InfoHub Logo

(túriktiń ulttyq yrǵaǵyndaǵy kirispe jyr)

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

Iellelı ıeeeelellı... lellellıııı

ıellellı ıelelı ıelelı... ıelelellı

Iaaaaaaar... Iaaaaaaaar... Iar lellı

lelelı... ıelellıııı ıelellııı...

NASHAR DAMYǴAN EL ÚSHİN ALǴY SÓZ

Meniń elimde baılarda ǵana balalyq shaq bolady,

Meniń elimde baılarda ǵana jastyq shaq bolady.

Meniń elimde baılarda ǵana qarttyq bolady,

Meniń elimde... ıellellı ıelelııııı... ıellellı

ıaaar ıaaaaaar...

MONOLOG

Mende balalyq shaq bolmaǵanyna osy kúnge deıin kúıinip júrmin. Mende oıynshyń bolǵan joq. Burandaly poıyz da, avtomobıl de, shylapshyn da, júzetin keme de bolmady.

Men batpyraýyqty bilmedim, temir sheńberdi dóńgeletip kórmedim, úrlegen sharlarym bolmady, bes tas úıirip oınaýdy estimedim.

Bir kúni shesheme erip baı úıine meıramǵa bardym. Qojaıynnyń ulynda neshe túrli oıynshyq bar eken. Temirjoldaǵy poıyzdy, parovoz ben vagondardy ustap kórgim kelip qolymdy sozsam-aq boldy, sheshem ala kózimen qarap: «Tıme, syndyrasyń» dep sybyrlaıdy.

Qolymdy tyǵyp otyrýǵa májbúr boldym.

Bala kezimde: úlken bop ósemin, baıımyn, eń baı kisi men bolamyn, oıynshyqty kóp-kóp etip satyp alyp, ta-a-aýdaı etip jıyp qoıamyn! Kerek oıynshyqtyń bári de mende bolady! — dep armandaıtynmyn, qıaldaıtynmyn.

Úlken kisiler oıynshyqpen oınaýǵa uıalady. Al men oıynshyqtarymdy ońasha bólmege jınaımyn. Qyzmetten qolym bosaǵanda baryp ózim ǵana oınap otyramyn. Eshkim meni kórmesin de kúlmesin. Mende poıyz kóp bolady, prýjınasyn burap-burap qoıa bersem: tr-tr-tr... chýf-chýf-chýf, dep júrip kep ketedi.

Aı-haı, meniń quıtaqandaı, áp-ádemi, súp-súıkimdi oıynshyqtarym-aı, boıalǵan ysqyryqty sharlarym-aı, qaǵaz fonarlarym-aı, shyǵyrshyqtarym-aı!

Bizde 23 aprel — Uly Ulttyq jınalys shaqyrylǵan kún — balalar meıramy bolyp sanalady.

Birinshi kórinis

MEN AITAMYN

Sol meıramdardyń biri edi. Úıde otyra-otyra zeriktim de, dáriger dosymnyń úıine bardym. Onyń da ishi pysyp otyr eken. Ekeýimiz terezeden kóshege kóz saldyq. Tómende mashınalar aǵylyp jatyr.

Bir sátte, qaıdan túskenin bilmeımin, mashınalardyń arasynda kógildir shar paıda boldy. Ár jerge bir tıip-yrǵyp baryp kósheniń arǵy jaǵyndaǵy trotýarǵa túsip baıyzdady. Trotýarda eshkim joq. Tek bir shette, jáshigin ıyǵyna asyp alyp, etik tazalaýshy ǵana kele jatyr: uzyn murtty, jalań aıaq, ústinde jyrtyq kóılegi bar, jasy otyz bes-qyryqta.

Ol shardy kórdi de, qalt tura qaldy. Sonsoń jáshigin ıyǵynan sypyryp trotýarǵa qoıdy da, sharǵa qaraı tura júgirdi. Shardy alyp sıpalap qaraı bastady. Sonsoń qoıa bere teýip kep qaldy. Shar úıdiń qabyrǵasynan qaıta serpilip, onyń aıaǵyna uryldy. Jigit shardy áýege laqtyryp, birese basymen súzip, birese aıaǵymen teýip oınaýǵa kiristi. Oıyny qyza bergende shar tars etti... Jigit eńkeıip shardyń jurnaǵyn jıyp aldy, baryp jáshigin ıyǵyna saldy, sonsoń shardyń jurnaǵyn úrlemek bop biraz áýrelendi, úrleı almaǵan soń basyn bir shaıqap óz jónine ketti.

Dáriger kúlip jiberdi. Kúlgen joq-aý, úıdi basyna kóshire qarqyldady. Kózinen jas shyqqansha kúlse de tyıyla almady.

— Nemenege qarqyldaı beresiń? — dedim.

Kúlkiden aýzy sóıleýge kelmeıdi. Men shoshyp kettim. Murty bilekteı dáý jigittiń shar qýyp oınaǵany, árıne, kúlkili-aq, biraq, osynshama... Dosyma qaradym da men de kúldim. Ekeýimiz endi birimizge birimiz qaraımyz da kúlemiz: ha-ha-ha... ha-ha-ha... hı-hı-hı... hı-hı-hı...

Ekinshi kórinis

DÁRİGER AITADY

Býrs qalasynda qyzmet istep júrgen kezim. Birde aýrýhanada túngi kezekshi boldym da, kesh jattym. Biraq meni ile-shala oıatyp jiberdi.

— Ne bop qaldy?

— Dáriger myrza, alty kisini alyp keldi.

Halatymdy kıdim de, qabyldaý bólmesine bardym.

Qarasam — alty er adam jatyr. Altaýy da mýnısıpaldyq kúzetshiniń kıimin kıgen. Altaýy da solq-solq etip loqsyp jatyr.

— Sizderge ne boldy? — dedim.

Jaýap joq.

E, bular ýlanǵan eken dep oıladym. Mys ydyspen tamaq ishkende ýlanyp qalý bolady. Biraq altaýynda da ýlanǵannyń eshqandaı nyshany joq. Damyl tappaı loqsı beredi. Tynyshtandyratyn ýkol salyp edim, altaýy da uıyqtap qaldy. Olarǵa ne bolǵanyn eshkim bilmeıdi. «Jedel járdem» mashınasymen polıseıler ákelip tapsyryp ketipti. Tyrp etpesten on bes saǵat uıyqtaǵan soń baryp bireýi oıanǵany.

BİRİNSHİ KÚZETSHİ AITADY

Aq parkti bilesiń be? Gýbernatordyń úıiniń qarsysyndaǵy? Men úsh jyldan beri sol parkti kúzetemin.

Park jazda tún ortasyna deıin ashyq. Onda jumys isteıtinder park jabylǵansha ony-munylaryn ózderi kúzetedi. Qysqasy, jazda bizge ońaı. Qysta — qıyn. Aq park onda jumys istemeıdi. Aınalmaly átkenshekteri, qaıyqtary, álgi jyn-saıtan dońǵalaǵy deıtini — bári-bári bos turady. Sonshama dúnıeni kúzetý qıyn-aq. Sál baıqamaı qalsań boldy, — júgirmek kelgir uldar, kóshe kezgen qańǵybas nemeler syp etip baryp otyryp alady da, aınaldyryp, júrgizip álek, bolady, sóıtip birdeńesin syndyryp ketedi. Nemese bireýi qulap ketedi. Mertigip, ólip qalsa — alla saqtasyn, — onda bizdiń sorymyz!

Iaǵnı, qysta bizge qıyn-aq. Onyń ústine gýbernatordyń úıi, polısıa ýchastogy dál qasynda. Bir pále bola qalsa, terimizdi tirideı sypyrady. Jan kerek.

Jazda jeńil ǵana emes, jazda, myrza, kóńildi de: fonarlar jarqyrap janyp turady, qyz-kelinshekter, jigitter, balalar átkenshek teýip, dońǵalaqqa minip aınalyp, máz-meıram bolyp júredi. Jazda tamasha!

Biz turatyn jaqta ondaı eshteńe joq. Amal ne! Men aınalmaly átkenshekti jaqsy kórem. Zymyrap aınalǵanyn qandaı shirkinniń! Ǵajap! Soǵan otyrǵym keledi de júredi. Biraq otyrý ońaı emes. Nege? Óıtkeni, men — kúzetshimin. Ústimde mýnısıpaldyń kıim. Jas ta emespin. Uıat. Keı túnde átkenshekke minemin de, tamashalap qarap otyramyn. Eh, shirkin, shyr aınalar ma edi! — deımin. Jalǵyz ózim bolsam júrgizip kórer de edim. Biraq, qyrsyqqanda, túnde basqa kúzetshiler de kelgishtep júredi.

— Senderge munda ne bar? Óz kvartaldaryńda júrmeısińder me? — deımin olarǵa.

Shyǵyp ketedi. Biraq jarty saǵattan soń taǵy jetip keledi.

Bir kúni Abdolla kelip aıtty:

— Átkenshekke minip aınalsaq qaıtedi? — dedi. Ol — eń alys kvartaldyń kúzetshisi, áne jatyr, muny da alyp kelipti ǵoı. Parkke bulardyń da átkenshek tebý úshin keletinderin sezemin. Áıtpese, sonaý jerden tentiregenshe, naýbaıhanasyna baryp, jyly peshtiń ústinde tań atqansha raqattanyp uıyqtap jatpaı ma?

Aq parktiń kúzetshisi — menmin.

— Murtyńdy qaıda tyǵasyń? Átkenshekke minetindeı sen, nemene, balasyń ba? — dedim Abdollaǵa.

Ekinshi jaǵymnan Ahmet kelip, — ol da bizben birge osynda jatyr:

— Mingizshi, neń ketedi? — dep qıyldy.

Jasyratyn nesi bar, olardan buryn ózimniń de mingim kep tur, biraq uıat, ári jasqanam. Park úshin jaýap beretin — menmin.

EKİNSHİ KÚZETSHİ AITADY

Dáriger myrza, aqyrynda biz myna Áripti kóndirdik.

— Meıilderiń, minsek mineıik, biraq polıseıler kórip qoısa, qurydyq. Jumystan qýyp shyǵady, — dedi.

Men turdym da:

— Aınalǵanda ysqyrǵyshymyzdy shyryldatyp qoıyp otyraıyq, polıseıler bizdi kúzet ornynda eken dep qalsyn, — dedim. Árip kelisti, tek:

— Bir ret aınalamyz, — boldy! Bir-aq ret! — dep eskertti.

Aınalmaly átkenshekke minýge ári qyzyǵamyn, ári qorqamyn: tez aınalǵan saıyn bıikteı beredi ol...

Biz jaıǵasyp otyrdyq. Al motor júrmeıdi.

— Mynaý qalaı júrýshi edi? — deımin.

Júsip aıtady, — ol da osynda, áli uıyqtap jatyr.

— Qolmen-aq aınaldyraıyq, — deıdi.

Al Árip aıtady, — bul Aq parktiń kúzetshisi emes pe, biledi ǵoı:

— Bul pále álgi elektrmen júredi, qarańǵyda tabyla qoıar ma eken, myna tusta knopkasy bar edi, — deıdi. — Knopkasyn erteń kórip alaıyn, sonsoń erteń keshke aınalarmyz, — deıdi.

ÚSHİNSHİ KÚZETSHİ AITADY

Qaýipsizdik basqarmasynyń bastyǵy bizdiń kúzet oryndarymyzdy tańǵa jaqyn teksermekshi bolypty. Oǵan bireýler: kúzetshiler naýbaıhanalardyń peshterine shyǵyp alyp túni boıy uıqy soǵady, — dese kerek. Sonsoń ol bizdi sonda ustap alyp sorlatqysy kelgen. Onysyn men estip aldym. Tań atqansha qaı zaman. Oǵan deıin aınalyp-aınalyp alamyz da, oryn-ornymyzǵa bara qoıamyz deımin.

— Taptym knopkany, taptym. Sender otyryńdar, men knopkany basyp qalamyn da, sekirip minemin, — dedi Árip.

Biz otyrdyq. Árip knopkany basyp qalyp edi, átkenshek aınala jóneldi. Árip óziniń naýasyna otyryp úlgermedi. Men muny dereý óz naýama tartyp almaǵanymda, astyna túsip qalatyn edi.

Sóıtip aınala bastadyq. Qandaı ǵajap deseńizshi!.. Barǵan saıyn jyldamdaı túsedi...

Aınalmaly átkenshekti kórgen bolsań, óziń de biletin shyǵarsyń: dál ortada bıik temir dińgegi bar, oǵan birneshe naýany shynjyrmen kóterip baılap qoıǵan. Dińgek aınalǵan saıyn naýalar jerden bıikteı beredi.

Serikterim saqyldap kúle bastady. Mundaı mıǵula bolar ma ózderi! Taıaq tastam jerde gýbernatordyń úıi men polısıa ýchastogy tur... Biraq kúlmeı otyrýǵa shydaı da almaısyz. Tula boıymdy kúlki kernep ketkendeı boldy. Kúle berdik, aınala berdik... Kóp aınaldyq.

TÓRTİNSHİ KÚZETSHİ AITADY

Dáriger myrza, bizdiń zyrqyrap kep aınalǵanymyz sonsha, naýamyzdan ushyp ketetin sıaqtandyq. Qoryqqanymnan kúlýdi de qoıdym. Naýadan myqtap ustap aldym.

Bir ýaqta oıyma kele qaldy da:

— Árip, eı, motordy aqyryndatshy, áıtpese moınymyz úzilip júrer, — dedim.

— Qalaı aqyryndataryn men qaıdan bilem? — deıdi Árip.

O, alla, kúnáǵa jaza kórme, — jerdegi alty kúzetshi suńqarsha samǵap kókke shyǵyp kettik!

— Áı, Árip, aqyryndatýdy bilmeseń, toqtat mynaýyńdy, túsemiz! — dep aıqaı saldym.

— Qalaı toqtataryn men qaıdan bilem? — deıdi.

— Bilmeseń, aıaǵyń aspannan kelsin! — dedim.

Zyrqyraı berdik... Endi ne isteý kerek? Basqalar da:

— Toqtat! — dep aıqaılaı bastady.

Árip bolsa:

— Júrgizýin bilemin, toqtatýyn bilmeımin! — deıdi.

Qıyn boldy, dáriger myrza. Qussha zýlaımyz, biraq qona almaımyz.

— Árip-aı, Árip-aı! Knopka tómende qaldy ǵoı, endi qalaı toqtaımyz?! — deımin.

Basym aınalyp, kózim qaraýyta bastady. Meniń sońymnan qalmaı ushyp júrgen Abdolla aıqaılaıdy:

— Áı, bul elektrmen júredi, — deıdi.

Elektrmen júrgeninen ne paıda kórmek eken deseńshi! Baıǵustyń esi shyǵyp ketse kerek...

— Júrse qaıteıin?! — deımin men de aıqaılap.

— Qudaıǵa altaýymyz birdeı jalbarynaıyń, qalanyń elektrin toqtat deıik. Áıtpese zamanaqyrǵa deıin aınala berermiz, — deıdi.

Shynynda da aınala berdik, aınala berdik... Bir kezde mynalardyń bireýi:

— Baýyrlarym, baqyl bolyńdar! — dep suńqyldady. Men de ımanymdy aıta bastadym. Óziń túsinesiń ǵoı, dáriger myrza, eki dúnıeniń ortasynda qaldyq. Bes ǵımarattyń bıiktigindeı bıikte reaktıvti samoletshe zý-zý etemiz. Ondaıdy jaýyńa da tileı kórme. Doda-dodamyz shyǵyp ushyp júrmiz, aınalmaly átkenshekti oılap shyǵarǵannyń jeti atasyn jambasynan aýdaryp júrmiz. Biraq, amal ne!

— Eger bul benzınmen júrse ǵoı, endigi benzıni taýsylyp toqtaıtyn edi, — dedi áldekim.

Mende lám der mursha joq.

Bir kezde:

— «Qutqaryńdar!» — dep aıqaılaıyń, — dedi Árip.

Ańdamaı sóılegen — aýyrmaı óledi degen. Gýbernator úıiniń, polısıa ýchastogynyń dál irgesinen alty kúzetshi: «Qutqaryńdar!» dep baqyrsa ne bolǵany?!

— Aýzyńa ıe bol! — dep zekidim.

Árip estigen joq. «Qutqaryńdar!» — dep qaldy da jym boldy. Esinen tanyp ketse kerek.

Júsip ysqyryǵyn shyrqyratyp ysqyryp-ysqyryp jiberdi de, ol da naýasyna shóke tústi. Ýchastok jaqtan polıseıler júgirip jetip keldi. Olar da ysqyryp, parkti kezip júgirise bastady. Joǵary jaqqa qaraý oılaryna keler emes.

Qashanǵa deıin ushqanymyzdy bilmeımin. Osynda, aýrýhanada, esimdi bir-aq jıdym, mine. Tipti qazirde de ushyp júrgen sıaqtymyn...

DÁRİGER ÁŃGİMENİ AIAQTAIDY

Qaýipsizdik basqarmasynyń bastyǵy tańerteńgi tekseriste bir de bir kúzetshini ornynan taba almady. Ashýdan alqymy isip, ýchastokke umtyldy. Tań aǵaryp qalǵan. Ýchastokke jete bere ol kenet áýeden bir ún estidi. Qarǵanyń daýysy ma, kókektiń daýysy ma?.. Bu qaı qus eken?.. Ýchastokke jaqyndaı túsip qarasa, — parktiń aınalmaly átkenshegi zyrlap tur, onda kezek-kezek loqsyp alty kúzetshi otyr. Naýadan bireýiniń aıaǵy, bireýiniń qoly salbyrap kórinedi...

SÓZ SOŃY

Men úıime qaıtyp oraldym. Úı-ishim úrpıisip otyr.

— Sen ne kórdiń, ne baıqadyń?

— Ne bop qaldy?

— Áne, anaý symǵa batpyraýyń ilinip qaldy. Bir ul ony alam dep aǵashqa shyqty, sonsoń onyń ústinen arǵy baǵanaǵa sekirem dep...

— Já, qoıyńdarshy! — dedim.

Terezeden syrtqa qaradym. Jibi shubatylyp batpyraýyq jalbyrap ilinip tur eken...

HOR

Men bala kezimde: keıin meniń batpyraýyǵym kóp bolady, ózi keremet úlken bolady, sanap taýysa almaıtyn bolamyn dep qıaldaıtynmyn...

FINAL

Meniń elimde tek baılar ǵana ómir súre alady... ıellellı ıelellı, ıelelellıııı... ıeeeelelı...

---