InfoHub Logo

Shákerim Qudaıberdiuly 1858 jyly dúnıege kelgen. Ákesi Qudaıberdi men aqyn Abaı bir ákeden – Qunanbaıdan týǵan. Qudaıberdi 36 jasynda qaıtys bolyp, jetim qalǵan 7 jastaǵy Shákerimdi Abaı tárbıesine alyp, oqytqan. Shákerim 5 jasynda hat tanyǵan, 9 jasynan bastap ózdiginen júıeli túrde oqyp, bilimin kótere bergen. Ádebıetti, tarıhty, geografıany, jaratylystaný ǵylymyn, fızıkany, sóz ónerin, mýzyka ónerin oqyǵan. Dene eńbegimen aınalysqan, sheberlikti úırengen. Ulttyq kıimderdiń úlgisin jańartý, as pisirý, kóshpeli el jaǵdaıynda, qysta qar ústinde shyrpysyz ot jaǵý, úı-úıdiń, irgeles qystaýlardyń arasynda symdy qatynas ornatý sıaqty turmys mádenıeti jóninen halyqqa ózi tapqan tásilderin usynǵan. Aýyryp, syrqattanǵandarǵa medısınalyq járdem kórsetken. Lev Tolstoıdy ustazym dep sonyń ónegesin qoldanyp, egin salý, shóp shabý, mal baǵý kásipterin meńgergen.

Shákerim Qudaıberdiuly 16-17 jasynan bastap Abaıdyń yqpalymen óleń jaza bastaıdy. El aralap, tarıhı derekter jınap, shejire jazady. Batys pen shyǵys elderiniń ádebıetine kóz jiberedi. Pýshkın men Tolstoıdy, Nekrasovty, al shyǵysta Qoja Hafız, Navaı, Fızýlıdi joǵary baǵalaǵan eken. Pýshkınniń, Nekrasovtyń, Tolstoıdyń qyrdaǵy nasıhatshysy bolyp, olardyń shyǵarmalaryn aýdarady. Tolstoıdyń fılosofıasyna eliktep, kúshke qarsy barmaý, qaýymnan qashyp jalǵyzdaný, umytylǵan adam bolý jolyna túsip, kóp qaıshylyqtarǵa urynady. Osy jalǵyzdanýy onyń ómiriniń sońyndaǵy qaıǵyly jaǵdaıǵa uryndyrdy.

Shákerim arab, parsy, túrik jurtynyń ádebıeti, mádenıetimen tanysyp, aǵasy Abaıdyń tapsyrýymen Stambýlǵa, Egıpetke, Mekkege saıahat jasaıdy. Bul sapardan din dástúri boıynsha qajy atanyp qaıtady. Osy jolynda Parıjge toqtap, Fransıanyń arhıvinde, kitaphanalarynda bolady. Ol «Qalqaman-Mamyr», «Eńlik-Kebek», «Nartaılaq - Aısulý» poemalaryn, «Láıli-Májnún» dastanyn jazdy, Pýshkınniń «Dýbrovskıı», «Boran»  degen aýdarma dastandary, «Ádil-Marıa» atty 1916 jyl oqıǵasynan alǵan romany, «Báısheshek baqshasy», «Qazaq aınasy» atty óleńder, ertegiler jınaǵy, «Galıleı» atty áńgimesi, Qurannan aýdaryp, musylman dininiń úlgilerin ýaǵyzdaıtyn eńbekter jazdy. Shákerim kóptegen óleńderine án de shyǵardy. 

Ol qajy bola tura ıslam dininiń erejelerine, onyń qyrdaǵy ókilderiniń isine synı kózben qaraǵan. Onyń el ishindegi bedelin paıdalanǵandar kóp boldy, sol úshin din ókilderi de, «Alashorda» partıasy, «Alash» komıteti jıi shaqyryp otyrǵan. Tipti otyzynshy jyldarda paıda bolǵan bandalar da qalamgerdiń bedelin paıdalanyp, onyń atyn jamylyp, túrli is-áreketter jasaǵan deıdi tarıh. Shákerim «Alashtan» ketip, shyǵarmashylyǵyn halyqtyq, ınternasıonaldyq baǵytta órkendetedi. Otyzynshy jyldardyń bas kezinde Qazaqstandaǵy asyra silteýshilik Shákerimge senimsizdikpen qaratty, syrtqa tepti, «baı», «qajy» dep shoshyndy.

Ómiriniń sońǵy jylynda Iasnaıa Polánany tastap, jalǵyz qashqan ustazy graf Tolstoı sekildi, Shákerim de 72 jasynda ortadan irgesin aýlaq salyp, jalǵyz ózi Shyńǵystyń jonyna qashady, jalǵyz qystaýda, kitap jazýǵa otyrady, ań aýlaıdy. Bul jaǵdaı GPÝ adamdarynyń Shákerimniń bandalarmen baılanysta degen kúdigin týdyrady. Shala saýatty, ońasha ketip, kitap jazý, shyǵarmashylyqpen aınalysý degendi uqpaǵan GPÝ qyzmetkeri Qarasartov odan qatty kúdiktenedi. Aqyry Shákerim Qudaıberdiuly 1931 jyldyń 2 qazanynda Keregetas degen jerde Qarasartov pen onyń kómekshisi Halıtovtyń qolynan qaza tabady.

Saıa Moldaıyp

---