InfoHub Logo

Ol kezde men tym jas edim, qyzmetke jańa ornalasqan bolatynmyn. Keńesimizdegilerdiń eń kishisimin. Keńsemizdi Ásim-beı basqaratyn. Egde tartqan, meıirimdi, aqjarqyn adam edi. Qyzmetkerler ony beıápendi, Ásim-beı deıtin, jaıshylyqtaǵy áńgimelerde ony «Ásim — álemdi saǵan syılaımyn» dep ataıtyn. Sol attyń oǵan unaıtyn-unamaıtynyn men túsine almaı-aq qoıdym.

Qalashyqtaǵylar úlken qalalardaǵysha ózara beıhabar turmaıdy, olar bir-birlerin jaqsy biledi. Sol sebepti men keńselesterimnen jańaǵy attyń qalaı shyqqanyn suradym.

— Onyń tarıhyn ózinen estigeniń jón, — dedi bireýi.

— Ony ózinen artyq etip eshkim de aıta almaıdy, — dedi ekinshisi.

Men Ásim-beıdiń bir kezde Stambýlda iri qyzmette bolǵanyn ǵana bile aldym.

Bir jyl qyzmet istegen soń úılenýdi uıǵardym. Qyzdyń áke-sheshesi eki toıdy bir-aq jasaǵylary keldi. Kishkene qalashyqta qyz ben jigittiń kezdese berýi qaıdaǵy joq ósekke uryndyrady dep asyqtyrdy olar meni. Shyntýaıttap kelgende, biz bir-birimizdi jaqsy bilip úlgirgen de joq edik: mysaly, men qyzdyń minez-qulqynyń, júris-turysynyń qandaı ekeninen áli de mahrummyn.

Bizdiń toı jasaıtynymyz qalashyqqa lezde tarap ketti. Bir kúni áldebir qaǵazǵa qol qoıdyraıyn dep basqarýshyǵa bara qalyp edim, Ásim-beıdiń:

— Seni úılengeli júr deı me? — degeni ǵoı.

— Ras, beıápendi.

Ol kózildiriginiń ústinen qarap qoıdy.

— Qandaı shańyraqtyń qyzy?

— Siz bilmeıtin bolarsyz, beıápendi, olar ortasha ǵana semá.

— Á-á-á... — dep otyrdy da, kenet: — Sen búgin keshke bos bolsań, ekeýmiz birge tamaqtanaıyq, — dedi.

Men oǵan rızalyq alǵysymdy aıttym. Ekeýimiz restoranǵa baratyn boldyń.

— Sen meniń «Ásim — álemdi saǵan syılaımyn» ekenimdi biletin shyǵarsyń? — dedi ol, araqtyń alǵashqy rúmkasyn ishken soń. — Já, qyzaraqtama! Onyń sebebin ózim aıtyp beremin... Aldymen sen qyzyńnyń qandaı ekenin aıtshy!

Suraqtyń maǵan aýyr tıgenin ózderińiz sezip te otyrǵan shyǵarsyzdar. Men úndemedim. Jaýapty Ásim-beıdiń ózi berdi:

— Onyń semásy onsha baı emes... Qarapaıym qyz... Seniń unatatynyń sondyqtan. Onyń qolyn baqytqa jetkize alatynyńa senesiń. Solaı ma?

— Solaı, — dedim.

— Bárekeldi! — dedi ol, rıza bolyp. — Sendeı kezimde men de osylaı oılaǵanmyn... Qalaı bolǵanda da, káne, senderdiń baqyttaryń úshin! — Ol rúmkalarǵa arań quıdy. İship saldyń. — Al endi, — dep, ol maǵan tik qarap qoıdy, — meniń aqylymdy jaqsylap tyńdap al: áıelińe ol ákesiniń úıinde qandaı shulyq kıip júrse, dál sondaı shulyqty ǵana áper! Baǵasy da, sapasy da birdeı sondaıyn áper, basqasyn satyp alýshy bolma! Oǵan búkil álemdi syılaýǵa asyqpa, óıtseń, — maǵan uqsap sorlap qalasyń... Meniń sózime ishteı kúlip otyrǵanyńdy sezemin. Árıne, áıelińe qymbat shulyqty nege ápermeske?! Jo-joq, esińde bolsyn: páleniń bári sol shulyqtan bastalady! Óıtkeni: shulyqqa saı týflı alý kerek, týflıge saı — ıýbka, ıýbkaǵa saı — keýdeshe kerek... Sonymen bitedi deısiń be? Bitkeni netkeni... Bir kúni áıelsiz qalǵanyńdy bir-aq bilesiń.

Bir kezde men de sendeı qyzmetshi bolǵanmyn. Qyzmettiń aty ǵana bar, jalaqysy túkke turǵysyz. Áıelimdi asyraı almaı júrermin dep qorqyp, talaıǵa deıin soıdıyp súr boıdaq bop júrdim... Sodan eptep qyzmetim de, jalaqym ,da ósti. Jasym qyryqqa jetip qalǵanda qýyqtaı bir páter satyp aldym. Qoı, endi úıleneıin dedim. Bir kedeıdiń qyzyn alaıyn, barymdy qanaǵat etip, qas-qabaǵyma qarap, rıza bop júrer dep oıladym.

Sabıhanyń jasy jıyrma birge qaraǵan eken. Kedeıdiń qyzy bolsa da, orta mektepti bitiripti. Sonshama sulý bolmaǵanmen súıkimdi-aq... Men onyń dúnıe-múlki joqtyǵyna qýanyp: eshteńe etpeıdi, men saǵan áli búkil álemdi syılaımyn! — deımin. Biraq ol kórseqyzar emes-ti: jańa kıim-keshek ápereıin desem, — «Mende bar ǵoı, sol jetedi ǵoı!» deıdi; opa-dalap almaq bolsam: — «Áıel qýyrshaq bolmaýy kerek!» deıdi; syrǵa satyp ápergim kelse: — «Qulaǵyna syrǵa taǵatyndaı men qaraqshy emespin!» deıdi. Meniń Sabıham sondaı edi, qoınyma syımas qýanyshym edi ol.

Sóıtip júrip jarty jyldy ótkizdik. Bir kúni seıildep kele jatqanymyzda oǵan bir ádemi, qymbat shulyq satyp ápergim keldi. «Keregi joq, mende ekeýi bar!» dep bolmaıdy. Eki par jete me ekeni Erkek meniń ózimde on shulyq bar... Aqyrynda kóndirip, oǵan eń qymbat shulyqty alyp berdim. Shirkin-aı, qandaı qýandy deseńshi! Oǵan qarap turyp ózimniń de tóbem kókke jetti.

Káne, iship qoıalyq... Seniń densaýlyǵyń úshin!

Sodan keıin bir aı, eki aı ótti. Sabıham jańa shulyǵyn kıer emes. Baqsam: onymen kıer týflıi joq eken, kelgendegi týflıi tozyp qalypty... «Aıtsań bolmaı ma?» dedim. Ol: aıtýdyń retin taba almadym, dep qyzaraqtady. Ony aıaq kıim satýshyǵa súıregendeı bop alyp bardym da, qymbat týflıdi alyp berdim. Beıbaq basym-aı deseńshi, jańa týflıi ústindegi eski kóılegine jaraspaıtynyn sol jerde tipti oılamappyn da. Ibadatty Sabıham ony bir aptadan soń sybyrlap ázer aıtty. Sóıtip, birte-birte oǵan: kóılek, keýdeshe, kostúm, qalpaq — bárin túgel áperdim. Sabıhamnyń kıimdi kıe bilý jónindegi paıymdaýlaryn estigen saıyn oǵan endi nemene kerek ekenin uǵa qoıatyn boldym.

Bir kúni qarasam, — áıelimniń qabaǵynda kirbeń bar. «Sáýlem-aý, nege munsha kóńilsizsiń?» — «Aıtýǵa uıalamyn, janym... Maǵan eshteńe kerek emes desem de... Qajeti joq degenime "qaramaı bárin óziń satyp áperdiń de... Saǵan qalaı túsindirsem eken?.. «Sorpadan keıin sý ishpe» degen mátel baryn bilesiń... Mine, qarashy, meniń myna ishkıimim jańa kóılegim men jańa týflıime jarasa ma?»

Táıir-aı, bar keregi sol ma? Júzden qarap, myńnan tańdap alǵan Sabıhama búkil álemdi syılaǵaly júrgenimde, ishkıim degen ne sonshama? Oǵan ,qosa ol buryn kerek etpegen tós tartqyshty da áperdim... Odan soń ol shashymen alysyp esi shyǵyp júrgenin aıtty. Onysyn sándeý úshin álde parık, álde shınon satyp alýym kerek shyǵar dep shat-shálekeı bola bastaǵanymda, áıteýir, ózi shashtarazǵa baryp tynysh tapty.

Ýaqyt ótip jatty. Bir keshte Sabıha taǵy sóz bastady. «Janym, men kerek emes desem de... Maǵan kerek emestiń bárin óziń satyp áperip júrsiń...» (Sol sátte meniń esime sorpa-sý jónindegiden buryn kedeı — baıǵa, baı — qudaıǵa jetsem deıtini jaıyndaǵy mátel tústi). «O ne degeniń, sáýletaıym, saǵan ne jetispeı júr?» — «Jetispeı júriń ne?! Keregimniń bári bar ǵoı!.. Tek úıdiń sıqyn aıtpasań, qarashy, ylǵı eski-qusqy birdeńe emes pe?!» Jaǵalaı qarasam, ras eken, — biz jurtta qalyppyz, mebelimiz áıelimniń kórkine saı emes eken.

Men laǵyp sóılep kettim-aý, ıá? Kel, dostym, alyp jiberelik! Odan arǵysyn eki-aq sózben aıtyp bereıin. Mebelden soń televızordy kóksedi. (Ákesiniń úıinde radıo da joq bolatyn!) Men úshin almashy dep qoıady, árıne... Basqalarda bar emes pe! Jarasady emes pe! Óziń de sezip otyrǵan shyǵarsyń, endi páter tar bola bastady. Shyǵynymyzdyń óskenine qaraı, áıteýir, sol tusta meniń qyzmetim de azdap joǵarylaǵan... Sán-saltanatpen turatyndardyń kvartalynan keń úı satyp aldyq. Saǵan búkil álemdi syılaımyn dep o basta bergen ýádem bolǵandyqtan, úıdi áıelimniń atyna jazdyrdym. Odan keıin ne boldy? Ol mańda turatyndardyń báriniń jekemenshik mashınalary bar eken. Almaı qoısaq, — uıat emes pe?! Men de satyp aldym. Óziń de túsinip otyrǵan shyǵarsyń, ony da Sabıhanyń atyna jazdyrdym.

Aqyr aıaǵynda, áıelimniń ajaryn ashamyn, kóńilin ósiremin, talǵamyn toltyramyn, tilegin oryndaımyn dep júrip, ózimniń oǵan teń bolmaı, laıyq bolmaı, kerek bolmaı qalǵanymdy bir-aq bildim.

Solaı, qalqam! Bar pále shulyqtan bastalady!..

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---