InfoHub Logo

«Aıqap» eń alǵashqy jýrnal ekeni bárimizge málim. Al «Qazaq» el tarıhyndaǵy alǵashqylardyq biri de biregeıi bolyp tabylady. Bul basylymda kóterilgen máseleler áli kúnge deıin ózektiligin joımaı keledi. Onda Álıhan Bókeıhan, Mirjaqyp Dýlatuly, Mustafa Shoqaı, Muhamedjan Tynyshbaıuly, Shákárim Qudaıberdiuly, Ǵumar Qarash, Raıymjan Mársekov, Halel Ǵabbasov, Sultanmahmut Toraıǵyrov, Sábıt Dónentaıuly, Halel Dosmuhameduly syndy halqymyzdyń birtýar qalamgerleriniń eńbekteri jarıalanǵan.

Eki basylymda da eldiń jaǵdaıyn, jurty dese júregin julyp berer azamattar basqarǵan bolatyn. Jýrnal basylymynyń redaktory-  qoǵam qaıratkeri, aqyn, jýrnalıs Muhametjan Seralın boldy. Al gazet betterinde qazaqtyń aqyny, ádebıet zertteýshi ǵalym, túrkitanýshy, pýblısıs, pedagog, aýdarmashy, qoǵam qaıratkeri Ahmet Baıtursynuly basqarýshylyq etti. Sol kezenderde eki basylymnyń ara-qaıshylyqtary bolǵan degen pikirler týyndaǵan. Osy tusta eki redaktordyń arasynda da arazdyqtar boldy degen tujyrymdardy da halyq aıtyp, pikir keltirgen. Bul pikirlerdiń ras nemese ótirik ekeni qaıdam, biraq basylym arasynda kelispeýshilik bolǵany anyq. Bul oıymyzdy Beıimbet Maılınniń myna sózderi qýattaı túsedi: «Endi keleıik, «Aıqap» pen «Qazaq» arasyna. Bul ekeýiniń keıbir pikirleriniń birine-biri qıǵashtyǵy, ol týraly birsypyra sózdiń bolyp ótkendigi oqýshylarǵa belgili». Bul kelispeýshilikterdiń neden týyndaǵanyń aıtpastan buryn basylymdardyń tarıhyna kóz júgirtip, sıpatyn  tanyp alaıyq.

«Aıqap» jýrnalynda M.Seralın «Basqarmadan» (1915) atty maqalasynda bul jýrnaldy ashýdaǵy basty maqsatyn: «...Maqsatymyz dúnıe jıyp, baıymaq, paıdalanbaq emes, tek qana jurttyń kózi, qulaǵy bolmaq edi... Jýrnal shyǵarǵandaǵy maqsatymyz - halyqqa jol kórsetpek edi», dep bildiredi. Qaıratker «Ashtyq hahqynda», «Keleshek zamanymyzdyń qamy», «Qazaq halqynyń muń-muqtajdyǵy», «Qazaq jastary», «Otyryqshy bolǵan qazaqtar týraly», «Sháhar Troıski, mart, 1912 jyl», «Jer áńgimesi» t.b. maqalalarynda qazaq qaýymynyń joǵyn joqtap, jer, oqý-aǵartý sekildi basty máselelerdegi keleli oı-tolǵamdaryn talqyǵa salady. «Sháhar Troıski, mart, 1912 jyl» maqalasynda Alashtyń arda azamaty M.Seralın: «...Bizdiń ilgeri keleshek kúnimiz de, bul dúnıede kún kórip, jurt qatarly turýymyz da jalǵyz-aq nársege tirelgen. Ol - oqý. Munan bylaıǵy zamanda oqyp, óner bilmesek, ónerli jurtqa jalshy bolýdan basqa bizge eshbir de oryn qalmaıdy. Biz jurtshylyq qylyp, oqýshy talapkerlerimizge járdem bermesek, oqyǵandarymyz kóbeıe almaıdy», dep jazdy. «Aıqap» «Alty Alashtyń balasyna egin sharýasyna qolaıly jerlerge qala salýdy qýattap, halyqqa shamasy kelgenshe túsindirý» maqsatyn ustanǵan basylym edi. Sondyqtan da onda osy mazmundas maqalalar kóptep jaryq kórdi. Sonyń biri - «Qazaq halqynyń muqtajdyǵy» maqalasynda M.Seralın: «Aý, jurt! Oılanaıyq. Keleshek zamanymyz qalaı bolady? Zamanǵa mýafyq is isteıik. Zamannyń sońynan biz qýmasaq, zaman bizdi kútpeıdi» dep, qazaqtar óz jerlerinde otyryqshy ómir saltyn ustanýy kerek oıdy halyq sanasyna jetkizýge tyrysady.

«Aıqapta» «Kóshpelilikten bas tartyp, otyryqshy bolamyz. Otyryqshy bolǵan el oqýǵa múmkindik alady, egin egip, basqa da sharýa túrlerin damytady» degen pikir týyndaıdy. Mine, osy tusta eki basylym arasynda kelispeýshilik oty tutaldy. «Qazaq» gazeti qazaqqa 15 desátınadan jer berip, otyryqshy qylýdyń artynda patshalyq Reseıdiń quıtyrqy saıasaty jatqandyǵyn aıtady. Olar qazaqqa osynsha jer berý arqyly ózderine kóbirek qaldyrý jaǵyn oılap otyrǵandyǵyn aıta ketedi. Taǵy da qazaq jeriniń kóp bóligi egin egýge qolaıly emes, erteń halyqtyń ashtyqqa ushyraýy múmkin ekendigin eskertedi.

Bul qos basylym ustanymdaryndaǵy jalǵyz qaıshylyq emes. Taǵyda sıez ótkizý jáne álipbı tańdaýǵa kelgende de basylymdar ekige bólindi. Sodan avtorlar bir-birine qaratyp kóptegen maqalalar shyǵardy. Alaıda zaman zıalylary olardy bir mámilege keltirýge tyrysty. Bekerden bir-birlerine qarsy shyǵyp, alaýyzdyq týdyrýdyn qajet emesin túsindirip, eldik jolyndaǵy isterinde bereke- birlikke shaqyrdy.

Osy kezekte Alashtanýshy ǵalym Qaırat Saqtyń pikirin aldyǵa salsaq: «Kezinde qalyń qazaq eline kózdiń aǵy men qarasyndaı qatar qyzmet etken bul eki basylymdy birine-birin qarsy qoıyp qarastyrýǵa múldem bolmaıdy. Ras, keıbir máselelerde pikir alalyǵy kezdespeı qalmaǵan. Biraq, ol maqsat bótendiginen emes, soǵan jetýde ustanǵan joldardyń ártúrliliginen týyndap otyrǵan deýimizge tolyq negiz bar» degen eken.

Qoryta kele eki basylym da qazaqty tórge súırep, kemel elge aınaldyrýǵa talpynys jasady. Biraq oǵan jetý úshin eki túrli jolda boldy. Sondyqtan eki basylym araz bolǵanyna, al eki basshynyń arasy sýyq bolǵan degen pikirdiń jónsiz ekenine kózimiz jetti.

---