InfoHub Logo

№105 Mýkýmı atyndaǵy

jalpy orta mekteptiń

qazaq tili jáne ádebıeti páni muǵalimi

Bákir Indıra Abdyǵanıqyzy

 

    Ata-babalarymyz  ul-qyzdaryn ózderindeı eńbek súıgish, jaýynger, ánshi, kúıshi, aqyldy, parasatty, ımandy etip tárbıeleýdi maqsat etken. Olardyń boıyna óner men eńbekti izgi adamgershilik qasıetterdi qatar sińirgen. Máselen, er balany bes jasynan bastap azamat bolǵanǵa deıin mal baǵý men ań aýlaýǵa, otyn shabýǵa, qora salýǵa, aǵashtan, temirden  túrli turmysqa qajetti buıymdar jasaýǵa, ıaǵnı qolóner sheberligine baýlyǵan. Al qyzdardyń tárbıeli jan bolyp ósýi úshin jasynan aq shashty qarıanyń aldynan attatpaı ósiredi. Adamnyń qandaı bolyp ósýi onyń ata-anasyna baılanysty. Ata-ana tárbıesi jas urpaqtyń boıyna óner, bilim ǵana emes, kúlli ádepti de, mádenıet pen izgilikti de sińire bilgen.                                                                                         

    Otbasyndaǵy ul tárbıesinde áke men atalardyń orny erekshe. Áke otbasy músheleriniń tiregi, asyrap saqtaýshysy, qamqorshysy. Ákeniń minez-qulqy, óner-bilimi ul balanyń kóz aldyndaǵy úlgi ónege alatyn, soǵan qarap ósetin nysanasy. Ónegeli, ónerli, «Segiz qyrly, bir syrly», namysqor azamat tárbıeleý atalar armany bolǵan. Al, atalar jolyn qýyp, óneri men ónegeli isin jalǵastyrý jastarǵa da úlken syn bolyp sanalǵan. «Ata kórgen oq jonar» degen maqal sony meńzeıdi.

     Qaı ata-anany alsaq ta, qyzynyń erteń barǵan jerde jaqsy jar, ádepti kelin, aıaýly ana bolýyn armandaıdy. Iá, alyp ta, aqyl da, oıshyl da anadan týady. Olardy ómirge keltiretin de, tárbıelep ósiretin de ana. Bolashaq ana- búgingi qyzdarymyz. Qyz demekshi qazaq halqy qyzdy qadirlep, qurmettep ósirgen. «Qyzdyń joly jińishke», «Qyzdy qyryq úıden tıý» degen maqaldar osy qyzdarymyzǵa arnalyp aıtylǵan. Symbatty da, sulý arý qyzdarymyz kóptegen erlik isterge barǵan. Solardyń ishinde máńgi esimderi óshpes iz qaldyrǵan, Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyna ıe bolǵan apalarymyz Mánshúk Mámetova men Álıa Moldaǵulova elimizdiń bostandyǵy úshin jas janyn qıdy. Erlik jasap, qazaq qyzynyń namysyn qoldan bermegen apalardy máńgi úlgi tutamyz.

      Árbir otbasynyń qalyptasqan ádet-ǵurpy, ata-dástúri bolady. «Uldyń uıaty ákege, qyzdyń uıaty sheshege»,- dep qaraǵan halqymyzdyń ul balany tárbıeleýdi atalar men ákeler óz qolyna alsa, al qyz balany tárbıeleý ájeler men analardyń isi bolyp sanalǵan.

      Qazirgi zamanda jas jetkinshekter, bozbala-boıjetkender kóbinese Eýropaǵa elikteıdi. Degenmen ár eldiń óz mádenıeti ózine ǵana tán dep oılaımyn. Biraq kópke kúıe jaqqym kelmeıdi. Temeki tartyp, araq iship, bilgenin isteıtin arý qyzdarymyzdyń erteńi ne bolmaq? Óz densaýlyǵyna zıandy árekettermen aınalysý, bolashaq analardyń balalaryna  qanshama zıan keltiredi. Osy jaǵdaıda týylǵan balalardyń kópshiligi múgedek, kemtar bolyp dúnıe esigin ashýda.

      Bul kemtar jandardyń keleshek qoǵamǵa paıdasy az. Otanymyzdyń baılyǵy adam. Elimizge jaramdy, sanaly, bilikti azamat kerek. Ony búgingi jastar, bizder túsine bilgenimiz abzal.

      Ata-ananyń qamqorynsyz qalǵan, olardyń baqylaýynsyz júrgen qańǵybas balalar sany jyldan-jylǵa kóbeımese, azaıǵan joq. Osy másele qazir elimizde úlken problemaǵa aınalyp otyr. Ata-ana tárbıesin kórmese, olardyń jyly alaqanyn sezinbese, onda ol balalar qalaı meıirimdi bolyp ósedi? Osy suraq kimdi bolsa da tolǵandyrary anyq. Osyndaı jaǵdaılardan qylmys, nashaqorlyq, urlyq, zorlyq-zombylyq bastalady.

    Áke-sheshe qaıtys bolyp, balalar jetim qalyp jatsa, balalaryn tastap nemese turmystyń aýyrtpashylyǵyna shydaı almaı, jetimder úıine balalaryn tastap ketip jatqan beıshara analardy, balasyna qaramaı otbasyn tastap, qyzyq qýyp ketken ákelerdi kórgende, artynda qalǵan tiri jetimderdiń kinási nede ekenin eshkimde aıta almasa kerek. Kóp bolyp járdem beremiz-aý , biraq biz olarǵa ata-anasynyń meıirimi men ystyq alaqanynyń  ornyn toltyra almaıtynymyz ókinishti.

     Bizdiń elimizde jetim balalar men turmys deńgeıi tómen otbasylaryna úzbeı járdem kórsetip otyrytyn kásipker azamattarymyz ben azamatshalarymyz kóp-aq. Ásirese solardyń ishinen atap aıtatyn bolsaq «Bóbek» qorynyń prezıdenti Sara Nazarbaeva hanym kóptegen ıgilikti ister jasaýda. Osy isti jalǵap, jaqsylyq jasaýshy azamattar aýdan, aýyl, oblys kóleminde de barshylyq. 

     Úlkendi syılaý- bizdiń halqymyzdyń ejelgi dástúri. Ol dástúr boıynsha jastar úlkenniń  aldyn kesip ótpeýge, sypaıy bolýǵa, úlkenmen sóz jarystyrmaýǵa, tipti úlkenderdiń aldynda qatty kúlmeýi tıis. Osyndaı ata dástúrimizdi búgingi jastar jadynda saqtap, jalǵastyra bilýi qajet.

     Joǵaryda aıtylǵan keri áserli áreketterden  saqtaný úshin eń áýeli ózimiz «oq jonyp», «ton pisher» qazaq bolaıyq aǵaıyn!

      Ana!!!  Úsh-aq árip. Biraq maǵynasy tereń. Dana jazýshy  Ǵ.Músirepov óz shyǵarmalarynda  qasıetti ana mahabbatyn dáripteı bilgen. Ol kisiniń  myna sózi oıyńa eriksiz oralady. «Qurmetteıik te, qadirleıik te ǵazız Anany, óıtkeni ol dúnıedegi asyldardyń asyly- ómir syılaıdy ǵoı!»- degen eken. Budan artyq baǵa berýge bolmas. Bizdiń zamanymyzda balalaryn tastap ketýshiler, qyzdar, kelinshekter bolýy ókinishti-aq. Bar kináni zamanǵa ıtere salyp, óziniń analyq qasıetin saqtaı almaı júrgen analarǵa qınalasyń.

      Al qyzdar, «Qazaqtyń qyzy» degen ardaqty atty saqtaı almaı, óz qadirin ketirip, jeńil jolǵa túsýi namysyńdy keltiredi. «Túngi kóbelek» atanyp, ult namysyn saqtamaýy janǵa batady. Árıne, budan búkil qazaq qyzy namysty aıaqqa basqan eken,- degen uǵym qalmaýy kerek.

---