InfoHub Logo

Maqsat Japparhanuly aıtady:

Umytpasam 2008 jyly Semeıdegi Shákerim atyndaǵy ýnıversıtettegi Shákerim ortalyǵyna biraz tarıhı fotosýretter men qoljazbalar tapsyrdym. Ómiriniń sońynda anam jazýǵa otyryp, atalarynyń qoljazbalaryn aqtardy. Sekseninshi jyldardyń ortasynda úıge Muhtar Maǵaýın, Qaıym Muhamedhanov, taǵy bir úlken jazýshylar keldi. Anam sol kisilerge atamnan qalǵan qoljazba, fotosýretterdi berdi.

Sol jyldarda Shákerim atanyń aqtalǵany týraly habar jetip, anam marqum eki kún jylaǵany esimde. Jazýshylar odaǵynyń sol kezdegi tóraǵasy Oljas Súleımenov anamdy shaqyryp alyp: «Qazaqstannyń qaı qalasynan bolsa da páter bergizem, tańdańyz» degende ol kisi Taldyqorǵandy aıtypty. Oljas aǵa sol qaladan bir bólmeli páter alyp berdi. Jalǵyz bizge emes, M.Jumabaev, A.Baıtursynovtyń otbasyna úsh – tórt áýletke páter buıyrdy. Sol úıde anamyz atasy Shákerim týraly kóp jazdy...

Sonymen  Shákerim ata men anam Kámılá Ǵafýrqyzynyń (Qapyr) týystyǵy qandaı edi? Kámılá – Shákerimniń ekinshi áıeli Aıǵanshadan týǵan Ǵafýrdyń qyzy, Shákerim atanyń týǵan nemeresi. Anam Kámılá atam jaıly bylaı deıtin:

Atam tazy ustap, búrkit baptap, ańshylyq, saıatshylyq qurǵan. Ol asyraǵan, endi aýyzdanǵan qasqyrdyń kúshigi jas kezimde meni qaýyp alypty, sol jaranyń orny sol jaq tizemde áli bar, mine, - deıtin. Onysy ras.

 

1929 jyly Kámılániń ákesi Ǵafýr men aǵasy Baıazıtti baı-manap dep jala jaýyp, Semeı túrmesine qamaǵan eken. Sol kúnderdiń birinde ańǵa shyqqan beti bolý kerek, Shákerim ata úıge kelip, bir qonyp, nemereleriniń basynan sıpap, keıis kóńilmen attanyp ketipti. «Bul atamdy sońǵy kórýim eken» dep jylaıtyn anam. - Sodan ákem Ǵafýr túrme azabyna shydaı almaı ózine ózi qol salypty. Osydan keıin kóp ýaqyt ótpeı 1931 jyly atamyz Shákerim jolsyz jazaǵa ushyrady. «Shákerim tuqymdary Qaraýylǵa tez jetkizilsin!»,-degen GPÝ-diń sýyq habary jetti. Bárimizdi Qaraýylǵa jınady, ol kezde men 12-13 jasta edim. Sheshem Mákeı ekeýimizdi ishinde egeýquıryq órip júrgen ishi tas, sýyq qoraǵa qamady. Otyrsaq ne jantaısaq egeýquıryqtar qaptaıdy, tirideı jep qoıa ma dep, záremiz ushyp, túnimen túregep turdyq.

Ashyqqan tyshqannan qoryqqanym, dorbadaǵy az ǵana azyǵymyz ben meni baýyryna qysa dir-dir etken anamnyń beınesi ómir boıy kóz aldymnan ketpeıdi. Eki kúnnen keıin bir janashyr aǵa bizdi jasyryn alyp shyǵyp, shamasy Qasqabulaq bolý kerek, Qudaıberdiniń nemeresi Raıhannyń úıine ákeldi. Sol ýaqyttaǵy qazaqtyń ashtan qyrylǵanyn kózimmen kórdim. Qudaıberdi tuqymynyń kóbi osy úıdi panalady. Bir sózben aıtqanda Qunanbaı, Qudaıberdi urpaqtarynyń toz-tozy shyqty. İshetin tamaq, isterge jumys joq, sol qystyń qalaı ótkenin bilmeımin, meni sol jerdegi balalar úıi álde ınternat, áıteýir bir jerge ornalastyrdy. Qarajan degen baı saldyrǵan mektepke ash-aryqtardy jıyp alyp, sábılerin balalar úıine ótkizip, ózderin Sibirge aıdady.

Meniń anam men Naǵıma tátem jylaı-jylaı kete bardy. Meni Ahat aǵamen birge oqyǵan Álimqoja degen kisi meni baılanys ýchılıshesiniń daıyndyq bólimine túsirdi. Sóıtip, úlken bir áýletten jalǵyz qaldym. Shákerim atam atylyp ketti, óz ákem Ǵafýr túrme azabyna shydamaı óz-ózin óltirdi, Qabysh aǵa (Shákerimniń ekinshi áıeli Aıǵanshadan týǵan) naýqas, talma aýrýy bar edi, asharshylyqta úı-ishine ilese almaı, Jıdebaıdyń janynda dalada kómýsiz qalypty. Baıazıt aǵam 1931 jyly túrmeden bosap, elge qaıtyp kele jatqanda ákesiniń qazasyn, týǵan-týystarynyń jaǵdaıyn estip, býlyǵyp, onyń ústine isherge tamaq tappaı azapqa túsip, ózine ózi qol salypty...

Bul kezde Ahat aǵa túrmede, Zıat – Shyǵys Túrkistandy panalady, Aıǵansha ájem ashtarmen birge qalaǵa kelip, qaıtys boldy. Baıazıt aǵanyń áıeli Ókesh aǵasy Álimqojanyń úıinde qaıtys bolypty, al aǵasyn sottap jibergen. Jalǵyz qyzdary bar edi, taǵdyryn bile almadym. Mine, osylaı Shákerim atamdy kózi kórgen týystary men úrim-butaǵynyń bári qaıǵy-qasiretpen ómirden ótti. Ahat aǵa men Saǵıladan týǵan bir ul, bir qyz 1931 jyly Semeıde sheıit boldy. Tek Shákerim ata ǵana emes, bala-shaǵasy da qosa kómildi. Ahat aǵa 1939 jyly merzimin ótep kelip, Almatyda áıeli Qadıshamen turdy.. Qadısha – Álıhan Bókeıhanovtyń aǵasynyń qyzy, onymen Sara degen qyz erip kelgen. Biz qazir bul kisilermen aralasyp turamyz.

Anam Shákerimniń kelini Ǵazıza apadan kóp estelik jazyp aldy, atamyzdyń ata-babasy, úrim-butaǵy jaıly sol kisi kóp derek aıtqan eken.

Mine, anam Kámılániń qysqasha aıtqanda esteligi osyndaı edi. Ol kisi ákem Japparhanǵa turmysqa shyqqanda zıany tımesin dep famılıasyn ózgertti. Shákerimova, sosyn Sufıanova, Ǵafýrova dep jazǵyzyp júretini esimde. «Halyq jaýynyń» urpaǵy dep, jumyssyz qalǵan kezderi boldy. Ótken shaǵyn kóp aıta qoımaıtyn, tek 1986 jyly úıge bir qalamger kelip, atasynyń aqtalǵanyn aıtty. Keıin Táýelsizdik qarsańynda «jylymyq» kezinde Shákerim Qudaıberdiulynyń 130 jyldyǵyna Shyńǵystaýǵa bardyq.

Anam kólikten túse Shyńǵystaýǵa qaraı qushaǵyn jaıa umytylyp: «Jeriń keń eken, Shyńǵystaý! Alaqandaı jerińdi Shákerim urpaǵyna qımaǵanyń ba? Kúneltý úshin bir pushpaǵyń buıyrmady-aý» zar ılegen de kóz aldymda tur. Zamannyń daýyly solaı boldy. Arada kóp jyldar ótkende atamyz halqymen qaıta qaýyshty. «Jaraly júrek jybyrlap, jazylmaı jalǵyz sol qaldy...» dep jazǵany ras boldy ǵoı...

Saıa Moldaıyp

---