InfoHub Logo

Anyq qaı jyly ekenin kesip aıta almaımyn, birde Saıyn Muratbekovti izdep "Juldyz" jýrnalynyń redaksıasyna barǵan bolatynmyn. Dańǵaradaı bólmedegi tórt-bes stol basy bos tur da, bosaǵa jaqtaǵy birinde maǵan beıtanys jigit otyr eken. Keldiń be, kettiń be dep meni eleń qylǵan joq, shuqshıyp birdeme jazyp jatty.

— Saıyn qaıda eken? — dedim men suraý rásimin jasap.

— Joq, — dedi ol.

— Joq ekenin ózim de kórip turmyn ǵoı, qaıda eken, qashan keledi? — dep jatyrmyn men.

— Bilmeımin, — dedi ol qaǵazynan bas almaǵan kúıi. Meniń de qaıbir jibekteı esilgen minezim bar deısiń, mynaý bir qarshyǵadaı bolyp qatyp qalǵan búrkit muryn jigittiń mensinbegenine jynym kelip, ustasa ketsem be dep bir turdym da, oǵan da zaýqym bolmaı, esikten shyǵyp júre berdim.

Saıynǵa jolyǵyp, ony izdeımin dep júrip sondaı bir jigitke tap bolǵanymdy aıtyp edim, "E, ol Asqar ǵoı", — deı saldy. "Asqaryń kim?" dep men de surap jatpadym.

Bul meniń Asqar Súleımenovti alǵash kórýim edi.

1966 jyly bolar, Qazaqstan jazýshylarynyń kezekti bir sezine tuńǵysh ret qatystym. Maǵan bári tań edi. Tórde otyrǵan respýblıka basshylaryna, ataqty jazýshy aǵalaryma, syrttaı sýretinen tanys belgili de áıgili meımandarǵa qaraı berem. Sol sıeze jap-jas synshy jigit Asqar Súleımenov sóz sóıledi. Orysshasy da birsydyrǵy táýir me dep qaldym. Jazyp alǵan eken, ishinde búginderi kóp aıtylatyn, ol kezde áli estı qoımaǵan "ınflásıa", "spekýlásıa" degen termınderdiń jıi qaıtalanǵanyn bilem. Ózgesi esimde qalmapty. Qabaǵyn túıil alyp, qaǵazdan bas kótermegen qalpy sózin oqyp shyǵyp, ózimen ózi ońasha ketti. Onyń sózine qalmaq aqyny Davıd Kýgýltınov áldene daý aıtyp, jónge shaqyryp sóılegeni de umytylǵan joq.

Bul meniń Asqar Súleımenovtiń sózin alǵash ret estýim edi.

1971 jyly jerlesim, aǵa dosym Qudash Muqashev qaıtys boldy da, jerleýge qatysý úshin Taldyqorǵannan arnaıy kelip, qaraly jıynnyń basy-qasynda júrgenim bar. Bir top jigit syrtta uzyn stoldy jaǵalaı otyrǵanbyz. İshimizde, áıteýir, Zeınolla Serikqalıev baryn bilem. Bir blok "Qazaqstan" sıgaretin qoltyqtap, qasymyzǵa Asqar keldi "Oý, Aseke, temeki tartqyzyńyz!" — dedim men, onymen kóp syrlas bolmasam da. Ol meniń aldyma bir qorap sıgaret tastady. Qolyn sozǵan Zeınollaǵa bir tal sıgaret usynyp edi, ol: "Áý, maǵan da bir qorabyn berseńizshi", — dedi.

Usyna bergen bir tal sıgaretin qorabyna qaıtadan salyp alǵan Asqar ún-túnsiz týra tartyp kete berdi. "Ózińe de sol kerek!" — dep jatty Zeınollaǵa Asqardyń minezin biletinder. Zekeń tanaý astynan "keńk" dep bir kúldi de qoıdy.

Men 1974 jyldyń kúzinde Almatyǵa aýysyp keldim de, birde Beksultan Nurjeke balasy erýlikke shaqyrdy. Asqar, Saǵat Áshimbaev, qaıdan júrgenin bilmeımin, bizge jerles Jumataı Jaqypbaevtar boldy.

Dastarqan ústindegi bir áńgimede Asqar:

— Sáke, men seniń óleńderińdi súısine oqyp júrem. Sen asa arqaly aqynsyń, — dedi maǵan.

Dastarqandas bolyp otyryp mundaı áńgimeniń san túri aıtyla beretinin biletin men onyń sózine sene qoımadym da:

— Qoıa ǵoı, meni qaıdan oqı qoıdym dep ediń. Jaı aıtyla salǵan sóz shyǵar, — dep edim, Asqar erin baýyryna alyp týlap, ashýlanǵan qalpy dalaǵa shyǵyp ketti. Sońynan qýyp baryp, Saǵat, Jumabaılardyń áreń qaıtarǵany esimde.

Mundaı áńgimeniń kózbe-kóz otyrǵanda ótirik kópe-kórneý qolpashtaý bolyp turatyny da ras edi. Ásirese, astanalyq qalamgerlerdiń shetkeri qalada, aýylda turatyndardy oqymaı, astamdyqpen syrttaı ústirt qorytyndy jasaı salatyndary bolýshy edi. Dolbarlap synaı salý, artyq-aýys maqtaýdyń da talaıyn kezdestirgenbiz. Sonyń aldynda "Uly aqyndar kitaphanasy" serıasymen Jalaladdın Rýmıdiń kitabyn aýdaryp, synshy Aıan myrzanyń oqymastan meni de kóppen birge "soıyp salǵany" bar. Keıin kezigip, aýdarmamdy ózine oqyp bergende, álgi syndy oqymaı jazǵanyn moıyndap edi Aıan. Asqar da soǵan baǵyp otyr ma dep topshylap edim. Ol shynyn aıtqan eken.

Bul meniń Asqarmen alǵash tildesýim bolatyn.

Birde Qadyr Myrzalıev ekeýmiz "Qalamger" kafesinde otyrdyq. Ústimizge kelgen Asqar men Kádirbek Ýálıev ydys-aıaǵyn alyp, bizge qosyldy. Jaıma-shýaq otyrystyń arty qyzylkeńirdek bir keriske aınalyp, Asqar ekeýmiz júz shaıysyp qala berdik...

Sodan biz kópke deıin bir-birimizge qyr kórsetkendeı tońteris kúıde júrip aldyq. Birde taǵy sol kafede otyr edik, qolynda bir shólmek armán konági bar Asqar qasymyzǵa keldi de:

— Jigitter, senderde túk sharýam joq, myna Sákeńe aıtar bir aýyz sózim bar edi, — dep maǵan buryldy. "Er shekispeı bekispeıdi" deýshi edi, bir esikten kirip, bir esikten shyǵa júrip amandaspaǵan qıyn eken, ókpeni qoıýǵa qalaısyz? — dedi.

— Bas synyp, kóz shyqqan túgi joq qoı, qoıdyq, — dep men ony qushaǵyma qystym.

Ertesinde qasymda qyzmettes qyz-kelshshekterdiń bireýi bar, bir-bir tostaq kofe isheıik, dep taǵy da barǵa keleıin. Barda Rymkesh deıtin kelinshek isteıtin, kofege aqsha tóleıin desem: "Siz úshin tólenip qoıǵan", — dep aqy-pulyn alýdan bas tartty.

Men bolsam, ań-tańmyn.

Sóıtsem, Asqar: "Sáken Imanasov qashan kelse de, kimmen kelse de, ne iship, ne jese de, aqsha almaı, meniń esebime jaza ber. Keıin bárin ózim tóleımin!" — dep tapsyryp qoıypty.

Munysy qaı qyry eken, shyny ma, qaljyńy ma degen syńaımen, eki-úsh ret tegin konák iship máz bolyp qaldym. Úshinshi kúni syrttan baqylap júrgen Asqardy kórip qalyp: "Aseke, kóp rahmet, biraq myna "quldyqtan" qutqaryńyz. Sizge qashanǵy qaryz bola berem, at-shapan aıybymdy tóleıin",— dedim shyryldap.

Ol qus tumsyǵyn tyjyra bir kúlip aldy da:

— Men de osy sózdi qashan aıtar eken dep kútip júr edim, artylyp bara jatqan aqsham bar deısiń be, qaıter eken degenim ǵoı, — dep tur.

Budan keıin anaý aıtqandaı qımas dos bolyp ketpesek te, aramyzda ájeptáýir tatý dıplomatıalyq qatynas ornap edi.

Asqardyń ne nárseniń bolsa da baıybyna bara bilip almaı, betaldy jobalap aıtpaıtynyna birte-birte qanyǵa bastadym. Meniń óleńderim jaıly sóz ete qalsa, nege ekenin bilmedim, endi tek mysalmen sóıleıtin boldy. "Qazaq ádebıeti" gazetinde jarıalanǵan "Bir aqboz at shyqpaı-aq júr túsimnen" degen óleńime uzaq toqtalyp, maqtaı turyp pikir aıtqany esimde. Bir dastarqan basynda: "Eger qazaq poezıasynda Mendeleev tablısasy bar dep bilsek, Sáken sonyń bir uıasyn turaqty mekendegen aqyn", — degen sózin de árkim-árkimder ár jerde paıdalanyp, maǵan qarata jazǵan pikirlerine tuzdyq retinde qoldanyp ta júr.

Asqardyń birmoıyn qyńyr qylyǵy jaıly da ártúrli alyp qashpa áńgimeler bar. Qazaq teatrynda ádebı keńesshi bop júrip, eki arasy eki-úsh kvartal ǵana bolatyn Jazýshylar odaǵynyń úıine taksı jaldap keletinin de aıtyp kúlip otyratyn edi dostary. Ol kezde kóshe tártibin buzǵandarǵa bir som elý tıyn aıyp salynatyn.

Jazýshylar odaǵynyń tusynan kósheni qıyp ótken Asqardy mılısıoner toqtatyp, aıyp tóleńiz dese:

— Qazir osy jermen keri qaraı ótemin. Myna úsh somdy al, qaıta-qaıta kvıtansıa jazyp áýre bolyp jatasyń ba, — deıtin de qyrsyqtyǵyn qaıtalap aıta beretin edi jurt.

Meniń sary tústi ádemi dıplomatym (qobdısha) bar edi. "Semeıge komandırovkaǵa barmaq edim, ustap baryp qaıtýǵa bere tur", — dep sony surap aldy birde. Araǵa aı salyp qaıtaryp edi, álgi qobdıshanyń syrty áldebir meken-jaılardyń, árkim-árkimniń telefon nómirine tolyp ketipti. Bári de sıamen jazylǵan. "Oý, Aseke, kisi múlkin osynsha buldirip, munyń qalaı?" — dep renish bildirsem: "Aıaq asty qaǵaz taba almaı qalyp, jaza salyp edim, jýsa, ketpes pe eken?" — dep tur ol.

Birde áldene sebeppen Zeınolla Serikqalıev ekeýi bizdiń úıde boldy. Sol joly: "Brehtti aldym. Qaıtaram. AC", — dep tilhat qaldyryp, Bertold Brehttiń bir tomdyǵyn alǵan. Sol qaǵaz mende áli saqtaýly júr.

Ol "Parasat" jýrnalynda, men "Baldyrǵanda" qyzmet jasaǵanymyz bar. Bir korıdordyń boıy bolǵasyn, kún saıyn derlik kezigip júrdik.Tynym almaı oqyp, túrtpektep jazyp júretin. Keıde olaryn maǵan oqyp ta beretin. Bir kúni úıte qaıtýǵa shyqsam, Asekeń kabınet esigin jaýyp jatyr eken. Kóre sala: "Aseke, assalaýmaǵaleıkým", — dedim daýysymdy sozyp. Ol maǵan túksıe bir qarap aldy da, lám-mım dep til qatpaı, túnergen qalpy lıftige birge mindi. "Aseke, sálem almadyń ǵoı", — dep edim, oǵan da jaýap bermedi.

Toǵyz qabat gazet-jýrnaldar baspasynan shyǵa men troleıbýs aıaldamasyna buryldym. Asqar qolsandyǵyn kótergen qalpy ún-túnsiz kókbazarǵa kirip ketti.

Ertesine bireýlerge aıtty-aý deımin sol qylyǵyn. Kim ekenin umytyppyn, jaqsy tanystardyń biri: "Apyr-aı, sol kúni meniń de sálemimdi almap edi", — degeni esimde qalypty.

Bul meniń Asqar Súleımenovti sońǵy kórýim edi.

---