InfoHub Logo

Baıaǵy zamanda qara basy baq-dáýletke emin-erkin bolsa da dúnıeniń aýyr bir armanyna ushyraıtyn adamdar bolǵan eken. Sondaı bir armandy adam ıen dalada zar ılep, japadan jalǵyz kele jatady. Aty – Muratqan. Sonda Muratqan «ne qylam, úsh jyl sandalyp kók ógizdiń ýaqıǵasyn bile almadym, bul bylaı tursyn, izdep shyqqan qyzdyń da júzin kórip, aýyz eki sóılese almadym, endi muny ushqan qus, júgirgen ań bilmeıdi, qaıtyp ketýge el-jurtymnyń qaıda qalǵanyn taǵy bilmeımin. Kókte ekenimdi, jerde ekenimdi qazir biler jan joq» dep, tómen qarap aıańdap kele jatyr edi, adamsha azynaǵan bir daýys qulaǵyna jetti. Adamzat kórmegenine, el-jurttyń betin kórmegenine talaı zamandar ótken Muratqanǵa myna daýys bir túrli qorqynysh sıaqty da bolady. «Ia, Alla, bul ne ǵajap, bul jerde adam balasy júrmeıtin edi ǵoı» dep, jan-jaǵyna kóz salyp qarap tura qaldy. Qarasa, aldyna bir úlken dáý taıap, tónip kelip qalǵan eken. Álgi daýys qoımaı, muny shaqyra bergendeı boldy. Muratqan bul da ózimdeı adam shyǵar dep, taýǵa qaraı júrdi. Bıik taýǵa taıap kelgende, bir úlken qus sıaqty nárseni kórdi. Muratqan, basy adam sıaqty bolǵan soń, bul adamsha til biledi eken dep oılady. «Eı, beri kelgin», – dep daýys berdi. Ony qus tyńdamaı ketip qaldy. Muratqan oılanyp, «adam sıaqty qus bolady deýshi edi, osy eken ǵoı, munan góri durystaý bireýi taǵy bar shyǵar» dep, taýdyń basyna qaraı júrdi. Bir zamanda taýdyń basyna jetti. Kelse, bir bıik taý, jan-jaǵyna qarady, esh nárse kórinbeıdi. Jalǵyz-aq etekte bir qara tur. Onysy beıit bolyp shyqty. Onyń ishinde bir nárse qarańdaıdy. Onan basqa esh nárse joq. Muratqan biraz damyldap otyrdy da «qoı, búıtkenshe ólgen artyq, aqyr ıt jemede ketedi ekem, onan da janymdy qınamaı, tastan sekirip qulap óleıin» dep, álgi bıik tasqa kelip, endi qulaıyn dep turǵanda, art jaǵynan bir daýys: «Eı, aqymaq, Qudaısyz ajaldy óziń surama, beıitke barsań muratyńa jetesiń», – dedi. Artyna jalt qarasa, dáneme joq. Sonan soń, «anaý qaraıǵan beıit eken ǵoı, oǵan da bara keteıin» dep oılady. Soǵan qaraı júrdi, kirip kelse, ishinde úsh adam otyr. «Assalaýmaǵalaıkúm», – dedi Muratqan. «Aǵalaıkúmassalam, joǵary shyq», – dedi otyrǵandar. Biraz otyrǵan soń, úsheýi bir-birinen jón surasty. Otyrǵan úsheýi Muratqannan halin baıan etýdi tilek etti. «Sonan soń bárimiz de kezekpen aıtamyz», – dedi. «Jaraıdy», – dep, Muratqan sóz bastady. Birinshi dárýish: «Men Baǵdat shaharyndaǵy patshanyń balasy edim. Ákemniń patshalyq dárejesi úlken. Qol astyna birneshe shahar qaraıdy. Men jalǵyz balasymyn, ábden kámeletke toldym. Bir kúni jalǵyz ózim saraıda otyr edim, oıyma áldeneler tústi. Qoı búıtpeıin, ne qylsam da dáýlet jetedi ǵoı, ákem betimnen qaqpaıdy, halyq aýzynda júrerlik bir is isteıin dep oıladym. Sol shaharǵa qaraǵan baltashy, usta barlyǵyn jıyp alyp, shahardyń orta tusyn kórsetip:

«Osy jerden syrtyn neshe túrli órnekpen bezendirip, maǵan tamasha bir saraı salasyzdar. Qaraǵan adam qaıtyp kózin almaıtyn bolsyn. Altyn, gaýhar, injýden salynsyn, qarańǵy túnde neshe shaqyrymdaı jerdi jaryq qylyp turatyn bolsyn. Men ózim saraı bitken kezde kelip, bir-aq kórermin. Jáne qyryq esigi bolsyn, ár esik ár qabyrǵadan shyǵatyn bolsyn. Egerde osy aıtqandaı bolmaı, saraı kóńilime unamasa,tegis bastaryńdy alam», – dedim. «Qup, taqsyr», – dep shý ete tústi. Osymen júrip kettim. Men saraı salǵyzyp jatyrmyn dep ákeme aıtpadym. Sonymen ań aýlap, saıahattap júre berdim, jarty aı ańda bolsam, jarty aı úıde, osy saýyqpen bir jyl ótti. Bir kúni qasyma qyryq nókerimdi ertip alyp, saraıymnyń bitken-bitpegenin kórýge keldim. Kelsem, bitken eken. Ózime habar etip, kórsetýge kútinip otyr eken. Baıqap qarasam, saraıdyń syrtyna adam balasynyń kózi toıar emes, altyn-kúmis jalatypty. Qaıran qalyp, kózimdi aıyrmadym. Bul altyn kúmbez saraıdyń sulýlyq tamashasyn kórgen adam soǵan qarap turýmen-aq ómiriniń qalaı ótkenin biletin emes. Endi ishin kóreıik dep, bir esiginen kirip edim, esim shyǵyp ketipti, qaıdan kelip, qaıda baratynymdy umytyp kettim. Qyryq jigit qasymda, álgi saraıdy úsh kún aralap zorǵa bitirdim. İshinde júrippiz de qoıyppyz. Boı jazyp biraz júrgen soń, bir jigit: «Munymyz qalaı, túk kórmegen kisishe jan-jaqqa qarap júrip alǵanymyz?» – dedi. Artyma jalt qarap: «Qansha ýaqyt boldy?», – dedim. Jigitim: «Búgin biz kelgeli úsh kún boldy», – dedi. «Endeshe, qaıtaıyq», – dep, dalaǵa qaraı júrip edik, jol taba alsaqshy. Ári-beri júrip edik, jol taba almadyq. Sonan soń úı salǵan bir baltashy esikten shyǵardy. Qaıtyp kelgen soń ákeme habar saldym.

— Jaraıdy, – dep, ákem qyryq ýázirin qasyna ertip, saraıdy kórýge ketti. Aralap júrip qaıtty. «Jasym alpysqa keldi, neshe jyl patshalyq daǵýasyn qurdym, osy ýaqytqa deıin artyma mura bolyp qalarlyq bir is istemegen ekenmin. Balam, qaıyrly bolsyn», – dep ákem maǵan rıza boldy. Keshikpeı men saraıǵa kirdim. Kirgen soń qyryq esigine qyryq kúzetshi qoıdym. Qaıyrshy keletin bolsa, ár esiginen bir myń dildá beretin qylyp qoıdym, sóıtip, saltanatpen birneshe ýaqyt ómir súrdim. Bir kúni nókerim qasymda, kóńilim shattanyp, áńgime-dúken quryp otyryp: «Osy dúnıede menen de saltanatty patshazadalar bar ma eken, shirkin, baq - mynaý, dáýlet - mynaý, jomarttyq, sán-saltanat - mynaý, endi osylaryma laıyq aı men kúndeı bir sulý jarym bolsa», – dedim. Nókerlerim úndemeı otyrdy da: «Taqsyr, olaı demeńiz, kim joq deısiz, dúnıege kim kelip, kim ketpedi osy kúnde. Mysyr shaharynyń Ybyraıym atty patshasynyń, Shamshıbaný degen qyzy bar, onyń sulýlyǵyna teńdesetin jan joq, on tórtinen týǵan aıdaı, kózi túsken adamdy eriksiz eljiretip áketedi. Onyń qazirgi patshalyǵy jáne jomarttyǵy sizden on ese artyq, onyń da osy sekildi saraıy bar. Myń jerden esik shyǵarǵan, kelgen qaıyrshy bolsa, sol esiktiń bárinen qaıyr alady, bir alǵanda, qaıyrshy basy on myń dilda alady. Onyń bul jalǵanda teńdesi joq jáne sol jerge kelgen qonaqty qandaı asyǵys sharýań bar bolsa da úsh kún qondyrmaı jibermeıdi. Sol qyz kelse, árıne, bul saraıyńyz munan da artyq gúldener edi. Biraq ol kelmeıdi ǵoı», – dedi. Myna sóz maǵan meıilinshe aýyr tıdi. Qatty qaharym kelip:

— Sen, laǵnat, aýzyńa kelgenińdi ottap, ne dep byljyrap otyrsyń, osynsha halyqtyń aldynda masqaraladyń, – dep, álgi nókerimdi jazalaıtyn bolyp, eki jendet shaqyryp alyp:

«Mynany darǵa tart!» – dedim. Endi jendet tartyp jónelgende: «Taqsyr, dat», – dedi. Kóz kórgen joldas qoı, «aıta qoı, datyńdy» dedim. Kózinen jasy aǵyp:

«Taqsyr, men sizge aıtqanda, sizdi kemiteıin dep, bolmasa, qorlaıyn dep oılaǵan joq edim. Kóp qyzmet istegenimen, sizge táýir áıel kerektigin oılap, ne qylsa da sony alsyn dep edim, sizge esh qastyǵym joq, endi meniń sizden suraıtynym, han ámiriń eki emes qoı, meni qazirgi ólimnen bosatyp, qashan Shamshıbaný qyzdyń sondaı ekenin bilgenińizshe, zyndanǵa sala turyńyz, eger meniń osy sózim ótirik bolsa, rızamyn, basymdy alyńyz, bolmasa, ras bolsa, qaıtesiz, naqaq qanymdy tógesiz be?» – dep, eńirep qoıa berdi. Men bul sózge toqtadym da:

«Ashý ústinde jaza berdim, qansha jazasy bolsa da keshtim», – dedim.

Ol: «Joq, taqsyr, han ámiri - bireý, meni zyndanǵa salyńyz, qyzdyń habaryn bilgen soń bosatarsyz», – dedi. «Jaraıdy», – dep, ony saldyryp tastap, qansha saýyt-saımanmen Shamshıbanýdy izdep júrip kettim. Shamshıbanýdy izdep kóp qaıǵyrdym. Aryp-ashyp sharshadym. Ózim jaıaýmyn. Áldeqandaı zaman bolady dep, istetip, kıip shyqqan temir etik taýsylyp, oımaqtaı qalǵanda, temir taıaq taýsylyp, tebendeı qalǵanda, eki kózime kók shybyn uıalap, qybyrlap qana kele jatyr edim, bir mezgilde alystan yzyldaǵan daýys shyqty. Daýys shyqqan jaqqa qarap baıqasam, at ústindegi adamdaı bireý aldynda bir nárseler salyp aıdap júrgen sekildi. Azyraq turdym da «qoı, nede bolsa buǵan baraıyn» dep oılap, eptep aıańdap júrip kele jattym. Ómirden kúder úzgendeı taıap kelsem, adamzat eken. Kele amandasyp, jón surastyq. Men shalǵa Mysyr shaharynyń qyzy Shamshıbanýdy izdep kele jatqanymdy baıandadym. Qoıshy shal meniń sózimdi tyńdady da: «Oı, baıǵus, oǵan jolyǵyp, amandasam dep áýre bolma, ózi osy kúni aýrý, adamzatqa kórinbeıdi, ne sebepten bolǵanyn bilmeımin. Ústine ákesi de kirmeıdi deıdi. Syrtynan barǵan sen bir músápir adamsyń, jolyǵam degenge bolar ma eken. Al, baram deseń sol Mysyr shahary osy aradan tústik jerde, men sol hannyń otardaǵy qoıyn baǵyp júrgen kisimin», – dedi. Qoıshynyń jónimen shaharǵa qaraı júrip kettim, kún bata shaharǵa jettim. Shahardyń sán-saltanaty adam qarap toımaıtyn sulý eken. Jolyqqannan patshanyń saraıyn suraıyn dep, tamashalap bir kóshemen júrip kele jatyr edim, búıir jaqtan «toqta» degen daýys shyqty, qarasam bir adam janyma kelip:

«Qaıda barasyz, toqtańyz, búgin mynaý úıde qonaq bolasyz», – dedi.  — Patshamyzdyń ámiri bar: «Qonaq qylmaı adam balasyn ótkizbe», – degen, úsh kún munda bolasyz da baratyn jerińizge sonan soń barasyz», – dedi. Toqtaǵym kelmeı, ne bolsa da patsha saraıyna baryp jeteıin dep edim, bosatpady. Amal bar ma, erip úıine keldim. Kirip kelsem, sol úıdiń ózin qonaqqa dep arnap saldyrǵan eken. Qarap otyrdym, osy qonaq úıdiń ózi saraıyma taıaý bar eken. Otyrysymen tamaq ákeldi. Jasaǵan saımany kórmegen qymbatty nárselerden eken. İship bolǵan soń, ydys-aıaqty apardy da endi bizdiń múlikten shyqty dep, bir buryshka úıip tastady. Azdan soń et ákeldi, oǵan da jasaǵan nárselerdi anadan artyq, kózdi taıdyratyn, qalaı adam balasynyń qolyna tústi eken, bul nárse tek peride ǵana bolýy múmkin ǵoı dep oıladym. Sonymen úsh kún jattym, tamaqqa jasaǵan nárselerdiń birin-birine qospady, biriniń artynan birin baǵanaǵy buryshqa úıe berdi. Merzimdi ýaqytym tolǵan soń, júrýge ulyqsat suradym. Endi ulyqsat berdi, biraq sizge aıtatyn sóz mynaý: «Úıilgen nárse bizdiń múlikten shyqqan, taǵam bergen soń, sizdiń múlkińiz bolyp qalǵan, birge ala ketińiz», – dedi. «Joq, raqmet, kóligim joq, alyp júre almaımyn, keregi joq», – dep edim: «Joq, bolmaıdy, patsha bilse, basymyzdy alady, muny almaı kete almaısyz», – dedi daıashy. Almaımyn dep edim eriksiz berdi, amal bar ma, alyp shyǵyp, arqalap kele jatyr edim, jolda bir qaıyrshy kezdesip, Qudaı aldynda qaryzdyǵym joq dep nárselerdi álgige berip, patshanyń saraıynyń jónin surap alyp júrip kettim, endi kósheniń ortasyna jete bergende jáne bireý ustap alyp, qonasyń dep jibermeı, taǵy qondyrdy. Baılaýdaǵy adamdaı qonbaıymyn desem bolmaıdy. Bul da álgini istedi, sonymen qyzdyń saraıyna jetkenshe, toǵyz qondyrdy. Sol arada bergen nárse bir shahardyń múlkine turady deýge bolar. Budan qutylyp ótip, qyzdyń saraıyna keldim. Bir adam júgirip shyǵyp, úıge kirgizdi. Kirgen soń, jón surasyp otyrdyq. Álden ýaqytta bir báıbishe adam kelip jaıymdy bilgen soń, bir jendetin shaqyryp, meniń sharýamdy aıtty. Jańaǵy kelgen kisi qyz Shamshıbanýdyń daıashysy eken de báıbishe sheshesi eken. Ol otyrdy da: «Oı, shyraǵym, seniń qolyńnan kelmeıdi ǵoı, – dedi. — Sebep, osy kúni Ońtústik jaqta bir patshanyń balasy bir kók ógizge jylynda bir dúre salyp, artynan ózi zarlap jylaıdy eken. Ómiri osymen ótip kele jatsa kerek. Sol ne sebepten sóıtedi, sonyń kinásin bile almaı, Shamshı qazir qaıǵy ústinde, kimde kim sony bilip kelse, meıli, qaıyrshy bolsyn, men soǵan tıemin deıdi», – dedi. «Jaraıdy, ony men tabam», – dedim de sony izdeımin dep júrip kettim. Sonymen aılar, jyldar júrip otyryp, aıtqan jónmen, izdep, aryp-sharshap bir shaharǵa kelip jettim-aý. Bir kósheniń boıyn órlep júrip kele jatyr edim, bir shal adam ushyrasty. Shaldan:

         — Ata, bul shahar ne degen shahar? – dedim. Shal toqtap:

         — Balam, óz jolyń bolsyn, qaıdan kelesiń? – dedi.

         — Aıtqanyń kelsin, men bir músápir balamyn, balasy joqqa bala bolam, – dedim.

         — Oı, qaraǵym, perzent kóre almaı, ómirim jylaýmen kele jatyr edi, maǵan bala bolasyń ba? – dedi qart.

         — Jaraıdy, ata, bolam, – dedim. Shal qoshemettep betimnen súıip, úıine ertip alyp keldi. Bir kempiri bar eken, ol da qýanyp, jylap kóriskendeı bolyp jatyr. Sol ýaqytta kún sáske edi. Shal men kempir aıtty: «Balam, biz myna halyqpen birge baratyn jerimiz bar», dedi. Jónin surap edim, «kók ógizdi jigitke baramyz» dedi. «Ata, men de baraıyn, sizge bala boldym ǵoı, osy bastan el tanıyn», – dedim. Meniń kóńilimdi qıa almaı ekeýi: «Júrseń, júre ǵoı», – dedi. Qýanyp kettim. Óne boılaryna qara kıip aldy, maǵan da kıgizdi. Dalaǵa shyqsaq, búkil shahardyń halqy qara kıgen, batysqa qaraı shubyryp ketip bara jatyr eken. Barlyq halyq shahardan úsh shaqyrymdaı bir toǵaıdyń janyna baryp, qaz qatar tizilip otyrdy. Bular biraz otyrǵannan keıin, bir kók ógiz mingen jigit keldi, artyna mingesken bir jigiti bar, jarty shaqyrym jerge kelip túsip, artyna minip kelgen jigittiń qolyndaǵy qorjynynan bir keseni alyp, mingesken jigitke berdi. Ol otyrǵan topqa júgirdi, halyqtyń bárine, basynan aıaǵyna deıin keseni kórsetip ótip, qaıtyp joldasyna keldi. Keseni qolyna aldy da jar salyp, úsh bólip, qylyshpen jigittiń basyn qaǵyp tastap, kók ógizdi jigit zarlap kep jylady. Jylaǵan ýaqytta shyqqan daýsyna adamnyń saı-súıegi syrqyrady. Tyńdaǵan halyqtyń bári tómen qarap jylasyp otyr, bireýi joǵary qaramaıdy. Baǵanaǵy jigit jylap-jylap ógizine minip ap jónele bergende, men sońynan tura júgirdim. Ketip bara jatqanda, janymda otyrǵan shal: «Qaıda barasyń, qaraǵym, óltiredi», – dep, jylap qoıa berdi. Oǵan bolaıyn ba, izdep kelgen sharýamnyń ózi sol edi. Júgirip bara jatqanymda, bir jigit «mynaý adamdy jyn soqqan ba, ustańdar, jibermeńder, ajal túrtip júr me, óziniń deni saý adam emes, bosatpańdar» dep, ustap, jibermeı-aq qoıǵany. Endi qaıterimdi bilmedim, onan bosap barýǵa turatyn mekenin pende bilmeıdi, adasyp qaldym. Yzalanyp, endi ekinshi jylǵa qaldym. Sol baıaǵy alǵashqy kelgen shaldyń qolynda men bala, ol áke bolyp júre berdim. Jyl on eki aı ótken ýaqytta kók ógizdiń keler ýaqyty jetti, áke-sheshem qal dedi, men baram dep, aqyrynda meniń kóńilimdi qımady, ertip júrdi. «Biraq ana jyldaǵydaı taǵy júgirip júrme, óltirip tastaıdy, ol jigittiń aldyna eshkim barǵan emes», - dedi ákem. Men «jaraıdy» dep, aldap júrip topqa keldim. Otyrǵannan keıin ári-beriden soń kók ógizdi jigit keldi. Baıaǵysyndaı kese berip, jigitti jiberdi. Jigit elge kórsetip bolyp, qaıtyp barǵan soń, keseni syndyryp, jigitti óltirip, oı, zarlap jylady deısiń. Sonan soń ógizine minip júre bergende, artynan taǵy júgirdim. Otyrǵandar: oı, myna jigittiń deni saý emes, usta dep, taǵy jibermeı qaldy. Dosym, zamandasym, qaıǵysyna ortaq edim, jiber dep halyqqa jalynyp edim, áke-sheshem ótirik aıtady dep, eshkim meni bosatpady. Sonan sorym qaınap, jylaı-jylaı úshinshi jylǵa taǵy shal men kempirdiń qolynda tura berdim. Ol eki baıǵus óz balamyz dep meni jaqsy kútedi, janyn úzedi. Keıde: «Qaraǵym, sen nege kúlip-oınap júrmeısiń, árqashanda renjip júresiń, ne oıyń bar, aıtshy? Álde tamaǵyń ash pa? Bolmasa, kıimiń jaman ba?» – dep suraıdy. «Joq, ata, ózimniń minezim solaı», – dep aıtpaımyn, tek júrem de qoıam. Sonymen taǵy bir jyl ótken soń, eldiń baratyn ýaqyty boldy. Dál erteń baramyz degende: «Áke, men bir jerge baryp kelem», – dep, keshke jaqyn ketip qaldym. Jigittiń keletin jolyndaǵy belgili bir toǵaıǵa kelip, jasyrynyp, buǵyp elge kórinbedim. Erteńinde dál túste jigit shańdy burqyratyp kele jatyr eken. Aldynan júgirip shyǵaıyn dedim de «qoı, onym asyǵys bolar, qaıtqan betinde jolyǵaıyn» dep turdym. Baıaǵydaı ógizinen túsip, elge keseni kórsetip, qaıtyp barǵannan keıin keseni syndyryp, jigitti óltirip, jylap-jylap zarlap bolyp, bir aqyryp qaldy. Otyrǵan el aǵytqan qozydaı shaharǵa qaraı jóneldi. Olar ketken soń, jigit te jónine qaraı qaıtty. Júre bergende, artynan júgirdim. Taqaı bergende artyna jalt qarap, qylyshyn sýyryp ala aqyryp, maǵan tura umtyldy. Men «báribir óletin adammyn, onan da osy meniń qanyma siz ortaq bolyp, basymdy alyp tastańyz» dep, basymdy usyna berdim. Taıaý kelip, qylyshyn qynyna saldy da: «Budan bylaı júrme, eger júrseń basyńdy alam», – dedi de júrip ketti. Men qarap turmadym, artynan taǵy júgirdim.

Barlyq qaharyn tigip alyp, maǵan qarsy shapty. «Basymdy alyp tastańyz, aqyr ólem» dep, basymdy usyndym. Basymdy shappady, qaıyrylyp júrip ketti, men de júrdim, endi qaıyrylyp qaraǵan joq, júre berdi, men de júre berdim. Álden ýaqytta bir úlken kúmbezge kelip kirdi, artynan men de kelip kirdim, kelsem kók ógizdi bir baǵanaǵa baılap qoıypty. Úlken saraıdyń jan-jaǵy esik, tórdegi bir esikten daýys shyǵady, soǵan qaraı aıańdap keldim, burynǵydaı emes, boıym úırendi, qorqý ketti. Barlyq muratyma jetken bolyp júrmin. Álgi úıge kelip kirsem, jigitim zarlap, jylap otyr, ózinen basqa adam joq. Esik aýzynda sadaq ustap bir adam tur, túrinen adam shoshıtyn. Saraıdyń kirer aýzynda qorqyp turdym. Jigit jylap bolyp, bir aqyryp qalyp edi, bir esikten óńkeı qara kıgen birkelki jigit kirip, bári de tómen qaraǵan kúıi, óń joq, tús joq aınala otyrysty. Oń jaqta bir shymyldyq qurýly tur, onyń ishinde bir qyz jatyr, álden ýaqytta bir aqyryp qalyp edi, baǵanaǵy otyrǵandar qasqyrdan úrikken qoıdaı topyrlap, kirgen esikten shyǵyp ketti. Olar ketken soń, jigit shymyldyqtyń ishine kirip, oı, zarlap jylap edi deısiń, daýsynyń zary qara tasty jibitkendeı. Men úıdiń ishine kirip otyrdym. Munyń qalaı degen ol joq, óz isimen áýre. Jylap, zarlap bolyp, kózin súrtip, qyzdyń irgesinen bir jýan taıaqty alyp shyǵyp, bir ysqyryp qalyp edi, qylysh asynǵan bir-eki jendet jetip keldi. Kók ógizdiń tórt aıaǵyna tórt qazyq qaǵyp, myqtap baılap qoıyp dúreni saldy. Keıin óz qolynan jonyna júz taıaq jáne saldy. Ol jaramaı synǵan soń, ógizdi shalqasynan salyp qoıyp jáne bir taıaqpen baýyryn tilgilep, eki búıirine eki júz taıaq saldy. Ógiz ókirgende, qulyndaǵy daýsy quraqqa shyqty. Ári-beriden soń ógiz shala-jansar qaldy. Tórt júz taıaqty salyp bolyp, ógizdiń aýyz-basyn torǵyn oramalmen súrtip jiberip, kilemniń ústine qus tósek salyp, jatqyzyp koıdy. Qaıtyp úıine kelip otyrdy, azdan soń tamaq ákeldi,ony iship boldy da meni qasyna shaqyryp alyp: «Káne, shyraǵym, beınet kórgen adamǵa uqsamaısyń, ólimge janyńdy qıǵandaı tirlikten úlken ne armanyń bar, aıtshy?» – dedi. Aıtshy degende qýanǵannan jylap qoıa berdim. Men ózimniń kim ekenimdi, basymnan keshken ýaqıǵamdy bastan-aıaq qaldyrmaı baıan qyldym. Kók ógizdi jigit: «Oı, sizdiki eshteńe emes, Qudaı seni erteń-aq jarylqaıdy, sebep meniń ýaqıǵamdy bilip alyp qaıtasyń, ómiri ólgenshe qaıǵy jaılap ketetin meni aıtsańshy», – dep sóz bastady. — Men de bir patshanyń balasy edim, ákemniń eshbir perzenti bolmaı, úsh qatyn alǵan eken. Eń kishi qatyny, meniń anam, eki qabat bolǵan ýaqytynda ákem: «Balamnyń ómirine kitap ashyp ber, baqytty bola ma, jasy uzaq bola ma, qyz bola ma?» – dep, shahardaǵy barlyq baqsy-balgerlerdi jıyp alyp surapty. Baqsylar kitaptaryna qarap, baldaryn ashyp-ashyp, bári de úndemeıdi, patsha: «Nege aıtpaısyńdar, ne kórdińizder?», – degen eken, sonda bir ishindegi ǵulama úlkeni: «Áıelińiz er bala tabady. Atyn Áshim qoıyńyz, – depti.

         — Onan soń on eki jasqa kelgenshe, jer astyna saqtańyz, áıtpese, ómiri qysqa bolady, óziniń kórgeni - beınet» – degen eken. Ákem erkek bala degen soń qýanyp, birneshe jumysker jıyp alyp, jerden saraı jasatqan. Ony bolǵan soń, on eki jylǵa jetetin azyq úıdirip, sheshemniń aıy-kúni tolǵan ýaqytynda qansha daıashymen, meni oqytatyn moldamen - bárimizdi jer astyna túsiredi, sheshem sol jer astynda bosanyp, sonda asyrap, sonda tárbıelep júrip jatady. Men eshteme bilmeımin, kádimgideı seıil quratyn jeri bar, jaqsy oqyp júrdim. Sonymen jasym on birge keldi, bir kúni seıil quratyn jerge baryp qydyryp, ári-beri júr edim, joǵarǵy jaqtan bir bolymsyz jarqyraǵan sańylaý kórindi, álgini tamasha qylyp qarap tur edim, ári-beriden soń, altyn taqqa mingen dúnıede tendesi joq bir sulý qyz álgi tesikten túsip qasyma kelip, meni aldyna alyp qushaqtap, qysyp-qysyp oń betimnen bir, sol betimnen bir súıdi de qaıtadan ǵaıyp bolyp joq bop ketti. Eshbir turaǵyn bildirmeı ketip qaldy. Ol ketisimen, álgi jerde talyp qalyppyn. Ári-beriden soń kózimdi ashsam, sheshemniń eki kózi bulaýdaı, molda dem salyp otyr, ǵashyq oty ishimdi kúıdirip áketip barady. Ne boldy dep molda men sheshem suraıdy, aıtýǵa aýzym joq sekildi. Ákeme habar salyp, jer ústine alyp shyqty. At jeter jerden baqsy izdep, eshbir em qyla almaı qoıdy. Aqyry shaharymyzdaǵy bir ǵulama qarap: «Bul bala jazylmaıdy, bul ǵashyq bolǵan bolý kerek, pálen shaharda bir dáriger bar, sonyń bir qaraǵanynan qalmaıdy, balany sonda jiberińiz, báribir shaqyrǵanmen, ol kelmeıdi, men ózim bastap aparaıyn, dárigerge qansha tartý, syılyqpen jiberińiz», – dedi molda.

         Muny esitip ákem paqyr men jazylǵandaı bolyp qýanyp, yrǵap-jyrǵap júrgizdi. Arada birneshe kún jol júrip dárigerge keldik. Álgi dárigerdiń ádeti halqyn jylynda bir qaraıdy eken. Elinde jóndi aýrý bolmaıdy, adamdy ajalǵa da talǵap qana Qudaıdan qoryqqannan beredi eken. Sonymen men barǵan kezde, eliniń jıylyp kórinetin ýaǵy bolyp qalypty. Shahardan bes shaqyrym shamasyndaı jerde saraıy bar eken, sonyń aldyna eli jıylyp, qaz qatar otyrady eken. Ózi jalańash kelip, eldi qaraıdy. Sol elmen birge men de kelip otyrdym, dáriger kelip, basynan tómen qarap-qarap, qaısybirine aýrýyń joq dedi, álde qaısyna bir japyraq qaǵaz berdi, qaısybirine dári berdi, bári de ońdalyp tarap ketip qaldy. Maǵan keldi de betime qarap ótip ketti, ózimniń túsim sarǵaıyp, óńim buzylyp ketken bolýym kerek. Anaý qaramaǵan soń jannan kúder úzip, óledi ekem ǵoı dep oılap otyrdym. Ábden el tarap bolǵan soń, shal kelip, meni ertip óz saraıyna alyp keldi. Úıine kelip, bir úlken sandyqqa alyp kelip, aýzyn ashyp, astyma oryndyq qoıdy. Sandyq tolǵan kitap. «Mynany oqı ber» dedi de ózi ketip qaldy. Oqyp otyrmyn, esh nársede sharýam joq, kún saıyn táýir bolyp kele jatqan  sekildimin. Shúkir, jaman emespin, kitaptardyń bárin alty aı ishinde oqyp bitirdim. Bir kúni bir kitapty oqyp otyr edim, ustazym bir aýrýly shaldy alyp kelip, shalqasynan jatqyzyp qoıypty. Kitapty oqyp otyrsam, kitapta: «Kóseý temirdi otqa qyzdyryp, «bismillá» dep aýrýdyń basyna taıap aparsań, moınyna jabysyp turǵan kenedeı dert temirdiń basyna jabysyp shyǵady, temir ystyq bolsa, shal ólip ketedi» delingen eken. Álgi ózimniń ustazym shaldy osylaı emdegeli júr eken. Ustazym temirdi ysytyp alyp ketti. Baıqasam, temir ystyq. Taıap, tıip ketse, ólip ketetin. Aýrýǵa janym ashyp, «ata, ólip ketedi» dedim. Sol-aq eken temirdi laqtyryp jiberip, shashyn, saqalyn julyp, oıbaı salyp, úıden shyǵyp bezip ketti de qaldy. Onda jumysym bolǵan joq. Júgirip kelip, temirdi sýytyńqyrap jiberip, dalaǵa shyqsam, ustazym jarylyp ólip qalypty. Bul ne degen ǵajap bolyp ketti dep júrsem, ol kisi mynaý ózimnen qalaı asyp otyr dep, kúnshilik etip jarylyp ketipti. Sonymen shaldy aq jaýyp, arýlap qoıyp, saraılaryn aralap júrsem, bir bólmede kishkene ǵana bir sandyq tur. Ashyp qarasam, ylǵı duǵalyq, ismıaǵzam duǵasy. Álgilerdi qolyma alyp, oqyp kórsem, peri baılaý sharttary bar eken, alyp oqyp, oılap otyrdym. Baıaǵy qyz osy periden shyǵar, bulardy baılaıyn dep, bir duǵalyqty alyp oqydym. Álden ýaqytta: «Janym, bul ne qylǵanyń, qyrasyń ba munsha», – dep, jıylyp kelip turǵan ylǵı periler. «Senderde meniń sharýam joq, patshalaryńnyń qyzyn ákelseńder bosatam, bolmasa, bárińdi qyram», – dep edim, Jymyr degen bir ushqyn jiberip, patshanyń qyzyn aldyrdy. Ózimniń neshe jyl zaryǵyp sal aýrý bolǵan, Shahınordy esikten alyp kelgende, esimdi bilmeı talyp kettim. Álden ýaqytta kózimdi ashsam, baıaǵysyndaı aldyna alyp, sý búrkip otyr eken. Qushaqtap kórisip, já, Qudaı, tilekti berdiń dep, maýqymdy bastym. Baılaǵan perilerdi bosatyp, nekemdi qıdyryp, osy saraıymdy ózime bólek etip saldyryp, ózime arnaǵan úıge kirip, sát kúni ekeýimiz qosylyp jatqan edik, syrt jaǵymnan bir daýys: «Oı, aqymaq, tozaqqa ketesiń, qoınyńdaǵy ismıaǵzam duǵasyn beri ákel», – dedi. Baıqaǵam joq, sýyryp bere saldym, qolyna túsken soń taptyra ma, aldy da ketti. Sóıtsem, meni periler aldap, ańdyp júredi eken. Ózderin baılaıtyn duǵa qoldan ketip qaldy. Ana shymyldyqtyń ishinde jatqan qyz ne óli emes, ne tiri emes shala-jansar. Kók ógiz - sol duǵalyqty surap alǵan peri. Ustap alyp, jylynda kegimdi bir alam. Zarlap jylaıtynym: ana qyzdyń kúıigi, sol peri tirilmeıdi, bul dúnıede osymen qosyla almaı ketkenim-aý dep jylaımyn. Halyqty ıirip alatynym, bári de meniń osyndaı bolǵanyma qaıǵyly. Ózim baryp jylap, zarlaıtynym: halyqqa ashyqtyǵymdy bildiremin. Óltiretin jigitim - sol ustap qalǵan perilerim. Jylynda bireýin el kózine kórsetip óltirip qaıtamyn. Qaıtyp kelip dúre salatynym, shydaı almaı kek alamyn. Torǵyn oramalmen aýyz-murnyn súrtetinim janym ashıdy. Osy ýaqıǵaǵa mine bes jyl boldy. Sodan beri tartqanym qasiret, – dep sózin bitirdi.

         «Endi ruqsat berińiz, İsmıaǵzamdy men izdeımin», – dedim. «Joq, osy ónermen men de neshe jyl taba almaı zarlap otyrmyn. Qor bolasyń, elge bar da ǵashyǵyńdy qýantyp, maqsatyńa jet», – dedi ol.

         «Joq, izdeımin, ólsem sizden artyqpyn ba?» – dep, duǵalyqty izdep jolǵa tústim. Qaıda ekenin eshkim bilmeıdi, áıteýir, betim aýǵan jaqqa qańǵyp júrip kettim. Bet aldy sandalyp júrip, qańǵyp, esh deregin bilmeı, «qoı, taba almaı barǵansha, ólgenim artyq» dep, bir taýǵa shyǵyp, jartastan qulap ólem dep turǵanda, bir daýys: «Eı, aqymaq, nege ketesiń, ana beıitke bar, úsh dárýish otyr, soǵan barsań muratyń hasyl bolady», – dedi. Munda kelip edim, sizderdi kórdim», – dedi Muratqan.

         Ekinshi dárýish:

         — Endi siz sóıleńiz, – dedi úsh dárýishtiń áýelgi ekeýi. Muratqannyń aldynda kelgen adam sózin bastady. «Men Jazıra shaharynyń patshasynyń balasy edim,ákem sonsha jaqsy, aqyl ıesi adam boldy, men erkemin, jasym kámeletke tolyp, seıil-serýen quryp júrmin, qasyma ergen qyryq nókerim bar, bul jalǵanda teńdesim joq dep oılaımyn. Esh nárse oıyma kirip shyqpaıdy, bir kúni serýenge shyǵyp ań aýlap kele jatyr edim, aldymyzdan bir basy altyn, bóksesi kúmis kıik oınaqtap shyǵa keldi. Qudaı berdi dep, aldy-artymyzǵa qaraǵanym joq, bet-betimizben qýyp jóneldik, kıik qashyp keledi, biz qýyp, aıqaı salyp kelemiz, eshtememen jumys joq, esi-dertimiz kıikke jetý, ol jarq-jurq etedi. Attary sharshaǵan jigitter birte-birte qalyp jatyr, onda sharýam joq, esi-dertim kıikti ustasam deımin. Kıik sonsha qyzyqty, shirkin-aı, ustaı alyp saraıymnyn ishindegi baqshaǵa qoıa bersem deımin. Atym júırik, boldyrar emes, neshe túrli bolyp aspanǵa ushyp ketedi. Biz mezgilde artyma qarasam adam kórinbeıdi, báriniń aty boldyryp, qalyp qoıypty, men ony kerek qylǵam joq, qyzýmen kıikke qyzyǵa-qyzyǵa qýyp júre berippin, kún batýǵa taıanǵan mezgil edi. Kıik te boldyrdy, meniń atym da boldyryp kele jatqanda, aldymyzdan bir úlken sý kezdesti. Buǵan kıik te keldi, men de keldim. Qaıda bararyn bile almaı sekirip sýǵa túsip júzip jóneldi, shydap tura alǵanym joq, men de tústim, álden ýaqytta ol da shyqty ar jaǵyna, men de shyqtym. Jáne qashyp jóneldi, beti taıaý turǵan bir taý bar eken, soǵan qaraı tartty, men de qalǵanym joq. Taýdyń bir úlken tereń saıyna qarap qashyp keledi, men de qýyp kelem, saıdyń tór jaǵynda bir kók kúmbez tur, kıik keldi de soǵan kirip ketti.Artynan kelip, atymdy baılap tastap men de kirdim.Kelsem dáneme joq. Ekinshi bir esikten qaradym, ish jaǵyn neshe túrli etip bezegen eken, kirseń shyqqysyz bir saraı. Sonyń dál tórinde kıik sulap jatyr, onyń basynda aqsaqaldy bir shal jylap otyr. «Seni kim osyndaı qyldy, janýarym, qudaı, ony da sendeı azapqa salsyn» dep otyr eken. Ekinshi bólmege qarasam oń jaq qabyrǵada bir shymyldyq qurýly tur. Arjaǵynda, aı dese aýzy, kún dese kózi bar, qara qasy qıylyp bir qyz otyr. Kózim túsken kezde, boıymnan taǵat ketip, jan-tánimmen ǵashyq bolyp: «Eı, sen ne qylǵan adamsyń?» – dedim. Úndemeıdi, jymıa qarap kórgen saıyn sabyrymdy alyp barady. Jaqyn kelip: «Oı, sen ne degen jansyń, neǵyp otyrsyń?» – dedim, ún joq bedireıip otyr. Úndemegenine yzalanyp: «Janym-aý, netken jansyń, jónińdi aıtsańshy», – dep, dál qasyna jetip kelsem sýret eken. Ne bolyp ketkenimdi bilgenim joq, sýret bolsa da esim shyǵyp talyp ketippin. Sýretti qushaqtap, zarlap, jylap otyr edim, jasy alpys-jetpis mólsherinde bir qart adam kirip keldi de: «Áttegen-aı, jas basyna myna dertke qaıdan dýshar bolyp qaldy, sorly bala,munda ne sharýań bar», – dedi.

         — Báribir ol seniń qolyńa túspeıdi, ǵashyqtyq dertinen ólgennen basqań joq, – dedi aqsaqal qasyma kelip, jylap otyryp:

         — Ata, – dedim, – qudaı úshin maǵan jón-jobasyn, qaı túri ekenin aıtyp kórsetińiz, – dedim shalǵa.

         — Shyraǵym, men shal emespin. Bıyl jasym jıyrma segizge shyǵady, osy qyzdyń áýresimen shashym, saqalym aǵardy. Meniń balalaý kezim edi, jıyrmaǵa jeter-jetpes ýaǵym. Rom shaharyna baryp kele jatqanda, bir sándi, saltanatty úlken shaharǵa kez keldim. Shaharǵa taıap kelip qasyna qondym. Kún ystyq, tús mezgili edi. Shatyrdy tigip tastap jatyr edik, azdan soń bir jigit keldi, sol shahardiki eken, ádemi, erkek zatqa bitpegen pishini bar, perishte deseń bolady. At ústinde turyp:

         «Joldaryńyz bolsyn, qaı jerdikisiz?», – dedi. «Aıtqanyńyz kelsin, Rom shaharyna baryp kele jatqan kerýenbiz», – dedim. Úsh-tórt jas menen kishi ol: «Aǵaı, beri kelińizshi, sizde bir sharýam bar edi», – dedi. Buryn kórip-bilgen kisim emes, birdeme istegeli júr me dep qorqaqtap, bógejektep edim, «qoryqpańyz, men de adam balasymyn, ne qylam deısiz» dedi muńaıyp, jińishke daýyspen maıdalap qana. Qasyna bardym. «Ajaryńyz táýir bolǵan soń sizge bir is tapsyraıyn dep keldim. Barmasańyz aıtpaımyn», – dedi. «Aıtyńyz, túrine qaraı baramyn», – dep edim, ol: «Moınyńyzǵa alsańyz aıtam, áıtpese aıtpaımyn, násilińizdi kórgesin siz oryndaı alady dep kelip otyrmyn», – dedi. «Jaraıdy, endi aıta ǵoı, táýekel, baraıyn», dedim. Qaltasynan bir sóz jazǵan qaǵaz aldy da: «Myna hatty sonaý aq munaranyń ishinde, segiz patshanyń sanaty otyrady, sol kúmbezge baryńyz, kún batys jaqtaǵy esikten kirseńiz kishkene kóshe bar, sonyń jan-jaǵynda bólek-bólek esigi bolady, aýzynda kúzetshi, kisi kórse atady, siz solardy kórgennen qolyńyzdy kóterip baryńyz, qasyna barǵan soń hatty kórset, sizdi nusqap jiberedi, sonan oń jaq qabyrǵada úsh esik bolady, siz sonyń ekeýinen ótip, úshinshi esikti ashyp tursańyz tórinde aıaq-qoly shynjyrlaýly bir aryq jigit otyrady, myna hatty sol jigitke berińiz, berip qolyna tıgen soń jarty aýyz sózge kelmeńiz, tez keıin qaıtyńyz. Osyny istegende, shapshań tez baryńyz, eger jaýapqa kelemin dep bir sát keshikseńiz siz bul dúnıelik adam bolmaısyz. Basyńyzdyń qalaı kesilip qalǵanyn bile almaı qalasyz», – dedi. «Men qyzbyn, ákem bermeımin dep, ustap otyrǵan meniń ǵashyq jigitim edi», – dedi. Men qyzbyn dep aıtý muń eken, jan-tánimmen ǵashyq boldym. Júregimde sabyrlyq qalmady. Men osyndaı halge dýshar boldym dep ishki syrymdy aıtqym kelip edi, biraq munyń hatyn aparyp, áýeli onyń ishki syrlaryn bilip alaıyn dep oılap «qup bolady» den, hatyn alyp júrip kettim. Aıtqanyndaı-aq kúmbezge kelip, kórsetken esikten kirdim. Men kirip kelsem, úsh esik tur. Tórgisiniń aýzyn ashyp qarasam, bir jigit otyr, aıaq-qoly shynjyrly. Nusqasyna qarasam, adam balasynyń jany ashıtyn, aryqtyǵy ar jaǵynan súıekteri kórinip tur, bir túrli mehnat kórip otyrǵan adam. Túrin qarap tursam, qur qý súıekti qurap qoıǵan sekildi. Ne qylarymdy bilmeı, osyny istegen adamdy, shamam kelse, otqa ıtergim kelip qanym qaınap, jónin suraıyn degen oımen hatty qolyna berip, «janym-aý, munsha saǵan ne boldy» deýim-aq sol eken, dúnıe júzi qozǵalǵandaı shatyr-shutyr etip, zilzala ornaǵandaı boldy. Ne ekenin bilmeımin, ólippin de kalyppyn, sonan keıin kókte ekenimdi, jerde ekenimdi bilmeımin. Bir ýaqytta kishkene esim kireıin depti, qozǵalýǵa dármen joq, óne boıym usatylyp qalǵan, qımyldatpaıdy, basym zeńedi. Baıqasam múshelerim ózimdiki emes sekildi. Jan-jaǵyma kóz jibersem ózimdi tabytqa salyp, kóterip júr. Óne boıymdy qyzyl qan jaýyp ketken, jatqan jerimde qara qurttaı kisi kaptap júr, basym byt-shyt bolyp jarylyp qalypty. Bul qalaı dep suraıyn desem, shamam keletin emes, kóterip júrgen adamdarǵa «meni bir ońashalaý jerge aparyńyzdar» dedim. İzdep kelip alatyn joldastarym qaıda ekenimdi bilmeı júr ǵoı, álde mynadan qorqyp qashyp ketti me eken dep te oılaımyn. Áıteýir toptan shetkeri bir jerge alyp kelip, tabytymmen qoıdy, eptep baıqasam burynǵydan kóri esimdi jıyp qalyppyn. Toptyń ortasynda bıik  qurylǵan tabyt tur, ústinde bir ólgen adam jatyr. Astynda bir eńgezerdeı ádemi jigit, basynda aıyr qalpaq, qolynda qos jelek naıza, ústine kıingeni torqa saýyt, moınynda sadaq, eki kózinen jas aǵyp, baýyrym-aı, tyıanaǵym-aı, júzińdi kórip, aýyz eki qoshtaspadym-aý» dep zarlap, naızasyna súıenip jylap tur. Sonsha kóp halyq tabytty aınalyp jylap olar da tur. Turýǵa shama joq, bir kisini shaqyryp alyp, «mynaý ne ýaqıǵa» dep suradym. Ol adam jaılanyp, janyma otyryp, muny surasań aıtaıyn dep, betime qarady da: «anaý tabytta turǵan jigit, baǵanaǵy óziń hat aparǵan jigit edi. Sen sóılespeı bere salyp, keıin qaıtqanda adam bilmeıtin edi. Eshkimdi sóılestirmeýge, eshkimge kórsetpeýge patshanyń qoıǵan adamdary seniń daýsyń shyqqanda soǵyp ketti. Qyzdyń duǵasy bar dep aıtýy da sol edi. Anaý ólgen jigit patshanyń balasy. Jáne onyń inisi de patsha. Biraq bul patsha bolǵanda aryq jigittiń ákesine qaraıdy. Qyz sol kishi patshanyń qyzy. İnisi aǵasyn óltirip, ornyna úlken patsha bolsam-aý dep júredi eken. Bir mezgilder bolǵanda, ol esebin adamǵa sezdirmeı, bir mystan kempirge aqy berip, aǵasyn óltirip, mura meniki dep, balasyna bermeı aǵasynyń ornyna patsha boldy. Sonymen ol júrip jatty. Ekeýiniń ákesi bir týysqan kisiler bolsa da qyz jigitke ǵashyq, jigit qyzǵa ǵashyq. Muny bir kúni qyz ákesi sezip qoıyp, «eki tozaqy, bular sharıǵatqa qısyq is istedi jáne meni halyqqa masqaralady, patsha qyzy inisine ǵashyq degen áńgime elge jaıyldy, muny jónshilikpen óltirmeı masqaralap óltireıin» dep oılady. Aqyry jigitti shynjyrlap qysyp ustady. Sóıtip eshbir adam aıla taba almaı qyz júre berip, eshkim bilmeıdi, syrttyń adamy dep, seni jibergen edi. Óziń sóılesem dep myna beınetke ushyrap jatqanyń, jańa seniń sóıleskenińdi qyz ákesi patsha bilip, jigitti darǵa tartyp jiberdi. Sol eki ortada, aryq jigittiń bir apasynan týǵan jıeni bolýshy edi, betine jan kelmeıtin myqty batyr bolǵan edi. Bir kúni tús kóredi de, halqyna qarý-jaraqtaryńdy alyńdar, meniń naǵashym bir pálege kezdesti, sony bilip qaıtam» dep izdep kelgen edi, mynaý aryq jigittiń ólgen ústinen shyqty, kele aıǵaı salyp aralasyp berdi. Sol jerde dar basyna jıylyp turǵan halyqtan bilip, patshanyń basyn alyp, naǵashysyn anaý munaraǵa salyp, ózi astynda jylap, zarlap tur. Qyz Kúlánda álgi batyrdyń qasynda bir talyp, bir tirilip otyr», – dedi bóten adam. Sóıtip otyrǵanymyzda baıaǵy ózimniń kórgen joldastarym jylap, shýlap, meni tiri taýyp alǵanǵa ózderi qýanyp, meni sol tabytymmen kóterip qosqa alyp keldi. «Káne, endi biz júreıik, óstip otyryp osylardyń birdemesine ilinip ketermiz, kaıtaıyq», – dedi joldastarym. Meniń onda jumysym joq, esil-dertim Kúlánda, endi bir kórip sonymen sóılessem deımin. Kúlándamen sóılessem be degen oımen aqyrynda jigitterdi toqtattym. Eki-úsh kún ótkizip, jaralarym táýir boldy. Sonyń júzin kóreıin dep, shaharǵa taman aıańdap keldim. Surastyryp bilsem, batyr jıen bir bólek altyn saraı saldyryp, soǵan qyzdy bólek kúttiripti. Jan-jaǵyn qorshaǵan ásker. Munan kúder úzgen soń qaıterimdi bile almaı, sandalyp kele jatyp, endi áýre bolmaıyn, sebep – ol meniń qolyma endi túspeıdi, munyń sýretin alsam da bolar dep oıladym. Kúlánda qyz kúımeli páýeskemen kele jatyr eken, kún ystyq, perdesin ashyp, meni kórip, atyn toqtatyp turyp: «Áı, jigit, sen sóılespegende ólmeıtin edi ǵoı, biraq ta jazý osylaı shyǵar, sen de qas qylǵan joq shyǵarsyń», – dedi. Sonsoń men jylaı berdim. Ol «nege jylaısyń?» dep surady. Óz halimdi aıtyp em: «Oı, beıshara, áýre bolma, batyr bilse, ekeýimizdi de óltiredi, onan da óziń bar da elińdi tap», – dedi. «Eń bolmasa sýretińdi berseńshi», – dedim. «Endeshe, altyn saraıdyń batys jaǵyna bar da tur, qazir men de baramyn», – dedi qyz. Kelip turdym, álden ýaqytta, kún batar mezgilde qyz keldi. Kórdi de bir nókerin shyǵaryp alyp, «úıdegi meniń sýretimdi ákep bershi» dedi. Nókeri alyp kelip maǵan berdi. Sonsyn Kúlán qosh aıtysyp, saraıǵa kirip ketti. Jylaı-jylaı men qaıttym. Ana turǵan sol qyzdyń sýreti, –dedi shal. — Ol úshin áýrelenbe, ala almaısyń, óziń jazym bolasyń, qaıt», – dedi. Muny estip, taǵy jalynyp, zarlap: «Atataı-aý, raqym qylsaıshy, mendeı qulyńa jónińdi aıtsańshy, baraıyn», – dep shaldyń aıaǵyn qushaqtap jalyndym.

         — Toqta, – dedi bir ýaqytta, – seniń zaryń meniń súıegimdi syrqyratty, endi aıtaıyn. Shal meni ertip bıik taýdyń basyna alyp shyǵyp, jónin kórsetip: «Osymen toqtamaı júre ber, aldyńnan bir úlken kól, jaıqyn sý kezdesedi, sonan aman ótseń eline barasyń, – dedi. —  Eger de osy jolmen júrip otyryp sýdy tapsań sol sýda meniń astyly-ústili baılap qoıǵan kemem bar. Soǵan min, jáne batysqa qaraı aǵa ber, basqa jaqqa burylsań ǵumyryńda tabý joq», – dedi. Men bárin surap alyp, «qudaı, endi óziń ońǵar» dep, jolǵa túsip, júrip kettim. Shaldyń kórsetken jolymen týra aman-esen sýǵa keldim. Sýdy jaǵalap júrip kemeni taýyp, biraz osy jerde tynyǵaıyn dep úsh kún jattym. Tórtinshi kúni júrmek bolyp, kemeni daıyndap, sýǵa túsip kete bardym. Kún batysqa júrip, kemeni aıdap kele jatyr edim, kún bulttanyp jel tura bastady. Daýyl soqty, men kemeniń astyndaǵy qabatyna túsip alyp jattym. Áldene ýaqytta jel shyǵyp sýdyń júzi boransha kópirip, tolqyn taýdaı bolyp, kemeni aıdap jóneldi. Birese aýdaryp, birese domalatyp júrip keledi. Mende es joq. Kemesimen sýǵa ketem ǵoı dep jylap qorqyp, janymmenen qosh aıtysyp júrip kelemin. Bir mezgilde jel basylǵandaı boldy. Kemeniń ústińgi qabatyna shyǵyp qarasam qalaı ketip bara jatqanym bilinbeıdi. Dúnıe júzi kókpeńbek sý, dúnıeniń ol sheti men bul shetine kóz jetpeıdi. Men jylap-eńirep, «myna sýdan endi shyǵa almaı ólgenim ǵoı, Kúlándam júzińdi bir kóre almaı ketkenim be» dep, botadaı bozdap jylaı berdim. Bir ýaqytta jel qaıta kóterilip, taýdaı tolqyndar kemeni aýdaryp-tóńkere bastady. Men sorly taǵy kemeniń astyńǵy qabatyna kirip jatyp aldym. Kemeni tolqyn terbep aıdap, syrǵytyp keledi. Osymen sýdyń betinde jeti kún júrdim. Áldene ýaqytta kemeni jel aıdap jaǵaǵa alyp keldi. Qýanyp, sekirip túsip, kemeni baılap tastap, qyrǵa shyǵyp, júgirip kele jatyrmyn. Kózdiń ushynda shahar kórinedi. Bıik aq munarasy bar. Júgirip shaharǵa keldim. Kelsem adam joq, bir túrli sándi shahar. Bul ne shahar dep, aralap kele jatyp ortasynda kúnshe zeınettep salǵan saraıdy kórdim.Aınalyp júrip bir jaq esiginen ishine kirdim, saraıdyń asty-ústinde adam aıtqysyz altyndaǵan qurýly taq bar eken. «E, táńirim, bul shahardyń adamdary, maly, jan ıesi qaıda ketken, apat kelip qyryldy ma eken, bolmasa qalpymen jolaýshylap ketti me eken» dep turyp, taqtyń ústine shyǵyp, óz elimdegi patshalyq ómirim oıyma túsip, masattanyp otyr edim, áldene ýaqytta daladan daýys shyqty. Ne daýys eken dep esim shyǵyp, dalaǵa shyqsam shahardyń ishi tolǵan maımyl. Men esimnen aırylyp talyp kettim. Meniń únimmen maımyldardyń jumysy joq. Meni kórip qalyp, shýlasyp, «qudaı berdi, mynany patsha qylyp alamyz, jeztyrnaq bizge tımeıdi» dep shyrqyrasyp jatyr. Bir mezgilde kózimdi ashsam betime sý seýip otyrǵan ylǵı maımyl, taǵy ne pálege jolyqtym dep zarlap men jylap otyrsam, maımyldar bizge ósıet aıtyp otyr dep oılapty. Men zarlap, jylap bolǵan kezde bir úlken taqtaıdy eki maımyl kóterip alyp keldi. Taqtaıda jazý bar eken, ákeldi de meniń qarsy aldyma qoıdy. Bul ne nárse dep tamashalap qarap tur edim, jazylǵan sóz mynaý eken: «Bul shaharǵa kelgen adam balasy osyndaǵy jazý boıynsha, maımyldarǵa patsha bolyp tura beredi. Eger ketem dep oılasa, ómirin qorlyqpen shiritedi. Shydamaı, ketem dep kún shyǵysqa qaraı júrgen adam jeztyrnaqqa kez bolady, ońtústikke júrgen adam kisi etin jeıtin adamǵa kez bolady, soltústikke júrgen adam - sheti joq sý bolady,osy maımyldarǵa patsha bolyp tursa, aqırette aq júzdi ımandy bolady», – degen. Aqyrynda «muny jazǵan men, Súleımen paıǵambarmyn» dep qol qoıǵan. Myna jazýdy oqyp men taǵy da talyp kettim. Ólip ketti me dep maımyldardyń esi shyǵyp, shýyldap, sý seýip taǵy tiriltip aldy. Bir ýaqytta maımyldar ózi soıyp jesin dep bir semiz qoı berdi. Neshe kún sý betinde júrip, qarnym ashyp qalǵan eken. Maımyldardyń endi qastyq qylmaıtynyna kózim jetip, qoıdy óz qolymmen soıyp, buzyp, qazanǵa asyp jedim. Sóıtip men maımyldarǵa patshalyq ómir ete berdim. Tún bolsa maımyldar, jatsam da maımyldar aınalamdy qorshap uıyqtaıdy, qashyp qutylý qıyn-aq. Tań atyp tamaqtanyp bolǵan soń bir ıtti erttep, meni mingizip alyp, ertip júrdi. Kún shyǵysqa qaraı kele jatyrmyz,sáske mezgilde bir úlken darıaǵa keldik. Sol kúni jeztyrnaqtar maımylǵa shabýyl jasaıtyn kúni eken, áldene ýaqytta qara qurttaı qybyrlap kele jatyr. Maımyldar meni shyr aınalyp, tyǵylyp, shýlap turdy. Jeztyrnaqtar taıap kelip, meni kórip, maımyldarǵa tıe almaı, ıirilip turyp qaldy. Maımyldar qýanyp, adamzattan patshamyz bar dep, jeztyrnaqqa kórsetip, júgirisip júr. Eger adamzattan patsha qoısa, jeztyrnaq tımeıdi eken. Olar ıirilip turyp-turyp tarap ketti. Tús bolǵan soń biz de shaharǵa qaıtyp keldik. Kúndiz-túni ýaıym-qaıǵy, qalaı ketý esebin taba almaı jylaımyn da otyramyn. Bir kúni oılanyp otyryp, «qoı, búıtpeıin, halqymdy aralaıyn dep bularǵa ámir qylaıyn. Sonan soń ózderimen ózderi áýre bolyp ketken kezde qashaıyn» degen oıdy oıladym da halqymdy jıyp alyp, «men alysta jatqan elimdi aralaımyn» dep, júırik ıtti erttetip, mine salyp, el aralaýǵa júrip kettim. Qumyrsqa jaqtaǵy bir maımyldyń aýylyna kelip qondyq. Patsha kelgen soń esi qala ma, araq-sharapty jınap, maldy soıyp, esteri shyǵyp shýlasyp júr.Sóıtip otyrǵanda men barlyq jurtty jınap alyp,araq-sharapty ishkizip, túgel mas bolǵan kezde ıtke minip alyp, qashyp júrip kettim. Mastyqtary qaıtyp esterin jıǵan kezde, olar turyp meni izdeıdi. Ketip qalǵanymdy bilip, barlyǵy jıylyp, oıbaılap, jylasyp, endi óldik dep shýlap, ıtterine minip alyp, meniń ketken izime túsip alyp, qýyp beredi. Olar qýyp, jaqyndap kele jatqanda men de jańa ǵana qumyrsqanyń jurtynan óttim. Qumyrsqalar jalǵyz meni baıqamaı tań aldynda shyrt uıyqtap jatqan edi.Myna qýǵan maımyldardyń dúbirimen oıanyp, kórip ádeıi óz jurtyna izdep kelgen jaýdy aıasyn ba, qarsy shyǵyp soǵys saldy. Muny kórip, maımyldar meni qýýǵa shamasy kelmeı qumyrsqalarmen soǵysyp qala berdi. Men sol júrgennen júrip, toqtamaı úsh kún, úsh tún júrdim.Tynymsyz júrgen ıt onan ary júrýge jaramaı boldyryp, ólim haline keldi. Bereıin desem túk tamaq joq,endi qaıterimdi bilmeı, ıa qudaı men ǵaripti osynsha nege aıamadyń dep ýaıymdap otyrdym da «qoı, búıtpeıin, munymen otyryp ólip qalarmyn, júrip tirshilik qylaıyn» dep, ıtti tastap, jaıaý qańǵyp júrip kettim. Kóp júrdim. El-jurtymnyń betin kóre almadym. Ylǵı shól. Japan dúz dala. Ábden halim bitip ólýdiń az-aq aldynda bolyp kele jatyr edim, aldymnan bir bıik taý kórindi. Soǵan aıańdap keldim. Basyna shyǵyp qaraıyn, jan-jaqtan ne kóriner eken dep oılaǵan edim, álim bitip, sharshap qalaı shyǵarymdy bile almaı turdym. Dál turǵan jerimnen bir bıik tas kórindi. «Qoı, búıtip ıt jemede ólgenshe, myna tastan qulap óleıin» dep, endi sekirgeli turǵanymda, art jaǵymnan bir daýys: «Eı, aqymaq, ımansyz nege ólesiń, onan da anaý beıittiń ishinde eki dárýish otyr, soǵan barsań muratyń hasyl bolady», – dedi. Munda kelip edim, myna ekeýińdi kórdim», – dedi.

         Úshinshi dárýish: Men de bir patshanyń balasy edim, ákem sonsha qaharly, aldyna esh adam kelmeıtin túsi sýyq adam edi. Sol kisiden men jalǵyzbyn. Jáne bir qaryndasym bar. Basqa ul týysym joq. Saıran etip, saýyq quryp jatamyz. Esh ýaıym joq. Qasyma ergen nókerlerim bar. Kúnde saýyq. Ákemniń qartaıǵan ýaǵy edi, bir ýáziri bar, ol da halyqqa qadirli, biraq qatań minezdi edi. Bir kúni ákem aýyryp, úsh kún jatyp, dúnıeden qaıtty. Ózim jas, ákem ólgen, ýaıym-qaıǵymen qaralanyp men júrmin. Sheshem táýir kisi edi. Bir kúni: «Balam,ólgenniń sońynan ólmeısiń, osy eldiń túri jaman, túbinde erterek myna ákeńniń ornyna otyr, óıtpeseń ana ýázirdiń minezi jaman, qan urtty adam edi, ishten júrip bir kúni halyqty ózine aýdaryp alyp, taqqa otyrar da seni qańǵytyp jiberer, onan bul uıalatyn kisi emes. Saǵan meniń aıtqan aqylym», – dedi sheshem. Myna sózdi túsinip, elimdi jınap alyp:

— Aı, halqym, áke ólse balaǵa mura degen edi. Mynaý ákemniń orny bos turmasyn, – dedim elge. Anaý-mynaý dep otyrǵanda ýázir sóz bastap edi, otyrǵan el sony maqtady. «Patshany endi kóp bolyp tas salyp saılaımyz, men bolam degen kisiniń bári de patsha bola berse, eldiń bári de patsha bolar», – dedi ol. Anaý-mynaý dep edim, eldiń beti aýyp ketken eken, sol jerde taban aýdarmaı ýázirdi patsha qoıdy. Ýázir meni sol saraıdan shyǵarýdyń qamyna kiristi. Jas bolsam da jónshilikpen shyǵam ba, tartysa kettim. Aqyrynda ýázir qoıǵan joq, ózimdi qorlyqpen masqaralap aıdap shyqty. Sonymen ne qylarymdy bilmeı, sandalyp júrdim. Sol ákem patsha bolyp turǵanda bir dosy bar edi. Bir kúni jylap soǵan keldim. Ol meni kórip jylap, «qaıran, shyraǵym Zeınel-aı» dep, qushaqtap,biraz turyp, sheshem, qaryndasym - bárimizdi úıine ertip keldi. Otyryp:

— Eı, Zeınel, ákeńmen Qudaı desken dos edim. Sen myna halge ushyrap qalǵan ekensiń. Ákeń tiri ýaǵynda bir periniń patshasymen dos edi, soǵan jylda bir barýshy edi, qolqasyna bir maımyldyń sýretin ákelýshi edi, sol sýret otyz toǵyz bolyp edi, barǵanda meni qaldyrmaı alyp barýshy edi, sonda peri aıtýshy edi, osy sýret qyryqqa tolsa ne bolam deseń bolasyń, kimde qandaılyq kegiń bolsa, sony qalaı da alasyń dep edi, sen soǵan baryp myna bolǵan halińdi aıt, ákeńmen dostyǵyn aıt,sonan soń anaý qalǵan maımyldyń sýretin surasań berer, men soǵan ertip baraıyn, – dedi. Ákemniń dosy ekeýmiz júrip otyryp, bir kúnderde perige keldik. Kútip aldy. Sonan soń bolǵan haldi aıttym, álgi peri patshasy otyryp, basyn shaıqap:

— Balam, seni qaıdan bileıin, eshbir syryńdy alǵanym joq, ákeń adal dostyqqa jaraıtyn jaqsy kisi edi, – dep otyrdy da, – jaraıdy, jaraıdy, ákeńmen dámdes bolyp edim, bir ret synap bereıin. Men adamzat patshasy Onzıla shaharynyń qyzyna ǵashyq edim, men sony tartyp alam dep barǵanymdy bilip edi, ismıaǵzam duǵasyn oqyp jolatpaı qoıyp edi, sonan ne isterimdi bilmeı otyrmyn. Ne yqtıarymen bermeıdi, sony qas qylmaı ákep berseń maımyldyń sýretin bereıin, – dedi. Peri patshasy sony aıtyp, qolymyzǵa «mynaýmen izdeısińder» dep, bir qyzdyń sýretin berdi. Qarasaq kórgen adam jolynda óletin. Sýretti alyp, patshanyń ǵashyq qyzyn izdep kettik. Kórsetken jónimen izdep, neshe kún júrip kele jatyr edim, elsiz dalada ıyǵyna qorjyn salǵan bir qaıyrshy shal kezige ketti. Sálem berip jón surady:

— Balalar, men sol shahardikimin, – dedi. Qaıyrshydan myna jaqsylyq habardy estigen soń, men turyp:

— E, aqsaqal, qaıyrsyz myń teńge alasyz ba, joq qaıyrly bir teńge alasyz ba, – dedim. Qaıyrshy:

— Qaıyrsyzdy ne qylaıyn, qaıyrly bir teńge berińder, shyraqtarym, – dedi. Sol jerde qaıyrshyǵa bir dilda berip júrip kettik. Jónin surap, bir mezgilde shahardy taýyp alyp, kún keshkirgen ýaqyt, shahardy aralap kele jatyr edim, shahardyń orta tusynda bir úlken altyn saraı tur eken. Bir jaǵy qulaǵan, ishinde bir shal, bir qyz otyr. Kelsek baǵanaǵy qoınymyzdaǵy sýrettegi qyz. Kóńil shat bolyp, osynda qonaıyq dep kele jatsaq, otyrǵan shal baǵanaǵy ózimizdiń qaıyr bergen shalymyz. Attarymyzdy baılap tastap, assalaýmaǵalaıkúm dep kirip keldik. Kórgennen-aq tanı ketti. Bári de jylap otyr. Shal qalbalaqtap:

— Joǵary shyǵyńdar, balalar. Joldaryń bolsyn, qaraqtarym, senderdiń bir teńgeleriń, qaıyrly, berekeli bolyp, búgin soǵan da kóp nárse aldym. Myna balam qýanyp kóp alǵys aıtyp otyr, – dedi. – Alla senderdiń joldaryńdy qylar, biz de músápir adam edik, – dedi. Sonda qýanyp otyryp, qasymdaǵy dosym sóz bastap, peri patshasy jibergenin aıtyp, qyzdy surady. Shal mynaý sózdi estip, jylap sóz bastady:

— Balalar, men zamanynda patsha edim. Qapyda qudaı taǵala myna kúıge saldy, sol peri laǵnat kelip, soǵysyp, mal-múlkimdi talaýǵa salyp, kóp qınaý kórsetti. Men de patshamyn, jónshilikpen qyzdy bermedim. Endi kúlli eldi búldiretin boldy. Sonan soń moldalar jıyp, perige em mynaý bolady dep, bóri ismıaǵzamnyń duǵasyn oqydy. Ári-beriden soń albasty sekildi basyp otyrǵan peri áskeri bir saǵatta ketip bitti. Ketse de tynysh ketken joq. Osylaısha ózimizdi ǵaryp qyp, myna saraıdyń bir jaǵyn buzyp, barlyq adamdarymyzdy jylatyp ketti. Sonan beri osy halmen kún kórip jatyrmyz. Sizderdiń keshegi bergen aqshalaryńyz ózim osy halge kelgennen beri kórgen qaıyrly nársem boldy. Endi, balalar, senderge ne aıtam, ózim myna halde otyrmyn, zattaryń táýir kórinedi, perige osy balamdy bermeımin dep túsip otyrmyn ǵoı, qalaı qyp alasyzdar, óstip otyryp bul balamdy endi jylata bermeıin, qudaı aldynan jarylqasyn, – dedi shal. Osy kúni sol saraıda bolyp, erteńine qyzdy alyp kele jatyrmyz. Men qyzǵa jan-tánimmen ǵashyqpyn. Joq jerde ózimniń ǵashyq ekenimdi qyzǵa aıttym. Qyz - Sharbaný:

— Men qaıdan bileıin, mende ne erik bar, meni ne qylǵaly alyp kelesizder, – dep, aýyr kúrsinip jylady.

— Janym, Sharbaný, men sendik, endi eshkimgebermeımin, yqtıarmysyń, – dedim.

— Ondaı kún bolatyn bolsa, óz násilimnen qaıda baram? Amal joq, erik ketip kele jatyrmyn. Onda da men qansha baıandy bolyp turar deısin. Qusa bolyp ólem. Násiliń adam, peri emessiz ǵoı, sizge men de ǵashyqpyn, ne qylsań da yqtıarmyn, – dedi. Sharbaný sóıtip turǵanda baǵanaǵy dosym kelip:

— Oı, aqymaq, bylaı júr, estip pe eń patshanyń aıtqan sózin. Qastyq qylma degeni qaıda. Buǵan qatysyp alyp berseń, sen de, qyz da, men de bul jahanda bolmaımyz. Esiń joq, biz ana qalaǵan maımyldyń sýretin alsaq barlyq muratqa jetemiz, jolaýshy bolma, – dep ursyp, qýyp jiberdi. Endi tań atyp bul qonǵan jerden júrip kettik. Erteń men qyzdyń qasyna kelip, ár túrli sóz aıtyp otyr edim, dosym jáne kelip urysty. Men áriberi kónbeı:

— Maǵan endi maımyldyń sýretiniń keregi joq, osy Sharbanýdy ózim alaıyn, – dep aıtyp edim, dosym mańyna otyrǵyzbady.

— Bul jerde ázir aqymaqtyq qylma, sýretti alsaq, osy murattyń bári de bolady. Men ózim bárin de oryndaımyn, – dep qyzǵa jolatpady. Osymen kele jattyq. Endi ekeýmizdi ańdyp jaqyndastyrmady. İshimnen qan ótip men júrdim. Aqyrynda ańdýshyny aldaýshy jeńedi degen ǵoı, bir qapysyn taýyp, Sharbanýmen qosylyp qaldym. Ony dosym bilip qalyp, oıbaı salyp, «sen búldirdiń endi bizge túk joq» dep, jer teýip urysty. Men dosyma jalynyp: «Eı, aǵataı, maǵan janyńyz ashysa, osy Sharbanýdy ózim alaıyn, endi maımyldyń sýretiniń keregi joq», – dep zarlap jyladym. Olaı-bulaı aıtyp edim bolmady. Zaryǵyp jylap jalyndym, bolmady. Aqyry meniń kóńilimdi qımaı aıtty:

— Jaraıdy, endi tura-tur, osy perilerdiń murnyna ısi kelse, jolamaıtyn bir dári bolýshy edi, kiná ózinen bolsyn, onyń ısi murnyna kelse, Sharbanýdan bezip ketedi, tastaıdy. Sonan keıin qyzdy da alamyz, maımyldyń sýretin de alamyz, – dedi. Sonymen qyz Sharbanýdyń qolyna dári jaqty. Birneshe kún jol júrip alyp keldi. Sonan soń bizdi bir bólek úıge ákelip kirgizdi, qyzdy ońasha bir úıge apartty. Tamaq iship bolǵan soń, dosymyz ekeýimizdi qyz otyrǵan úıge ákeldi. Ár-beriden soń, Sharbanýdyń qasyna baryp edi, ıiskelep turyp shoshyp sekirip shyqty. Súıtip bizdiń qasymyzǵa kelip, aqyryp:

— Bátshaǵar, sen neshe kelip, meniń neshe túrli syrymnyń bárin bilgensiń. Anturǵan, saǵan men kórseteıin, – dedi. Maǵan kelip: «Eı, ońbaǵan, dos bolam deısiń, adamzat opasyz keledi», – dep, ekeýmizdi jaqqa eki tartyp edi, dúnıe júzi zilzala ornaǵandaı shaqyr-shuqyr etip astan-kesten boldy. Men ólippin de qalyppyn. Sonan keıingi haldiń ne bolǵanyn bilmeımin. Bir ýaqyttar bolǵanda kózimdi ashsam el joq, kún joq bir meńireý sar dalada jatyrmyn. Dosym da joq, qyz da joq, periniń shahary da joq, ne jer ekenin bile almaı esten tanyp, jyndy kisishe biraz otyryppyn. Azdan soń esimdi jıyp, alyp, bir tanys jer tabylar ma eken dep edim, jerdiń bári jat, ákeden, táji-taqtan, el-jurttan aırylǵan bylaı tursyn, bárinen mynaý ótip ketti. Yza men dert ishke sımaı jylap. «Ia, qudaı, neńdi aldym, osynsha jas basymnan ǵarip qylǵandaı, endi mynaý kúıikti tarttyrǵansha, al, qudaı», – dep, yzalanyp, jylap jatyp, uıyqtap ketken ekenmin. Túsimde ákem kelip aıtady: «Shyraǵym, renjime, allanyń jazýy osy, osydan aýmaı, betińdi kún batysqa qoıyp júre ber. Aldyńnan bir bıik zańǵar taý kórinedi. Sonyń batys jaq eteginde bir beıit bar, soǵan barsań barlyq tileýiń qabyl bolady», – dedi.

         Sonan esh nársede jumysym joq, qatty qýandym. Túsimdegi aıan boıynsha jobalap júrip kelsem, beıit tur eken. İshine kirsem myna kisi jalǵyz otyr eken», – dep, sol jaqtaǵy bireýin kórsetti. Ózge otyrǵandar:

— Jaraıdy, bul osymen toqtasyn. Endi siz aıtyńyz, – dedi bári eń alǵashqy kelgen bireýine. Ol sózin bastady.

         Tórtinshi dárýish otyryp:

— Men bir ýázirdiń balasy edim. Ákem aǵaly-inili nemere edi. Ekeýi de ýázir edi. Ekeýi ólerdeı dos, sonsha joldas, bir-birine janyn qıatyn edi. Ekeýinde de bala bolmapty. Súıtip júrgende arýaq jar bolyp, ekeýiniń de keıingi alǵan qatyny júkti bolypty. Óte qýanyshty, shattanyp júripti. Meniń ákemniń aty Fazyl edi, anaý ýázirdiń aty Qamza edi. Bir kúni meniń ákem Qamzany qonaqqa shaqyryp, keńesip otyryp, ekeýimizdiń de áıelimiz júkti boldy, ekeýi birdeı ul tapsa nur ústine nur, ekeýi birdeı qyz tapsa onda keregi joq, egerde ekeýmizdiń áıelmiz biri ul, biri qyz tapsa, qosaıyq, – deıdi. «Ata-eneniń joralǵysy, meniń áıelim ul tabady, seniń áıeliń qyz tabady degen sóz emes qoı», – deıdi, meniń ákem otyryp, Qamza otyryp aıtady: «Bul durys sóz, osy sóz meniń de oıymda bar edi, bir aıtaıyn dep júr edim», – deıdi. Osyǵan ekeýi de sóz baılasyp qoıady. Bir kúnder bolǵanda, aı-kúnderi jetip ekeýi bosanady. Meniń sheshem ul tabady, Qamzanyń áıeli qyz tabady. Ol qyz tapty dep renjimeıdi, áıteýir perzentke zar bop júrgende adamdar qatty qýanyp, neshe kúndeı udaıy toı qylady. Sonymen ekeýmizdi tárbıelep júrdi. Ekeýmiz de sulý, kórkem bolyppyz. Meniń atymdy Hasen oıypty, qyzdyń atyn Kúlzaıra qoıady. Sonymen ekeýmizdi bir jerge kútip, bir jerge asyraıdy. Kóz tıedi dep jasyryp asyraıdy. Osymen birneshe ýaqyt ótip, bes jasqa tolǵan soń moldaǵa beredi. Oqyp júrdik, táýir ǵylym ıesi boldyq. Bir kúni meniń ákem otyrady da:

— Uly joq adam sorly, mal-múlki ıesiz turǵan bir nárse emes pe. Qyzdy balam deýge bola ma, erteń ósken soń bireýmen ketedi. Aqyry jıǵan-tergeni sol qyzdy kim alsa, sonyki bolady. Meniń artyma ıe bolady, mura bolady deýge bolmaıdy. Bizdiń Qamza da sorly adam ǵoı, jasy bolsa kelip qaldy. Mırasqory joq. Kúlzaıra da bireý úshin asyrap otyrǵan balapan emes pe, – depti. Bul sózdi Qamza estip, botadaı bozdap jylap:

— Myna sózdi Fazyldan estigenshe óleıin. Men Kúlzaırany uldan artyq kórip júrgende Fazyl mynany aıtty. Erteń bireý munan da jaman sóz aıtar. Onan da myna Fazyldyń sózin estimeı, qulaq estimeske keteıin, – dep Qamza bir túnde qashyp ketedi de qalady. Ony eshkim bilmeıdi. Jalǵyz-aq japyraq qaǵazdy jazyp, tórt búktep, esiktiń mańdaıyna qystyryp ketedi. Bul munymen bara tursyn. Ákem erteń ertemen turyp, ýaqytynda qyzmetine ketedi. Ol kúni Qamza ýázir barmaıdy. Meniń ákem «bul keshe keshke aman edi, aýyryp qaldy ǵoı, kóńilin suraıyn» dep, esikten shyǵyp kele jatsa, esiktiń mańdaıynda tórt búkteýli qaǵaz qystyrýly tur. «Muny kim qystyrdy eken, buryn bul jerde esh nárse bolmaýshy edi» dep, tamashalap kelip alady. Qarasa, jazylǵan qaǵaz, jazǵan sóz mynaý: «Qosh, dosym Fazyl, aqırette kórisermiz, bul jalǵanda endi ekeýimizge bir turyp, bir júrýge násip etpegen, endi kóz kórmes, qulaq estimeske kettim, meniń qalǵan dúnıemdi sen jıyp alarsyń, aqyr mende ul bala joq, ıesiz dúnıe ǵoı», – dep, aıaǵyna atyn qoıypty. Ákem myna sózdi oqyp, «dúnıede men jazym basqan ekem, sózimdi estigen eken ǵoı, qaıran dosym-aı» dep, esinen tanyp qalady. Esiktiń aldynda bul kisiniń talyp jatqanyn sheshem kórip, «ne bolyp qaldy» dep, esi shyǵyp qorqyp, «álde, Hasenime birdeme bolyp qaldy ma» dep oılap, oǵan qaramaı júgirip úıge keldi. Men jaspyn, eshtemeni paryqtaǵan ýaǵym emes. Artynan men de shyqtym. Kelsem ákem áli talyp jatyr. Ákemdi kórgeń soń men shyrqyrap bas salyp, jylap jatyrmyn. Sheshem endi qaıterin bilmeı, ákemniń betine sý búrikti, ákem azdan soń esin jıyp, kózin ashty. Zarlap jylap, ne boldy, ne kórdiń, bireý urdy ma, bolmasa bir nárse kórdiń be, nege búıtesiń dep sheshem surap edi, ákem eshteme emes dep aıtpady. Sol ýaıymdaǵan betimen úıge keldi. Kelgen soń: «Qaıran dosym-aı!» – dep jáne jylady. Dosym degen soń sheshemiń túsi buzylyp: «Ne bolypty, Qamza ólip pe?» – dep surap edi: «Qashyp, kóship ketipti, maǵan tastap ketken haty mynaý», – dedi. Sheshem qaǵazdy alyp oqysa, jazylǵan sóz álgi. Bul hattaǵy sózdi estigen soń men de botadaı bozdap jylap, barshamyzǵa bir úlken qaıǵy bolyp, ne qylardy bilmeı qur jylaýmen otyrdyq ta qoıdyq. Osy qaıǵymen ákem ýázirlikten shyqty. «İzdeımin», – dedi. Eshbir deregin bile almady. Osy ýaıymda júrip ákem óziniń aıtqan armanyn qylyp aýyp ketti. Men dáýletten aıryldym, jaı ketýge aınaldy. Sonymen bir ýaqyttar bolǵanda, ákem dúnıeden qaıtty. Jetim bala, jesir qatyn bolyp kaldyq. Ákeden onsha dáýlet bolmady. Men sol ýaqytta on úsh jasqa keldim. Bir kúni «búıtip otyrmaıyq, bir kásip isteıik» dep, men kelip bazardan bir balaǵan jasap alyp, ylǵı halýa pisirip satatyn boldym. Jurt halýamdy tátti dep, ekinshi ózimdi de tamashalap keldi. Halýam ótimdi boldy, osymen paıda qylyp jaqsy bolyp turdym. Iá, bul osymen tura tursyn. Sonymen Qamza sol ketkennen mol ketti. Basqa patshanyń qol astyna baryp ýázir boldy. Kúlzaıra tamasha bolyp ósti. Adam balasy qarap turǵandaı, on tórtinen týǵan aıdaı tolyqsydy. Sonysynan qaýiptenip Qamza Kúlzaırany eshkimge kórsetpedi. Sonymen ol da jata tursyn. Endi eki periden sóıleıik. Peri patshasynyń, Shymyr, Ámir degen eki jol qaraýshysy jańa dúnıe júzin túgel kezip júrip, bir jerde kezdesip, kórgen-bilgenderin áńgime qyp otyryp, Shymyr aıtady:

— Eı, Ámir, men bir nárse kórdim. Dúnıe júzinde bir adamzattyń qyzy bar. Aty-Kúlzaıra. Shirkin-aı, munsha da kórik bite beredi eken. Kez kelip sol shahardyń ishin aralap júrdim. Bir qarańǵy úıden ótip kele jatsam, terezeden jaryq kórinip tur eken. Eptep baqylap qarasam, jańaǵy qyz qarańǵy úıdi nurymen jaryq qyp tur eken. Qaıran bolyp sony patshaǵa aıtaıyn dep kele jatyr edim, – dedi Shymyr Ámirge.

         Sonda:

— Eı, seniń onyń ótirik. Men bir jigit kórdim. Aty - Hasen. Qudaı taǵala bul sekildi adamdy da jarata beredi eken. Seniń myna aıtqanyńnan on ese artyq. Bir kúni sol ýázirdiń turǵan shaharynda kele jatyr edim, anadaıdan bir sáýle betime tústi. Álgi sáýlege qarap keldim, kelsem bir nashar ǵana úıdiń ishinen jaryq shyǵyp tur, aqyryn ǵana kelsem, sol úıdiń ishi aınalasymen jap-jaryq bolyp tur. Kirsem, úıdiń ishinde bir nashar ǵana jigit jatyr. Tikelep qarasań kózińdi shydatpaıdy. Biraz turyp kaıttym. Ózimizdiń perilerde osy sekildi jan bar ma eken dep baıqaıyn dep kele jatyr edim, – deıdi Ámir peri. Shymyr aıtty: «Sen ótirik aıtasyń, qyz ádemi bolý kerek», – dep. Ámir aıtty: «Hasen jigit ádemi», – dep. Shymyr: «Endeshe, men qyzdy ákeleıin, sen jigitti ákel, sonan soń qatar salyp qaraıyq, qaısy ádemi eken, áıtpese bile almaımyz», – dedi. Ámir «jaraıdy» dep, ekeýi qyz ben Hasendi alyp kelýge júrip ketti. Ári-beriden soń Ámir Hasendi taýyp alyp, qyzdyń úıine alyp kele jatty. Bul eki arada Kúlzaıra qyzdyń basynda bir hal bolyp qaldy. Bir kúni han ańnan kele jatyp, ýázirdiń qyzyn kórip qalyp, jan-tánimen ǵashyq bolady. Úıine kelip otyryp, taǵyna mingen soń ýázirin shaqyryp alady da: «Seniń qyzyń bar ma?» – dep suraıdy. Ýázir sasyńqyrap: «Joq edi, taqsyr», – dedi. Patsha doldanyp: «Bar qyzyn joq deýin qarashy, álde maǵan bermeıin dep otyrmysyń, bermegen ónerińdi kóreıin», – dep, jendetti shaqyrtyp alady. Sol kezde patshanyń qaharyna shydamaı: «Taqsyr-aı, bıtteı tura turshy, aıtaıyn, qyzym bar, jasym bolsa kelip qaldy, ózińiz kórip otyrsyz, jalǵyz bala bolǵan soń, ázir eshkimge bermeımin degen antym bar edi, sol ýáde boıynsha aıtyp saldym, ǵapý etińiz, «ne qyl deısiz», – depti. Myna sózdi estip, patsha qaharynan qaıtyp,«qyzyńdy maǵan ber, áıtpese basyńdy alam» deıdi. Ýázir «jaraıdy» dep, renjip úıine keledi. Túsi ózgergen. Eki kózinde jas bar. Qatyny: «Nege búıtesiń, ne boldy», – dep surap edi, Qamza jylap: «Osynsha jasqa kelgende kózimniń aǵy men qarasyndaı bala edi, sony patsha ber dedi, bermeseń úı-ishińmen túgel qyram», – dedi dep, Qamza kóziniń jasyn tyıa almaı ókirip qoıa beredi. Ákesin kórip Kúlzaıra shydaı almaı: «Áke, jylama, patshaǵa jaýabyn ózim beremin» – deıdi. «Qaraǵym-aı, sen ne jaýap bere alasyń», – dep, ákesi muńaıdy. «Joq, áke, qyzymnyń ózi biledi deńiz, sonan patshanyń ózi keledi, bolmasa kisi jiberedi», – depti Kúlzaıra. Ákesi «jaraıdy» deıdi. Patsha ári-beriden soń shaqyryp alyp: «qalyń malyńdy alyp qyzyńdy keshiktirmeı ber», – depti. «Jaraıdy, taqsyr, qyzymnyń ózine óziń baryp sóıles, bolmasa kisi jiber, meniń de kózimniń aǵyndaı jalǵyz qyzym edi, bir aýyz sóz salmaı bara salýǵa kónbes, bolmasa birdeme etip ólip ketip júrer, týǵaly beti qaıtpaǵan bala edi», – depti. Myna sózge patsha oıysyp, bir ýázirin jiberdi. Ýázir kep aıtqan eken, qyz: «Men patsha ekenmin dep masattanbasyn, meniń teńim emes, qý túbirdi qushaqtap jata almaımyn, óz teńim kerek, kim bolsa da jas kerek», – depti. Ýázir myna sózdi estip, patshaǵa aıtyp keledi. Bul sóz patshanyń óńmenine salǵan naızadan kem tıgen joq. «Patshaǵa qyz tımepti» degen sumdyq sóz á degenshe-aq el arasyna jaıylyp ketti. Patsha dereý «osy shahardan ózi jyndy bir jas adam taýyp ákel» dep buıryq qyldy. Ýázir sol jerde shahardy kezip júrip bir jyndy bala taýyp aldy. Jasy sol kezde on bes, on alty shamasynda edi. Alyp kelip patshaǵa berdi. Ýázir yzalanyp, qorlanyp, terisine syımaı otyr. Han qaharyna minip: «Dereý ekeýine búgin qalyńdyq oınat, myna jyndy bala kúıeý bolady. Kúlzaırany osy jyndyǵa bersin, bolmaımyn dese qyz da, ákesi de betin aıtsyn, qarsylyqqa qaharymdy kórsetip, túgel darǵa tartam», – dep, ámir qyldy.

         Ýázirine «tez qaıtyp kel» dep jiberdi. Ýázir kelip, patsha osylaı aıtady dep aıtyp edi, Qamza oılanyp, tómen qarap otyryp, qorlanyp, «patsha ne qylsa da ámirindemin» dedi. Ýázir osylaı dep aıtty dedi. Sol kúni patshanyń ámiri boıynsha, Kúlzaırany jyndyǵa qospaq. Kesh bolǵan soń jyndyny kúıeýshiletip alyp keldi. Bir ońasha úıdi bosattyrdy. Tósekti salyp jyndyǵa uqtyryp, ne qylsań da Kúlzaıranyń qasyna jat dep, ýázirleri qaıtyp ketti. Biraq jyndy ne bilsin, barýǵa bata almaı, Kúlzaıranyń qarsysynda turady da alady. Bular búıtip turǵanda, Ámir, Shymyr – eki peri meni alyp jetip keldi. Shymyr: «Úıde kim bar eken, men bilip shyǵaıyn», – dep ishke, qyzdyń jatqan úıine kirdi. Kelse, adam sıqy joq bireý tur, qyz yzalanyp betin búrkep alǵan eken. Sol jerde Shymyr osylaı da osylaı eken dep Ámirge aıtyp keldi. Sonan ekeýin synalyq dedi. Ámir, Shymyr qaıta júrip, jyndyny alyp shyǵyp, dalaǵa aparyp, jasyra salyp, meni úıge alyp kirdi. Kirsem qyz kishkene tynyshtanyp uıyqtap qalypty. Periler meni qasyna ákep jatqyzdy. Endi ózderi keıinirek baryp turdy. Mynaý jaqsy dep aıta almaı, endi bylaı qylaıyq dep, Ámir peri aıtty: «Biri uıyqtaǵanda birin oıataıyq, qaısysy betinen buryn súıse sol sulý», – dedi. Sóıtip kelip meni oıatady. Sonan soń kózimdi ashyp qarasam, bir túrli qosh ıisti, taza aýaly, jibek pen torǵynnan basqa eshteńe tóselmegen úıde jatyrmyn. Qasymda bir qyz jatyr. Myna haldi ózime syıǵyza almaı qaıran bolyp, Kúlzaıraǵa qarap otyrdym. Óne boıym balqyp, denem shymyrlap, qudaı myna haldi maǵan kórsetedi eken-aý dep, ystyq jas kózimnen shyǵyp ketti. Ne qylarymdy bilmeı, basqaǵa qaraýǵa dármenim joq, eshteńe deı almaı jaltaqtap, óńim be, túsim be dep qaradym da otyrdym. Oıataıyn dep edim peri soǵyp kete me dep qorqyp, oıata almadym. Sóıtip otyr edim bar boıym balqyp, uıqym kep, eriksizden eriksiz uıyqtap qaldym. Men uıyqtaǵan soń Kúlzaırany oıatady. Ol oıanyp, shoshynyp, álde uıyqtaǵan soń qasyma kelip jatqan jyndy ma dep oılap, munymen búıtip ómir ótkizgenshe, óleıin dep óńi buzylyp ushyp tura keledi. Qarap, bir tamasha, adamǵa uqsamaǵan, ózine teńdes bir jigitti kóredi. Men uıyqtap jatyrmyn. Sol jerde Kúlzaıra qýanyp, ózin-ózi ustaı almaı meniń betimnen súıip alady. Onan men seskenip oıanyp tura keldim. Ekeýmiz sol jerde qushaqtasyp, bastan ótken oqıǵa haldi aıttyq. Sol ýaqyt tańǵa jaqyndap qalǵan ýaqyt edi. Peshpetim, bórkim bar, kıimniń bárin sheship qoıǵam. Ekeýmiz amandasqan soń basqa sózdi qoıyp, kóńildiń nesibesin toıǵyzdyq. Sodan soń ekeýmiz birdeı maýjyrap, sol qushaqtasqan boıymyzben uıyqtap qalyppyz. Bir ýaqytta oıanyp kózimdi ashsam, ne onda emes, ne munda emes, bir kórip-bilmegen, syrtyn shyr aınala qorǵan soqqan shahardyń syrtynda jatyrmyn. Esim ketip, ne bolǵanymdy bilmeı basym shyr aınaldy. Sóıtsem, biz uıyqtaǵannan keıin eki peri meni alypty da ketipti. Tań atypty, basymdy kóterip qarasam bilmegen jer, endi Kúlzaıra esten kete me, kózimnen jas aǵa berdi. Ne qylarymdy bilmeı, qorǵandy jaǵalap júrip kele jatyr edim, qoınymda bir nárse syrtyldaıdy. Alyp qarasam, tórt búktelgen qaǵaz eken. Ashyp qarasam barlyq bolǵan ýaqıǵany jazyp ketken. Esim shyǵyp, mynany kórgen soń qaıǵy basyp, endi eshkimge ólimtigimdi kórsetpeıin, báribir Kúlzaıra tabylmasa, mende tirshilik joq dep oıladym. Biraq Kúlzaıranyń turǵan jerin jazbapty. Osymen ne qylarymdy bilmeı qańǵyp júrip kettim. Birneshe ýaqyt jol júrip, qarnym ashyp, esim ketip, júdep kele jatyp oıladym. «Qoı, búıtip ólgenshe, tez óleıin dep, bir úlken darıaǵa kelip, sekirip óleıin», – dep turǵanda joǵarydan bir daýys:«Eı, beıshara, túspe, nege ketesiń. Ana turǵan beıitke barsań muratyń hasyl bolady», – dedi. Munda kelip, sandalyp, muratym qalaı hasyl bolady dep oılanyp otyr edim, myna kisi keldi, – dep, ózinen keıin kelgen bir dárýishti kersetti. Bul tórt dárýish áńgimelerin aıaqtap bolyp otyrǵanda syrttan bir adam:

— Assalaýmaǵalaıkúm, – dep kirip keldi. Buǵan bári de qarap qaldy.

— Joǵary shyǵyńyz, – dedi otyrǵan dárýishter.

Kelgen kisi:

— Joq, otyra berińder, meniń aıtatyn bir sózim bar. Ol qaısy deseńizder, men ózim patsha edim, jasym mynaý, orta jasqa keldim. Bir kúni túsimde ákem: «Qara áýlıeniń beıitine barsań, ishinde tórt dárýish otyrady, sóılesip, sonyń sózin ábden bitirgen soń qatynyń ul taýyp, muratyń hasyl bolady», – dedi. Mine, meniń kelgenime búgin bir jyl boldy. Sizder de sózderińizdi bitirdińizder. Jańa ǵana bir kisi: «Áıelińiz ul tapty», – dep súıinshi surap keldi. Sizderdiń arqańyzda qudaı muratymdy hasyl qyldy. Endi júrip bizdikine qonaq bolyńyzdar. Jaılaryńyzdy bildim, shama kelse, kómek qylaıyn, kópten el kórmeı júrgen shyǵarsyzdar, – dedi. Patshanyń sózin estip, qalaı qylamyz dep, dárýishter aqyldasqan kisishe, biriniń betine biri qarady. «Bul qalaı, árýaq ótirik aıta ma, muratymyz qane hasyl bolǵany?» – dep, kózderimen ısharattap sóılesti. Sonda bireýi otyryp:

— Kózim áli eshteńege jetken joq, júrińder, baraıyq, – dedi. Barlyǵy da: «Barsaq baraıyq», – dep, patshanyń úıine keldi. Kelse, eliniń bári qýanyshty. Onyń ústine bular keldi. Patsha úıine kirgizdi. Balany orap qoıypty. Toı qylyp jatyr. Sóıtip otyrǵanda «bala joq» dep bireý keldi. Báriniń de esi shyǵyp ketti. Júgirip qatynyna kelse, bala joq. Qatynynyń kózi bulaýdaı. Patshanyń esi shyǵyp, talyp ketti. Birazdan soń sý búrkip turǵyzyp aldy. Patshanyń kózi kúndiz-túni jylaýmen boldy. Osymen úsh kún ótti. Patsha «ıa, qudaı óziń aldyń ba, ne ǵajap bolǵanyn bilmedim, alla» dep jylap aldy. Sóıtip otyrǵanda bireý taǵy júgirip keldi, «bala tabyldy» dep. Patsha qýanyp, balasyn ákeldirip kórdi. Sóıtip qýanysyp otyrǵanda bireý balany oraǵan kilemdi jaıdy. Balany ákelip tastaǵan da osy kilem eken. Jurt kilemdi tamashalap, qarap otyrsa, bir ózi qanshama dúnıe-malǵa turatyndaı. Jurt kilemdi jaıyp qoıyp ústine otyrysty. Ústine patsha, tórt dárýish beseýi otyrýy muń eken, kilem alyp ushyp jóneldi. Ushyryp otyryp bir qıyn quzdyń, taýdyń arasyna salǵan shaharǵa alyp kelip, altyn saraıdyń aldyna túsirdi. Ári-beriden soń periler qaptap shyǵyp, qurmettep, bulardy qarsy aldy. Saraıǵa kelse, altyn taqtyń ústinde patsha otyr eken. Ortasynan oryn berdi. Bular otyrǵan soń peri patshasy sóz bastady:

— Meniń sizderdi aldyryp otyrǵanym, meniń áıelim bosanyp qyz taýyp edi. Sonan bir shabarmandy dúnıejúzin aralap búgin osy meniń qatynym bosanǵan kúni kimniń qatyny bosanyp ul tapsa, sony alyp kel dep edim, sol kúni seniń qatynyń bosanyp ul tapqan eken. Sonan soń eki balanyń birine-biriniń kózi úırensin dep úsh kún munda, úsh kún onda aparyp tastaıtynym sol, – dedi. Periniń patshasy: «Endi asyqpańdar, qudaı qosqan quda boldyq», – dedi. Peri patshasy osyny aıtty da adam kórmegen oıyn-saýyq istep kórsetti. Birimen-biri kúreskende, oınap, qylysh shabysqanda, Qudaı mynalardyń qasyna jolata kórme degendeısiń. Sebep, eki peri alysa ketkende, birin-biri jyǵyp salyp, qylyshpen eki bólip, qanyn aǵyzyp tastaıdy. Ári-beriden soń «bismillá, uıyqtap ketippin» dep, tura kelip jáne alysady. Osyndaı oıyndarmen eki kún ótti. Erteńine turǵan soń peri patshasy: «Saıahatqa shyǵaıyq, jer aralaıyq, siz kelgen soń bizdiń bárimizdi kórip ketińiz», – dep, tórt dárýish, jáne patsha beseýin bir kilemge mingizip ushyp jóneldi. Zýyldatyp kele jatty. Bular ózderinen-ózderi jandarynan kúder úzip, bolmasa ana joldastarymyzben qoshtasa almadyq desip keledi. Árqaısysy ishterinen súıtip ushyp kele jatyr edi, peri patshasy tura qalyp: «Eı, qudalar, myna adamzattyń bári jınalyp, nege búıtip kúńirenip jatyr», – dep surady. Dárýishter:«Bilmeımiz, bizdiń kózimiz jetpeıdi», – dedi. Endi shetinen baryp kóreıik dep, taıap kelip, peri patshasy tómen qaraǵan ýaqytta, Muratqan bozdap qoıa berdi. Álden ýaqytta esinen tanyp qulap ketti. Peri patshasy «buǵan ne boldy» dep, bir dárini murnyna ıisketip edi, Muratqan ushyp tura keldi. «Eı, shyraǵym, saǵan ne boldy, munyń qalaı, nege búıttiń?» – dep edi, ol halin aıtýǵa aýzy kelmeı, kemseńdep jylaı berdi. Qasyndaǵy dárýishtiń bireýi: «Taqsyr, munyń jylaıtyny mynaý bolý kerek», – deı bergende, Muratqan óksigin basyp, «men ózim aıtaıyn» dep, sol jerde bastan-aıaq halin aıtty.

— Anaý turǵan sol kók ógizdiń ıesi, jylap otyrǵan sol, ǵashyǵy osy kúnge deıin shala-jansar, sony qaıterin bilmeı, ómirin jylaýmen alyp kele jatyr. Anaý jatyr. Anaý jınalǵan sol jigittiń eli, ananyń qaıǵysyna áli de kúızeledi, – dedi. Muratqan muny aıtqanda peri patshasy: «Kelgennen beri halińdi nege aıtpaǵansyń», – dep, yzalanyp: «Ol jigittiń ismıaǵzamyn áketken periniń atyn bilmeısiń be?» – dep surady.

— Joq, bilmeımin, biraq sol peri Jaýharneginiń shaharynan dep edi, – dedi Muratqan. Muny estip alyp, peri patshasy alyp kel dep buıryq qyldy. Baıaǵy Shymyr toqtamaı sabap ketti. Ol kelgenshe qalǵan úsh dárýish: Qaıdarhan, Zeınel, Hasen úsheýi de jylap qoıa berdi.

—Ia, endi sizder halderińizdi aıtyńyzdarshy, – dedi peri patshasy. «Men aıtam, men aıtam» dep, úsheýi talasa bergende oń jaǵynda otyrǵan Zeınelge: «Sen aıtshy», – dedi. Ol da ákesiniń ólgenin, ýázir onyń ornyna patsha bolǵanyn, onan ony qýyp shyqqanyn, onan peri patshasyna baryp, maımyl sýretin almaq bolyp, ózin qyzǵa jumsaǵanyn, ol qyzǵa ǵashyq bolǵanyn, aqyrynda peri patshasy sonyń birin de bermeı qýyp jibergenin bastan-aıaq aıtyp berdi. «Óńkeı nálet» dep doldanyp, peri patshasy Ámir degen shabarmanyn shaqyryp alyp: «Sen Qylymda shaharynyń patshasyn tez baryp alyp kel», – dep, buıryq qyldy.

— Ekinshi kimde qandaı aryz bar, – dedi. Peri patshasy taǵy da oń jaǵyna qarap, Qaıdarhanǵa aıtty.

         Qaıdarhan turyp:

— Men de bir sorly bolyp júrip sizge kez keldim. Arýaqtyń túsimde bergen aıany álde siz shyǵarsyz. Oqıǵańdy bireýge aıtyp tamamdasań, muratyńa jetersiń degen edi, tamam etip aıtyp bolǵan soń sizge kez bolyp otyrmyn, – dedi. Bul Qaıdarhan ań aýlap shyqqanyn, onan kıik kezigip ony qýǵanyn, onan uly sýdan ótip saraıǵa kelgenin, onan Kúlándanyń sýretin kórgenin, shaldan barlyq oqıǵanyń jaıyn estigenin, onan kemege minip, onan qashyp qutylǵanyn, onan beıitke kelgenin, sonan osy patshanyń ózine jolyqqanyna deıin aıtyp ótti.

         Sonan soń peri patshasy bir shabarmanyn taǵy shaqyrtyp alyp: «Tez baryp, adamzat Urmaıa shaharynyń qyzy Kúlándany alyp kel», – dep jiberedi.

---