InfoHub Logo

Ertede óz eńbegimen kún keshirgen bir kedeı shal bolypty. Shal ómirinde bir shyr etken kórmepti. Bar tilegi bir bala eken. Shaldyń kásibi otynshylyq eken. Otyn alǵaly saıǵa ketip bara jatsa, joldyń shetindegi bir top shıdiń túbinde oraýly jatqan bir zatty kóripti. Alyp qarasa, jańa týylǵan náreste bala eken. Shal qolyna alysymen, bala shyryldap jylaı bastapty. «Qudaıdyń bergeni» dep, shaldyń qýanǵany sonshalyq, otyn almastan balany qoınyna salyp alyp úıine qaıtypty. Ómiri bala kórmegen shaldyń kempiri de júregi jaryla qýanypty. Úıine kelgen soń, mańaıdaǵy kórshilerin shaqyryp toı jasapty. Shal balasynyń baqytty bolýyn tilep, onyń atyn «Baqtybaı» dep qoıypty. Kún ótipti, aı ótipti, jyldar ótipti. Baqtybaı eseıe bastapty, ákesi Baqtybaıdy oqýǵa beripti. Bala óte zerek, alǵyr bolyp ósipti. Ózi tustas balalardan aqyly anaǵurlym artyq bolypty. Basqa balalar bir-birimen tóbelesip shataq shyǵarsa, Baqtybaı únemi olarǵa arashashy bolyp, aqylyn aıtyp júretin bolypty. Sondyqtan balalar ony ózderine «bı» saılap alypty. Baqtybaı «bı» bolǵan kúninen bastap balalar arasyndaǵy urys-janjal túgepti. Balalar aralarynda bolǵan ár qandaı isti bitirýge Baqtybaıdyń aldyna júginiske keletin bolypty.

         Óz eliniń bıiniń jalǵyz uly bar eken, ol kelinshegin tórkindetip kele jatsa, bularǵa joldan bir saıtan kelip qosylyp alypty. Álden ýaqytta kelinshek baıqap qarasa, kúıeýi ekeý bolyp qalypty. Bir-birinen tıtteı de aıyrmasy joq. Kelinshek qaısysy óziniń kúıeýi ekenin aıyra almapty. Sol jaǵyndaǵysyn «óz kúıeýim» deıin dese, oń jaǵyndaǵysy da óz kúıeýi sıaqty. Oń jaǵyndaǵysyn «óz kúıeýim» deıin dese, sol jaǵyndaǵysy da óz kúıeýi sıaqty. Sóıtip, kelinshek qaısysysyn «óz kúıeýim» derin bile almaı, eki jaǵyna jaltaq-jaltaq qaraýmen júre beripti. Al óńi-túsi aıyrǵysyz bı uly men saıtan jol-jónekeı kelinshekke talasyp, kerisýmen bolypty. Ekeýi de «kelinshek meniki» dep, ózine qaraı beıimdep, kelinshektiń atynyń shaýjaıyna jarmasypty. Sóıtip, bı uly men saıtan kelinshekke talasyp ábden tóbelesipti. Bıdiń uly óziniń súıgen áıelinen aıyrylmaýǵa myqty kirisipti. Saıtan da ońaı kórinbepti. Osylaısha daý-talaspen sol úsheýi bıdiń úıine barypty. Bıdiń balasy attan túse salysymen júgirgen kúıi ákesine baryp:

         — Áke, qaıyn jurtyma baryp qaıttym, biraq jolda myna bir adam bizge jabysyp alyp, áıelimdi «meniki» dep, talasyp bolmaıdy. Óziń aıyrmasań, mende shama joq, – depti. Bunyń artynan ile-shala baıaǵy saıtan kelip:

         — Áke, qaıyn jurtyma baryp qaıttym. Biraq myna bireý neme meniń áıelime jabysyp talasyp bolmaı júr, buny óziń aıyryp bermeseń, mende aıyrarlyq shama joq, – depti. Sonda kelinshek:

         — Ata, men de aıyra almadym, qaısysy sizdiń balańyz ekenin. Bul ekeýi jolda osynda jetkenshe daýlasyp tóbelesip keldi, – depti.

         Bı qansha baǵdarlap qarasa da qaısysy óziniń jalǵyz uly ekenin aıyra almapty. Bıdiń áıeli de qaısysy omyraý sútin bergen óz balasy ekenin bilmepti. Sóıtip, áke-sheshesi balasynyń árqandaı belgilerin qarastyrsa da uqsas bolypty. Eshqandaı nátıje shyǵara almapty. Bular aqyly taýsylyp, amal tappaǵan soń, aqyrynda kórshi eldegi bir bilgishke baryp synatpaq bolyp, ózi, áıeli, balasy, kelini jáne saıtan bolyp beseýi bilgishke qaraı attanypty. Bıdiń uly men saıtan tynysh júrmeı, jol-jónekeı kerildesip otyrypty. Bular uzaq jol júripti. Bir aýyldan óte bergende, úlken ormandy saıda oınap júrgen bir top balaǵa kezigipti. Jolaýshylardyń daýlasyp bara jatqanyna tańyrqaǵan balalar jınalyp, bulardy toqtatyp alypty.

         — Sizder nege daýlasyp kelesizder, eger sizder sheshe almaǵan is bolsa, biz surap bitirip qoıaıyq, – depti balalar. Daýlylar «bulardyń qolynan ne keledi?» dep, mensinbeı júrip ketipti. Sonda balalar taǵy da: «Bizdiń aqyldy da ádil bıimiz bar, bitpegen qandaı jumys, daý bolsa da onyń bılik aıtýǵa aqyly jetedi», – depti.

         — Basqanyń qolynan kelmegen jumysty bular qaıdan bitirsin, – dep taǵy da keketip, saıdy órleı júrip ketipti bular.

         — Bizdiń sondaılyq aqyldy da ádil bıimizdi nege kózge ilmeıdi. Bularǵa kóresisin kórseteıik, – dep, barlyq bala jabyla saıdyń tasymen atqylap, álgi beseýin júrgizbeı qoıypty. Júrýge jol tappaı bógelgen bı bastaǵan bes jolaýshy lajsyzdan balalardyń bıiniń aldyna baryp júginipti. Balalarǵa bolǵan oqıǵany baıandap beripti.

         — Eı, eki jigit, ekeýiń qazir jalańashtanyp sheshinińder, sheshinip bolǵan soń, anaý tóbeden beri qaraı jarysasyńdar, ozyp ketkeniń myna qumyranyń ishine kiresiń de artta qalǵanyńdy óltiremin. Kelinshek ozyp kelgendiki bolmaq, – depti Baqtybaı.

         Baqtybaı balalarǵa buıryq retinde: «Sender sóreden kómbege deıin eki jaqqa qaz qatar tizilip turyńdar, artta qalǵandy ustap alyńdar», – depti. Bul bılikti estigende, bı de, báıbishe de, kelinshek te záre-quty qalmaı ushypty. «Arty ne bolar eken» dep kútipti. Sonymen jarys bastalypty. Bir kezde eki jigittiń bireýi ozyp kelipti de Baqtybaı ázirlep qoıǵan qumyranyń ishine enip ketipti. Baqtybaı jalma-jan qumyranyń aýzyn tyǵyndap alypty. Al artta qalǵan jigitti óltirmeýge balalarǵa buıryq beripti. Buny estigen balalar:

         — Baqtybaı bı, sen búginge deıin eki ushty bılik aıtpaǵan ediń, mynaýyń qalaı, muny álginde óltir demep pe ediń, endi óltirmeńder deýińniń mánisin aıtshy, – dep, jan-jaqtan suraq qoıa bastapty. Sonda Baqtybaı bı asyqpastan turyp bylaı dep jaýap qaıyrypty.

         — Myna qumyraǵa kirgen adam emes, saıtan. Al myna artta qalǵan jigit naǵyz adamzat, áıeldiń jubaıy - osy. Men bul ekeýiniń qaısysy adamzat, qaısysy saıtan ekenin aıyrý úshin osy amaldy qoldandym. Shyndyǵynda, myna qumyranyń ishine adamzat syımaıdy, – depti. Buǵan balalar ábden rıza bolypty. Qumyrany balalardyń aldynda úlken ot jaǵyp órtep tastapty. Sóıtip, álgi jigitti saıtannyń pálesinen osylaısha qutqaryp, kelinshegin qosyp qoıypty. Buny kórgen bı qýanyshy qoınyna syımapty. Baqtybaıǵa kóp alǵys aıtyp, elin shaqyryp toı jasapty.

         — Qashan da eldi aqyldy adam suraýy kerek. Búginnen bastap osy eldiń bıi - Baqtybaı, – dep óz aýzynan jarıalapty.

         «Qoı asyǵy deme, qolyńa jaqsa saqa qoı» degen maqal osydan qalypty.

---