InfoHub Logo

Osy kitaptyń ár tusynda aty atalyp qalyp otyratyn Seıdahmet Berdiqulovpen men sonaý alpysynshy jyldyń alǵashqy kúnderinde "Lenınshil jas" ("Jas alash") gazetiniń redaksıasynda tanysqan bolatynmyn. Osynda jumysqa ornalasqanyma da kóp bola qoımaǵan, áli jigittermen de aralasyp, asa bilise almaı jatyrmyn. Aýyldan ala shyqqan azyn-aýlaq aqsha taqa taýsyldy, bul jaqtan jalaqy alǵan joqpyn. Túski úzilis kezinde redaksıa bólmesinde jalǵyz qalyp, gazet oqyǵan bolyp otyra bergenmin. "Lenınshil jasqa" kelgeli beri ózine de, sózine de súısine qarap, júris-túrys, kıim-kıisine de qyzyǵa túsip júrgen bir adamym Seıdekeń edi. Ol da úıine kete qoımaı, sol mańdy aınalsoqtap júrip alǵan. Oqshaý otyrǵan meniń qasyma taıap kelip:

— Sáken, nege tamaqqa barmaı otyrsyń? — dep surady.

— Baram ǵoı, aǵa, — dedim kúmiljip. Redaksıadaǵy beti, bedeli, óktem iri sóıleıtininen qymsynam ba, — men ol kisini birden "aǵa" dep kettim. Keıin bildim ǵoı, ózimnen tórt-bes-aq jas úlken ekenin.

— Áı, osy seniń aqshań bolmaı otyrsyń ǵoı deımin, shynyńdy aıtshy, — dedi ol. "Joq edi" dep shynymdy da aıta almaı, "bar" deýdiń retin taǵy taba almaı, kózimmen jer shuqı berdim-aý deımin, Seıdekeń:

— Sáken, aqsha keıde bizde de bolmaı qalady. Qysylmaı, jigitterden surap ala ber. Bárimiz de sóıtemiz, — dep maǵan aqsha usyndy. — Myna kósheniń qarama-qarsysynda ashana bar. Sodan tamaqtanyp kele ǵoı.

Men shynynda da qysylyp otyr edim. Sony dál bilgenine, sonshalyq suńǵylalyq tanytqanyna ishim eljirep, álgi aqshany (somasy esimde joq) ala sala, ashana qaıdasyń dep ushtym-aý deımin.

Men gazettiń komsomol turmysy bóliminiń ádebı qyzmetkeri edim. Bólim meńgerýshisi bizge qaraǵanda kebe tartyńqyrap qalǵan jýrnalıs Bekmyrza Baımahanov bolatyn. Asa eńbekqor. Kóp sóılemeı-aq, jasy kishilerdi baýyryna tartyp, qamqorlyq jasap júretin adam. Barynsha ádil de ádiletti. Shuqshıyp jazady da otyrady. Meniń de daıyndap bergen eki-úsh materıalymdy ústinen qarap, qyp-qyzyl qylyp shımaılap bergen. İshteı namystanyp, qysylyp júr edim. Biraq Bekeńe batylym jetip aıta almaımyn. Sony Seıdekeń de sezgen eken:

— Sáken, seniń jazǵandaryndy oqyp júrmin. Baǵytyń durys. Bekeń munda kópten isteıdi, stıli bólek jýrnalıs. Bárin ıip óz yńǵaıyna beıimdegisi kelip turatyny bar. Óz mánerińnen adasyp qalyp júrme, — dep pysyqtady.

Sol jyly respýblıkalyq muǵalimder sezi boldy da, sodan gazetke esep jazyp turýǵa bekitilgen Seıdekeń qasyna meni qosyp aldy.

Sıez eki-úsh kúnge sozyldy-aý deımin. Alǵashqy kúni túske deıin qatar otyrdyq, tús áletinde Seıdekeń: "Al endi bar da, gazetke arnap sıez kúndeligin jaz. Ekeýmizdiń atymyzdan ketedi, bir betke jýyq etip beremiz, tústen keıingisin men jazamyn", — dedi.

Áı, sol kúni terge malshyndym-aý. Seıdahmet Berdiqulov kún saıyn ózgelerge uqsap gazet betinde jyltyldap kórine bermeıdi. Ne jazsa da, sol kezdiń tilimen aıshyqtap, "barmaq jalap" tamsana otyryp oqyrlyqtaı etip, maıyn tamyza, bárimizge úlgi bolarlyqtaı talǵampazdyqpen jerine jetkize, bıik deńgeıde jazatyn. Jas jýrnalıserdiń kóbi ol kisige eliktep, jazǵandaryn bas qosa qalǵan jerde taldap, talqylap jatatyn.

Endi, mine, sondaı maıtalman qalamgerlerge qosalqy avtor retinde, ózim buryn qalam tartyp kórmegen janrda úlken jınalystyń esebin jazbaqpyn. Quddy bir roman jazyp shyǵardaı-aq bolyp, boıdaǵa bar qabiletimdi jumsap, "áı, osy jarap qalar-aý" degen senimmen sıezegi jaǵdaıdy qaǵazǵa túsirdim. Qorqa-qorqa Seıdekeńe berdim de, aqyryn kúttim.

Seıdekeń tús qaıta meniń jazǵanymdy alyp, mashbúroǵa kirip bara jatty... Ne kerek, erteńinde ekeýmizdiń atymyzdan bir bet esep gazetke jarıalanyp shyqty.

Sóıtip, sıez bitkenge deıin keıde men bastap, ol aıaqtap, keıde ol bastap, men aıaqtap, sondaı bet-bet esep berip turdyq! Keshkilik meni sıez delegattary ornalasqan qonaqúılerge ertip baryp, respýblıkaǵa tanymal ustazdarmen tanystyryp, ıntervú aldyryp, sonyń da qalaı jazylyp, qalaı jarıalanǵanyn ózi qadaǵalap júrdi.

Sıez bitkennen keıingi bir redaksıalyq jedel jınalysta ol kisiniń meni jer-kókke syıǵyzbaı maqtaǵany da bar...

1961 jyldyń basynda men elge ketip qaldym da, Seıdekeńmen oqta-tekte ǵana kezdeısoq jolyǵyp júretin boldym. Sol sırek jolyǵýlardan ol kisiniń meni ájepteýir ishtartyp turatynyn ańǵarǵanym bolmasa, anaý aıtqandaı jaqyndasyp kete alǵan joqpyz.

Birde Jazýshylar odaǵyndaǵy "barǵa" kirsem, tór jaqtaǵy stol basynda sol kezde "Qazaq ádebıeti" gazetiniń bas redaktory bolyp isteıtin Sherhan Murtaza men "Lenıshpil jas" gazetiniń bas redaktory Seıdahmet Berdiqulov ekeýara áńgimelesip otyr eken. Bas ızep qana orǵyta ótip bara jatyr edim: "O, Sáken batyr, beri kele ket!" — dep meni qastaryna shaqyryp aldy olar.

Amandasyp, ózderi nusqaǵan jerge jaıǵastym. Menen buryn da qastarynda bireýler bolǵan-aý deımin, aldaryndaǵy shólmektiń túbi kórinińkirep qalǵan eken. Ekeýi de syrbaz, ekeýi de kisige kúnin salmaıtyn tektiler.

Sóıte tura, Seıdekeń: "Al batyr, mynany qaıtalap jiber!" — dep maǵan konáktiń bosaǵan shólmegin kórsetti.

— Oý, kókeler, — dedim men de til-jaǵyma súıene qalyp, — anaý bizdi kórip otyrǵan jurt: "Myna sorlyny-aı, eki birdeı bas redaktor otyrǵanyna qaramaı, búrseńdep býfetke júgirgen!" — demeı me?

Eki aǵam da máz bola kúlip aldy da: "Áı, osynyki durys eken, ózim baryp keleıin!" — dep Seıdekeń ornynan kóterildi. Otyryp qalǵan qyzdaı bolyp Seıdekeń kóp jyldar "Lenınshil jas" gazetinde redaktor bolyp júrip aldy. Jazýshylyqty jýrnalısıkadan bólip qaramaıtyn aǵalar gazet jumysyna da jan sala kirisetin edi de, aınalasyna kileń bir oı-pikiri tyń, qalamy júırik, julynyp turǵan jastardy jıyp ala berýshi edi. Berdiqulov basqarǵan tustaǵy jastar gazetiniń oqyrman arasynda eń bıik bedelge ıe bolýy da osy sózimizdi aıǵaqtaı túser edi.

Gazetke bir top óleń usyndym da, kúte-kúte jalyǵyp, kúnderdiń kúninde joq izdep bas redaktorǵa kirdim. "Aǵa, men gazetke shyǵýǵa kóp qumartpaıtynymdy bilesiz, qańǵalaqtap sizderge bir óleńder berip edim, tanydy ma, nemene, kúder úzdirip barady jigitterińiz", — dep shaǵym aıttym.

— Sáken, — dedi Seıdekeń, — maǵan Hamıt Erǵalıev telefon soǵyp "Oı, Seıdahmet, meniń ózim jamanmyn ba, bolmasa óleńim jaman ba, nege jarıalanbaı jatyr?" — dedi. Sonda: "Hama-ay, — dep edim, — jeńin sybanyp kijinip kelgen avtorlarǵa: "Seńder túgili, Hamıt Erǵalıevtyń ózi de kezegin kútip jatyr", — dep aıtý úshin azyraq kesheýildetip edik, endi shyǵaramyz". Saǵan da sol sózdi aıtam da, basqa ne deıin. Uzamaı shyǵyp qalar, qam jeme, — dep shyǵaryp salyp edi.

Sol sózge de razy bolyp qaıtqanmyn.

Ol kisi "Jalyn" baspasyna dırektor bolyp kelgende quttyqtaı baryp: "Qalam ustar qaýymǵa laıyq eleýli bir oryn bosasa boldy, "anaý barady, mynaý keledi eken!" dep, belgili bolyp alǵan bes-alty adamnyń atyn ataıdy jurt. Sonyń ishinde ámise siz de júresiz. Biraq sizdiń aldyńyzdy dáıim basqalar orap kete beredi-aý deımin",— degen edim.

— Áı, Sáken, onyń ras, talaılar ózimdi kúni buryn sol orynǵa qoıdyryp, quttyqtap kelip te jatatyn, — deıtin aǵamyz.

1988 jyly men 50 jasqa toldym. Aýyl jaqqa Qastek Baıanbaev pen Quttybek Baıandınder erip bardy. Ekeýi de "Jalyn" baspasynyń qyzmetkerleri edi. Bir kúni sol baspanyń bas redaktory Qoǵabaı Sársekeevti izdep baryp, dálizde Seıdekeńe ushyrasyp qaldym. Ol, "meniń qoltyǵymnan demep júr" dep, kabınetine qaraı ıkemdeı berip edi, qaı saıtan túrtkenin qaıdam, "Men Qoǵashty izdep kelip em, sony kútip turǵanym" — deppin.

Oıymda túk joq, besinshi qabattaǵy óz ornyma kelip otyra bergenim sol edi, sońymnan Qastek keldi: "Apyr-aý, seniń osy bir kertartpa mineziń-aı!" — dedi ol. — Bizdiń bastyq boǵyn pyshaqtap jatyr. "Myna Sáken qandaı jigit edi ózi, jón bilmeıdi eken ǵoı. Qasyna eki birdeı bildeı qyzmetkerlerimdi qosyp jiberdim, soǵan rahmet aıtýǵa kelgen eken dep, kabınetime súıresem: "o, joq, men Qoǵashqa kelip edim", — dep kergıdi.

Qastek aýyz jıyp úlgermedi, Qoǵabaıdyń ózi keldi entigip: "Oıbaı, Seıdekeń shala búlinip jatyr. Óziń baryp jýyp-shaımasań, bizdiń sózimizdi tyńdar emes. Sákenniń ondaıy joq edi dep kórip edik, "Joq, baryp turǵan kekirt, búrokrattyń ózi eken ǵoı" dep boı bermeıdi",— deıdi ol da.

Ol juma kúni edi, shuǵyl sharýamen Taldyqorǵanǵa júrip kettim de, dúısenbi kúni ańdyp otyryp, týra saǵat toǵyzda Seıdekeńe ilese kabınetine kirdim. "Aǵa, meniń qalam ustar qaýym ishinde saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana syılaıtyn, qurmet tutyp, aldynan kese kóldeneń ótpeıtin adamdarym bar, siz sonyń eń aldyńǵy qataryndasyz. Sizdiń ókpeńizdi arqalap júre almaımyn, bilmestik jasap alyppyn, keshirińiz", — dedim. — "Men ózim, biraq ondaı-ondaıǵa mán bermeýshi edim" degendi de qosyp qoıdym.

Tomsyraıyp otyrǵan aǵamnyń júzi jadyrap sala berdi. Meni qushaqtap turyp: "Áı, Sáken, nansań, men de ondaıǵa mán bermeýshi em, sirá, qartaıǵan bolýym kerek", — dep kúldi.

Aǵamnyń ókpesin óstip áreń tarqattym ǵoı.

Keıde oılamaǵan jerden kezdesip qalsań, áı, kósile bir áńgimege kirisip keter edi. Bilmeıtini de joq, tanymaıtyn uly-kishi adamy da joq. Ásirese, Shyńǵys Aıtmatovpen aralasýynan qyzyq-qyzyq syr shertetin. Birde úsh-tórt jigitke sondaı bir áńgimeniń tıegin aǵytyp, uzaq ustaǵany bar. "Apyr-aı, qaıran qyzyq áńgime dalaǵa ketip qor boldy-aý, aǵataı, jazsańyzshy osyny!" — dedim men.

Seıdekeń oılanyp qalyp edi. Kóp uzamaı "Jas alash" gazetine bir bet bolyp sol áńgimesi jarq ete qaldy. Oqı sala barsam, ol kisi taǵy shát-shálekeıi shyǵyp ashýlanyp júr eken.

— Osy bizdiń jigitter qyzyq, — deıdi, — kúıinip, — myna qarashy: "Osy áńgimeniń jazylýyna asa jaqsy kóretin talantty aqyn inilerimniń biri Sáken Imanasov sebepker boldy" dep jazǵan edim, joqtan ózgeni qyzǵanyp, seniń aty-jónińdi alyp tastapty redaksıadaǵylar. Telefon soǵyp renish bildirip edim, birine biri silteıdi. Jaı ǵana dereksiz, kim ekeni belgisiz "Meniń asa jaqsy kóretin talantty aqyn inilerimniń biri bolǵan da shyqqan".

— Túk emes, aǵataı, keıin kitabyńyzda ornyna keltirersiz, — deımin men. Ózimdi jubattym ba, aǵa kóńilin aýladym ba, o jaǵy beımálim qala bergen.

Seıdekeńniń 60 jyldyq mereıtoıy, aıtary ne, Almaty men Uzynaǵash arasynda as ta tók bolyp, asa bıik deńgeıde ótti. Almatyda ártúrli dárejede ótken toıdyń aıaǵy Qaraqystaqqa baryp jalǵasty. Ondaǵan úıler tigilip, at saıysy, báıge, kókparǵa ulasyp, ulan-asyr ótken toı oǵan qatysqandardyń esinde áli júrgen de shyǵar.

Seıdekeń ózi sol jyldary eki tomdyǵyn shyǵaryp, kóńili kóterilip, jelpinip-aq júr edi. Sondaı kezeńderdiń birinde týǵan inim Sekenniń bir sharýasymen kirgenim bar. Baspanyń dırektory edi, meniń buıymtaıyma qatysy bar adamdardy jınap alyp:

— Myna Sáken maǵan, kóp bolsa, jylyna bir-aq sharýamen keledi. Odan artyqqa ózi de barmaıdy. Men ol sharýasyn qolymnan kelgenshe oryndaımyn. Sondyqtan, keıde óz qoldaryńnan kelgenin maǵan aıtqyzbaı-aq, aıtqanyn eki etpeýge tyrysyńdar, — dep tapsyrdy.

Tóbem kókke eki eli jetpeı men kettim.

... Tumanbaı Moldaǵalıev Ortalyq konsert zalynda kezekti shyǵarmashylyq keshin ótkizip jatty. Men de sóz sóıleýge tıis edim. Qasyma Qarjaý Aıtolqyn taıap kelip: "Seıdahmet qaıtys bolypty!" — dedi qulaǵyma sybyrlap.

Denem dir ete tústi. Baıyz taýyp otyra almaı, zaldy qaq jaryp syrtqa bettedim.

Áli de sene almaı kelem. Jalǵyzbyn. Jabyrqaýlymyn. Osydan az kún buryn Qastek Baıanbaev ekeýimiz kirip, kóńilin surap shyǵyp edik. "Áı, turyp qalarmyn uzamaı!" — dep edi aǵam.

Kórer qyzyǵy sol-aq eken, amal ne!

---