5. Kók laǵym kógende turyp semirgen
(qarbyz)

6. Bul ne degen kóp kıim
Jetpis qabat kók kıim
Túımeleýge jetpeıdi
Jańbyr odan ótpeıdi
(Qyryqqabat)

4.«Bıologıalyq pochta» oıyny oınatyldy. Onda asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastardyń ózderine tán erekshelikteri jazyldy.
V. Oqýshylardy baǵalaý
VI. Úıge tapsyrma berý &25 Asqabaq jáne oramjapyraq tuqymdastar
«Baqsha ósimdikteri» taqyrybyna esse jazý.
№9 zerthanalyq jumys