InfoHub Logo

Aýylda turatyn kezim edi, oblystyq gazettiń menshikti tilshisi bolyp isteıtin súrboıdaq jigitpin. Túnde bolmasa, kún balasy úıden kóp shyǵa qoımaımyn. Jýyrda ǵana aýdan basshylarymen jaǵalasa júrip, kósheden sál burylysta ornalasqan úıime telefon qoıdyryp alǵam. Tirshilik jumysymnyń birqatary sol telefonmen bitip jatady.

Telefon taǵy shyr etken. Tús qaıtyp qalǵan mezgil edi, bul kezde aýdandyq komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy bolyp isteıtin Toqtar Janǵozın ǵana preferans oınaıyq dep telefon soǵatyn. Sol shyǵar dep tutqany kótersem:

— Alo, Sáken, Men Ánýarbek Dúısenbıev aǵań ǵoı, — deıdi.

— Oý, kóke, qaıdasyz, qaıdan júrsiz? — dep jatyrmyn.

— Osynda, Úsharaldaǵy qonaqúıdemin. Jaıym bolmaı tur. Aýyrsynbasań, kelip, meni alyp ketshi, — deıdi jalynǵandaı bolyp.

"Attyń syry — ıesine málim". Qonaqúı jaıy belgili. Bir bólmede tórt-bes adamnan jatatyn jataǵan ǵana jerkepe edi.

Júgirip otyryp jetip barsam, Ánekeń qonaqúıdiń esigi aldynda júr eken. Alpamsadaı bolyp aýlaǵa syımaı alasuryp júrgenin aıtqyzbaı-aq ańǵardym. Tós túıistire amandasý ısharatyn jasaǵan boldyq. Kisige úıir, eshkimdi jatyrqamaıtyn keńqoltyq adam edi ǵoı Ánekeń. Sonaý bir jyldary dıplom jumysymdy basyp beretin mashınıstka izdep júrip, Ánekeńe kezdeısoq ushyrasyp qalǵanym bartuǵyn.

— "Jazýshy" baspasynyń mashbúrosyna barsań, — dedi Ánekeń, — tór jaqta qypsha beli úzilerdeı bolyp talshybyqtaı maıysqan Zaǵıpa degen kelinshek otyr, men aıtt deseń boldy, sózge kelmeı sol basyp beredi. Ózim zvandap qoıam, bara ber.

Júgirip otyryp "Jazýshynyń" mashbúrosyna baraıyn. Bir bólmede 6-7 qyz-kelinshek sytyrlatyp mashına basyp jatyr. Keldiń be, kettiń be dep saǵan qaraı moınyn buryp jatqan bireýi joq.

Shetkerirektegi bir stolda taldyrmashtaý jas áıel otyr eken, "Áı, dáý de bolsa, sen bolarsyń" dep, soǵan taıap baryp:

— Zaǵıpa siz emessiz be, Ánýarbek jiberip edi, — deımin. Ol basyn kóterip, maǵan tańdana qarap aldy da, anadaı jerde otyrǵan, qazaqsha aıtqanda, naǵyz bes bıeniń sabasyndaı derlik otyz bes-qyryqtardaǵy áıeldi kórsetti. Ol da eleńdep qaraı bergen soń, qasyna baryp, kelgen sharýamdy, Ánekeńniń sálemin aıttym. Kúlimdep: "Jaraıdy", — dep, qoljazbamdy alyp qalǵan. Eki-úsh kúnnen soń daıar qoljazbamdy Ánekeńniń ózinen aldym.

— Áı, sen ne búldirip júrsiń, — dep dúrse qol berdi ol aǵam, — men buǵan tegin mashınıstka taýyp berem, sóıtsem, bul meni synaǵan eńbegin bastyrypty.

Men "Lırıkalyq jyr qaharmany haqynda" dep atalatyn dıplom jumysymda qyzdy-qyzdymen Ánekeńniń de birer óleńin "óltire synap" jibergen ekenmin.

Al Ánekeń bolsa, áldekimshe erin baýyryna ala týlamaı, maǵan óp-ótirik aıbar shegip, ashýlanǵan bolyp burtıyp qoıady. Kek tutqan túgi de joq...

— "Baldyrǵan" jýrnalynyń sharýasymen júr edim, birer kún bolam aýylyńda, — dedi ol qonaqúıge izdep barǵan maǵan. — Tek myna jerden alyp ket, óltireıin demeseń.

Úıge keldik. Áke-sheshem bar. Olar jaralǵaly dastarhany jıylyp kórmegen qonaqjaı adamdar, kisi jatyrqaý degendi bilmeıdi.

Qastek Baıanbaev ta ol kezde bizben kórshi edi. Ony da qosyp shaqyryp, eki-úsh aqyn ishki sherimizdi aqtarysyp, bir jasap, jyrǵap qalǵandaı bolyp edik.

Bizdiń qonaq bólmemizde úlken dıvan bolýshy edi. Ánekeń sonda jatyp uıyqtap júrdi. Birde tústen keıingi mezgilde úıge Tileýhan Tyshqanbaev deıtin qurdas dosym keledi. Asa jýas, naǵyz qoı aýzynan shóp almastyń ózi, ne Qudaı atqanyn qaıdam, tórdegi dıvan ústinde meniń eski shapanymdy jamylyp teris qarap uıyqtap jatqan Ánekeńdi men dep qalyp: "Osy-aq beımezgil ýaqytta uıyqtaı beredi eken!" — dep, dál-dep turyp maıquıryqtan jeńil teýip ótse kerek. Ánekeń shoshyp atyp turady. Deneli, susty, eki kózi alaqandaı bolyp atyp turǵan bógde adamdy kórip, záresi zár túbine ketken Tileýhan aldy-artyna qaramaı úıden ata jóneledi. "Áı, jigitim, toqta!" — dep artynan umtylǵan Ánekeńe qarasyn da kórsetpeı zytady.

Eki-úsh kúnnen keıin bul oqıǵa jaıly ekeýi de ásireleı áńgimelep, tyńdaýshylaryn qyran-topan kúlkige qaryq qylǵandary bar edi.

Ertesińde Ánekeńdi ortaǵa alyp, Qastek ekeýmiz el aralaýǵa shyqtyq. "Komýnızm" atalatyn sovhozda partorg bolyp isteıtin Ánekeńniń eski tanysy, kezinde Sáken Júnisovpen birge oqyǵan ádebıetshi Álmen Ahanov bar edi. Aldymen sonda baryp, ol úıde de birer kún aýnap-qýnap aıaldap jattyq. Sol kezde Andreev aýdanynda (qazirgi Úıgentas) turatyn balalar aqyny Ramazan Tyshqanbaev túndeletip Ánekeńdi izdep kelip, taǵy bir máre-sáre bolǵanymyz bar.

Ertesinde "Komýnızmiń" dırektory Q.Altaev degen kisi bizdi ári qaraı, "Kóktuma" sovhozyna jetkizip tastaýǵa tıis boldy. Onda bizdiń dosymyz ári meniń attasym Sáken Alpysbaev dırektor bolyp isteıdi. Aldyn-ala habarlasqanymyzda, ol bizdi birer kún ózi ertip qydyrtpaq bolǵan.

Altaevtyń mashınasynyń bir tetigi buzylyp qalyp, biz onyń kabınetinde úsheýden-úsheý sarylyp uzaq kútip qaldyq. Egin oraǵy aıaqtalýǵa taıap qalǵan mezgil. Bólmege árkim-árkimder sapyrylysyp kirip-shyǵyp júrgen. Ústi-basy shań-shań uzyn boıly murtty jigit sharshańqy únmen: "Oı, jurtym-aı!" — dep daýystaı kirdi. Qastek ile-shala: "Myna jigittiń murtyn-aı!" — dep ilip áketti. Sol-aq eken: "Alyp tasta qyrtymaı!" — dep Ánekeń qaǵyp alyp, aıaqtaǵan. Álgi jigit sharshaǵansh umytyp, saqyldap kúldi deısiń. Qyrman jaqta túnimen kezekshi bolyp kelgen sovhozdyń bas ekonomısi eken. Keıin aralasa bastaǵanda Almaty jaqqa aýysyp ketip edi, atyn qazir umytyp qalyppyn.

Otyrǵan jeri jyr-dýman, ázil-kúlkisi mol Ánekeńe biz tanystyrǵan adamdardyń bári de árdaıym rıza bolyp, aınalyp-úıirilip qala beretin.

Úsharaldyń kóshesińde kele jatyr edik, aldymyzdan 4-5 beıtanys adam ushyrasa ketti. Sol toptyń ortasyndaǵy kelbetti bir jigit Ánekeńdi kóre sala tura umtylyp kelip, qushaqtaı aldy. Bizde jumystary bolmaı, ekeýara qaýqyldasyp, shúrqyraı shúıirkelesip ketti.

Sol kezde "Beskól" sovhozynyń dırektory bastaǵan bir top adamnyń ústinen (kileń bas jáne orta býyn mamandardyń) qylmysty is qozǵalyp, oblystyq sottyń kóshpeli májilisi ótip jatyr edi. Kóp kúnge sozylǵan, otyz-qyryq adam jaýapker atalǵan sol kóshpeli sottyń tóraǵasy álgi jigit eken. Sol jaýapqa tartylatyndar ishinde meniń de bir jaqyn aǵam men jamaǵaıyn jezdem bar-tyn. Dırektory Tóleke Qudaıbergenov deıtin, bizden jasy úlken bolsa da, dos-jar kóńilmen jaqyn tartyp júretin kisi edi. Jalaqorlyq pa, jaýapsyzdyq pa, áıteýir, aıaq asty pushaıman bolyp, sot aldynda jaýap berip júrgen kezderi bolatyn.

Jurtty betine qaratpaı, aıazdaı qysa kelgen jańaǵy tóraǵa jigit meniń qasymdaǵy aqyn azamattyń dosy bolyp shyqqandyǵy jaıly habar uzynqulaqtan áp-sátte aýdanǵa túgel jaıylyp úlgeripti. Álgi jamaǵaıyn jezdem de, aǵam da qoldy-aıaqqa turmaı jetti deısiń jedeldetip. "Oıbaı, Sáken, qutqar myna páleden! Meshkeı degen at jaman, sottalyp ketpespiz, biraq "sotty bop júr" degen qańqýdyń ózi-aq óltiretin boldy" — deıdi ekeýi eki jaqtan meni qaýmalap.

Qoıshy, áıteýir, qas qaraıa álgi tóraǵany qasyndagy bir top nókerimen qosa úıge alyp keldim. Ánaǵań ózi basqaryp, dastarhan basy kóńildi dýmanǵa aınaldy. Sátin salǵanda, bizdiń úı kósheden burys, beısýyt adam júre qoımaıtyn tasalaý tuıyq jerde edi. Qonaqtar úshin ol da jaıly bolyp shyqty. Qysylyp-qymtyrylmaı, erkin otyrýlaryna bar jaǵdaıdy jasap baqtyq. Aǵam da, jezdem de ózderi kórinbeı, basqa bireýler arqyly iship-jemge keriginiń bárin eki aıtqyzbaı jetkizip turdy.

Ertesinde adam aıaǵy baspaǵan taý ishin aralap kettik. Sol mańda oqshaý tigilgen kıiz úıde keshegi dýmandy ári qaraı jalǵastyrdyq.

"Jaqsydan — sharapat" degen ǵoı, Ánekeń áńgimeniń ushyǵyn ózi ustap, ózi taratty. Sabaqty ıne sátimen dep, sol is aqyry oraıyna kele, ońdy sheshildi-aý deımin.

Sol ýaqıǵaǵa qatysy bar adamdardyń bári de keıin menen Ánýarbek Dúısenbıevtiń amandyǵyn surap, syrttaı neshe qaıta sálem aıtyp júrdi.

1972 jyly Máskeýde edim. Kezekti bir bıttiń qabyǵyndaı kitabym "Jazýshy" baspasynan jaryq kórmek boldy da, redaksıa mengerýshisi Qadyr Myrzalıev: "Tájirıbesi mol ári ózińe oń kózimen qaraıtynyn eskerip, redaksıalaýdy Ánýarǵa tapsyrdym", — degen.

Ánekeń asa seri adam. Redaksıada taban aýmaı otyryp jumys isteýte joqtaý sıaqtandy. Kúnde baram, ózim "Almaty" meımanhanasynda jatyrmyn. Tózim de, tıyn-teben de taýsylýǵa taqady. "Áneke, ne boldy?" — deımin. "Búgin-erteń bitirem", — deıdi o kisi. Keıde meni keshtetip óz úıine de ertip ketedi.

Alǵash ret sol úıge barǵanym da esimde. Ánekeńniń kelinshegi Rábıǵa da, tileýińdi bergir, táýir áıel edi ǵoı. Aldymyzǵa dáý tabaq et qoıdy, bir shólmek araq ta tabyldy. Men Ánekeńe qaraımyn. Ol kisi dámin alǵandaı ǵana bolyp birer urttap, taýysyp ishpeıdi. Men de sóıtem. Álgi shólmek ortalanbaǵan kúıi stol ústinde qala berdi.

Sháıǵa deıin birshama ýaqyt bar. "Sen dıvanǵa qısaıa tur", — dep, Ánekem qolyma áldene jýrnaldy ustatyp bir ketti. "Sáken, sen shóldediń ǵoı deımin, sý ákelip bereıin!" — dep bir ketti de, stakandy toltyra "sý" alyp kelip: "Qane, iship qoı!" — dedi. İship te qoıdym: araq eken. "Qonaq qoıdan jýas, maı berseń de jeı beredi" degen emes pe, "munyńyz ne?" — dep suramadym.

Sóıtsem, bul Ánekeńniń óz kelinsheginiń kózinshe ekeýimizdiń de araqqumar emes ekenimizdi dáleldegendegisi eken. Asúıge me, basqa bir tasa jerge me, bir jartylyqty bólek tyǵyp qoıyp, "shóldediń ǵoı" dep maǵan jasap júrgen "qamqorlyǵy" eken.

Aqyry álgi bir japyraq kitabym da redaksıalanyp bitti-aý. Kelisim shartqa qol qoıylyp, qalamaqymnyń tıisti bóligin alyp men kettim. Ánekeńe de alǵysymdy jaýdyryp júrmin. Ne kerek, kitap shyqqannan keıin bir-aq bildim ǵoı, Ánekem bir sózin de oqymaǵan, mashınkadan qalaı shyqsa, solaı jibere salǵan. Árip qatesi de bar. Biraq men ańǵarmaǵan boldym. Bolary bolyp ketken iske bola nesine daýlasyp jatam dep túıdim.

Osyndaı da jigit edi bizdiń Ánekeń.

Seriligi de, serkeligi de óz boıyna jarasyp turýshy edi.

Qaıtys bolarynan bir aı ma, jarym aı ma, buryn gazet-jýrnaldar baspasy (qazirgi "Dáýir") mańynan ushyrasyp qalyp: "Qaıda barasyń?" — dep surady. "Jazýshylar odaǵyna", — dedim men. "Aǵań mashına alǵan, júr, aparyp tastaıyn!", — dep, "Jıgýlı" me, "Moskvıch" pe, men bulardy aıyra almaımyn, bir kishirek avtokólikke otyrǵyzyp, barar jerime jetkizip saldy.

— Kóke, myna mashına sizge laıyqty emes sıaqty, — dedim men. — Siz kepkiniń ózin elden erek kıesiz, mashına da "alyp tulǵa" baısaldy túr-tulǵańyzǵa jarasyp turý kerek qoı.

— Durys aıtasyń, — dedi Ánekeń, Ánýar Álimjanov dosymnan (ol Jazýshylar odaǵynyń birinshi hatshysy) men de sony aıtyp, "Volga" surap júrmin. Berem degen, buıyrsa bolyp qalar...

Uzamaı júrekten qaıtys boldy dep estidik qoı. Taǵdyr degen sol, Áne...

---