InfoHub Logo

       Quldyraý

XX ǵasyrdyń basty derti

Qynadaıyn otaǵan, qyrǵan kópti.

«Oba» da emes, menińshe, «obyr» da emes.

Araq der em eń basty taqsireti.

Ǵalymdar da, danyshpan danalarǵa,

Jetkinshekke, aq shashty analarǵa,

Azamatqa bıligin júrgizgen ol,

Qazaqsha aıtsaq, hanǵa da qaraǵa da.

Ázázilmen kúreser shama bar ma?

Kete barǵan araqtyń jeteginde,

Kári qyzdaı jabysqan etegine.

Aqylyńdy, erkińdi, jigerińdi,

Alyp qoıǵan «júzdikter» óteýine.

San «júzdiktiń» teńizin júzip ishken,

Kún qurǵatpaı tunyǵyn súzip ishken.

Qyryq jasta bet- aýzy bezeýlenip,

Mylja-mylja,

Aırylǵan túgel tisten.

Bir kún anda sendelgen, bir kún munda,

Turaqty jumysy joq aty Zynda.

Basy aýyryp, baltyry syzdaǵanda,

Degendeıin jyn úıir ámen jynǵa.

Shólirkegish shólmektes dostary kóp,

Biz tiride Zyndeke batpa muńǵa.

-Qazir-qazir janyńdy shaqyramyz.

Bir bes tıyn bar bolsa, qossań munda.

-Joq deısiń be?

-Bul kisini qınama bizde bar dep,

Keleside bizderdi sýarar dep.

Keńkildesip ózara kúpildesip,

İshkish bitken áp-sátte jıylar kep.

İshkishterdiń keıbiri ishse boldy,

Tóbeles izdep turady qyshyp qoly.

Tyrnar edi árkimniń jan jarasyn,

-Zyndekelep

Tursyń sen bul bir sorly.

-Óı, blá, atyń qurǵyr, uzyn Tura!

- Kim sorly?- dep kijinip shyqty bu da.

Onysynan anaý da yqpaǵan ed:

-Sen sorlysyń! -dep sózin nyqtaǵan ed

-Beıshara, qatynyń – kári, qyzyń – saqaý,

Osy sóz tutanýǵa turǵan taqaý.

Tóbelestiń otyna maı quıǵan ed

Mundaıda qala alady kim samarqaý?

-Óı, blá,

Qolyńda ólem shyq beri! - dep

Sart etkizdi Turany shyqshyttan kep.

Tilegeni bolǵandaı Turan tegi,

Kim ekenin Turannyń tanysyn kóp.

Talaıdy júnshe sabap aty shyqqan,

Zyndany sileıte bir sabasyn kep.

-Qalada Turan, sirá, jaı júrmepti.

-Tanı almaı turǵanym júgermekti.

-Jalǵandiki jalǵanda qaıtat degen,-

Dep súısindi Zyndadan kórgen tepki.

Bótelkeles, óńeshtes dostary endi

Turannyń kúni batyp, aıy sóndi.

Degendeı syrttaı baǵyp shettep turǵan

Daýystan selt etken ed: «Oıbaı, óldi!»

Turanyń ishek- qaryny aqtarylyp,

Dóńbekship, óńi qashyp, jatyr sulyq.

Qanjaryn qan-qan bolǵan balaǵyna,

Súrte sap kete bardy Zynda júrip.

...Oǵan da óte shyqty biraz zaman,

Túrmede onynshy jyl otyr aman.

Mal urlap, tóbelesip sottalǵandar,

Kisi jarǵan Zyndadan qorqady ámán.

Aıtqanyn eki etpeıdi munyń, sirá,

Araq dese júgired ata tura.

Oǵan qosa anasha taýyp bered,

Túrmede aty shýly erke-shora.

Zynda  dese selt etedi kóbi tegi,

Araqtan azǵandaı ma kókiregi,

Elestep kóz aldyna áldeneler

Solarmen bılegen bop sekiredi.

«Blá» dep baılanysyp áldekimmen,

San ret alasuryp bilek túrgen.

Esin jıyp sonan soń surar edi.

-Qaıda- dep,- álgi ıtter maǵan úrgen?

Tań qalsa munysyna otyrǵandar:

-Áı, áı!- dep aqyrar ed,- sál toqtańdar.

-Myna jerde otyrdy áke-sheshem,

Ana jerde Vasá men álgi sheshen.

Ketti olar aıtyńdar qaıda sińip?

Otyrǵandar shoshıtyn qany sýyp.

-Áke-sheshem demep pe eń qaıtys bolǵan?..

Eseńgirep qalar ed kózin jumyp,

Qandy jas jóneler ed júzin jýyp.

-Sonda men... bolǵanym ba, elesti aýrý?!

«Blálap» eńiredi atyp turyp,

Jiberdi ózin-ózi jaqqa uryp.

- Dárigerge aparyńdar, óldim!- degen.

Úndi estip qaraýshylar etti eleń,

Dáriger: «Belaıa goráchka!»- degeninde

Kúńirenip, betin tyrnap, shashyn julyp,

Qımylsyz kelesi sát qaldy sulyq.

    

      Syrtta

Qaıta qurý kezeńi.

Toqyraýdan qutylyp,

Ashylǵan el kózi endi.

Bir ózgeris bolatynyn sezedi,

Kóshelerde kók ezý

Bardy- joqty ezedi.

Ottady oıǵa kelgenin,

Kórin qazyp ólgenniń.

Jaǵasyn jyrtyp tiriniń,

Sybaǵasyn bergenin

Otyrǵandarda estidi.

Dúbára qylǵan estini,

Aqymaqtardy aqyldy.

Bardy qurt saq eldegi,

Saıasatkerlerdiń ermegi.

Qaqyratyp qalany,

Óndiris ornyn jerledi.

Qarǵys atsyn eskini,

Toqyraýdyń toqtasyn,

Qurtqan eldi tepkini

Qaıta qurý jasasyn!

Osy urannyń ekpini

Sanalardy meńdegen,

Tiri jan joq senbegen.

Saıasatkerdiń jaǵy senbegen.

-Lenın joly- osy,- dep,

Ne bolsa sony jóndegen.

Sendelip halyq san soqty,

Esepsiz uran san soqqy.

Aqyry, eldi qulatty,

Sýaltty uly bulaqty...

-Sottalǵandardy keńes kezinde

Bosatsaq dereý túrmeden,

Kem qoıǵanyń ózinde

San mıllıon únemdep...

Qarajat qoı bul degen

Birin-biri ilip ap,

Depýtattar saırady.

Birte-birte búdjettiń

Jeldeı esip aıdary,

Kúmpıip búıiri shyǵady.

Turaqsyzdyq eldegi

Sóıtkende baryp yǵady.

Qaratpaıtyn aldy-artyna

Keńestiń osy salty da

Zıandy edi jalpyǵa.

Birtutas sovet halqyna

Otyrǵandar syrtqa shyqty túrmeden.

Qutylyp bıt pen búrgeden,

Belıgorechka degender,

Ókpesin qurt jegender

Saý álemge bet aldy

-Jaratpasa da kópshilik,

Bas almas em ishýden.

İshpe degendi ishke tepkilep,

Qıratar edim tisin men.

Aýylǵa engen sátinde,

Ketkenin artyq túsingen,

«Blá» dep qoıyp ishinen.

Kósheniń kórki bala edi,

Kempir menen shal edi.

Keýdeleri kepserdeı

Nar jigitter bar edi.

Myń buralyp maıysqan,

Kóz tartatyn alystan.

Kórinbeıd nege qyz-jeleń?

Bir sátke kózi jasaýrap,

Qulazyp, kóńili etti eleń.

Úıler joq irge  tastary,

Qoralardyń jatyr oryny.

Aýyldyń qaıda jastary?

Qosyla qalsa bastary

Sobraz dep uran tastaıtyn.

Kelgende shóldep osylaı,

Sýaryp-aq tastaıtyn,-

Degen oıǵa berilip

Jetken tusta úıine,

Kúıgelektene kúıine,

Shoshyna shoshyp irkildi.

Qarsy aldynda turǵan úı

Eńseli edi bir túrli.

Syrt jaǵy qora –qopsylar.

Aınalaǵa kóz tigip,

Bul úıden birden úzdi úmit,

Oıǵa batty kúıine.

Kúzetshi bolar áldekim

Syzdana buǵan til qatty:

-Kim kerek, qymbattym?

-Bul úı kimniń turaǵy?

-Bilip al sen, jarqynym,

Kóp bilgendi qudaı urady.

Urmasyn deseń, sol qudaı...

-Sol Qudaıym senbisiń?

Aqyryp anaý: « Men!»- dedi.

-Tanymaı tursyń sen meni,

Men Kárimniń Zyndany

-Zynda bolsań kel beri,

Tanytaıyn ákeńdi

Jatqan anaý kórdegi.

Basylyp qaldy sol sátte,

Keýdesin kergen kerdeńi.

Basylyp sala bergeni,

Qorlyǵynan qorynyp,

Óz-ózinen toryǵyp,

Til qatpastan munan soń

İlbidi alǵa,

Joq úmit.

                        

        ***

-Bir apta boıy eneńdi...

Jolda kelem men endi.

Umyttym tamaq degendi...

Aýzyma almaı anany.

Mólt etti sol sát janary.

Óńe boıym álsirep, ashtyq jeńip barady,-

Deı bergeni ishteı sol edi.

«Magazın» degen jazýǵa

Kózi tústi kólemdi.

Qýanǵannan Zynda sum.

Ketken edi tym artyq.

-Óı, blá, myna qatyndar

Jol bere me, álde bermeı me?

Erkek degen atym bar,

Shybyn qurly kórmeı me?-

Dep kezekti kımelep,

Yǵystyryp keıbirin,

Keıbireýin súırelep

Bylaı dep bir kókidi:

-Áı, qatyndar,

Erkekti ańsap kúılegen

Sary masadaı tóńiregime úımele,

Aıyzdaryńdy qandyram,

Esterińnen tandyram.

-Sandyraqtamaı ket ári!

Sensiz de jyndy jetedi,-.

Degendi tyńdar Zynda ma?

Men- Kárimniń Zyndany!

Bola qaldy jym bári.

-Aq araqtan bótelke,

Nan ákel dedi bir bólke.

-Araq joq bizde atymen

-Spırt she?

-Bar,  qymbat turady.

-Qaraı gór, Qudaı urǵandy

Aqsha deıdi,-dep kijinip,

Sóreni sart urǵan-dy.

-Bilmeımin men basqany!-

Dep qanjaryn sýyrdy.

-Bir suqqanym munymen

On bes jyl maǵan turady.

Pisip alǵan pendemniń

Shyrqyrap jany shyǵady.

Sónedi máńgi shyraǵy,-

Dep aqyrdy,- men Zyndamyn

-Quısa quısyn,

Quımasa,

Óltir dep tur seni jyndarym.

Áıelder sol sát esikke

Lap bergen ed talasa.

Satýshy men ekeýi

Qalǵan sátte ońasha.

Qos bilekten shap berip,

Bıledi boıyn bir jelik...

Tósine-tósin tiredi.

Qutylmasyn bilip bul endi.

-Aǵa!- dedi alqynyp,-

Sizge spırt quıaıyn

-Sóıte ǵoı, Qulynym, sóıte ǵoı,-

Dep jatyr anaý jalpaqtap,

Jan-jaǵyna jaltaqtap.

Dep qoıdy sýyń bar ma edi?

Kózi oınaqshyp, basy qaltaqtap.

Qysqandaı bezgek denesin,

Silekeıi shubyryp,

Sát saıyn óńi qubylyp,

Staqannyń jıegi

Tisine tars-turs tıedi.

Qolymen qolyn demedi,

Aqyry boldy degeni.

Júz gram spırt áp-sátte-aq,

Eńserse kerek sanany,

Laǵyp ala jóneldi.

-Qatynymdy óltirip,

Saqaý qardy alam men búgin.

Toıyma seni shaqyram,

Qyz joldas qylam kel, kúnim...

Toı dese qý bas domalar,

Kep qalypty-aý mynalar.

Áke-sheshem, óı, mynaý

Uzyn Tura marqum ba?!

Seni óltirip myna men,

Qalǵan em ǵoı artyńda.

Tirilgenińdi endi jýamyz,

Kel isheıik tartynba.

Kelgenin munyń esitken

Deı bergende esikten

Áıeli kirdi júgirip,

Ere kelgen qyzy Aqerke

Ákesin kórip tur kúlip.

-Otaǵasy!-

Degende jalt buryldy Zynda da

-Kári ıt, saǵan ne joq!- dep

Saqaý qar myna turǵanda,

Jolaýshy bolma bul mańǵa.

Saqaý qarǵa úılenem,

Sóıtip áli-aq túzeımin

Tirligimdi kúıregen.

Uǵa almady sózderiniń birinde

Muń uıalap túrine

Yntyqty sol sát bilýge.

Satýshy qyz ymmenen

Saqaýlardyń tiline

Analardyń sózin aýdardy.

Esine ap taǵy ańdardy.

Adam...

Solaı deı me?- dep

Shoshyndy sonsoń tań qaldy.

Tań qalý, jylaý ne bermek?

Ýaıym qurtpaq, oı kermek

Tal boıyn namys kúsh kernep,

Berispeýge bekindi.

Ne de bolsa bop kórmek.

Al sheshesi

Qarǵap-silep jylady.

Al ákeniń meńireý edi qulaǵy.

-Toqtatar meni kim bar?- dep

Ekilenip odan surady.

-Sengeniń sovet bolsa  qurydy.

Aıtpa maǵan sen talaq

Qudaıyńdy, pirińdi,

Tyńdamaımyn birińdi.

-Saqaý qar endi qatynym,-

Dep bilegin túrindi.

Dáleldeımin munymdy,

Dep qyzyna bet aldy.

Toqtatpaq bolǵan áıelin

-Bajyldama bet aldy,-

Dep bir uryp sileıtti

Jalańdatyp qanjaryn

Qyzyna taman jaqyndap:

-SHeshin!- dedi baqyldap.

Satýshyǵa

-SHeshesin

Alyp ket,- dep,- mynanyń!-

Buıyra sóılep aqyrdy.

Sileıip qyzy tur áli

Kirgeni ǵoı, sirá, aqyly...

-Menen basqa aıtshy óziń

Kim almaq bul paqyrdy?

Sodan soń saspaı sheshindi.

-Beri kel!- dep qyzǵa ymdady

Sol sátte...

Shyr kóbelek aınalyp,

Menmensip turǵan Zyndany

Ieginen

Sileıte teýip, urǵan-dy.

Gúrs etti kesken terekteı

Tura almaı qur tyrbandy.

Sol sátte bezip ketken edi,

Qorshaǵan eles- jyndary.

Ázir asqa tik qasyq

Mılısıa da kelip jetken-di...

Al Aqerke aımalap qushyp anasyn,

Al anasy qyzyn panasyn

Qushaǵyna ap egildi.

-Qyz da bolsa, aıbarlym,

Tanytqan asyl tegińdi.

Tabarsyń áli-aq teńińdi,               

Aqerke, senen aınaldym.

 

        Túıin.

Ala taıdaı búldirgen

Tunyq kóldeı elimdi.

Talaıyn saptan shyǵarǵan,

Aıbar bolar erimdi.

Ómirden erte ozdyryp,

Búgildirgen belimdi.   

Araq, saǵan ne deıin?!

Azdyrǵan da tozdyrǵan

Sen desem...

Óz-ózime senbesem,

Máshekeńshe aıtsam, bir ýaq

Qý nápsige erik bergen kim?!

Araq, sendeı shaıtanǵa

Sómpeń qaǵyp ergen kim?!

Men desem,

Iaǵnı adam degenim.

Talas joq munyń jón deseń,

Bar úmitim, senerim,

Osyny urpaq uqsa eger.

Azǵyndap,

Azyp ólmesek...

 

      Súleımen Baıazıtov

 

 

 

                  

 

---