InfoHub Logo

Basqarma jıylysy birsypyra salystyryp kelip, Qorǵambekke toqtady.

— Sol jarar, á? Ózi partızan, ózi batyraq, ózi ekpindi, osydan artyq kimimiz bar bizdiń? — dedi basqarma aǵasy kóterile túsip.

— Túý... Qorǵambek jaramaıdy degenderdiń...

Saǵyndyq qarsy ekenin de, kóptiń pikirine qosylatynyn da ashyp aıtpaı, betin tyrjıta túsip, birese shatab ottyń qaǵazyn aqtaryp, birese shotty qaqqan bop, basqarmanyń talqylap otyrǵan máselesimen jumysy joq adam tárizdene qaldy.

— Áı, Saǵyndyq, sen nege úndemeı qaldyń? Artynan birdeme bolsa, "men qosylmaı qalyp em" dep shap beretiniń bar. Qarsy bolsań, osy bastan aıt "emenıendi"1, — dedi basqarma aǵasy oǵan shap etip.

— Men degende jynyń bar ma osy seniń?

— Emenıendi aıt deımin.

— Aıtyp otyrǵan joq pa jurt?

— Óziń she? Basqarma múshesi emessiń be?

Saǵyndyq úndemedi. Saqan ernine nasybaıyn qysyp jatyp:

— Saǵyndyqtyń oıyn men bilem, — dedi ol, — egin kúzetiniń bastyǵyna Qorekeńdi laıyqsynbaıdy emes. Birer jumys bola qalsa akti isteý kerek, jazý-syzý kerek. Qorekeńniń qoly jazý bilmeıdi, osy jaǵyn aıtady ol. Osylaı ǵoı, Saǵyndyq, á?

Saǵyndyq taǵy úndemedi. Birer másele týraly bura tartsa, Saǵyndyq óz pikirin ótkizgenshe ejelenip bolýshy edi, myna Qorǵambektiń máselesi qıynyraq soqty. Qorǵambekti ıacheıka usynǵan eken dep esitip edi Saǵyndyq. Basqarma aǵasynyń jedeldetip otyrýy da tegin emes.

— Bolsyn, bolsyn... Men qarsy emespin, — dedi Saǵyndyq az-kem oılanyp, kúrsinip.

Uıa hatshysy Qamza Saǵyndyqqa kóziniń qıyǵymen qarap qoıdy.

Qorǵambek egin kúzetiniń bastyǵy boldy. Muny ol qalap alǵan joq. Mal fermasynyń bastyǵy bolyp istep keledi. O da jaýapty jumystyń biri. Iacheıka hatshysy keshe buǵan kep: "egin kúzetiniń bastyǵy bolasyń" degen soń, sózsiz rızalyǵyn bildirdi. Jumystyń qaı jerinde olqylyq bolsa, Qorǵambek ylǵı soǵan jumsalýmen keledi. Ózin sondaıǵa arnap jaratylǵan adam dep uǵynady. Qorǵambekke tapsyrylǵan jumysty, basqarma kún buryn-aq "oryndaldyǵa" sanap otyrady.

Basqarma aǵasy Qorǵambekti shaqyryp alyp:

— Egin kúzetshileriniń bastyǵy boldyń, ahyran bastyǵy, bildiń be? Búginnen bastap atyńa min. Egin urlansa, mal jese, qus jese, órtke shaldyqsa...

— E, e... — dep turdy da, — bárine de sen jaýaptysyń! Maǵan týra baǵynasyń. Kúnde tańerteń kelip, raport berip turasyń, — dedi.

— Qup bolady.

— At bere almaımyz, ógiz jegesiń.

— Onyńa kóne almaımyn, ógizben egin kútile me?

— Kónesiń!

Basqarma aǵasynyń minezi de tomyryqtaý. Eginniń o sheti men bu sheti on, on bes shaqyrym jer. Ógiz aıań salpaqpen júrip osy egindi aman saqtaý ońaı da jumys emes. Osyny aıtyp Qorǵambek sóz talastyrsa, basqarmanyń kishkene keńsesin shań-shuńmen basyna kóterip, úlken keriske kirmekshi. Ol uıat. Qorǵambek sıaqty tártipti músheler basqarmasynyń bedelin saqtamasa, bylaıǵy kópshilik bet-betimen túıe aıdamaqshy ǵoı...

Qorǵambek aýyr kúrsindi. Kóný kerek! Qalqozda basy bos at joq. Sıyrmen júrýdiń qıyp ekeni ras, qıyn bolsa qaıtesiń! Osy qalqoz bastap uıysarda sabaýdaı júz otyz at bar edi, sodan qalǵany qazir jıyrma shaqty ǵana, basqasy qaıda? Basqasynyń bárin elden qashqan baı-qulaq astyryn urlap alýmen qurtty. Byltyrǵy egin jınap jatqan kezde, qyryq bes at bar edi, qyrman ústinde sodan on tórt at joǵaldy, sumdyq emes pe?! Atty aıtasyń-aý, ótken jyly qyrman ústinde eginniń urlanýy múlde joıqyn edi ǵoı. O kezdegi basqarma aǵasy, murny qanǵa malyp alǵandaı qyp-qyzyl bop, el qydyryp, qonaq bop, araq ishýden basqany bildi me?! Qalqoz múlkin toryǵan baı-qulaqpen aýyz jalasyp, búldirip edi-aý, ol. Sol áline qatasyn aıtqan adammen ósh-aq edi. Qorǵambek ekeýiniń oty óreli janbady. Qorǵambekti osy elden qýdyram dep te áýrelengen-aý, ol.

Qazirgi basqarma aǵasy bolsyn, uıa hatshysy bolsyn - beıim. İs biledi. Basshylyqtary kópshiliktiń oılaǵan jerinen soǵyp otyrady. Bul Qorǵambek sıaqtylardyń jigerin ósirip, jumystyń qarqynyn kúsheıtti. Az ýaqyttyń ishinde edáýir tabystary bar. Kemshilik te kóp. Úzip-julyp jesem eken dep suǵanaqtyq qylýshylar da joq emes. Qolqozdyń atyn, ıa sıyryn minse, ólesi qylyp ákep berýshiler de joq emes... Aýylnaı ekesh aýylnaıdy al, eki kúnniń birinde Qorǵambekke zapıska jazýmen bolady: "Pálenshege bir kılo maı, túgenshege eki kılo qaımaq bosatyńyz" dep. Aýylnaıdyń zapıskasymen kóringen kisige qaımaq, maı bosata berse, sút fermasynyń jospary oryndalmaı qalady. Qorǵambek sút fermasynyń bastyǵy bolsyn da, sút fermasynyń jospary oryndalmaı qalsyn! Onyń adamy Qorǵambek emes.

Basqarma aǵasy julmalanǵan eski qaǵazǵa mahorkadan shashyp orap otyryp:

— Otyrma, Qorǵambek, jónel! Byltyrǵy eginniń berekesin baı-qulaq aldy deýshi eń ǵoı. Bıyl qapy jiberme! Bólshevık bolsań, bıylǵy eginniń bir dáni úshin kúres! Men osyny aıtam saǵan, — dedi buıryq esebinde.

— Qup bolady, — dep Qorǵambek kúlimsireı túsip, aqyryn basyp tysqa shyqty. Kóńili kóterińki. Kópshiliktiń eńbegin durys saqtap, qolyna aman tıgizse, odan baǵaly jumys bar ma?! Osy eginniń jazǵyturǵy salynýyn bir oılap kórshi, qalqozshylar jalańash-jalpy, tym júdeý edi. Súıtip júrip te osy egindi salyp shyqty. Ne degen eńbek! Osy eńbektiń bir túıirine qıanat qylam degen adamnyń azý tisin qıratý kerek! Atyp óltirý kerek!

Osy sońǵy sózdi oılaǵanda, Qorǵambek kenet kidirip, basyn kóterdi. Birer mınýttiń ishinde baıaǵy soǵys maıdanynda júrgeni, aqtardyń otrádymen soǵysqandary kóz aldyna elestep kele qaldy. Soǵystyń bári soǵys. Maıdannyń bári maıdan. Qapy bermeý kerek! — dedi Qorǵambek kúrsinip. Osyny aıtqanda, arqasy qurystap, boıy shymyrlaǵan sekildendi.

Qalampyr jeńgeıdiń kespekti arbaǵa jegip, sý tasıtyn qyzyl kunan ógizi bolýshy edi, Qorǵambek baryp sony ustady. Qalampyr jeńgeı qabaǵyn túıip:

— Ádira qal-aý, meni basynsaıshy endi. Bir qora jumysshyǵa sýdy jaıaý tasymaq shyǵarmyn? — dep ógiziniń moınyna o da jabysty.

— Jiber, Qalampyr, men egin kúzetem.

— Men she?

— Sıyr jek.

— Aram qatsyn sıyryń! Basymen alysyp júrsem-aý?!

Qalampyr bajyldasyp otyryp, Qorǵambektiń úıine jetti. Tarantas arba daıyn. Ógiz qamyt baılaýly.

— Usta mynanyń basyn, myltyǵymdy alyp shyǵaıyn, — dedi Qorǵambek.

Qalampyr jegýli ógizdiń basyn ustady. Qorǵambek Qalampyrdyń betine qarap kúlimsiredi.

— Kúlme, qaǵynǵyr, aldap tursyń ǵoı meni.

— Nege aldap em?

— Ádire qal...

Qalampyr da kúlimsiredi.

Qorǵambektiń qundaǵy synyq myltyǵy bar. Ashýy men jabýy bir aqyrzaman. Atýy odan da qıyn. "Italıanyń pálen degen zavodynda istelgen" dep, Qorǵambek ony maqtap ta qoıady.

— Ábden, qıratarsyń talaı jaýdy, bir qus alyp kórgen joqsyń osy myltyqpen, — dedi Qalampyr ógiz basyn ustap turyp.

— Bizdiń myltyq atylatyn jerin biledi.

— Kimge atylady?

— Jaý kezdesse atylady.

— Talaı jaý qamap jatyr edi seni.

— Kel, arbama minesiń be?

— Meni qaıtesiń?

— Egin kórseteıin.

— Qoı ári, — dep Qalampyr shegine tústi de, — qosqa sheıin minip baraıynshy, — dep arbaǵa jabysty.

Basqarma aǵasy keńseden shyǵyp tur eken:

— Á, qudaı atsyn, Qorǵambek! Qudaı atpaıdy-aý seni. Osydan egindi durystap kúzetpe, — dedi kúlip.

— Qudaı kezdesse, sonyńdy men atyp júrmeıin.

— Qulaǵyn durystatyp pa eń myltyǵynyń?

Qorǵambek qyzyl ógizdi sıraqtan urdy. Myltyǵynyń aıybyn aıtqan adam Qorǵambekke dos emes. Ne jumystary bar eken sonsha? Jurttyń jaqsy myltyǵyna Qorǵambek osyny bermeıdi. Bul myltyq kóptengi joldas. Álekeńniń otrádyna qosylyp, Torǵaıdan "Alashordany" qýyp talqandaıtynda osy myltyqty bir alash komısarynyń qolynan alyp edi. Arzan túsken myltyq emes, ol jolda kórgen beınetti adam sanap bitire almas!

Qalampyr tynym almastan sóıleýmen keledi. Ózi aıtyp, ózi kúledi.

— Áı, tyńda deımin, saǵan aıtyp kelemin, —dep Qalampyr Qorǵambekti ıyǵynan julqa tartty, — erkek emessiń bilem.

— Erkek bolsa qaıtpekshi eń?

— Qudaı atsyn seni, jóndi sóz de bilmeısiń.

— Al tyńdadym, — dep Qorǵambek kúlimdep, Qalampyrǵa burylyp, tizesin basa otyrdy.

Ólke boıynyń qalyń seleýi jol boıynda jarlaýlanyp, arbaly kisiniń tóbesimen birdeı bop, kómip otyrady. Túse beris qabaqtan qylt etip bir júrginshiniń tóbesi kórindi. Doǵasy jaltyldap kúnmen shaǵylysty.

— Bul kim boldy eken? — dedi Qorǵambek túnere qarap.

— Júrginshi shyǵar. Júrgizbeıin dep pe eń?

— Tegin kisi emes. Júrginshi kisi bolsa, sonaý qara jolmen júrer edi. Bul joldy shet adam bilmeıdi. Ózimizdiń aýyldan sapar shekken eshkim joq...

Qaspaq bettengen qara tory jigit, jelbeıdi basa kıip, semiz tory atty yspalap aıdap, Qorǵambekterge tónip kelip, jalt buryldy. Qabaǵyn túıe túsip, Qorǵambek endi myqty qadaldy oǵan. Júrginshi jigit te bir qarap alyp, atyna shybyrtqyny basam degenshe bolmaı, Qorǵambek oqsha atylyp, tory attyń shaýjaıyna jabysa tústi.

— Omarsyń ǵoı sen?

— Salaýmalıkým, — dedi júrginshi surlana túsip.

— Qalampyr, myltyqty ákel!

— Aý, Qoreke...

— Joq, qozǵalma, otyr arbańda!

Qalampyr sasqalaqtap Qorǵambektiń myltyǵyn ákep, qolyna ustatty. Qorǵambek myltyǵynyń qulaǵyn birer tyrsyldatyp qozǵap qoıyp:

— Al, endi sóılesýge bolady... Qaı jaqqa barasyń? —dedi ıyǵyn kótere túsip.

Aýylǵa baram da.

— Aýyl bar ma sende?

— Áı, Qoreke-aı, jat bolyp-aq ketkenimiz be?

— Jat bolmaı, jaqyn bolǵan jerimiz bar ma edi, sirá?

Omar úndemedi.

— Júr, alǵa túsip otyr. Aıańnan artyq júrme. Qutyla almaısyń menen! Sen túgil, alashyńnyń shańyraǵyn ortasyna túsirgen kisińmin, bilesiń ǵoı óziń!

Omar jolǵa túsip aıańdady. Qyzyl ógizben Qorǵambek tústi sońynan. Myltyǵyn tizesine qoıyp, atýǵa tap bergeli otyrǵan adam tárizdi.

Qalampyrdyń aýzy damyl tabar ma:

— Betim-aý, Omar eken ǵoı! Bátir-aı, adam da búıtip ózgeredi eken?! Shekesi torsyqtaı, beti tabaqtaı, qyp-qyzyl jigit emes pe edi osy? Buıyrmasynǵa tanymaı qaldym. Tentek jigit-aý, osylar bandy bop urlyq istep júr deıtin edi ǵoı, munda neǵyp keldi eken?

— Tynysh otyr! — dep Qorǵambek Qalampyrdy shyntaǵymen túrtip qoıdy.

Qalampyr tyńdar ma ony, Qorǵambektiń qulaǵyna aýzyn taqap:

— Tentek jigit-aý, saqtanshy, myltyǵy bolyp júrmesin, myna qurǵyryń atylatyn ba edi? — dedi sybyrlap.

Qorǵambek Qalampyrdy bul joly shyntaqpen qattyraq ıterip qoıdy.

— Tentek jigit deımin, saqtan deımin, áne, kórdiń be, tizesiniń astynda myltyǵy jatyr! Sumdyq-aı, masqara bolmasaq ıgi edik!

Jaýdy tutqynǵa alǵanda, qarýyn almaýshylyq — partızan kisige uıat-aý. Sonaý myltyqty Omar tizesiniń astynan sýyryp alyp, Qorǵambektiń ózine tap berse, ne ister sonda Qorǵambek? Myna myltyq, eski joldastyǵyn eskerip, birden atyla qoıar ma? Sony, áli óz arbasyna mingizgenshe, myna qyzyl ógizdiń arbasyna mingizip, tory atpen ózi nege sońynan túsip otyrmady?

Qorǵambek óz-ózinen qysylyp, terleıin dedi. Qalampyrdyń qaraýynda Qorǵambek eshnárseden qaımyqpaı myǵym otyr edi. Myltyǵynyń qulaǵyn bas barmaǵymen qozǵap qoıady. Shataqtyń úlkeni sol qulaqta. "Qorǵambektiń myltyǵy atylmaıdy, qulaǵy buzyq" degendi Qalampyr ylǵı esitetin. Biraq Qorǵambektiń abyrjymaı myǵym otyrǵandyǵy Qalampyrǵa da kúsh berip, ol kóterińki qalypqa kirip, sol kóterińki qalpyn qaıtsem sezdirem degen adamdaı Qorǵambektiń ıyǵyna asyla tústi:

— Tentek jigit-aý, uıat bolmas pa eken munyń, bir kezde osy jigittiń esiginde júrdiń, dámin tattyń... Aǵaıyndyǵy da bar...

— Baıǵa bolysaıyn dediń be? Baıshyldyqqa salyndyń ba, — dedi Qorǵambek oǵan burylyp, ejireıe qarap.

Qalampyr sóz taba almaǵan kisideı apalaqtap:

— Ózińe ǵana aıtqanym ǵoı, tentek jigit, basqaǵa aıtpaımyn ǵoı, —dedi.

— Maǵan da aıtpa!

— Aıtpaıyn, aıtpaıyn...

Qalampyrdyń ózi ótken ómirdiń perdesin ashty: ne istemep edi bul Omar... Qorǵambekti bastap bólshevıkterdiń otrádyna baýlýshy Ragýlın deıtin jigit edi, o da osy Omardyń esiginde batyraq bop, bala kúninen Qorǵambekpen birge ósip edi. Ózen jaǵasyndaǵy poselkeden quralǵan bulardyń otrádtary qural jaǵynan tym kúshsiz edi. Omar osyny sezip, bulardyń toz-tozyn shyǵarmaqshy bop, aqtyń bir top áskerimen bulardyń sońyna túsken ǵoı. Azamat soǵysy bastalyp, áı-jáı bolǵanda, osy Omar shyn "keńesshil" adam bolǵansyp otyra qaldy. Maıdannan qaıtqan Qorǵambekti kórgende:

"Qate kimnen bolmaıdy...", — dep Omar shaıyp-jýǵan boldy.

Qorǵambek oǵan jibimedi. Biraq maıdandaǵy sıaqty japyryp isteýge ol kezdegi el jaǵdaıy erik bermedi. El sharýashylyǵyn sabasyna túsirýdiń qamynda edi. NEP saıasatyn Qorǵambek uǵyna almady. Óz basyndaǵy myqty kemshilik — oqýǵa, bilimge boı urmady.

Omardyń myqty ylańy 29-jyldan bastaldy. Mal-múlkin sýdaı sapyryp bitirip, ózi qashqyndyqqa aınaldy. Shette jatyp ury uıystyryp, Qorǵambekterdiń qalqozynyń berekesin alyp edi, áı, kelip. Egindi de órtetti, maldy da tozdyrdy, ósekpen eldi úrkitip, irgesin de aýdyrdy... Ne istemep edi bul Omar?!..

Aýyl ózen boıynda. Ózen bolǵanda, osy ózenniń aralsymaq ıiriliminde opyrynyp qulaǵan eski kóńniń orny jatyr. Ol myna tory attyń arbasynda kele jatqan Omar myrzanyń ata qonysy. Sol kóńniń ornynda bir kezde syrly tóbeli aǵash úıler, qatarlanǵan aǵash saraılar bolýshy edi. Qazir onyń biri joq. Omar myrzanyń elden qashyp ketkenine bıyl tórtinshi jyl. "Elý jylda el jańa" degen ata maqaly beker eken, bul el tórt jyldyń ishinde jańaryp shyǵypty. Eski kóńnen shaqyrym shamasyna jańa qystaý salynypty. Qystaý bolǵanda — qala, symǵa tartqandaı túzý kóshesi bar. Ortasynda mektebi, klýby, dúkeni, astyq saraılary, dińgek qaǵyp ornatqan radıosy. Bir jaq shette taý-taý qyp úıgen shópteri, oǵan jalǵas mal saraılary. Kúnde kórip kózi úırengen adamdarǵa pálendeı tańsyqtyǵy bolmas, biraq Omar myrza tory atpen ilbip kele jatyp, osy kórinisti kóz aldynan bir ótkizip, aýyr kúrsindi.

— Nege keldim osynda? Nem bar edi osylarǵa kelip? Erejeptiki durys: men óz qolymnan jumys isteı almaımyn. Men sózben oryndatýǵa ǵana shebermin, buıyra berýge ǵana shebermin... Beker boldy!.. —dedi Omar basyn shaıqap.

* * *

— Aý, Qorǵambekpisiń? Mynaýyń kim, áı? — dep astyq saraıynyń aldynda turǵan basqarma aǵasy sonadaı jerden daýryǵyp, bulardyń aldynan shyqty.

— Bul kádimgi baı-qulaq Omar deıtin myrza bir kezdegi, qazirgi kúnde qashqyn, — dep Qorǵambek arbasynan sóıleı túsip, Omarǵa qatarlasty, — kótershi tizeńdi, myltyqty alaıyn!

Ur jańa qos aýyz myltyqtyń temiri kún sáýlesimen shaǵylysa, aınadaı jaltyldady.

Basqarma aǵasy Omardyń janyna kelip, birese ózine, birese atyna qarap, birsypyra turyp qaldy.

— Al, bul myrzany qaıtpekshimiz?

— Qaıtetinińdi óziń bil. Meniń mindetim qashqyndy ustaý. Ustadym, tabys qyldym qolyńa, aıyrylsań jaýaptysyń! Bul myrzanyń qandaı qylmysy baryn ózińe talaı aıtyp em ǵoı. Bizdiń túbimizge jetken osy. Anyqtap bil. Tory atty kókeń minedi. Qos aýyz myltyqtyń ıyqqa asylǵany osy bolar. Qalampyr, ógizińdi al, buldap bolyp eń...

— Ádire qal, at taýyp otyrǵanyń osy ógizdiń arqasy shyǵar-aý.

— Olaı bolmaıdy, Qorǵambek, jolsyzdyq bolady munyń. Adamyn da, atyn da aýylnaıdyń qolyna tapsyr! Alsań, jazý-syzýmen al, — dep basqarma semiz tory attyń o jaǵyna bir, bu jaǵyna bir shyqty.

— Áı, shatabat, beri kel, jaz mynany. Senderdiń zańdaryń da bitpes. Jazý-syzýlaryń da bitpes. El qydyryp ketken aýylnaıdy kúte almaımyn. Maǵan qazirgi ýaqyttyń múıneti qymbat. Daladaǵy eginniń ne bolyp jatqanyn bilemisiń? Jaz: tobylǵy tústi tory at, eki qulaǵy artynan oıyq, jaly miner jaǵynda, kekiliniń astynda barmaq basyndaı tóbeli bar. Sosyn... Sosyn... "Qashqyn Omar myrzany basqarma aǵasynyń qolyna tabys qyldy Qorǵambek" de. "Mágárkı bul myrza qashyp ketkendeı bolsa, basqarma aǵasy jaýap beredi de..."

Qorǵambek qyzyp sóılep júrip, tory atty doǵaryl, áldeqaıdan er-toqym taýyp ákeldi de erttedi. Qos aýyz myltyqty ıyǵyna asyp jatyp:

— Áı, oq-dárisi qaıda munyń? Shyǵar bárin! — dedi Omarǵa.

Omar únsiz qyzyl qorjyndy aqtaryp, oq-dárini shyǵaryp berdi.

— Qalampyr, má, úıge apar, myna myltyqty.

— Qoı ári, atylyp ketip júrse qurǵyryń!

Basqarma aǵasy da, shatabat jigit te myrs etip kúlip jiberdi. Tory atqa minip jatyp, Qorǵambektiń ózi de kúldi:

— Oıyndaryń kelmesin, atylatyn bolǵan ol myltyq, — dedi atynyń basyn qymqyra ustap. — Áı, shynyńdy aıtshy endi, urlap aldyń ǵoı osy atty? Qalqozdyń aty ma, sapkozdyń aty ma?

Omar tómen qarap tunjyraýmen turdy. Qorǵambek sypyrta jelip, tótemen asyp, sonaý qabaqqa baryp ta qaldy. Qalampyr Qorǵambektiń eski myltyǵyn ıyǵyna asyp, qyzyl ógizin jetektep:

— Qyzyq-aý, bizdiń tentek jigit. Minezin-aq unatam óziniń, — dedi ketip bara jatyp kúlimsirep...

Ymyrt jabyla Saǵyndyq úıine kelgende, qatyny Baljan úreılenip aldynan shyqty:

— Pále boldy! Keldi de otyryp aldy, endi qaıtemiz?

- O, kim?

— Omar...

Baljan Omardyń nendeı kúıge kezdeskenin aıtyp bergende, Saǵyndyq ıýl ishiniń toný ystyq túninde tońyp, qaltyranǵan adam sekildendi. Omardyń aty estilgende, ótken dáýir teatrdyń oıynyndaı bop, kóz aldynan elestep ótip jatty. Qıyn-aý, bir kezdegi atalas aǵaıyny, qatar ósken qurbysy. Omardyń tuqymynan pálendeı zábir kórdim dep basqalar aıtqanmen, Saǵyndyq aıta alar ma? Bir kezde osy Saǵyndyqty Omarmen qosaqtap kánpeskelemekshi de boldy-aý, osy el. Ortashanyń tońyp búrkenip, áýpirimmen shataqtan qutylyp, belsendi bolǵansyn, jańa-jańa senimge ıe bolyp kele jatyr edi...

Saǵyndyq Omarmen kóriskende, qulaǵy shyńyldap, alqymyna birnárse tyǵylǵan sekildenip, kópke sheıin úndeı almaı únsiz otyrdy.

— Bizdi búldiresiń... Meniń nıetim ózińe aıan ǵoı... Ótinemin, Omar!.. — dedi Saǵyndyq qaltyranyp.

— Bir ǵana túnep shyqsam qaıtedi?

— Bolmaıdy. Búlinemiz... Qaıteıin? Qorǵambek saılanǵanda-aq shoshynǵam... Men kómekti astyrtyn bereıin, ne jumysyń bolsa da tapsyr, oryndaıyn, — dedi Saǵyndyq qysyla sóılep.

Omar salbyrap úıden shyqty. Iýl aıynyń túni mundaı tynshý bolar ma, jel joq, kúz joq, tynyp, múlgip, sary masasy azynap, túrli daýyspen mýzykaǵa án qosqandaı bop túndi basyna kóterip júr. Shapaq áli sónbegen. Kók jıeginde tirkestengen qara qoshqyl bult emis qana kóringen tárizdenedi. Áldeqaıda naızaǵaı jarqyldaıdy. Úzdik-sozdyq qurbaqanyń daýysy shyǵyp, á degenshe bolmaı tyna qalady...

Omar kúrsindi. Tún sýreti kóp nárselerdi eske túsirdi. Otyra qalyp, balasha egilip jylaǵysy da keldi. Osy júris ne? Osydaı bolarmyn dep oılap pa edi bir kezde? Bas búlinýi jıyrma toǵyzynshy jyly. Qashty. Kóp buıymmen ketti. Obaly ne kerek, osy Saǵyndyqtar kóp bolysty... Ketkende: "Osy buıym saý tursa, óz ómirime kem bolmaımyn" dep edi. Ol buıymnyń biri buıyrmady ózine, ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda ketti. Ury uıystyryp, qalqozǵa shabýyl jasap kórip edi, bu da tıanaqsyz boldy, qýǵyn-súrginge ushyrady. Túrmege de kirip shyqty. Súıtip júrip qatyn-baladan aıryldy. Qoldasyp júrgen dos-jarlary tarap ketti. Erejep deıtin týǵan qudasy bar edi, ekeýiniń de kúıi bir. Ekeýi elge bettedi. Bul aqyrǵy betalys edi: ıa, retin taýyp qalqozǵa bas suǵyp, ishten iritý, ol bolmasa, tilin alatyndardan top quryp, qalqozǵa shabýyl jasaý. Sertteri osy edi.

Erejeptiń tili ashy-aq, Omardy ylǵı shanshyp sóıleıdi:

— Men bolmasam, áldeqashan óletin eń. Tym bolmasa urlyq isteı almaısyń, sen netken adam bolasyń? — deıdi muny tálkektep.

Kele jatqan betterinde qalyń aǵash ishine túnedi. Masa degeniń tútinshe burqyraıdy. Erejep Omarǵa ústemdik istep ádettendi de, sol ádeti boıynsha atty kúzetýdi buǵan tapsyryp, uıqyǵa kirdi. Omar masamen alysyp keıip júrip, oıyna birdeme túskendeı elegizip, aqyryn basyp, arbanyń qasyna áldeneshe ret keldi. Aqyrǵy kelgeninde, Erejeptiń betine birsypyra qarap turyp, etiginiń qonyshynda júrgen selebe qara pyshaqty sýyryp qolǵa aldy. Durys istedi me, burys istedi me, oıyna salystyryp kórgen de joq...

... Omar osynyń bárin oılap, meń-zeń bop buralqy ıtteı qańǵyp, beti aýǵan jaqqa ketip bara jatyp, kenet toqtady. Qarsy aldyndaǵy bir úıdiń terezesinen sáýle kórindi, Eptep jaqyndap, tysta turyp kóz salyp adamyn tanydy. Qorǵambektiń sheshesi — Jupar men baıaǵy Qalampyr ekeýi bastaryn ızeı túsip, áńgime soǵyp otyrady. Qalampyr bir tizerleı otyryp, qyzyp sóılep otyrdy, Jupar aıaqty kósilip salyp, yntyǵyp tyńdap otyr. Kim bilsin, Omardy áńgime ǵyp, Omardyń ótken dáýirin áńgime ǵyp, tabalap otyrýy da múmkin-aý!.. Osy Jupar Omardyń úıinde bir kezderi kúń esebinde júrdi. Ústi-basy alba-julba bolatyn edi. Omar bala kúninde tym erke bop ósti de, Jupardyń sol jalba kıiminen tartyp oınaýdy qyzyq kóretin edi. Ózi jyrtyq kıimin talaı bóksere jyrtyp edi. Jupar ondaıda Omar kúlimsirep qaraǵanmen, sol kúlimsireýiniń ózi atarǵa oǵy joq adamnyń pishininde edi. Sol Jupar osy...

Esik aldynda yńyrsyp, qasynǵan maldyń dybysy estildi. Omar dybysqa eleńdep, soǵan qaraı oıysty. Kershabdar sıyr baýyry jarqyrap, buzaýynyń qasynda kúısep jatyr edi. Omarǵa kenet oı tústi: bul qaı júris? "Ne isteseńder de kóndim" dep, qol qýsyryp otyrmaqshy ma? Sonyń úshin kelip pe edi osynda? "Alysam, arbasam, qarysqandy jún qylam!" dep kelgen joq pa edi? İsteı aldy ma sony? İsteýiń sol — ózi tutqyn bop otyrǵan joq pa? Basqarma hatshysynyń bosańdyǵyn paıdalanyp, "eshqaıda ketpeımin" dep bir túnge qoltańbamen bosanyp otyrǵan joq pa? Tań atsa, aýylnaı kelse, ustar da jónelter. Sosyn bulqynyp kór?! Odan da osy túndi jamylyp nege jónelmeıdi? Keıinde qalǵan joldas-jorany taýyp, qanattasyp, shabýyldy nege salmaıdy bul qalqozǵa? Osylardyń ózi beıǵam jatqan el emes pe, yzǵytyp nege aıdap ketpeıdi malyn? Saǵyndyqpen qanattasyp, byltyrǵy sekildi nege salmaıdy eginge qoldy? Sonyń úshin kelgen joq pa?

... Omar asyǵys qımyldap, ker shabdar sıyrǵa bas jip taǵyp, jetektep aýyldan shyǵyp, qatty aıańdap belesten asty. Az-kem toqtap demin alyp, shapanyn toqym ǵyp, sıyrǵa salt minip, qaqpalap jolǵa saldy. Aýyldan edáýir uzady. Kóńil kóterile tústi. Jol ústinde kózge túsip júrermin dep, tereń saıdan ótip alyp, qyrǵa qaraı saldy...

Naq osy kezde Qorǵambek qyrdaǵy egindi bir súzip ótip, saıdyń qabaǵyndaǵy eginge kelip, tory atty shaldyryp, ózi qos aýyz myltyqty jastanyp jatyr edi. Bir búıirleý, tepektep bireý ketip barady. Mingeni sıyr, júrisinen belgili.

— Bul qaısynyń, áı? — dedi Qorǵambek ushyp turyp.

Bul Omar edi. Qorǵambektiń daýysy jer astynan shyqqandaı boldy da, Omar shoshyp, sıyrdan aýyp túse jazdady. Tebinip urǵanmen sıyrdyń júrisimen qashyp qutylý qıyn. Omar sıyrdan qarǵyp túsip, jaıaý zytty. Saı tym alys emes. Tún tastaı qarańǵy. Saıǵa túser zaman bolsa, taptyrmaýy anyq...

— Kim bolsań da toqta! Toqtamasań atamyn!..

Osy daýys estilgende, Omar saıdyń qabaǵyna kelip te úlgirip edi. Endi bir-eki attasa, qalyń shalǵynǵa kiredi. Odan ári tal, aǵash... Jete ala ma soǵan? Aıaqtan ál ketip býyny quryp bara jatqan sekildi... Tynyq túndi terbetip myltyq daýysy gúrs etti. Omar qaltaqtap, súrine túsip, túpsiz tereńge túsip bara jatqan adam sekildenip, kóz aldynda erbıgen taldy qarmana qýlady...

---