InfoHub Logo

7 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Atmosfera jáne atmosferalyq qysym. (prezentasıasymen)

Sabaqtyń maqsaty:
Atmosferalyq qysymnyń paıda bolý sebepterin túsindirý. Qarapaıym tájirıbe jasaý arqyly atmosferalyq qysymnyń bar ekenin dáleldeý, taldaý júrgizý. Fızıka - lyq qubylystardy baqylaýǵa, quraldardy paıdalanýda oqýshylardyń biliktiligin damytý. Qaýipsizdik tehnıkasynyń erejesin túsindirý.

Kútiletin nátıje:
1. Oqýshylar atmosferalyq qysym týraly túsinikterin tolyqtyrady
2. Óz betimen tájirıbe jasap, taldaı biledi.
3. Paskal zańynyń maǵynasyn anyqtaıdy.

Sabaqtyń kórnekiligi: Mýltımedıalyq proektor, slaıd, tarazy, shar, staqan, maı sham, pisken jumyrtqa, tárelke, bilim baǵalaý paraǵy.

Sabaqtyń jospary:
Mazmuny ------------------------------ Ýaqyty -------- Ádis - tásili
1. Uıymdastyrý bólimi ----------- 1 mın ---------- Áńgimelesý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý ------ 3 mın --------- Suraq berý, jazbasha jaýap berý.
“Oılanyp, jaýap ber”
3. Jańa sabaqty túsindirý
jáne bekitý -------------------------- 25 mın ------- Oqýshylardyń kómegimen tájirıbe jasaý
• aýanyń salmaǵyn ólsheý ------------------------- Baqylaý, tájirıbeni taldaý
• birneshe tájirıbe jasaý------------------------- Elektrondyq oqýlyqpen jumys jasaý
• atmosferalyq qysymnyń sebepteri
• Sapalyq suraqtar
• Keıbir quraldardyń jumys isteý prınsıpi
• Bekitý suraqtaryn berý
4. Qorytyndy jasaý. Úıge tapsyrma berý

Sabaqtyń júrisi.
Flıpchart №1, 2. Sabaqty úı jumysynan tekserýden bastaımyn. Flıpchart №3
«Oılanyp, jaýap ber».
1. Qysymnyń ólshem birligi? (Paskal)
2. Qysymnyń formýlasy? (R=F/S)
3. Suıyqtyń ydys túbine jáne qabyrǵasyna túsiretin qysymy? (R = ρgh)
4. Kúshtiń ólshem birligi? (Núton)
5. Zattyń neshe kúıi bar? (úsh kúıi bar)
6. Suıyqtyń ydys túbine jáne qabyrǵasyna túsiretin qysymy nege táýeldi? (ρh)
7. Bıiktiktiń ólshem birligi? (metr)
8. 2 m tereńdiktegi sýdyń qysymy neshege teń? (20 kPa)
9. Deńgeıleri birdeı ydysta kerosın men sý quıylǵan. Qysymy birdeı me? (Ár túrli)
10. Kerosınniń 0, 5m tereńdiktegi qysymy nege teń? (4 kPa)

Úı jumysyn tekserýden keıin, tájirıbe jasalady. Bótelkeniń aýzyna pisken jumyrtqa - ny qoıamyz. Jumyrtqa ishine túspeıdi. Endi qaǵazdy jaǵyp bótelkeniń ishine salyp, sodan soń jumyrtqany salsaq, ol bótelkeniń ishine túsedi. Jumyrtqanyń bótelke ishine túsýine ne áser etti? Osy suraqqa búgingi taqyrybymyz jaýap beredi.
Elektrondyq oqýlyqtaǵy jańa taqyryppen tanysady. (5 mın)

Oqýshylar jańa taqyrypty dápterlerine jazady. Atmosfera - grekshe (atmos - aýa, sfera - shar). Atmosferanyń birneshe qabattary bar. Jer betine jáne ondaǵy barlyq denelerge atmosferalyq qysym túsedi. Jer betinde aýa bolǵan soń, oǵan áser etetin kúsh bar. Ol qandaı kúsh?
- árıne, aýyrlyq kúshi. Shardy tarazyǵa qoısaq, tarazy teńgerilip tur. Endi shardy úrse, tepe teńdik joıylady. Endeshe aýanyń salmaǵy bar. Salmaqty R=mg formýlasymen anyqtaımyz.
Endeshe kólemi 1 m3 aýanyń salmaǵyn taýyp kórelik. Massany qalaı anyqtaımyz? m=ρV.
Aýanyń tyǵyzdyǵyn kesteden qaraımyz. Ol 1, 29kg/m3. m=ρV =1, 29kg/m3* 1 m3 =1, 29kg.
R=mg =1, 29 kg * 10 N/kg =13 N
Atmosfera – gaz, sondyqtan ol Paskal zańy boıynsha ózine túsken qysymdy barlyq baǵytta taratady.
Atmosferalyq qysymdy synap baǵanynyń bıiktigimen esepteıdi.
Onyń ólshem birligi 1 mm syn. baǵ.
1 mm syn. baǵ. = 133, 3 Pa.
Atmosfera bizge jáne barlyq denelerge qysym túsiredi.
Qalypty atmosferalyq qysym
760 mm. syn. baǵ. * 133, 3 Pa = 101325 Pa
r ≈ 10 5 Pa
Atmosfera tarapynan bizdiń denemizge árket etetin kúshti eseptep kórelik, Aýdany 1 m2, qalypty jaǵdaıdaǵy atmosferalyq qysym belgili. 105 Pa

Berilgeni: taldaý eseptelýi
r = 10 5 Pa Ǵ= 10 5 Pa * 1 m2 = 10 5 N
S= 1 m2 Ǵ= ps
Ǵ=?

Kúshtiń alynǵan shamasy 10 t deneniń aýyrlyq kúshine teń! Alaıda biz osyndaı kúshke shydaımyz. Onyń sebebi, birinshiden, bul kúsh denemizdiń búkil aýdanyna taralǵan, al ekinshiden, bizdiń organızmimizde atmosferalyq qysymdy teńgeretindeı qysym bar.
Tájirıbe:
1. «Tóńkerilgen staqan» Staqanǵa jartylaı sý quıyp onyń betine qaǵaz jaýyp tóńkeremiz. Sý tógilmeıdi. Nelikten? Sebebi sýdy aýa qysymy ustap tur. Aýanyń qysymy Paskal zańy boıynsha barlyq jaqqa birdeı taralady. Olaı bolsa, qaǵaz tek sýdyń betiniń tegis turýyna kómegin tıgizedi.
2. «Qurǵaq tıyn». Tarelkege sý quıyp, ishine tıyn salynady. Tıyndy sýǵa qolyńdy tıgizbeı alyp shyǵý kerek. Ol úshin staqandy qaınaǵan sýǵa malyp alamyz da, tarelkeniń ishine tóńkeremiz. Sý staqannyń ishine kiredi. Sebebi: Staqandaǵy aýa salqyndaı bastaıdy. Sol kezde atmosferalyq qysym sýdy joǵary qaraı kóteredi.

3. «Magdebýrgtik sharlar»
Endi sabaǵymyzdyń aıaǵynda manaǵy basyndaǵy istelgen tájirıbeniń jaýabyn aıtyp kórelik. Jumyrtqanyń bótelkeniń ishine enýine qandaı kúsh áreket etti.
- atmosferalyq qysym.
- - Nelikten tómengi jaǵyna qaraǵanda. joǵaryda qysym kóp boldy?
- Óıtkeni ystyq aýa joǵary qaraı kóterilgende, bótelkedegi aýanyń tyǵyzdyǵy azaıady.

Bekitý suraqtary:
1. Jerdiń betiniń aýa qabyǵy...
2. Qalypty atmosferalyq qysym nege teń?
3. Atmosfera – grekshe...
4. Atmosferanyń eń tómengi qabaty qalaı atalady?
5. Atmosferanyń qandaı fızıkalyq sıpattamalary bar?
6. Atmosferalyq qysymdy anyqtaǵan ǵalym?
7. Atmosfera barlyq denelerge.... túsiredi.
Jaýaptary:
1. Atmosfera
2. 100 kPa
3. Atmos - bý, aýa, sfera - shar
4. Troposfera
5. Qysym, ylǵaldylyq, temperatýra, tyǵyzdyq
6. E. Torrıchellı
7. Qysym
Úıge § 50, 24 tapsyrma.
- Sabaǵymyz aıaqtaldy.