InfoHub Logo

Búgingi sıvılızasıa ǵasyrynyń tehnıkalyq kúshter damyǵan, tabıǵattyń ǵajaıyp úılesimin óz yrǵaǵymen kómip, jasandylyq jaılap bara jatqan atomdy zamanda adam balasynyń júıkesine túser psıhologıalyq salmaq mol. Bul salmaq o bastan tabıǵat enshilegen názik jandy, jińishke júıkeli áıel zatyna aýyr tıedi. Áıel teńdigi degen máselege qol jetip, er-azamatpen birdeı eńbek etý, ǵylym men tehnıka salasynda jańalyqtar ashý, mal baǵyp, egin salý — bunyń bári áıel zatyn oshaǵynyń jylýyn óshirmeı, urpaq órbitip, oǵan qosa náziktikti daraqylyq basyp bara jatqan kezeńde sol baıaǵy sypaıylyq pen syndarlylyqtyń belgisindeı jan sulýlyǵn boıynda saqtaý qasıetterinen alshaqtaýǵa májbúr etedi.

Biz:
Oımen sholsam tarıhtyń asýlaryn,
qulaǵyma kelgendeı ashynǵan ún.
Qazaq qyzy kúńirenip kúrsingende,
túnek zaman júrektiń jasyrdy ánin.
Zaman ońsa, áıel de zor baǵaly,
Qoǵamnyń da janady sonda baǵy.
Kámshat bolyp sóıleıdi ol sıezerde,
Zaman jaıly, el jaıly tolǵanady.
Ár júrekke janymen jaqyn adam —
el ardaqtap shalqıdy Batyr anam.
Sandýǵashtaı saıraıdy baqyt ánin
Bıbigúlder álemdik sahnadan, —
dep jyrladyq.

Bir jaqsylyq bir jamandyqpen astasyp jatady. Áıel zatynyń qoǵamdyq, saıası, rýhanı erkindikke jetýi onyń kóterer júgin de salmaqtandyryp jiberedi. Bul — adamzattyń, tarıhtyń ósý zańdylyǵy.

Degenmen, áıel zaty osy salmaqtyń bárin arqalap júrip, óz tirliginiń ómirdegi mán-mańyzyn túsine júrip, áıteýir mańaıyna meıirim shashýǵa, kóńil keńdigine, parasattylyqqa baýlaýǵa umtylady. Qoǵamǵa qyzmet etedi. Bala ósiredi. Ata-ana, jar kútedi. Áıel janynyń jylýy dúnıeniń qasańdyǵyn, qalyń muzdary men syzdaryn jibitedi.

Jarqyraǵan nur jamal —
on tórtinen týǵan Aı.
Jany — tunǵan syrly aral
gúl ósetin qýramaı.
Quralaı kóz — túńǵıyq,
jylý da bar, muń da bar,
Jaqsy kórse, nur quıyp,
jaqtyrmasa — buldanar.
Janyndaǵy sábı de
sezim soqqan bir músin.
Mundaı arý ár úıge
uıalatar Kúndi shyn!

Áıel beınesin poezıa tilimen osylaı músindeýge tyrysamyz.

Jyl saıyn jyl qusyndaı bir oralatyn 8-naýryz áıelderdiń enshi meıramy keldi. Taǵy da, búkil Otanymyzdyń qyz-kelinshekteri sekildi, qazaq áıelderi de óziniń beıneti men rýhanı rahaty birdeı kúndelikti tirligimen bıyl da óz merekelerin qarsy alyp otyr. Olar jyl saıyn ómirden jaqsylyq kútedi, beınetteri azaıyp, turmys-tirshilikteriniń jeńildeýin kútedi. Balalarynyń qaıǵy-muńsyz ósýin, soǵys degen sózdiń estilmeýin kútedi. Ádilet saltanatyn armandaıdy. Zulymdyqtyń iri-usaǵy bolmaıtyny sekildi, ádilet degen úlken bir memlekettik dárejeli máselelerde ǵana emes, árkimniń kúndelikti tirliginen, eńbek ortasynan kórinedi. Adamzat qoǵamyndaǵy úlken men kishige, áıel men er-azamatqa degen qamqorlyq, meıirim eń aldymen úı-ishinen, eńbek ujymynan bastalady.

Meıirimniń qaınary — ana jany.
sol arqyly tirshilik jańarady.
Kún nuryndaı áıeldiń jan jylýy
meıirim bop dúnıege taralady.

Ár adamnyń alǵashqy jaqsy kórý sezimi óz anasyna degen mahabbattan bastalady. Qyz bala óz anasyndaı bolýǵa talpynady.

Er bala áıel zatynyń boıynan óz anasynyń bıik beınesin, tereń sezimin izdeıdi.

Bul — bizdiń halqymyzda ata-babadan kele jatqan, qalyptasqan dástúr.

Joǵary qyrda ananyń baǵasy bek,
aldyna basyn ıgen danasy kep.
Dalada ósiripti qyzdy ardaqtap,
bolashaq rýly eldiń anasy dep.
Áıelmen qalyń halyq — orman bapty
ekenin ata-babam sonda ańdapty.
Qalany, rýdy áıel esimimen
ataýǵa ata-qazaq qorlanbapty.
Erliktiń nyshany emes as pen kúshi,
El qorǵaý — er jigittiń qasterli isi.
Jaqsy áıel, júırik at pen almas qylysh —
qazaqta batyrlyqtyń bas belgisi.

Búgingi kúnniń áıel júregine túsirer salmaǵy aýyr bolǵanmen, talaby úlken bolǵanmen, ol báribir osy dúnıeni, búkil tirshilikti óz meıirimimen, óz jylýymen ustap tur. Áıel zatynyń boıyndaǵy sol jylylyq — meıirim men janashyrlyq jylylǵy adamzat qoǵamdaryn apattardan alyp qalar. Zulymdyqtyń, qaraýlyqtyń semseri áıel janynyń náziktiginen, onyń janaryndaǵy muńnan seskener.

Halqymyzdyń ertegisi men batyrlar jyrlaryndaǵy ata babamyz músindep ketken qazaq áıeliniń qadir-qasıetin jer betinde jalǵastyra berer qyz-kelinshekter, analar men áıelder kóldeneń ýaıym-qaıǵydan aman bolǵaı!

Qazaq halqy yqylym zamandardan qyzdaryn qadirlep, aqyl ıesi analardy eldik másele sheshetin jıyndarǵa qatystyryp, aqyl-keńesine qulaq asyp otyrǵan ǵoı.

Osy dástúr urpaqtan urpaqqa jalǵasyp keledi. Bul kúnde qazaq áıelderi bilimge qoly jetip, erlermen qatar eńbek etip, el basqarý, kitap jazý, án-kúı shyǵarý sekildi kúrdeli isterge aralasyp keledi. Bul — áıel zatyna bir jaǵynan ońaı da emes, olaı deıtinim — áıeldiń jaratylysynan eń basty paryzy ana bolý, urpaq órbitý, shańyraqtyń altyn bosaǵasyna aınalyp, oshaqtyń otyn óshirmeý.

Qandaı zaman, qandaı qoǵam bolsa da, áıeldi bul taǵdyrynan eshkim ajyrata almaıdy.

Ǵylym men mádenıet, tehnıka damyp, adam balasynyń sanasy ósken zamanda osy eki birdeı tizgindi alyp júrýdiń tabıǵattyń názik perzenti áıel ataýlyǵa úlken júk arqalatatyny sondyqtan.

Qazaq halqynyń bolashaq urpaqtaryn tárbıeleıtin búgingi qyzdarymyzǵa, aq shashty ájelerimizge, qurby-zamandas kelinshekterge búgingi ulystyń úly kúninde qanshama jaqsy tilekter aıtsaq ta, artyq emes.

Men olarǵa: meıirimdi bolyńdar, adaldyq pen parasattylyqty serik etińder degen tilek aıtqym keledi.

1983.

---