InfoHub Logo

Ertede bir ózbek Alıhan degen bolǵan eken. Onyń áıeli, jalǵyz qyzy bar eken. Balasy da qolyndaǵy sol bireý-aq, barlyǵy úsheý eken.  Ózi kedeı, jalǵyz atymen qos aıdap júredi eken. Jaz bolsa, qys bolsa sol jalǵyz tory sholaq atynyń kúshimen eńbek etip, kún kórip júripti. Bir kúni qos aıdap júrgen Alıhannyń qarny ashyp, úıine keleıin dese, alys. Onan soń sol kúni kesh túsisimen úıine kelip, áıeline mynany aıtady:

         — Qatyn, sen erteńgisin men qosqa júrerde bir qap nandy, bir shanash kóje daıyndap maǵan berip júrmeseń, meniń kúndiz qosta júrip qarnym ashty. Úıge keleıin desem, úı alys boldy, atty shyǵaryp, atpen shaýyp kelip tamaqtanýǵa atymnyń ózi sharshap tur ǵoı dep aıadym. Ózime qarap, atymdy aıadym, – dep áıeline osyny aıtady. Túnde áıeli kúıeýiniń aıtqanyn umytyp ketken eken, ertesine baıaǵy erkegi keshegi meniń tamaqtarymdy ber dep suraǵanda, áıeliniń esine sonda túsedi de: «Maqul, men pisireıin de qyzdan berip jibereıin», – deıdi áıeli. «Onda meıli, qyzdan kótertip jiberseń jiber», – deıdi kúıeýi.

         Sonan soń: «Qyzyń meni qaıdan tabady, men odan da bir etek jońqany alyp, jetkenshe birden ár jerge tastap otyrarmyn, sol jońqanyń túsken jerinen júrip, meni taýyp alsyn», – dep ketedi qyzdyń ákesi. Sonymen ákesi jumysyna ketedi. Áıeli nanyn, kójesin daıyndap pisire beredi. Artynan kójeni pisirip, nanyn japqan soń, qyzdyń sheshesi qyzyna nanyn salyp, meske kóje quıyp, baıaǵy jońqa túsken jerdi kórsetip jiberedi ákesine. Sonymen qyz jolda kele jatsa, bir úlken aıýdyń inine kelip jolyǵady. Qyz eń alǵashta neniń ini ekenin bilmeıdi. Demalyp otyryp úńireıgen inniń aýzyna kelip qarasa, ar jaǵy qap-qarańǵy adam qorqatyn, onan soń qashyp ketpek bolyp, jyldamyraq qasha jóneleıin dep umtylǵanda, innen bir aıý shyǵa kelip, qyzdy ustaı alyp, inine alyp kirip ketedi.

         Aıýekeń ózine áıel etip, qyzdy menshiktep alady. Qyz kúndiz dalaǵa shyǵa almaıdy. Shyǵa almasyn dep inniń aýzyn taspen bastyryp ketedi de túnde ózi kelip jatady. Qyzǵa qaıǵy týdy, ustalǵannan eki-úsh kúndeı jylap otyryp, bir japyraq nandy zorǵa jeıtin bolyp júrdi. Sonymen áke-sheshesi qyzyn sol kúni qarap taba almaǵan. Qyzdy aıý ustap alǵanyn áke-sheshesi bilmeıdi. Qyz aıýdyń qolyna barǵaly kóp jyldar ótedi. Qorlyqty kórip, aıýdyń ininde jaryq kórmeı jata bergen. Bir jyldarda qyz júkti bolyp, bir bala tabady. Bala kúndiz, aıý ininde joq kezde týady, qyzdyń baqytyna. Qyz ol balanyń qasyna birge tósekke jatpaıdy. Artynan balanyń atyn «Aıýalpań» qoıady. Munyń ákesi aıý, soǵan sáıkes aty Alpań bolsyn degen oıy týra bolyp shyqty. Bala týǵan soń kóp uzamaı balaǵa til bitti. Balanyń jasy birge kelgen kez edi.

         — Sheshe, meniń kózim qandaı, úıleriń qarańǵy, men túk kórmeımin, bizdiń úıimiz osyndaı qarańǵy bolatyn ba edi ? – dep sheshesinen surady Aıýalpań. Sheshesi mynandaı jaýap berdi:

         — Bizdiń úı mundaı bolmaıdy, bul aıýdyń úıi, men Alıhan ózbektiń qyzy edim. Jıyrmadan asqan kezde ákeme tamaq áketip bara jatyp, osy aıýdyń inine kez keldim, odan soń meni ininiń aýzyna kele bergende ustap aldy. Sonymen aıýǵa músápir bolyp otyrmyn, qaraǵym. Endi meniń baqytyma, jaryǵym, sen týdyń. Endi sen úlkeıip er jetseń, osy aıýdan qutylsaq, áke-shesheme barar edim. Mine, men úıden shyqqaly úsh jyldan asyp bara jatyr, – dedi balasy Aıýalpańnyń suraýyna jaýap qaıtarǵan sheshesi. Sheshesiniń sózin estigennen keıin Aıýalpań:

         — Endeshe, shyǵaıyq, esikti men ashaıyn, – dep úlken qazandaı tasty, inniń aýzyndaǵy tasty, teýip jibergende, tas burynǵy jatqan ornynan qozǵalyp, esik ashylǵan eken deıdi. Artynan sheshesine:

         — Qane, júreıik óz úıimizge! – dep sheshesin jetekteı bastaıdy. Sheshesi balasy kishkentaı bolǵan soń senbeı, aıý óltirip qoıady dep shyqpaıdy. Balaǵa «dalaǵa shyqpa» dep aıtqan eken, oǵan da bolmaı bala sheshesin dalaǵa jetektep shyǵady. Ekeýi dalaǵa shyqsa, dalada eshteme joq, jatqan qý dala, jerde bir tóbe shoshaıyp turǵan. Basqa yzyńdap ushqan shybyn estilmeıdi. Jan joq, dalada bir jolmen qol ustasyp bir saıǵa kelgen jerde aıý aldynan qarsy shyǵypty. Bala sheshesin qalqasyna ustap, aıýǵa qarap tura qalǵan eken, aıý balaǵa tura júgirip kelip ustasa túsedi. Kúresip, bala sonda kúshti, dop-domalaq, sol kishkentaı bir jastaǵy ýaqtysynda jıyrma bestegi jigitteı edi. Aıýǵa qarsy turyp, sheshesin qoıyp, ózi alysyp, jaǵalasyp júr eken deıdi. Kópten soń balanyń beli maıysyp, jyǵylmaq bolǵanda, dalada bir tyshqan qazǵan inniń ústin aıý basyp ketken eken. Kúshpen alysyp júrgende, álsirep, baladan buryn aıaǵyn tyǵyp alyp, jalp etip jyǵylypty. «Áý, dáý perim, jyǵyldyń ǵoı», – depti de bala aıýdyń basyn qolymen burap julyp alyp, terisin sypyryp alyp, sheshesimen ekeýi úıge qaıtypty. Jolmen júrip kele jatyp, áke-sheshesin qyzdyń ózi bir jaqqa kóshken shyǵar dep oılady. Dalada kele jatqan bir adamnan surady, burynǵy ákesi Alıhannyń úıin, úıiniń jónin surap aldy. Ol kisi kóshelerin, úıine deıin aıtyp berdi. Sonymen ekeýi burynǵy qyzdyń óz úıine keledi. Tórkinine kelse, áke-sheshesi tanymaı qalady. Otyryp jón surasa ketkende, baıaǵy joǵalǵan qyzy bolady. Qyz úıine kelgennen sheshesi tanyǵan bolatyn. Ákesi men sheshesi jónin aıtqan soń, tanyp, qushaq jaıyp kórisip ábden saǵynǵan qyzyn kórdi. Onyń balasy Aıýalpańmen tanysyp, betterinen súıedi. Kópke sheıin aýyly ý-shý bolyp jatqan soń, el jınalǵan. Artynan toı jasaǵan. Sonymen bir balasyn eki bala ǵyp taýyp alǵan. Bala balalarmen oınap júrip, kúsh kórsetip óltire berse kerek qarsy turǵandaryn. Ol úshin ákesi kún tartatyn bolyp júripti. Álden ákesinen uıat bolyp júrgenin biledi Aıýalpań. Sonan soń bir kúni ákesinen suraıdy:

         — Áke, meniń sizge kóp paıdam joq. Men ólmesem, sizdermen kórisermin, maǵan osyndaı kezde batańdy bergin, men ózim sıaqty dáýdi taýyp alaıyn, sonan soń teńimmen birge kún kóreıin, – dep suraıdy. Sonan soń ákesi batasyn beredi. Balasy áke-sheshesine, óz sheshesine qoshtasyp ketedi. Bet albaty bir dalany kezip ketedi. Bala jalǵyz ózi bir taýdyń qýysyna kelip qarasa, bir taýlar bir-birimen soǵysyp jatyr deıdi. Álgi taýdyń dál qasyna kelip:

         — Aý, dostym, munda kim bar? – dep aıǵaılady Aıýalpań. Sonda bir taýdyń ishinen ózi sıaqty bir dáý shyǵa kelgende:

         — Endi sizge kúresý kerek pe? Joq, bolmasa, soǵysý kerek pe? – degen sózdi aıtady Aıýalpań.

         Ana dáý aıtady:

         — Men kúresem, – deıdi. Sonan soń ekeýi kúrese kete, aqyry Aıýalpań jyǵady. Sonan soń: «Endi ekeýimiz Qudaı qosqan dos bolalyq» – dep, ekeýi birge dos bolady. Sonymen Aıýalpań, Taýdytalpań bop ekeýi ermektesip kele jatsa, aldarynan bir úlken dáý kezdesedi. Onda qarasa, bir teńizdiń sýy ekinshi teńizge atylyp, birimen biri soǵysyp jatqandaı bolyp jatyr eken. Ony ekeýi kórip:

         «Munda kim bar?» – dep aıqaılady. Onan: «Sýdysalpań!» – dep, úlken darıadaǵy sýdyń astynan shyǵa keldi deıdi. «Al, endeshe, kúreseıik», – deıdi. «Maqul, kúressek, kúreseıik!» – dep, Aıýalpańmen kúrese ketkende, sonymen Taýdytalpań qusatyp ony da jyqty. Aıýalpań: «Al, endeshe, úsheýimiz Qudaı qosqan dos bolaıyq», – deıdi. «Maqul, bolsaq bolaıyq», – dep, úsheýi jolmen júrip, bir úlken ózenge keledi.

         Sóıtse, onda bir ústin temirmen japqan aǵash úı tur eken deıdi. Ol úıde bir adam joq deıdi. Qorada bir júz ógiz baılaýly tur eken deıdi. Ol ógizdiń aldynda otqa jem-shóp salatyn at aqyry bar eken deıdi. Onyń ishinde ógizderge salǵan shóbi, jemi bar eken. Birin jep bolsa, astynan opıyp shyǵady deıdi, qoıshy, barlyq úıden bir adam taba almaıdy. Biraq júz ógizden basqa qybyr etken jan tabylmaıdy, sonan soń úsheýimiz osy úıdi meken etip turalyq, aqyry bizden basqa bir de qaraýshy bul úıge tabylmady ǵoı dep, úsheýi sol úıdi meken etip turady. Bireýi úıde qalady, kúndiz eki joldastary taýdan ań aýlap, kúneltedi. Eń aldymen Sýdysalpań birinshi kúni úıde tamaq daıyndaýǵa qaldy. Sýdysalpań bir ógizdi soıyp, úsh qazanǵa sondaı úsh ógizdi soıyp, tamaq pisirip alǵan kezde, tamaq pisirip otyrǵan Sýdysalpańnyń úıine bir adam kelip, syrttan: «Esigińdi ash!» –deıdi. Sýdysalpań:

         «Joq, ashpaımyn, kerek bolsa óziń ashyp alǵyn, men ashpaımyn, – deıdi. — Úıge kelgen kisige esik ashyp bermeıdi», – dep jaýap qaıtarady.       Sonda syrtta turǵan adam: «Ashpaısyń ba?» – dedi. Sonda úıdegi Sýdysalpań: «Joq!» – deıdi.

         «Al bolmasa, ózim kireıin», – dep, esiktiń bosaǵasynyń astyndaǵy tabaldyryqty kóterip qoıyp astynan kirip keledi. Sýdysalpań ushyp túregelip qarasa, saqaly bes qarys, boıy bir tutam bir adam ekenin kóredi. İshinen: «Oıpyrym-aı, bul qandaı adam?» – dep oılaıdy. Sonyń arasynda: «Áı, maǵan ana sákiniń bireýin astyma qoı da ústine meni otyrǵyzshy», – deıdi. Onan soń Sýdysalpań:

         «Joq baıeke, men otyrǵyzbaımyn, óziń otyr kerek etseń», – dep jaýap beredi. Onan soń, boı bermegen soń, baıaǵy kelgen adam ózi bir sákige boıy zorǵa jetken-di. Tyrmysyp shyǵa sákige otyryp: «Sen baǵanadan beri tilimdi almap ediń, endi maǵan qazandaǵy etten ápershi», – deıdi. Onan soń Sýdysalpań: «Alyp je, kerek bolsa óziń», – dep jaýap beredi. Jermystan eken deıdi sol jerdegi adam, jan bitkenniń barlyǵyn bir-birlep jep bitken, endi adamdardy bitirgen soń, ógizdi jeýge kelip júrgen eken deıdi baıaǵy. Sýdysalpań ápermeımin degende ol: «Ápermeseń!» – dep, bir ret «súf!» dep salyp úrlegende, Sýdysalpań jyǵylady. Ana jermystan qazandaǵy ettiń bárin jıyp-terip jep, sorpasyn iship, dalaǵa shyǵyp ketken eken deıdi.

         Sýdysalpań ornynan turyp qarasa, qazanda et te joq, sorpa da joq, qur qazannyń úsheýi de bos turǵanyn kóredi. İle-shala artynan úsh ógizdi soıyp, úsh qazanǵa etin salyp, asyp, qaınaǵan kezde baıaǵy eki joldasy keledi.

         «Káne, áli kúnge etiń pispepti ǵoı?» – degende, baıaǵy kelgen adamyn Sýdysalpań aıtpapty joldastaryna. Nege deseń, bir jerden estip turǵan bolsa, keıin meni ońdyrmas dep, álgini aıtpaıdy. Eki joldasyna: «Meniń jalǵyz ózimniń álimniń kelgeni - osy» – depti de qoıypty Sýdysalpań. Onan soń, etti jep bolǵan soń, sol úıde jatqan úsheýi sol kúni túnedi. Eshteme úsheýine kezdesken joq. Endi ekinshi kúni Taýdytalpań qalady tamaq pisirýge. Sol kúni tamaǵyn pisirip otyrǵanda, ana eki joldasy ketip qalǵanda ańǵa Taýdytalpańǵa taǵy bireý kelip:

         «Ash, esigińdi!» – dep, syrttan esikti uryp aıqaılaıdy. Taýdytalpań turyp esikti ashpaıdy, «Ashyp al kerek bolsa», – dep otyra beredi. Azdan soń burynǵydaı esikti kóterip qoıyp, saqaly bes qarys, boıy bir tutam bir adam sýretti bireý kirip keledi. «Áı, qalqam, balam, sákige shyǵarshy», –deıdi Taýdytalpańǵa. «Qoı, siz kishkene bala emessiz ǵoı, shyǵyńyz», – dep qoıdy. Onan soń ózi tyrmysyp, sákige shyǵyp alyp: «Endi qazandaǵy etti ápershi», – deıdi. Onan soń: «Alyp jeńiz, kerek bolsa», – deıdi Taýdytalpań.

         — Ápermeısiń be?

         — Ápermegende ne ister ediń? – deıdi.

         — Endeshe, «súff!» – dep, Taýdytalpańdy úrlegen betinde dem salyp edi, ol Sýdysalpań qusap jyǵylmady.

         — Á, shalym, menimen oınaǵyń kep júr eken, – dep, saqalynan ustap alyp jerge bir uryp, belaǵashqa salbyratyp baılap qoıdy. Biraz ýaqyt ótken joq, baıaǵy ańǵa ketkender keldi.

         — Keshe Sýdysalpańnyń etin bireý tartyp jep ketken eken. Mine, búgin et tez pisti. Bul qalaı, tabyńdarshy, kim jegen? – dep Sýdysalpańnan surady.

         — Eshkim kelgen joq, – dedi Sýdysalpań.

         — Al, endeshe, maǵan bireý kelip, etimdi tartyp jegeli áýireledi. Men onyń áýiresine kóngenim joq. Ózin ustap alyp, saqalynan baılap qoıdym, – dedi joldastaryna Taýdytalpań. Sonda:

         — Áı, káne, ol kisi qaıda? – dep, joldasy Aıýalpań suraǵanda:

         — Áne, ana tóbeńdegi belaǵashta salaqtap turǵan ne eken, baıqashy, – dep qaraı bergende, baılaýly turǵan mystan sap etip jerge túsip, qashty da ketti. Otyrǵan úsh batyr ony qaıda barsa da ustaımyz dep, tamaǵyn jep bolýǵa otyra berdi. Azdan soń úsheýi tamaǵyn jep boldy da dalaǵa shyǵyp qarasa, qan tamǵan jerlerge, sol qannyń tamǵan jerinen úıdiń artynda bir sýy joq qudyq bar eken deıdi, sol qudyqqa kep túsip ketken eken baıaǵy jermystan. Artynan úsh dáý «sen tús, men tús» dep turady da, aqyrynda, úsheýiniń ishinde eń batyry, eń myqtysy qudyqqa qyryq qulash arqan baılap, ana ekeýine ustatyp, qara aǵashtan shoqpar kesip alǵan, sol shoqpardy beline qystyryp Aıýalpań tústi. Túsip kele jatyp qarasa, bir úıdiń tóbesi kórinip tur deıdi. Túsip baryp, sol úıdiń tóbesinen basyp, astyna qarasa, bir esik kózine kórinipti. Álgi esikti ashyp kep jiberse, ar jaǵynda alty qyz otyr eken deıdi. Sol qyzdardyń qasyna baryp:

         — Qalqam, neǵyp otyrǵan adamsyńdar? – dep surady. Sonda olar:

         — Oı, adamzat keldi, – dep qýanyp qalǵan eken. Artynan qyzdardan jón suraǵanda, bylaı depti:

         «Osy qudyqtyń ústindegi jerdiń barlyǵy bolǵan bir el edik – depti. — Sol eldiń barlyǵyn osy jańaǵy siz qýyp kelgen jermystan jep bitirdi, al endi bir-eki kúnnen soń bizdi de jep bitiredi. Sol neshe myńdaǵan elden altaýymyz ǵana qaldyq, bizdi de bitiredi, – depti. «Al, ol jermystannyń keýdesi bólek turady. Jany bólek, aıaq-qoly bólek turady» – dep túsindirdi deıdi qyzdar Aıýalpańǵa. Onan soń endi bul jermystannyń jany qaı jerde turady degende, myna úıde úsh pesh bar, sol peshtiń birinshisinde jany bar, ekinshisinde keýdesi, úshinshisinde qol-aıaǵy bar dep, solaı sóıleıdi qyzdar Aıýalpańǵa. Sonan soń Aıýalpań eki shoqparyn qolyna alyp, birinshi peshin bir qoıǵanda, kúl-talqany shyǵady jáne bir qoıǵanda peshtiń ishinde qońyr qaz, úırek eken, sony óltiredi. Endi ólmegen nesi qaldy dep, peshtiń ekinshi bireýin ashyp qarasa, keýdesi qımyldap jatyr eken. Ony taǵy shoqparmen bir myjǵylap, aıaq-qolyn syndyryp, bárin de kóńildegideı etip óltirip, alty qyzdy qudyqtan shyǵarady beline arqan baılap, shyǵaryp bolǵan soń, endi ishindegi eń sulýyn men ózim alamyn, ana qalǵan beseýin senderge bólip beremin degende, ana eki joldasy qudyqtan Aıýalpańdy: «Nege sen qyzdyń jaqsysyn ózińe tańdap alasyń da bizge jamanyn beresiń» dep shyǵarmaı qoıypty. Sonda Aıýalpań qudyqtan shyǵa almaı jylaǵan bir kún, bir tún. Erteńgisin qudyqtyń aýzyna bir qyz kelip:

         — Áı, aǵaı siz nege jylaısyz? Olar qudyqtan shyǵarmady dep qur jasyma. Artyńyzdaǵy úıdiń ishinde, bir buryshynda, oń jaq buryshta jermystannyń jerdiń astyna túsip júretin joly bar. Sol jolmen bir ıyǵyńmen syrǵanaı berseń, jerdiń astyna túsesiń. Kózińdi jumdaǵy syrǵanaı bergin, – dep, qyz aqylyn aıtady. Sonda Aıýalpań qyzdyń aıtqanyn istep, joldy taýyp alyp, qumyrsqanyń jolyndaı izben jorǵalaı beredi. Bir kópten soń jerdiń astyna top etip túskenin bilmeı qalady ózi. Qarasa, kóp aýyldar otyr eken deıdi. Sol aýyldarǵa Aıýalpań barady. Bir úıge kirip barsa, bir áıel urshyq ıirip otyr eken, bir áıel túkirigine nan ılep otyr eken deıdi. Sonan soń:

         — Sizderdiń sýlaryńyz qaıda, bularyńyz ne? – dep suraıdy. Sonda áıel turyp mynany aıtady:

         — Qudyǵymyzdan bir aıdahar shyǵyp, endi sol qudyqtan sý ishe almaı otyrmyz, – deıdi. Onan soń kúnine bir qoshqar, bir qyz, bir erkekten jep turady. Sodan qoryqqanymyzdan, sýǵa barmaımyz, – deıdi áıel.

         — Maǵan moıyn aǵashty berińiz, men sý ákeleıin, – deıdi Aıýalpań. Moıyn aǵash pen baqyrdy ustata berdi Aıýalpańǵa. Aıýalpań qudyqtan baryp eki shelek sýdy ákep, nandy ılep, tamaqtanyp alypty. Erteńine esiktiń aldynda patsha bir adam, bir qoshqardy ustap tur deıdi. «Munyńyz ne?» – degende: « Bul qoshqardy myna qudyqtan aıdahar shyǵady. Soǵan bergeli turmyn», – deıdi.

         Ol:

         — Patsheke, men odan qutqaraıyn. Meni armanyma jetkizesiz be? – deıdi. — Iá, qaraǵym, jetkizeıin, meni osy páleden qutqar! – deıdi.

         — Maqul, maǵan bir qylysh taýyp ber. Óziń eldi dalaǵa shyǵarmaı turǵyn. Aıdahar qudyqtan shyqqanda, qaq aıyryp jyǵaıyn, – deıdi. Sonymen Aıýalpań qylyshty qaqıtyp qolyna myqty ustap alyp turdy. Uzyn aq syryqtaı bolyp shyǵa salysymen Aıýalpańdy jutty da jiberdi. Esinen tanyp Aıýalpań aýzynan tilip otyryp, quıryǵynan tilip shyǵady qolyndaǵy qylyshpenen. Aıdahar óldi, ony Aıýalpań kómdi. Patsha oǵan óte rıza boldy. Patsha:

         — Men qyryq, kez saty jasatyp, sonymen seni jerdiń ústine shyǵaraıyn, eger armanyń sol bolǵan bolsa, – dedi. — Áıtpese, meniń ornyma patsha bol, men ákeń bolaıyn, bir qyzymdy bereıin. Maǵan patsha bol jáne bala bol, eldi bılep tur, – dedi. Oǵan Aıýalpań kónbedi.

         — Meni jer ústine shyǵarsańyz, sol bolysqanyńyz bolady, – dep surady Aıýalpań patshadan. Onan soń: «Jaraıdy» – dep, patsha járdem berdi. Aıýalpań: «Siz qyryq kez satyny jasap bolǵansha, men bir jerge baraıyn, múmkin maǵan ózdiginen birdeme kezdeser, oǵan minip shyǵatyn bolsam, beker áýirelenbeńiz dep aıtaıyn artynan kelip», – dep, bir jerge qarap júrip ketti.

         Sodan Aıýalpań bir jolmen kele jatqanda: «Jeıdi-aý, jeıdi-aý!» – dep aıǵaı salǵan adam daýsy sıaqty bir daýys kez bolyp shyqty deıdi. Qarasa, bir aǵashtyń basynda Samuryq degen qustyń balapandary, sheshesi jerdiń ústine shyǵyp ketkende, bir qus pa, birdemeler kelip jep kete beredi eken. Aıýalpań balapan jeıtin qusty shoqparymen uryp óltiredi. Aǵashtyń basyna qarasa, úsh balapan:

         — Kelińiz, jaqsylyqqa jaqsylyq, bizdi ajaldan alyp qaldyńyz. Endi qandaı armanyń bar? Bizdin apamyz keledi, soǵan biz aıtamyz. Bizdiń sheshemiz qaıda barsań da bir sátte jetkizedi. Ol kelgenshe, meniń qanatymnyń astyna jata turǵyn, biraq sheshem kelgende, aspannan jel turady, qar, burshaq, jańbyr jaýady, qatty daýyl bolady, sodan qoryqpaǵyn, – dep aıtady úlkeni. Balapanynyń birinen keıin bireýi: «Burshaq bolyp jaýǵan – qumalaǵy, qany – kóziniń jasy, balapanymdy jep qoıdy ma dep kele jatqanda jylaǵan jel – ekpini, qar - qaqyryǵy, –dep solaı aıtady. Úshinshi bireýi bylaı deıdi:

— Sheshem kelgende, adamzattyń ıisi shyǵady ǵoı dep aıtady. Onda sen qoryqpa, – deıdi. Sonyń arasynda sol aıtqannyń bári boldy. Bir túıedeı qus aǵashqa kelip qona ketti deıdi. Sonyń arasynda Aıýalpańdy jutyp jiberip edi:

Balapandary:

— Tasta, qaqbas, tasta! – dep, keıin tasta degende, aýzynan jutyp, artynan týdy deıdi. Sonda:

— Sen neǵyp júrgen adamsyń? – dep suraıdy Aıýalpańnan. Sonda Aıýalpań:

— Men jerdiń ústine shyǵatyn adam edim. Men kele jatsam, sizdiń balapandaryńyzdy birdeme jemek bolǵan eken, men kórip, ol nárseni uryp óltirdim, endi meni jer betine shyǵarsańyz eken, – dep suraıdy.

Balapandarynan:

— Kim Alpańnyń istegen paıdasyn aıtady? – degende, bári shýlap jaqsylyǵyn aıtysty.

Onan soń Samuryq kus:

— Kókke alyp ushýǵa qyryq qulynnyń etin, qyryq buzaýdyń mesine sý alyp kelip, men seni jer ústine shyǵaraıyn, – deıdi. Sonan soń Aıýalpań patshaǵa baryp jańaǵy aıtqan qyryq qulynnyń etin, qyryq buzaýdyń mesimen sý alyp keledi. Sonymen samuryq qus jer astyndaǵy patshaǵa Aıýalpańdy alyp keledi. Patshaǵa qosh aıtysady. Sonymen qustyń tapsyrmasyn oryndap, ústine minip, aspanǵa kóterilip ushady. Azyqtary taýsylady. Samuryq qus dáýdi aldamaqshy bolady. Qus: «Endi ekeýimiz de qulaımyz-aý» dep aıtady kókke bes-alty qulash qalǵanda. Aıýalpań: «Nege ólemiz, qulamaımyz da ólmeımiz, sizge ne kerek?» – degende: «Bir japyraq et kerek», – dep aıtty deıdi. Sonda Aıýalpań óziniń san etinen qol basyndaı et kesip beredi. Sonan soń qus kókke shyǵaryp, jerdiń betine aparyp tastaıdy deıdi. Qus Aıýalpańnan:

— Seniń jańa keıingi bergen etiń neniń eti edi, sony maǵan aıtshy? – deıdi.

Aıýalpań:

— Ol et meniń san etim edi, – deıdi.

— Áı, dostym-aı, janyńdy joldasyńnan aıamaıdy ekensiń, – dep, Aıýalpańnyń et kesip alǵan jerin, sanynyń kesilgen ornyn, bir jalap alǵan eken samuryq qus, sonda jegen eti ornyna túskendeı bolyp qalypty deıdi.

— Á, men seni joldastyqqa qandaı eken dep aldaǵan edim, – dep qus shynyn aıtqan eken deıdi.

Aıýalpań baıaǵy eki joldasyn taýyp alyp, olardy qosaqtap qoıyp sabap, bes qyzdy solarǵa berip, burynǵy alam degen sulý qyzyn ózi alyp, mal maldanyp, jan jandanyp, baıaǵy úıde júz ógizdiń bireýi de qalmaǵan eken, sonan syrttan ań aýlap, áıelimen kún kórip ketken eken deıdi.

---